Afwikkelfasen Gemakshalve wordt hier een looppatroon genomen dat als neutraal mag worden beschouwd.

Transcriptie

1

2 Sportschoenen, de afwikkeling De schoen is een uitermate belangrijk onderdeel van sport en vooral bij hardlopen. Dat is inmiddels algemeen erkend, zowel op wetenschappelijk niveau als bij de eenvoudige recreant, met alle respect. De schoenenfabrikant speelt hier graag op in. Voor de diverse verschillen in afwikkelen worden schoenen aangeboden. Ruim 600 modellen worden er op de Nederlandse markt aangeboden, met een grote diversiteit aan systemen. Ruim tweederde van de aangeboden hardloopschoenen zijn functioneel slecht. Ik oordeel hiermee dus niet over kwaliteit, kleur, prijs, merk maar puur de functionele waarde van de schoen voor de gebruiker. Van de schoenen die beoordeeld kunnen worden als functioneel voldoende tot goed bestaat nog steeds grote diversiteit. Het voordeel hiervan is de mogelijkheid een schoen te vinden passend bij de specifieke behoefte van de gebruiker. Aangezien het zeer moeilijk is voor een hardloper de juiste schoen te vinden tussen het enorme aanbod moet je je laten adviseren. Dit kan op vele adressen waar op verschillende manieren waarna een advies volgt. Dit advies kan gebaseerd op een reële functionele benadering of misschien meer of minder beïnvloedt door commerciële belangen en onvoldoende kennis van biomechanica en sportblessures. In dit eerste artikel onder het kopje sportschoenen leek het mij interessant om de manieren van afwikkelen toe te lichten. Dit dient eigenlijk als een stuk basiskennis. Begrippen als proneren, overpronatie, supinatie en dergelijke zijn dan eindelijk duidelijk. Hierdoor zal het eenvoudiger zijn de diverse informatie betreffende schoenen te begrijpen en kun je beter meedenken met de argumentatie van een schoenadvies wat de investering waardevoller maakt. Elke overmatige beweging van de voet tijdens sport zal elders in het lichaam worden gecompenseerd. Elke ondermatige beweging van de voet zal elders in het lichaam een verhoogde belasting van bepaalde structuren tot gevolg hebben. Met behulp van de wetten der biomechanica is te beredeneren wat er elders in het lichaam gebeurt als de voet belast wordt. Bedenk dat er net zoveel afwikkelpatronen bestaan als dat er hardlopers zijn. In vergelijking met andere sportspecifieke bewegingen is het hardlooppatroon eenvoudig te analyseren. Dat is uiteraard een groot voordeel. Mits men de juiste middelen gebruikt; zoals een goede (digitale) camera en een vaste ondergrond waarop de hardloper natuurgetrouw kan hardlopen op zijn eigen schoenen. De beelden worden in vertraging geanalyseerd. Vervolgens wordt herhaald met de schoenen waarvan de specialist verwacht dat deze geschikt zijn. Afwikkelfasen Gemakshalve wordt hier een looppatroon genomen dat als neutraal mag worden beschouwd. Bij het hardlopen kan men verschillende fasen onderscheiden. De tijd dat de voet de grond raakt wordt de standfase genoemd, de tijd dat de voet zich in de lucht bevindt, noemt men de zwaaifase. Wanneer beide voeten geen contact maken met de ondergrond spreekt men van een zweeffase. Tijdens de zwaaifase blijft het kniegewricht altijd gebogen. De voet wordt tijdens de zwaaifase met de binnenzijde opgetrokken en de voorvoet geheven onder het onderbeen geplaatst. Dit als gevolg van interactie van spieren rondom het enkelgewricht en de vorm van het onderbeen. Hierbij overheersen de spieren die de binnenzijde van de voet optrekken ten opzichte van de spieren met een tegengestelde functie. De belangrijkste spier in deze is de voorste scheenbeenspier met haar voornaamste functie het heffen van de voet. Doordat de aanhechting van deze spier zich niet exact op de middellijn van de voet bevindt maar iets naar binnen is geplaatst, trekt de spier de binnenkant van de voetrand op (supinatie). Het heffen van de voet (dorsaalflexie enkel) wordt uitgevoerd om een haklanding te realiseren, wat nodig is om de neerwaartse kracht van het lichaam optimaal te verwerken en een voorwaarde voor een juiste afwikkeling.

3 Het eerste landingscontact vindt plaats aan de achter-buitenkant van de schoen. Dit moment wordt de heelstrike genoemd en veroorzaakt de wrijvingsslijtage aan de betreffende plaats onder de schoen. Wanneer dit geconstateerd wordt, mag en kan niet gesteld worden dat men "over de buitenkant loopt". Na deze heelstrike kan de voet niet anders dan een combinatiebeweging maken van binnenwaarts kantelen (proneren) en en het voorvoetgedeelte van de schoen plaatsen. Hieruit kan men concluderen dat een afwikkeling waarbij de voet een zuivere buitenwaartse kanteling maakt(supinatie) niet mogelijk is. Hier zal later in dit artikel dieper op in worden gegaan. Na de heelstrike volgt dus de afwikkeling en wordt de gewichtsdruk via voet en schoen op de ondergrond uitgeoefend. Om de gewichtsdruk te verwerken, zakt de voet door. Dit vindt voornamelijk plaats in het lengtegewelf aan de binnenzijde van de voet plaats, hetgeen resulteert in een "natuurlijke" binnenwaartse kanteling, de pronatie. De gewichtsdruk wordt dus gedeeltelijk geabsorbeerd en gedeeltelijk doorgevoerd naar been en voorvoet. Het been verwerkt de belasting door een buiging in het heup- en kniegewricht. Afhankelijk van de ondergrond zal met name de knie meer of minder buigen. Een hardere ondergrond vraagt om meer kniebuiging om schokbelasting te verwerken dan een zachte ondergrond. Meer kniebuiging geeft meer belasting op het kniegewricht, daarom is zachte ondergrond vriendelijker en verdient de voorkeur. In dit stadium van het looppatroon is het reëler te spreken van gewichtsdruk dan schokbelasting. Vervolgens wordt het lichaamszwaartepunt naar voren bewogen en de knie gaat van een buiging over in een strekking. Gelijktijdig bereiden met name de kuitspieren een afzet voor en de hak wordt opgetild, dat is de "heellift". Hierbij zijn acht spieren actief met als voornaamste spieren de oppervlakkige en de diepe kuitspier. De verdere afzet vindt voornamelijk plaats over de bal van de voet en de grote teen, waarbij de spier die de grote teen buigt een grote activiteit vertoont. Na de afzet gaat de standfase over in de zwaaifase. Het andere been bevindt zich inmiddels in het einde van de zwaaifase en bereidt zich voor op de landing. De wijze waarop de voet neerkomt bij hardlopen kan links en rechts verschillend zijn. Bij hogere snelheden en zeker bij volle sprint zal het eerste landingcontact plaatsvinden ter hoogte van de voorvoet. Vanzelfsprekend verandert er dan het een en ander tijdens de afwikkeling in vergelijking met het zojuist beschreven patroon. Afwikkelpatronen De voornaamste afwikkelpatronen worden uitgelegd; De neutrale afwikkelpatroon, de (over)pronerende afwikkeling en het (over)supinerende afwikkeling. Elk van deze variaties heeft weer talloze subvariaties. De neutrale afwikkeling De neutrale afwikkeling is reeds aan bod gekomen, zie hierboven. Met die toevoeging dat een neutraal looppatroon gemiddeld minder blessure veroorzaakt. Maar het is niet per definitie een blessurevrij looppatroon. Er kan bijvoorbeeld op basis van een gewrichtsbeperking of een foutieve trainingsopbouw een blessure ontstaan. (Over)Pronatie Pronatie betekent het binnenwaarts kantelen van de voet, het werkwoord is 'proneren'. Beredenerend vanuit de voet naar boven zal een pronatiebeweging van de voet gepaard gaan met binnenwaarts draaien van het onderbeen (endorotatie) om zijn lengte-as. Bij een gestrekte knie zal de endorotatie van het onderbeen doorgevoerd worden naar het dijbeen. Hoe meer de knie buigt, hoe minder de endorotatie van het onderbeen door het dijbeen gevolgd wordt. In dat geval zal de knie de endorotatie verwerken. Bij de pronatie zal de gehele voet een kantelbeweging naar binnen maken. Omdat dit gepaard gaat met het verwerken van gewichtsdruk zal de afstand hielbeen-voorvoet worden vergroot.

4 Tevens zal de druk op met name de kopjes van de middenvoetsbeentjes toenemen en dan met name de druk op de bal van de voet. Dit geeft een grote belasting op het grote teengewricht. Indien een de pronatiekanteling dusdanig groot is dat het een klacht veroorzaakt of onderhoudt, noemt men dit een overpronatie. De belasting op bepaalde lichaamsstructuren is door de overpronatie dermate hoog dat deze structuur overbelast raakt. Een sportblessure is het gevolg. Naast de grootte van de hoeksverandering is de snelheid, waarmee de pronatiebeweging gepaard gaat eveneens van groot belang. Als een lichaamsstructuur dezelfde krachten moet verwerken binnen een korter tijdsmoment houdt dat uiteraard een grotere belasting in voor deze weefsels. En kleine pronatiekanteling in zeer kort tijdsmoment kan schadelijker zijn dan een grote pronatiekanteling in een langere tijd. In dat geval spreekt men van een 'te abrupte pronatiekanteling'. Dit is moeilijk te meten of te bepalen. Een highspeed camera of een geavanceerde drukmeetplaat kan hier uitkomst bieden. Zoals blijkt uit de beschrijving van een neutraal looppatroon is een bepaalde mate van pronatie (zie figuur 6a) 'natuurlijk' en heeft het een belangrijke schokdempende functie. De grens tussen de natuurlijke pronatie en overpronatie is niet uit te drukken in aantal graden hoeksverandering of het aantal graden maximale pronatiestand. Gemakshalve wordt in dit hoofdstuk gesproken over overpronatie (zie figuur 6b) wanneer de pronerende beweging ervan verdacht wordt een blessure te veroorzaken, te onderhouden. Supinatie/onderpronatie Een zuiver supinerende beweging (buitenwaarts kantelen) na het eerste landingscontact bij hardlopen bestaat niet. Wanneer de voet direct na het eerste contact aan de achterbuitenkant van de hak zou supineren, zou dit een forse enkelverzwikking als gevolg hebben. Verder bevindt de neerwaartse krachtvector van het onderbeen zich aan de binnenkant van de buitenrand van de voet. Hierdoor kán er na het eerste landingscontact geen andere beweging plaatsvinden dan een pronatiebeweging. Deze pronatiebeweging kan kort zijn en is daarmee weinig schokabsorberend. De korte pronatie wordt gevolgd door een supinatiebeweging, waardoor de verdere afwikkeling over de buitenkant van de schoen plaatsvindt. De onvoldoende schokabsorberende functie kan blessures veroorzaken. Logischer is het dan om te spreken van onderpronatie; er vindt te weinig pronatie plaats. Het gemiddelde onderpronerend looppatroon ziet er als volgt uit: Het eerste landingscontact vindt sterk op de buitenkant van de schoen plaats. Vervolgens vindt er een korte snelle pronatiebeweging plaats van de gehele voet ten opzichte van het onderbeen. Tijdens deze korte pronatie moet de gewichtsdruk verwerkt worden, hetgeen bij onderpronatie mogelijk te weinig plaatsvindt. De korte snelle kanteling van de voet veroorzaakt een felle endorotatie (binnenwaartse draai om de lengte-as) van het onderbeen. Naarmate de afwikkeling vordert en de voorvoet belast wordt, vindt er een supinerende beweging plaats en wordt er verder afgewikkeld over de buitenkant van de voorvoet. De landing en de afzet veroorzaken de meeste slijtage aan de zool, waardoor men het idee krijgt dat volledig over de buitenkant afgewikkeld wordt. Door middel van een video-opname kan men het werkelijke looppatroon analyseren. De kantelbewegingen van de voet binnenwaarts en buitenwaarts, de pronatie en supinatie, zal gevolgen hebben voor de bewegingen van de knie. Een X-stand of een O-stand van de knie vertoont de neiing te versterken bij kantelingen van de voet in combinatie met een toenemende gewichtsdruk zoals na een landing bij hardlopen. Veel structuren van de onderste extremiteiten worden bij een onder- of overpronerend looppatroon minder gunstig belast. Het contactoppervlak van gewrichtsoppervlakken onderling verandert. Het contactoppervlak wordt vaak kleiner met het gevolg dat een kleiner oppervlak

5 dezelfde hoeveelheid belasting moet verwerken. De werklijnen van spieren en banden kunnen veranderen, evenals de tijdsduur waarin de spier zijn benodigde arbeid moet leveren. Het is mogelijk dat een kleine overbelasting die elke stap plaatsvindt na jaren resulteert in een serieuze blessure. Per individu dient bekeken te worden om welk looppatroon het gaat. Een bepaalde loopwijze kan voor de ene sporter overbelastend zijn, terwijl het bij een andere sporter een blessurevrij loopwijze is. Een onbewuste overstap naar een andere schoen kan een neutraal looppatroon veranderen in een over- of onderpronerend looppatroon.