DE ZIN EN ONZIN VAN HARDLOOPSCHOENEN MET GEZONDHEIDSCLAIMS. Nemen ze een loopje met ons?

Transcriptie

1 DE ZIN EN ONZIN VAN HARDLOOPSCHOENEN MET GEZONDHEIDSCLAIMS Nemen ze een loopje met ons? 32 12/2016

2 n Hardlooponderzoek in uitvoering: infraroodcamera s schijnen op bolletjes die het licht met een bepaalde vertraging terugkaatsen, afhankelijk van hoe ver ze verwijderd zijn van de camera. Zo ontstaat een realtime-beeld van de beweging. Rennen met persoonlijk aangemeten hardloopschoenen, iets goedkoops van Scapino of op blote voeten: wat geeft het minst risico op blessures? KIJK nam de proef op de som in een poging de schoeiseldiscussie onder hardlopers te beslechten. I k zie eruit als een patiënt die herstellende is van een spataderoperatie, met allemaal witte netjes op mijn benen. Met een tas vol hardloopschoenen ben ik afgereisd naar het bewegingslaboratorium van de Katholieke Universiteit Leuven, waar promovenda Ellen Maas en haar collega Kurt Schütte mij gereedmaken voor een uitgebreide loopstijlanalyse. De netjes dienen om de reflecterende bolletjes die ze op mijn lichaam hebben geplakt op hun plek te houden. Als ik straks aan het rennen ben, zullen tien infraroodcamera s die rond de loopband zijn opgesteld de positie van die bolletjes nauwkeurig volgen. De gedachte is dat je met goede hardloopschoenen, het liefst persoonlijk aangemeten, blessureleed kan voorkomen. Zo zijn mijn schoenen, merk Asics, ontworpen voor enkels die wat naar binnen draaien bij het landen. Want dat doen die van mij, onthulde een loopvideo bij hardloopspeciaalzaak Run2Day. De extra ondersteuning in de zool heeft me niet geholpen. Knieën die protesteren, een haperende hamstring en dit jaar de klapper: een zes maanden durende scheenbeenblessure. Draag ik verkeerde schoenen? Is het sowieso niet beter om op blote voeten te hollen, zoals sommigen beweren? Vandaag neem ik de proef op de som. Motion control Voor menig hardloper is het vinden van het juiste schoeisel een zoektocht door een waar schoenenoerwoud. Toen joggen veertig jaar geleden popu- Tekst: Mariska van Sprundel 12/

3 Nemen ze een loopje met ons? Wie meer dan twaalf keer per jaar hardloopt, wordt als hardloper beschouwd; zo n 13 procent van de Nederlanders voldoet daaraan. Professionele atleten zetten 170 tot 180 stappen per minuut, zelfs bij lage snelheid, terwijl dat bij amateurlopers 150 tot 160 stappen zijn. n Meters aan de binnenkant van de enkels en op de onderrug bepalen de snelheid waarmee de schokken op het been, veroorzaakt door de botsing met de ondergrond, zich omhoog verplaatsen en gaandeweg zwakker worden. lair werd, deed de hardloopschoen zijn intrede zoals we die inmiddels allemaal kennen: met een dikke zool om het contact met de ondergrond te verzachten. Iedere loper weet: tijdens het rennen vangen je benen tot drie keer je lichaamsgewicht op. Die demping is dus onontbeerlijk, zou je zeggen. Veel hardlopers zweren ook bij motion control. Dat houdt in dat de binnenzijde van de zool extra stevig is, om te voorkomen dat de voet te ver naar binnen zakt bij het afzetten. Met een beetje inzakken is niks mis; dat heet proneren en het verspreidt de landingsklap. Maar mensen die overproneren, doen er verstandig aan om te rennen met motion control, om kniepijn en andere ellende te vermijden. Tenminste, dat is de breed aangehangen theorie. Er is meer. In 2010 publiceerde Daniel Lieberman, evolutionair antropoloog aan de Harvard-universiteit, een studie die hardloopland op zijn kop zette. Mensen die blootsvoets rennen, landen meestal op hun voorvoet. Hardlopers die aan traditionele schoenen zijn gewend, komen op hun hak neer. Lieberman ontdekte dat lopers met blote voeten bij elke stap een kleinere klap op hun been te verduren krijgen zelfs op een verharde ondergrond dan haklanders op schoenen. Aangezien onze vroege voorouders geen schoenen hadden, kan het zijn dat blootsvoets rennen beschermt tegen overbelastingsblessures, redeneert hij. Gevoed door het onderzoek naar barefoot running dat van Lieberman is zeker niet het enige ontwikkelde Volgens een Amerikaanse studie kun je beter op blote voeten rennen, net als onze vroege voorouders Onderzoeker Kurt Schütte plakt met tape reflecterende bolletjes op rug, borst, armen, heupen, benen, nek en voeten. De voorbereiding is meer werk dan de looptest zelf. vrijwel elke grote schoenenfabrikant zogenoemde minimalistische schoenen die je het gevoel geven op blote voeten te rennen, zonder dat je je voetzolen hoeft open te halen. Wie zich eerder nog staande wist te houden in de schoenenjungle, raakte nu echt verdwaald. Dreunende olifant Je knieschijven staan naar binnen gedraaid, zegt onderzoeksleider Benedicte Vanwanseele, die even om een hoekje van het lab komt kijken. Heb je nooit knieproblemen? Dat begint al goed. Ik sta nog niet op de loopband of een goede tred lijkt al afgeschreven. Toch gaan we testen wat het effect is van het wel of niet dragen van verschillende typen schoenen op mijn loopstijl. De loopanalyse ziet er als volgt uit. Vijf minuten wandelen om te wennen aan de loopband, twee minuten joggen op 7 kilometer per uur en vervolgens twee minuten op 8 kilometer per uur. Dat lijkt langzaam, maar rennen op de loopband voelt sneller aan dan buiten, zegt Maas. De loopband met ingebouwd krachtenplatform staat in het midden van het 34 12/2016

4 Mensen die blootsvoets opgroeiden, hebben minder vaak voetafwijkingen dan mensen die in hun jeugd schoenen droegen. 3 maal hightech schoeisel Ooit liepen atleten de marathon op niet veel meer dan een stukje rubber met katoen eromheen. Maar in de loop der tijd zijn er de nodige innovaties geweest voor hardloopschoenen. Gescheiden tenen ('split toe') De Japanner Shigeki Tanaka was in de jaren vijftig een van de beste langeafstandslopers. Zijn schoeisel was geïnspireerd op traditionele Japanse sokken, met een splitsing tussen de grote teen en de overige tenen. lab. Bij elke stap worden de krachten die mijn lichaam van de ondergrond ondervindt, gemeten en doorgestuurd naar de computer. Schütte plaatst nog een versnellingsmeter aan de binnenkant van mijn enkels en op mijn onderrug. Het apparaatje meet de snelheid waarmee de schokken zich omhoog verplaatsen en gaandeweg worden verzwakt. De schoenen, pezen en spieren absorberen ze, legt hij uit. Ondertussen registreren de infraroodcamera s aan de hand van die reflecterende bolletjes de hoeken die mijn gewrichten maken. We beginnen blootsvoets. Ik probeer zachtjes neer te komen, maar voel me als een olifant die door de porseleinkast dreunt. Normaal land ik op mijn hak; nu voelt dat verkeerd. Voor de tweede test trek ik mijn oude vertrouwde Asics met motion control aan. Dit voelt meteen comfortabeler; van die dreun van de ondergrond merk ik niets meer. Het computerscherm is geprojecteerd op de muur naast me en ik kan live meekijken hoe de bolletjes op mijn lijf tekeergaan. Ziet er niet slecht uit. Klaar voor de laatste test?, vraagt Maas. Ik knik en schiet in mijn simpele Deze Asics zijn ontworpen voor voeten die duidelijk naar binnen draaien bij de landing. Volgens schoenfabrikanten levert deze zogenoemde overpronatie allerlei problemen. Het bewijs daarvoor is echter dun. Nikes zonder extra poespas, een paar weken terug voor een prikkie gekocht bij Scapino. Zonder advies. De loopband begint weer te draaien. Ze lopen heerlijk. Probleemloos draaf ik op mijn gemak de derde test uit. Schijnveiligheid Comfort; dat is volgens sportarts Steef Bredeweg het enige waar je op moet letten bij het uitzoeken van hardloopschoenen. Twee jaar geleden promoveerde hij aan het UMC Groningen op hardloopblessures. Schoenen speciaal voor vrouwen, schokdemping, stabilisatie, motion control... Bredeweg vindt het allemaal kul. Persoonlijk aangemeten hardloopschoenen geven vooral schijnveiligheid. Lopers kunnen het gevoel krijgen dat het met een gepersonaliseerde schoen helemaal goed zit, waardoor ze te snel en te veel gaan rennen. Dat aanmeten van schoenen is nattevingerwerk, concludeerden ook Australische onderzoekers die alle studies naar hardloopschoenen onder de loep namen. Gegevens uit gecontroleerde klinische trials Luchtbubbels In 1979 kwam de Nike Air op de markt. Het was de eerste sportschoen met luchtbubbels in de zool voor het absorberen van schokken. Andere merken, zoals Asics en Reebok, deden al snel mee aan de race om het ultieme materiaal voor schokdemping te vinden. Zool met twee hardheden Begin jaren negentig kwam Saucony met de dual-density-technologie: de binnenzijde van de zool is gemaakt van ethyleenvinylacetaat, een materiaal dat harder is dan de rest van de rubberen zool. Dual density is bedoeld om overpronatie (ingezakte voeten) te voorkomen en de voeten te ondersteunen en stabiliseren. 12/

5 Nemen ze een loopje met ons? Iemand van 75 kilo krijgt tijdens een halfuur joggen opgeteld een extra schokbelasting van 1 miljoen kilogram over zijn lijf. n Bij de loopstijlanalyse in het bewegingslab van de KU Leuven wordt naar meer gekeken dan hoe je je voeten neerzet bij het hardlopen. De krachten op het lichaam, de hoeken van gewrichten bij beweging: alles wordt doorgelicht. zijn er weinig, waardoor het lastig is om schoeisel te linken aan blessures. Neem de schokbelasting op de benen. Daar is in Bredewegs optiek op zichzelf weinig mis mee. Ja, grote schokken hangen samen met vermoeidheidsbreukjes (stressfracturen) in het scheenbeen. Maar dat is dan ook meteen de enige link; voor andere blessures bestaat er weinig overtuigend bewijs. Kleine kanttekening: begin dit jaar verscheen er een goed opgezette studie waarin overproneerders op schoenen met motion control duidelijk minder blessurerisico liepen dan op neutrale exemplaren. Het is één studie, in een zee van onderzoeken die anders uitwijzen. Bredeweg is op de hoogte, maar weet de sterk afwijkende uitkomst niet te duiden. Hij blijft voorlopig bij zijn standpunt. Als je een dikke zool en motion control lekker vindt lopen, prima. Dat is ook de enige reden dat je zulke schoenen aan moet doen. Blootsvoetse wereldrecords De overleden Ethiopische marathonloper Abebe Bikila en de springlevende Britse atlete Zola Budd hebben iets gemeen: beiden liepen wereldrecords op blote voeten. Bikila werd wereldberoemd door op de Olympische Spelen van 1960 blootsvoets een tijd van 2:15.16 neer te zetten op de marathon, destijds het record. Budd, opgegroeid in Zuid-Afrika, werd bekend bij het publiek door blootsvoets aan trainingen en wedstrijden mee te doen. Zij brak op haar zeventiende het vrouwelijke wereldrecord op de 5 kilometer met een tijd van 15: Een voordeel van blootsvoets rennen is dat je meestal op je voorvoet landt. Daardoor krijgt je been een minder grote klap te verwerken. Op het eerste oog ziet de biomechanica er op beide paren schoenen heel gewoon uit, vinden onderzoekers Ellen Maas en Kurt Schütte. Pas na analyse van de meetgegevens kunnen ze echt iets over eventuele verschillen zeggen. En de winnaar is Maakt het echt allemaal niets uit? Door het tegenstrijdige geluid ben ik extra benieuwd naar mijn uitslag. Twee weken na mijn bezoek aan Leuven mailt Maas me een set grafieken en video s. Blootsvoets rennen schrijven we meteen af, tenminste op de manier hoe ik het deed, landend op de hak. Ik had verwacht dat je zou overschakelen naar voorvoetlanding, zegt Maas. De hoeken in mijn heupen en knieën zijn nagenoeg hetzelfde als mét schoenen; op blote voeten houd ik wel mijn enkels stijf bij de landing. Blootsvoets loop ik bovendien instabieler. Mijn stappen met links en rechts zijn in termen van schokken op het been niet symmetrisch, laten de schokabsorptiemetingen van de versnellingsmeter zien. Gelukkig had ik geen ambitie om over te schakelen naar blote voeten. Welke schoenen komen er als winnaar uit de bus? We verwachtten allebei dat de beweging van mijn enkel kleiner zou zijn in de schoenen 36 12/2016

6 Hoe meer je schoenen wegen, hoe meer zuurstof je spieren gebruiken: per 100 gram schoeisel is dat 1 procent meer zuurstof. Al veertig jaar raakt jaarlijks 20 tot 75 procent van alle hardlopers geblesseerd, ondanks steeds geavanceerdere schoenen. JAREN WILKEY/BYU met motion control. Maar in de grafiek is vrijwel geen verschil te zien tussen mijn Asics en Nikes. De filmpjes tonen iets anders. Op basis van de video s zou ik wel zeggen dat je wat minder proneert met de motion control-schoenen. Dat hebben ze bij Run2Day goed gezien, zegt Maas. Wat verder opvalt, is dat de schokken bij die schoenen met een grotere snelheid door mijn scheenbeen razen dan in de neutrale schoenen. En onderweg naar mijn onderrug dus minder worden geabsorbeerd. Wat betreft schokdemping winnen de Nikes. Gevarieerde prikkels Conclusie: op hightech-schoenen zakken mijn enkels wat minder naar Minimalistische schoenen zijn bedoeld om het blootsvoets lopen na te bootsen. Maar deskundigen betwijfelen of de biomechanica bij dit soort schoenen en bij blote voeten wel hetzelfde is. Mariska van Sprundel is bioloog en wetenschapsjournalist. Voor dit artikel bezocht zij het bewegingslab van de KU Leuven en sprak daar met Ellen Maas en dr. Benedicte Vanwanseele. Ook interviewde ze sportarts Steef Bredeweg (UMC Groningen). Verder raadpleegde ze de volgende literatuur: Jonathan P. L. Hall e.a.: The biomechanical difference between barefoot and shod distance running, Sports Med (2013) Daniel E. Lieberman: Foot strike patterns and collision forces in habitually barefoot versus shod runners, Nature (2010) C. E. Richards e.a.: Is your prescription of distance running shoes evidencebased?, British Journal of Sports Medicine (2008). Ga voor links met meer informatie naar binnen. Het neutrale schoeisel is vriendelijker voor mijn schenen. Hoe dat allemaal met blessures samenhangt, weten we niet. Op beide schoenen ziet mijn loopstijl er heel normaal uit, vindt Maas. Wetenschappers zijn trouwens steeds minder bezig met schoenen; de aandacht verschuift naar pasfrequentie. Een hot topic, volgens sportarts Bredeweg. Er zijn aanwijzingen dat een loopstijl met veel korte stappen per minuut minder blessuregevoelig is. Maar de grootste risicofactor voor een blessure blijft overbelasting: te ver, te snel, te vaak. En wat er aan je voeten zit als je de grens overschrijdt, maakt niet uit. Als je veel wilt hardlopen, twee à drie keer per week 10 kilometer, dan is afwisseling belangrijk, vermoedt Bredeweg. Verschillende rondjes, ondergrond, type schoenen; dat geeft een variatie aan prikkels voor je lichaam. Hoe diverser het lopen, hoe minder kans op overbelasting. Ik weet genoeg. Mijn Asics en Nikes mogen allebei blijven. n Bottomline Fabrikanten van hardloopschoenen claimen dat het juiste schoeisel essentieel is om blessures te voorkomen. Vanuit de wetenschap is er weinig bewijs dat het aanmeten van schoenen met schokdemping en motion control het blessurerisico verkleint. Om niet geblesseerd te raken, is het vooral belangrijk om niet te snel, te ver en te vaak te rennen. Ook afwisseling van schoenen en ondergrond is verstandig. 12/