GEMISTE JOBS IN DE PRIVATE WERKGELEGENHEID IN BELGIË DE ESSENTIE AUTEUR. STIJN DECOCK Hoofdeconoom Voka

Transcriptie

1 GEMISTE JOBS IN DE PRIVATE WERKGELEGENHEID IN BELGIË DE ESSENTIE Het is algemeen bekend dat België met 62% een werkgelegenheidsgraad kent die lager ligt dan de meeste andere Europese landen. Minder goed geweten is dat dit vooral komt vanwege de lage werkgelegenheidsgraad in de private sector. Met 44,6% zit België hiermee het laagst in onze benchmark en doet het zelfs 13 procentpunt minder goed dan Nederland, Duitsland en Oostenrijk. 13% op 7,25 miljoen jarigen stemt overeen met zo n jobs. Indien we eenzelfde private werkgelegenheidsgraad als Duitsland, Nederland of Oostenrijk zouden kennen, zouden er in België dus meer mensen aan het werk zijn. Dat uit zich vandaag onder meer in de hogere werkloosheidscijfers in België, in de lage werkgelegenheidsgraad bij ouderen vanwege de lage effectieve pensioenleeftijd, en de lage werkgelegenheidsgraad bij mensen met een allochtone achtergrond. Die lage private werkgelegenheidsgraad heeft zware budgettaire consequenties omdat hierdoor minder mensen dan in de buurlanden netto-belastingbetaler zijn en meer mensen moeten leven van een uitkering of een gesubsidieerd loon. Hierdoor ligt de belastingdruk op zij die werken in de private sector zeer hoog. Als we twee derde van die afgerond zouden kunnen activeren in een voltijdse baan, dan zou dat voor de staatskas een netto-positief effect van 18 miljard euro betekenen. Dat vanwege extra inkomsten en minder uitgaven. Jobs, jobs, jobs zijn dus cruciaal, maar het is niet zomaar gelijk welk soort jobs. Er moeten vooral jobs in de verdiensector bijkomen, niet in de budgetsector. AUTEUR STIJN DECOCK Hoofdeconoom Voka Voka, Vlaams Netwerk van Ondernemingen Koningsstraat GEMISTE JOBS Brussel stijn.decock@voka.be

2 Inleiding België staat met een overheidsbeslag van 54% op de derde hoogste plaats in Europa. Om dit te kunnen financieren moet het zeer hoge belastingen heffen. Qua lasten op arbeid staat België voor bepaalde gezinstypes op de eerste plaats. Ook voor andere belastingsvormen zoals kapitaalsbelasting of vennootschapsbelastingen staat België hoog in het Europese klassement. Dit hoge overheidsbeslag wordt door twee zaken veroorzaakt. De meest gekende oorzaak is het grote overheidsapparaat. Zoals Voka al meermaals aantoonde, levert de Belgische staat te weinig waar voor het belastinggeld. Qua algemene meetbare overheidsoutput bekleedt België een middenpositie in Europa, terwijl het daarvoor wel veel kosten aanrekent. In de waar-voor-je-geld ranking die de output van overheden tegenover het overheidsbeslag meet, staat België slechts op 21 ste op 24 Europese landen. Veel anderen landen leveren ofwel betere overheidsoutput (bv Scandinavië) of werken aan een aanzienlijk lagere kost (bv Zwitserland, Duitsland). Toch is er ook een minder bekende maar minstens even belangrijke tweede verklaring voor dit hoge overheidsbeslag en daarmee gepaard gaande hoge belastingvoeten. Met name dat er te weinig mensen in België nettobelastingbetaler zijn. Met nettobelastingbetaler bedoelen we dat ze meer opbrengen aan de overheid dan dat ze kosten. Dit zijn dus mensen die in de private of verdiensector werken. Daar tegenover staat dat er teveel mensen op een of andere manier betaald worden vanuit het overheidsbudget, hetzij via een uitkering, hetzij via een (ambtenaren)loon. Die wegen dan nog eens extra op de mensen in de verdiensector, omdat te weinig mensen in die sector teveel mensen in de budgetsector of teveel uitkeringstrekkers moeten ondersteunen. In deze groeipaper gaan we na hoeveel mensen er minder in de private of verdiensector werken dan in de buurlanden en wat de mogelijke budgettaire implicaties hiervan zijn. We gaan hier dus niet gewoon de werkgelegenheidsgraden vergelijken tussen de landen maar willen ook de tewerkstellingsgraden per sector koppelen aan de arbeidsbevolking in ieder land. We willen hiermee het nut van vele beroepen in de budgetsector niet ter discussie stellen. In een welvaartstaat is het heel belangrijk dat er goede leraren, ambtenaren, zorgverstrekkers, politie zijn en de meeste werknemers in deze beroepscategorie in België werken hard en leveren goed werk. Toch menen wij dat de budgetsectoren moeten gebenchmarkt worden met andere landen die minstens even welvarend zijn en dat moet gekeken worden met hoeveel ambtenaren, leraars, zorgverstrekkers zij werken en welke dienstverlening ze daartegenover stellen. Als een openbare dienst in het buitenland met minder mensen even goed kan georganiseerd worden, dan moet België daar lessen uit trekken en proberen de buitenlandse organisatie- en werkvorm over te nemen zodat met minder overheidspersoneel een even goede of betere dienstverlening kan verschaft worden GEMISTE JOBS 2

3 1. Het berekenen van de private werkgelegenheidsgraad 1.1. De private werkgelegenheidsgraad Rond werkgelegenheid circuleren heel wat cijfers. Dit gaat van activiteitsgraad (aantal mensen tussen jaar in totale bevolking) over de internationaal meest geciteerde werkgelegenheidsgraad bij jarigen (62% voor België in 2014) en de werkgelegenheidsgraad bij jarigen (67,3% in 2014 in België). Dit laatste cijfer wordt gebruikt in het kader van de Europa 2020 doelstellingen. België heeft zich in dit kader tot doel gesteld om een werkgelegenheidsgraad van 73,2% te halen bij de jarigen in Het grote nadeel van deze cijfers is dat ze geen rekening houden met het verschil tussen verdien- en budgetsectoren. Met andere woorden, een land kan dankzij veel overheids- of gesubsidieerde tewerkstelling de werkgelegenheidscijfers omhoog duwen. Dat kan weliswaar helpen om de werkloosheid te bestrijden, voor de overheidsfinanciën van het land heeft dit daarentegen nefaste gevolgen. Omdat iedereen die rechtstreeks of onrechtstreeks door de overheid betaald wordt, vanuit de overheidskas betaald wordt en netto dus meer aan de overheid kost dan dat ze belastingen binnenbrengt Onderscheid maken tussen verdien en niet-verdiensectoren Eurostat en het IMF maken dus geen onderscheid tussen de verdien- en budgetsectoren. Daarom moeten we naar meer gedetailleerde data gaan. EU KLEMS 1, een initiatief vanuit de Europese Unie om detailcijfers rond de arbeidsmarkt en de productiviteit te verzamelen, levert die data. Hierbij moet wel aangestipt worden dat het EU KLEMS initiatief sinds 2008 minder opgevolgd wordt en dat maar een beperkt aantal lidstaten na 2008 data doorstuurde naar EU KLEMS. Wij werken hier met landen die detailcijfers over de periode hebben doorgestuurd. Het grote voordeel is wel dat je hier vergelijkbare sectordata hebt per land dat deelneemt. EU KLEMS werkt met 14 hoofdcategorieën en 26 deelsectorcategorieën. Een volledig correcte opdeling tussen budget- en verdiensectoren kunnen we hier niet maken omdat in het ene land een sector nog sterk gesubsidieerd wordt en in een ander sterk geprivatiseerd en met eigen inkomsten werkt. Het spoor en de post zijn hier een voorbeeld van. Drie deelsectoren in EU KLEMS stemmen wel sterk overeen met de budgetsector, met name 1. Public Administration and defence, compulsory social security. 2. Education en 3. Health and Social Work. Die drie sectoren zullen we dan hieronder als de budgetsector definiëren. In Tabel 1 hebben we de respectieve aantallen per sector opgelijst en het aantal mensen in de leeftijdscategorie jarigen voor ieder land (bron Eurostat). 1 EU KLEMS is een onderzoeksproject van de Europese Commissie. Het is een afkorting voor EU level analysis of capital (K), labour (L), energy, materials (M) and service (S) inputs. Meer informatie op GEMISTE JOBS 3

4 Aantal werknemers in budget- en verdiensector per land (in 000 tallen) België Finland Duitsland Nederland Oostenrijk Frankrijk Administratie en defensie Onderwijs Gezondheid/ sociale sector Totaal budgetsector Totaal Verdiensector Aantal jarigen Bron: EU KLEMS, eigen berekeningen en Eurostat Werkgelegenheidsgraad publieke en private sector 70,00% 60,00% 57,98% 57,61% 57,31% 50,00% 51,51% 46,60% 44,65% 40,00% 30,00% 20,00% 17,19% 17,72% 21,05% 19,47% 19,17% 18,91% 10,00% 0,00% Oostenrijk Duitsland Nederland Finland Frankrijk België Werkgelegenheidsgraad publieke sector Werkgelegenheidsgraad private sector Bron: EU KLEMS, eigen berekeningen en Eurostat GEMISTE JOBS 4

5 Grafiek 1 geeft ons de totalen voor de verdien- en budgetsectoren in de verschillende landen en de werkzaamheidsgraad in de twee takken voor de verschillende landen. Als werkgelegenheidsgraad nemen we het aantal werknemers tegenover de totale bevolking in de leeftijdscategorie jaar voor ieder land (bron Eurostat). Uit dit cijfers blijkt dat de werkzaamheidsgraad in België in de verdiensector 44,65% bedraagt en in de budgetsector 18,91%. In vergelijking met de buurlanden valt de lage werkgelegenheidsgraad in de private sector op. Met 44,65% doen we het zeer zwak ten opzichte van buurlanden of vergelijkbare landen. In de budgetsector is de situatie wat genuanceerder. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is de overtewerkstelling in de budgetsector in België niet zo uitgesproken, zeker niet tegenover Nederland dat net in die sector heel wat deeltijds arbeid kent. De verschillen zijn wel groter met Duitsland en Oostenrijk die het toch met minstens 1 procentpunt minder overheidspersoneel doen Hoeveel mensen ontbreken er in de verdiensector? Met een werkgelegenheidsgraad van 44,65% in de verdiensector doen we het dus slecht. Als we vergelijken met de drie best presterende landen zitten we ongeveer 13%-punt lager. 13% op 7,25 mln jarigen stemt afgerond overeen met mensen. Dus als we de private werkgelegenheidsgraad van Nederland, Duitsland of Oostenrijk zouden hebben, dan zouden er in België mensen meer aan het werk zijn dan nu. De mensen die minder in België aan het werk zijn in verdiensectoren situeren zich dan vooral in: - Hogere werkloosheidscijfers dan Nederland, Duitsland en Oostenrijk - Lage werkgelegenheidsgraad bij ouderen vanwege lage effectieve pensioenleeftijd (vooral vanwege brugpensioen) - Lage werkgelegenheidsgraad bij mensen met een allochtone achtergrond - Hogere overheidstewerkstelling dan in Duitsland en Oostenrijk - Specifieke regio s met zeer hoge werkloosheid in België (Brussel, Henegouwen, ) - Geen mini-jobs (Duitsland) of grote populariteit deeltijdswerken/studentenjobs zoals in Nederland GEMISTE JOBS 5

6 De budgettaire implicatie van extra mensen aan het werk Welke budgettaire impact zou er zijn indien België dezelfde private tewerkstellingcijfers heeft als de drie voorbeeldlanden? Voor het overheidsbudget zijn er directe en indirecte positieve effecten. Die indirecte effecten situeren zich in het feit dat werkenden een hoger inkomen hebben dan mensen met een uitkering en dus meer consumeren waardoor de overheid extra belastingsinkomen ontvangt. In deze paper gaan we het enkel over de directe effecten hebben. Hier speelt er ook een dubbeleffect. De overheid ontvangt per nieuwe job in de private sector extra belastingen en inkomsten voor de sociale zekerheid. Daarnaast moet ze minder uitgeven aan uitkeringen (werkloosheid of pensioenen) of weddes (ambtenaren en gesubsidieerde job). Het is natuurlijk onmogelijk te bepalen wat die mensen (=we ronden de omlaag af tot ) zouden verdienen bij activering in de verdiensector aangezien die een mix zijn van mensen die te vroeg uittreden (vanwege anciënniteit eerder hoge lonen), laaggeschoolden (lage lonen), een teveel aan overheidstewerkstelling (gemiddelde lonen) Laat ons er dus van uitgaan dat iedereen het mediaaninkomen van euro bruto per maand ontvangt. Afgerond genereert zo iemand jaarlijks euro aan belasting- en sociale zekerheidsinkomsten mensen die jaarlijks euro aan extra belastingen en sociale zekerheidsinkomsten genereren zou 16,2 miljard euro extra inkomsten opleveren. Maar die extra mensen aan het werk betekent ook een forse besparing voor de overheid omdat die mensen op dit moment op een of andere manier een inkomen uit de overheid halen, hetzij via pensioen, werkloosheidsuitkering, ambtenarenwedde Als we hier conservatief rekenen en stellen dat een gemiddelde uitkering euro per jaar kost, dan zitten we hier aan 10,8 miljard euro besparingen. Beiden opgeteld zorgt iedere extra job in de private sector voor euro extra budgettaire ruimte voor de overheid. Bij jobs zou dat een bedrag zijn dat overeenstemt met 27 miljard euro. Realistisch gesproken zullen we nooit mensen aan een mediaaninkomen kunnen laten werken omdat in de buurlanden ook studentenjobs, deeltijdswerkenden of mini-jobs (in het geval van Duitsland) in die cijfers mee vervat zitten. Laten we dus aannemen dat een derde van die te activeren mensen geen impact hebben op het budget (omdat ze weinig belastingen zullen opbrengen) en dat tweederde van die van de gemiste jobs in de verdiensector gemiddeld aan een mediaaninkomen kunnen laten werken. In dit geval zouden we een positieve budgettaire impact hebben van 18 miljard euro GEMISTE JOBS 6

7 2. Evolutie private werkgelegenheidsgraad Via de database van EU Klems en de demografische cijfers van Eurostat kunnen we ook een analyse doorheen de tijd maken. In België zien we op Grafiek 2 vooral de de private werkgelegenheidsgraad in begin jaren 80 fors afneemt. Dit zijn de jaren dat de traditionele zware industrie het in België moeilijk heeft en er veel afdankingen en sluitingen zijn in traditionele sectoren zoals mijnbouw, staal, glas en textiel. Vooral vanaf de tweede helft van de jaren 90 is er een herstel van de private werkgelegenheidsgraad. Dit is een tijd waarin het in Europa en ook in België economisch beter gaat en er liberaliseringen zijn in diensten zoals telecom of banken. In de jaren 2000 valt de private jobcreatie quasi stil vanwege een verdere afbouw van bedrijven uit de maakindustrie. 46 Private werkgelegenheidsgraad België Bron: EU KLEMS, eigen berekeningen en Eurostat Wanneer we de evolutie van de private werkgelegenheid met onze benchmarklanden vergelijken vallen heel wat zaken op. De meest opvallende prestatie is in Nederland. Nederland kende eind jaren 70, begin jaren 80 ook een zeer scherpe daling van de private werkgelegenheid, deels om dezelfde reden als België. De private werkgelegenheid is nauwelijks hoger dan in België. Nederland maakt een zeer opvallende inhalingbeweging vanaf de tweede helft van de jaren 80. Het zogenaamde Poldermodel, dat met het akkoord van Wassenaar in november 1982 gesloten werd, voorzag in loonmatiging in ruil voor arbeidsduurvermindering. Dit leidde tot een werkgelegenheidsgraad van 59%, het hoogste cijfer van alle landen en wellicht dicht bij het maximaal haalbare in een Europese verzorgingsmaatschappij GEMISTE JOBS 7

8 In Duitsland (West-en Oost-Duitse cijfers samen ) zijn de bewegingen minder fors omdat de Duitse industrie eind jaren 70, begin jaren 80 een minder sterke neergang kende dan in België of Nederland. Een bijkomende verklaring is dat Oost-Duitsland tot de val van het communistisch regime officieel geen werkloosheid kende. Na de eenwording is er een duidelijke vermindering van de private werkgelegenheid, in eerste fase vanwege de sluiting van voormalige staatsbedrijven in de DDR, in tweede fase omdat ook West-Duitse bedrijven competitiviteitsproblemen kenden. Pas vanaf de Hartz-hervormingen in de regering-schröder in is er een duidelijk herstel van de werkgelegenheid dankzij een veel meer competitieve Duitse economie. Van Frankrijk gaat de demografische historiek bij Eurostat minder ver terug dan bij de andere landen. Opvallend is dat de private werkgelegenheidscijfers schommelen rond de Belgische niveaus. Oostenrijk lijkt het meest stabiele land met constant hoge private werkgelegenheidscijfers. In Finland valt vooral de neergang begin jaren 90 op, toen zowel Zweden als Finland een sterke economische crisis kenden. Het herstel, dankzij volop de kaart van nieuwe technologieën te trekken (met Nokia als bekendste voorbeeld) eind jaren 90 begin jaren 2000 is opvallend. 70,00% Evolutie private werkgelegenheidsgraad 65,00% 60,00% 55,00% 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% België Nederland Oostenrijk Finland Duitsland Frankrijk Bron: EU KLEMS, eigen berekeningen en Eurostat GEMISTE JOBS 8

9 3. Internationale vergelijking tussen sectoren In tabel 2 kijken we naar de relatieve verschillen per sector. De tabel toont in de eerste cijferkolom het aantal werknemers in die sector in België (in 000 tallen). Vervolgens wordt getoond in hoeverre er procentueel in de andere landen meer of minder mensen in die sector werken (gerelateerd aan de respectievelijke bevolkingsaantallen in die landen). In een aantal sectoren zoals landbouw en mijnbouwactiviteiten is het evident dat de werkgelegenheid in België lager ligt. In heel wat andere sectoren is die evidentie veel kleiner. Zo is de werkgelegenheid in de verwerkende industrie relatief in Duitsland 73% groter en in Finland en Oostenrijk 44% hoger. Ook in de bouwsector werken er in België relatief veel minder mensen dan in de landen in de database. Ook in de meeste dienstensectoren zoals retail en transport ligt de private tewerkstelling in België fors onder die in de buurlanden. Tabel 2: Relatieve verschillen in werkgelegenheid per sector Werknemers Finland Duitsland Nederland Oostenrijk Frankrijk in België Verwerkende industrie ,48% 73,07% -0,06% 44,46% -4,55% Voeding, drank en tabak ,85% 20,56% -9,45% 6,23% 10,63% Textiel ,97% -28,45% -57,37% -8,57% -27,07% Chemie ,32% -12,13% -39,91% -46,92% -48,17% Machinebouw ,17% 270,17% 35,85% 151,39% -13,76% Transportvoertuigen ,24% 197,39% -38,20% 6,25% 8,70% Bouw ,96% 13,74% 10,59% 31,15% 17,00% Retail ,75% 27,80% 56,58% 35,43% 8,97% Transport ,04% -2,18% 1,31% 10,97% -7,10% Informatie en ,00% 50,40% 56,27% 20,28% 26,03% communicatie Financiële sector ,88% 16,67% 23,61% 20,70% 5,04% GEMISTE JOBS 9

10 4. Aanbevelingen 1. Werk de loonkostenhandicap met de buurlanden weg: België heeft momenteel een loonkostenhandicap van ongeveer 14%, na de realisatie van de tax shift nog 11%. Verschillende studies van de NBB, het Planbureau en professor J. Konings schatten dat er per procent weggewerkte handicap tot jobs gecreëerd kunnen worden. Dat betekent dat het wegwerken van de handicap tussen de en jobs creëert. Daarbij aansluitend moet het verschil in verdienste voor de werknemer tussen werken en niet-werken groter worden. 2. Langer (blijven) werken: België heeft na Italië de laagste werkgelegenheidsgraad bij 60-plussers. Dit komt vooral door het brugpensioen. Het wegwerken van het brugpensioen en een hogere gemiddelde pensioenleeftijd moet meer ouderen aan het werk zetten. Dit gecombineerd met een cultuur, zowel bij werkgevers als werknemers, gericht op het langer actief blijven op de arbeidsmarkt. 3. Grote regionale verschillen overbruggen met mobiliteit op arbeidsmarkt: We hebben geen cijfers voor de verdiensector per deelregio, maar uit de werkloosheidscijfers per arrondissement alleen al kunnen we afleiden dat er in België zeer grote verschillen bestaan tussen de werkloosheidscijfers per arrondissement (bijvoorbeeld 4,4% in arr. Roeselare en 20,4% in arr. Bergen). Dit ondanks de vrij geringe geografische afstand tussen regio s met zeer hoge en zeer lage werkloosheidscijfers. Ook in de tewerkstelling in de budgetsector zijn er grote regionale verschillen. Indien volgens de regionale best practice (ook binnen gewesten) gewerkt wordt, kan het aantal mensen in de budgetsector afgebouwd worden. Regionaal reconversiebeleid en het pendelen van regio s met hoge werkloosheid naar lage werkloosheid moet ook een grote prioriteit zijn. 4. Onderwijs meer afstemmen op arbeidsmarkt: Het Belgisch onderwijs scoort gemiddeld nog altijd goed in de Pisa-ranking. Dit verhult wel dat er veel schooluitval is waardoor we met een groot aantal jongeren zitten die geen relevante competenties hebben. Bovendien is er ook een mismatch tussen wat gestudeerd wordt en wat gevraagd wordt op de arbeidsmarkt, zeker gezien de vele knelpuntberoepen. Daarom moet het onderwijs beter afgestemd worden op de noden van de arbeidsmarkt. 5. Programma s ook richten op (deeltijdse) activering: Sommige landen activeren bepaalde categorieën van de bevolking via deeltijdswerken en studentenjobs (Nederland) of via minijobs (Duitsland). We hoeven geen volledige copy-paste van die programma s te maken, maar België moet het makkelijker maken om flexibeler of deeltijds te werken of werken met een bepaalde uitkering tijdelijk toe te laten GEMISTE JOBS 10