STATENBRIEF Onderwerp: Internationalisering Gelderse economie Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: te besluiten conform het ontwerpbesluit. x over de inhoud van deze brief te overleggen. de inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht). HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Internationalisering is voor de Gelderse economie van groot belang. Het levert extra werkgelegenheid en heeft een toegevoegde waarde voor de innovatiekracht van onze bedrijven. Zeker in de huidige economische situatie. We willen ons bedrijfsleven verder ondersteunen in hun internationaliseringsambitie. Ook willen we een aantrekkelijke provincie zijn waarmee we buitenlandse investeringen aantrekken. Om goed zicht te hebben op kansen en ontwikkelingen is in opdracht van de provincie de huidige marktdynamiek in kaart gebracht en is een sterktezwakteanalyse gemaakt van de Gelderse kansen op de internationale markt. De rapportage kunt u inzien via SIS. We komen tot de conclusie dat we het goed doen en dat er nieuwe kansen zijn die we kunnen verzilveren. Deze hebben wij besproken met onze Valley-bureaus, RCT (regionaal centrum voor technologie)-makelaar, Oost NV, het Nederlands-Duits consulaat in Düsseldorf en de Kamer van Koophandel. Dit heeft geleid tot een gezamenlijk vertrekpunt c.q. gezamenlijke positiebepaling voor onze belangrijkste sectoren en een herijking van ons internationaliseringsbeleid. Onze conclusie is dat het nu het moment is een tandje extra bij te zetten om hen MKB-breed - waaronder ook de maakindustrie - verder te ondersteunen en te versterken in hun internationaliseringsactiviteiten. Naast deze inzet breed hebben we ook een strategie geformuleerd per topsector passend bij de ontwikkelingsfase van deze sector. Over onze voornemens willen we graag met u in gesprek. 2 Aanleiding Deze statenbrief geeft ons tevens de gelegenheid uw motie 55 te beantwoorden. Hierin verzoekt u om een plan van aanpak voor de periode na 2012 waarin naast China ook andere gebieden waar de Gelderse economie kansen heeft, betrokken worden. In een aparte statenbrief gaan wij in op onze samenwerking met de Poolse regio Lubelskie. 3 Bestaand beleid c.q. kader Speerpunt in deze coalitieperiode is het versterken van de Gelderse economie. De aanhoudende economische crisis vraagt van ons een actieve rol in het stimuleren van een concurrerende, innovatieve en duurzame Gelderse economie, ook op internationaal vlak. Onder regie en in opdracht van de provincie wordt het Gelders acquisitiebeleid uitgevoerd door Oost NV. Oost NV werkt op nationaal vlak samen met het Netherlands Foreign Investment Agency (ministerie EZ) en andere regionale ontwikkelingsmaatschappijen en regionaal met gemeenten en onze Valleybureaus. De Kamers van Koophandel hebben een rol in het stimuleren van het MKB om internationaal te ondernemen. Inlichtingen bij Carine Verheggen, telnr. (026) 359 94 17 e-mailadres: post@gelderland.nl
We participeren via het IPO in het Dutch Trade Board. Hier vindt afstemming plaats rond missies van Rijk, G5, provincies en bedrijfsleven. Alleen bij de missie naar China hebben wij zelf een actieve en organiserende rol. Onze Valley-bureaus nemen daarnaast deel aan specifieke beurz Er zijn een aantal tendensen in de economie die om een herijking van ons beleid vragen. Voor de toekomst wordt een groei voorspeld van het aantal projecten (buitenlandse investeringen in uitbreidingen of nieuwvestigingen), maar ook en landen neemt toe. Ingegeven door deze versterkte concurrentie en een krappere markt is er een verschuiving gaande van reactieve acquisitie (de acquisitieactiviteiten beginnen pas als een bedrijf zich zelf aandient) naar een proactieve acquisitie gericht op versterking van bestaande sectoren en clusters. Gerichte acquisitie betekent dat acquisitie zich met maatwerk richt op bedrijven in het buitenland en veel minder generiek op landen. Met name de rol van het reeds hier gevestigde bedrijfsleven is van belang in het genereren van nieuwe leads (current investor development CID). Deze acquisitie vergt meer (veelal technische) kennis en knowhow van bestaande bedrijven, clusters en marktontwikkelingen. Dit maakt dat acquisitie arbeidsintensiever wordt. Ook heeft acquisitie steeds meer raakvlakken met zaken als innovatie, business development, matchmaking en handel. Hierdoor is er meer behoefte aan (boven)regionale afstemming van activiteiten, ook in de koppeling van handel aan acquisitie. 4 Argumenten/afwegingen We zien dat er kansen liggen. Onze uitgangssituatie is goed. We hebben een gunstig ondernemersklimaat en beschikken daarnaast over een sterk MKB en sterke clusters van bedrijven in de agro-food, Health en Energie en Milieu Technologie (EMT) sector en de logistiek. Toch weten we het aanwezige potentieel nog onvoldoende te benutten. Met een verhoogde inzet op handel en acquisitie willen we de gesignaleerde kansen verzilveren. We willen het Gelders MKB verder ondersteunen op internationaal gebied. Voor veel bedrijven is het lastig de stap alleen te zetten. Op basis van de analyse van Arcusplus en de gesprekken met onze partners komen we tot de volgende lijnen van beleid en aanpak. MKB-breed willen we inzetten op de volgende extra activiteiten: - We zullen een sterkere regierol pakken bij het verbinden van partijen, met als doel het bevorderen van samenhang en efficiëntie in de internationaliseringsactiviteiten. De uitvoering daarvan leggen we zo veel mogelijk bij onze partners en Oost NV. - De China-missie willen we doorzetten met de nodige bestuurlijke inzet. De organisatie hiervan willen we onderbrengen bij Oost NV om daarmee maximale synergie te bereiken op het gebied van handelsbevordering en acquisitie. 2014 Zien we als overgangsjaar. We bekijken of de formule van een jaarlijkse missie gehandhaafd moet blijven. Een samenstel met of van meer gerichte sectorspecifieke missies is een optie. - Bestuurlijke inzet bij (andere) missies zal alleen plaatsvinden op vraag vanuit het bedrijfsleven en als bestuurlijke deelname een duidelijke toegevoegde waarde heeft. - Het 'ik start SMART'-programma wordt uitgebreid met een internationale module. - We hebben de mogelijkheid van een Gelderse exportgarantievoorziening onderzocht en werken nu aan de ontwikkeling hiervan. - We zetten maximaal in om via het nieuwe INTERREG-programma Gelderse ondernemers te ondersteunen bij hun activiteiten die betrekking hebben op de Duitse markt. - We ontwikkelen een meerjarige bestuurlijke reisagenda Duitsland gericht op het verder uitbouwen van de relatie met de belangrijkste spelers in de Duitse deelstaten. - We zetten gericht in op Re-shoring (het 'terughalen' van productieactiviteiten naar Gelderland). 2
- Naast de inzet van ons reguliere instrumentarium zoals subsidie voor training en opleiding en financiële mogelijkheden via PPM-oost, stellen we een acquisitiebudget in om snel te kunnen acteren als de mogelijkheid van een bedrijfsvestiging zich aandient en er iets (Top-)sectorspecifiek zien we voor wat betreft internationalisering verschil in de mate van 'volwassenheid' c.q. ontwikkelingsfase. Hierin lopen Agro-food en Health voor op EMT. Dat is ook logisch want we hebben het hier over een relatief 'jong' cluster. Dit bepaalt in grote mate de wijze van inzet. Voor EMT betekent dit dat we dit jaar, via Green TechAlliances, vooral in zullen zetten op promotie en profilering, waarmee het EMT-cluster ook internationaal (h)erkend wordt. Vervolgens kan de stap naar CID en gerichte acquisitie gezet worden. In 2014 en 2015 zal er ook een dedicated missie georganiseerd worden. Voor deze inzet is vanaf 2014 extra inzet vanuit Oost NV nodig. De Agro-foodsector is in Gelderland het sterkst ontwikkeld en staat internationaal duidelijk op de kaart. Internationale acquisitie is vol in uitvoering. In het regiocontract heeft de provincie met de regio Food Valley afgesproken deze inzet te vergroten door extra inzet van Oost NV en de regio. Dit moet leiden tot een verdere professionalisering van het maximaal gebruikmaken van het Gelders bedrijfsleven bij het genereren van nieuwe leads en het uitbreiden van ambassadeurs (bijvoorbeeld Hoogleraren WUR en intermediairs als banken en verzekeringskantoren) die Gelderland onder de aandacht kunnen brengen in het buitenland. Daarmee willen we ook inzetten op het versterken van de tuinbouwsector de Betuwse Bloem. Greenpoort Holland International is voor de handelsbevordering een belangrijke partner. Het concept Red Med-Tech Highway is een uitstekende kapstok voor een betere internationale profilering op het gebied van Health. Iets waar we de komende periode sterk op willen inzetten samen met Health Valley en Oost NV. Daarnaast zal worden ingezet op CID en op de inzet van ambassadeurs voor Gelderland. Ook zal er jaarlijks een dedicated missie worden georganiseerd in samenwerking met andere landelijke initiatieven. De extra inzet van Oost NV die hiervoor nodig is, moet er ook toe bijdragen dat de potentie van Novio Tech Campus in Nijmegen als vestigingslocatie voor buitenlandse bedrijven uit het Health-cluster beter wordt benut. Met onze partners wordt, mede op initiatief van het bedrijfsleven, binnenkort een convenant gesloten met als doel steviger in de marketing en acquisitie te investeren voor onze logistieke 'hotspots' in Rivierenland, De Liemers en Nijmegen en omgeving. Oost NV gaat hier als uitvoerder mee aan de slag. Voor uitgebreidere informatie over onze voornemens verwijzen we naar de bijlage. 5 Financiële consequenties Binnen de huidige begroting is in de benodigde financiële middelen voorzien in de program Topsectoren en Innovatie, Energietransitie en het Basisprogramma economie. Het gaat om de extra inzet van Oost NV met in totaal 3 fte (inclusief de inzet die afgesproken is in het Regiocontract voor Food Valley). En we make 200.000,-- vrij om zo nodig in te kunnen zetten op acquisitietrajecten. Het betreft de periode tot en met 2015. 3
6 Proces en evaluatie De benoemde inzet zal in activiteitenplannen verder uitgewerkt worden. Dit resulteert ook in afspraken met Oost NV over haar concrete inzet en de monitoring daarvan. Arnhem, 27 augustus 2013 - zaaknummer 2013-012190 Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging X Notitie Internationalisering van de Gelderse economie X Rapportage Arcusplus SIS 4
Bijlage bij Statenbrief Internationalisering Gelderse economie zaaknummer 2012-012190 Inleiding De provincie wil een aanjager zijn van nieuwe economische ontwikkelingen en het bevorderen van de werkgelegenheid. Internationale handel en acquisitie is daarbij van belang voor de overlevings- en innovatiekracht van ons bedrijfsleven. Daarom zetten we in op Gelderland als kristallisatiepunt van een internationaal concurrerende regio in de wereld. Internationale handel heeft een positieve impact op de overlevingskansen van een bedrijf. Bedrijven die buitenlandse handel drijven betalen gemiddeld genomen hogere lonen, hebben hoger gekwalificeerd personeel en zijn productiever dan bedrijven die dat niet doen. Buitenlandse bedrijven geven ten opzichte van Nederlandse bedrijven relatief meer geld uit aan kennis en innovatie en zorgen voor de introductie van nieuwe producten en diensten. Hiermee voegen zij kennis toe aan de lokale economie, waardoor de innovatiekracht van Gelderland wordt versterkt. Zo kan de vestiging van een buitenlands bedrijf een aantrekkende werking hebben op andere vestigingen of aanvullende activiteiten. toe zeker in een krappe werkgelegenheid terugloopt. De verwachtingen voor de groei van FDI (Foreign Direct Investment) en de wereldhandel, zeker op langere termijn, zijn positief. Om concurrerend te We hebben bureau Acusplus opdracht gegeven om de huidige marktdynamiek in kaart te brengen en een sterkte zwakte analyse te maken van de Gelderse kansen op de internationale markt. Onze uitgangspositie In Gelderland hebben we een gunstig ondernemersklimaat. We werken hard aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Ook voor de familie van buitenlandse ondernemers hebben we wat te bieden. Denk daarbij aan ons woonklimaat, onderwijsfaciliteiten en expat service. Waar in veel landen de onderwijsinstellingen ver van het bedrijfsleven af staan, staan in Gelderland de Universiteiten van Wageningen en Nijmegen en de hogescholen dicht op het bedrijfsle Kijken we naar de bedrijfsketen (R&D-productie-sales-logistiek-consument), dan laat de arbeidsmarkt in Gelderland een goede verhouding van lbo, mbo, hbo en universitair geschoolde krachten zien. Met ons scholing-arbeidsmarktbeleid werken we aan een verdere kwalitatieve verbetering.(human capital agenda) De logistiek, draagt als onmisbare schakel in de keten, bij aan de versterking van alle topsectoren. Gelderland is wat dat betreft een goede locatie tussen Rotterdam en Schiphol en het Europese achterland. Met ons programma logistiek en goederenvervoer werken we aan de versterking hiervan ook op acquisitiegebied. Gelderland heeft een sterke positie in de maakindustrie. Denk aan grote bedrijven als NEDAP, NXP, Akzo Nobel, Gazelle, maar ook veel MKB. Een goed functionerende maakindustrie is een absolute voorwaarde voor het kunnen excelleren van onze topsectoren. Maar de maakindustrie zorgt ook voor 12% van onze werkgelegenheid. Met onze topsectoren hebben we een sterke troef in handen. Wij willen de innovatiekracht in deze sectoren helpen versterken. Dit trekt samenwerkingen aan en daarmee ook de komst van nieuwe vestigingen. Communities, zijn, in tegenstelling tot hoofdkantoren, moeilijk te verplaatsen. Het is daarom van belang om in te zetten op sterke clusters. Met Agro-food Agro food is een volgroeid en onomstreden cluster, met op deelmarkten een sterke positie wereldwijd. Het tuinbouwcluster Betuwse Bloem is hier nauw mee verbonden. Ook is er sprake van een gezamenlijke en uniforme uitstraling. Er zijn veel faciliteiten en spelers van naam in de regio. Hieronder de WUR die als belangrijkste speler en ambassadeur geldt. Naar verwachting is er voldoende
investeringsdynamiek, mede door de wereldvoedselschaarste en de focus op gezond en duurzaam. Dit is de basis voor internationale acquisitie. De sector kan verder mogelijk als driver fungeren voor Energie en MilieuTechonologie (EMT) en Health, gezien de aanwezige overlap. Health is een belangrijke groeisector. Met de aanwezigheid van multinationals, UMC St Radboud, onderwijs en kennisinstellingen heeft Gelderland een goed perspectief. Health Valley heeft de afgelopen jaren flink geinvesteerd in de opbouw van netwerken en het stimuleren van innovaties in de sector. In Europa bevinden zich meerdere sterke Health clusters (Medical Delta Leiden Amsterdam, Medtech-Cluster Sweiz (MCS), Oslo Medtech, Medical Valley Nuremberg, Cambridge, Medtech NRW), waarmee we de samenwerking willen zoeken. Het concept van de Red Med-Tech Highway heeft meer focus aangebracht in de profilering van Health Valley. Dit is een goede kapstok voor een betere (internationale) profilering. Hiermee is ook het geografisch werkgebied (as Eindhoven Nijmegen Enschede) van het cluster vergroot en kan er beter geprofileerd worden met meerdere campusachtige locaties. De EMT sector van Gelderland is een jong cluster in opbouw en daardoor vooral nog intern gericht geweest. Er ligt nu een mooie basisvoor verdere profilering en groei via het samenwerkingsverband Green Tech Alliances, Energie regio Arnhem enbiobased innovation cluster (BIC). Via GreenTech Alliances worden nu de stappen gezet naar verdere profilering en internationalisering. Onze uitgangspositie is dus goed. Hoewel in het verleden de nodige resultaten zijn geboekt zijn we nationaal geen uitblinker op het gebied van acquisitie en handelsbevordering. Het aantal buitenlandse bedrijven, en bijbehorende arbeidsplaatsen, ligt bijvoorbeeld onder de nationale percentages. We presteren gemiddeld of lager dan andere provincies en missen een sterk onderscheidend profiel op een of meerdere bedrijfsactiviteiten bij acquisitie. Tegelijkertijd biedt de wereldmarkt kansen om dit onderbenutte potentieel te versterken. Onze samenwerkingspartners Acquisitie: Het Gelderse acquisitiebeleid wordt in opdracht en onder regie van de provincie uitgevoerd door Oost NV. Voor de acquisitie van buitenlandse bedrijven werkt Oost NV nauw samen met het NFIA (Netherlands Foreign Investment Agency, onderdeel van het Ministerie van EZ), gemeenten en onze Valleybureau`s. Het NFIA heeft steunpunten in verschillende landen. Het NFIA draagt leads die mogelijk belangstelling hebben voor Gelderland over aan Oost NV. Oost NV ondersteunt, begeleid de bedrijven en bemiddelt bij het zoeken van een vestigingslocatie. Het gaat hier zowel om nieuwe vestigingen als om uitbreidingsinvesteringen. In de afgelopen 5 jaar was het NFIA betrokken bij 840 projecten van buitenlandse investeerders in Nederland. Hiermee was in totaal een investeringsbedrag gemoeid van 6,8 miljard euro. Het Gelderse aandeel in het nationale werkgelegenheidseffect bedroeg 5% 1. De afgelopen tien jaar is Oost NV betrokken geweest bij 155 buitenlandse projecten die in Gelderland zijn gerealiseerd. Daarnaast heeft Oost NV in opdracht van de provincie een belangrijke rol bij het concentreren van bedrijfsactiviteiten (bij vestiging in Oost Nederland), behoud van bedrijven en technologische matchmaking tussen bedrijven onderling of tussen bedrijven en onderzoeksinstellingen. Handel: De landen in de Europese Unie, met Duitsland als belangrijkste handelspartner, is voor Gelderland het belangrijkst. Veel bedrijven doen hier zelfstandig zaken en hebben geen overheidshulp nodig. Dit geldt overigens in mindere mate voor het MKB. Het rijk zet zich in om de interne markt vrij te maken in Brussel. De Kamers van Koophandel (KvK) hebben een belangrijke rol in het stimuleren van MKB om internationaal te ondernemen. MKB-ers kunnen bij de KvK terecht met vragen in algemene zin, maar ook landen specifiek. De met ingang van 1 januari 2014 samen met Syntens en KvK NL fuseren tot 1 1 Daarbij ging het om een verwacht werkgelegenheidseffect van 960 banen in de periode 2007/2011. 2
organisatie die gaat werken via het ondernemersplein. Ook gaat de KvK meer landsdelig werken (landsdeel Oost). Wat daadwerkelijk de strategie en capaciteit wordt zal later in 2013 duidelijk worden. Missies: We participeren via het IPO in de Dutch Trade Board. Hier vindt afstemming plaats over missies van Rijk, G5, provincies en bedrijfsleven. Gelderland heeft er tot nu toe voor gekozen om alleen bij de missie naar China zelf een actieve organiserende rol te nemen. De missie vindt plaats onder onze bestuurlijk leiding. Onze Valleybureau`s en Oost NV nemen deel aan specifieke beurz en daarbuiten waar grote kansen voor het Gelders bedrijfsleven liggen. Zo is de stichting Food Valley aanwezig op de grootste food technology beurs in de Verenigde Staten om bedrijven en kennisinstellingen te faciliteren bij het introduceren bij mogelijke nieuwe zakenpartners. Daarnaast ontvangen wij in toenemende mate buitenlandse missies. Facilitering hiervan vindt plaats door Oost NV en de Valleybureau`s. Zo heeft onlangs de minister van Industrie van Thailand samen met bedrijven uit dit land Food Valley bezocht. Daarbij is door de minister verzocht om ondersteuning in de opzet van het Thaise Food Valley programma. Het hebben van een zusterorganisatie in Thailand biedt een opening voor food bedrijven in het ASEAN gebied. Lubelskie In dit verband willen we ook de samenwerking met de Poolse regio Lubelskie noemen, met wie wij sinds 2008 een samenwerkingsovereenkomst hebben. In het verleden hebben wij reeds geprobeerd om ons bedrijfsleven van deze samenwerking te laten profiteren. Dat heeft destijds helaas niet tot concrete resultaten geleid. Op dit moment beraden wij ons of we deze samenwerking willen doorzetten en op welke wijze wij dat zouden kunnen doen. U ontvangt hierover een separaat voorstel. Hoe doen anderen het? We hebben Arcusplus gevraagd te kijken naar de manier waarop Brabant, Overijssel en de regio -, maar ook verschillen. Een aantal zaken, belangrijk voor succes, springen in het oog: - Laat marketing en acquisitie doen door professionals die op afstand staan van beleid, zoals we dit nu bij Oost NV hebben belegd. De capaciteit is in vergelijking met anderen aan de lage kant. - Zorg voor een goed samenspel tussen provincie, gemeenten en uitvoeringsorganisatie. Houd de werkzaamheden en de samenwerking tussen partijen zo praktisch mogelijk. Opschaling heeft voordelen. - vast aan keuzes die consistent zijn. Internationalisering is een kwestie van lange adem. Om te investeren en succes te boeken met branches en/of landen is tijd nodig. Het gaat immers om relaties en netwerken. - Zoek het niet alleen ver weg. Investeringsbevordering begint bij het bestaande bedrijfsleven en regionale netwerken. Dit laatste ook over de grens in Duitsland. - Communiceer successen. Over de Gelderse economische successen en iconen is vooralsnog weinig te horen of zien. Mede daardoor blijft het profiel en de beeldvorming diffuus en grijs. Veranderingen in de wereld van handel, marketing en acquisitie In het verleden kenmerkte acquisitie zich van oudsher door een werkwijze gericht naar buiten en inhakend op hypes. In een tijd waarin er geen schaarste en minder concurrentie was voldeed een aanpak die gericht was op het aanbieden van grond en vastgoed. Door het bezoeken van beurzen en organiseren van brede handelsmissies probeerde men in beeld te komen. Inmiddels, ingegeven door verhevigde concurrentie en een krappe markt, is er een verschuiving van reactieve acquisitie van nieuwe bedrijven en sectoren naar actieve acquisitie gericht op versterking van bestaande sectoren en clusters. Deze strategische acquisitie gericht op topsectoren vergt veel meer kennis en knowhow van bestaande bedrijven, clusters en marktontwikkelingen. Ook heeft acquisitie steeds meer raakvlakken met zaken als innovatie, 3
business development en matchmaking/handel. Dit maakt dat er meer behoefte is aan (boven)regionale afstemming van activiteiten, ook in de koppeling van handel aan acquisitie. Acquisitie richt zich daarbij steeds meer op individuele bedrijven in plaats van landen. Met andere woorden, bedrijven bepalen welke landen interessant zijn in plaats van andersom. Het genereren van leads wordt hierdoor complexer en arbeidsintensiever. Belangrijk daarbij is ook dat acquisitie steeds meer van binnenuit gedaan wordt. Veel projecten zijn intussen ontstaan vanuit contacten met bestaande, gevestigde buitenlandse bedrijven (Currend Investor Development of te wel C.I.D.). Bezuinigingen bij het rijk doen een aanslag op de huidige activiteiten en bezetting, zowel bij Oost NV als bij de Kamer van Koophandel. Inzet voor de komende jaren Op basis van de door Arcusplus gemaakte analyse en bovenbeschreven context zijn wij van mening dat het nu het moment is om een tandje extra bij te zetten in ons internationaliseringsbeleid. Enerzijds willen we het Gelders MKB te ondersteunen op het gebied van handelsbevordering. We merken dat het voor veel bedrijven lastig is die stap alleen te zetten. Anderzijds willen we verder inzetten op acquisitie van buitenlandse bedrijven naar Gelderland om daarmee extra werkgelegenheid te creëren en de Gelderse economie te versterken. We zien dat daar kansen liggen gezien onze uitgangssituatie. Daarom willen we de komende jaren in zetten op de volgende activiteiten. MKB (incl. maakindustrie) breed Samenwerking met Kamer van Koophandel: Het Gelders MKB wordt actief ondersteund op het gebied van handelsbevordering. Hier heeft de Kamer van Koophandel een belangrijke rol in. Zo dient de KvK als algemene vraagbaak voor bedrijven die op zoek zijn naar informatie over landen, sectoren en aanbod van producten en diensten. Hierbij gaat het om generieke eerstelijns dienstverlening waar voornamelijk gebruik gemaakt wordt van digitale communicatiekanalen. Ook voert zij projectmatig specifieke regio of sectorgerichte voorlichtings- en netwerkactiviteiten uit. Chinamissie en bestuurlijke inzet voor andere missies We ondersteunen als provincie het MKB dat voornemens is of reeds actief is op de Chinese markt door onze China missies. Deze activiteit willen we de komende periode doorzetten, maar nog meer laten aansluiten bij de vraag vanuit het Gelders bedrijfsleven. Een geografische kleinere afbakening is nodig om onze bestuurlijke inzet beter behapbaar en effectiever te kunnen laten zijn. We kunnen ons voorstellen dat we komen tot een samenstel van dedicated missies voor specifieke clusters van bedrijven en een bredere bestuurlijke missie. De organisatie van de Chinamissies willen wij onderbrengen bij Oost NV om daarmee maximale synergie te bereiken met de andere activiteiten op het gebied van handelsbevordering en acquisitie. De strategische en bestuurlijke regiefunctie blijft bij de provincie. 2014 Zien we als overgangsjaar. Bestuurlijke inzet bij andere missies zal alleen plaatsvinden op vraag vanuit het bedrijfsleven en wanneer bestuurlijke deelname een duidelijke toegevoegde waarde heeft. Bijvoorbeeld in overheidsgedomineerde landen waarbij het nodig is om deuren te openen, bijvoorbeeld als het gaat om business to government relaties. Regiefunctie Daarnaast vragen onze partners om een sterkere regiefunctie van de provincie, omdat veel partijen actief zijn op internationale acquisitie en handelsbevordering en deze ook steeds meer in elkaars verlengde komen te liggen. We zullen deze regiefunctie nog sterker op gaan pakken. Daarnaast zullen we daar waar mogelijk, bijvoorbeeld in opdrachtverlening of subsidiering,sturen op samenhang en samenwerking. Via het IPO zijn we lid van de Dutch Trade Board. Samen met het rijk en andere provincies zetten we de afstemming over internationale activiteiten door. We zullen onze partners en bedrijfsleven actief informeren over voor hun interessante ontwikkelingen in andere provincies, zodat zij daar op in kunnen haken. 4
Naast deze reguliere activiteiten, wordt gewerkt aan een verdere uitbreiding van de dienstverlening / facilitering aan het Gelders bedrijfsleven op dit vlak. Hierbij gaat het om: Ik start smart internationaal: Wij gaan het succesvolle ik start smart programma voor startende ondernemingen uitbreiden met een aantal modules die relevant zijn voor die bedrijven met een hoge groeipotentie / ambitie. Onderdeel hiervan is een module waarbij startende exporteurs begeleid worden bij het schrijven van exportplannen, netwerkrelaties en andere noodzakelijke voorwaarden. RCT netwerk: De Regionale Centra voor Technologie ondersteunen en ontwikkelen innovaties bij het MKB. Ondersteund door Oost NV wordt hierin ook de grensoverschrijdende samenwerking gestimuleerd. Het gaat hierbij om samenwerkingsnetwerken tussen bedrijven, maar ook met kennisinstellingen over de grens. Exportgaranties: Een initiatiefgroep van Gelderse exporteurs heeft de provincie gevraagd maatregelen te nemen voor het probleem dat zij ervaren bij het verkrijgen van exportgaranties bij financiële instellingen. Naar aanleiding hiervan is de mogelijkheid van een provinciale exportgarantieregeling onderzocht. Deze wordt nu ontwikkeld en de uitkomst zal aan Uw Staten worden voorgelegd. Ondernemersondersteuning gericht op Duitsland: Wij gaan het nieuwe INTERREG programma nog meer dan het huidige programma te gebruiken om Gelders ondernemers te ondersteunen bij hun activiteiten die betrekking hebben op de Duitse markt. Hierbij gaat het om sectorspecifieke voorlichtingsbijeenkomsten en ondersteuning aan Gelderse en Duitse (MKB) ondernemingen. Daarnaast zal worden ingezet op een meerjarige bestuurlijke reisagenda Duitsland gericht op het verder uitbouwen van de relatie met de belangrijkste spelers in de Duitse deelstaten. Om gericht buitenlandse bedrijven over te halen zich in Gelderland te vestigen is het noodzakelijk een scherp profiel te hebben. Hoewel de maakindustrie sterk vertegenwoordigd is in Gelderland en goed is voor circa 12% van de werkgelegenheid hebben we een minder scherp profiel omdat er sprake is van een zeer divers scala aan industriële activiteiten. Reshoring De focus van het acquisitiebeleid MKB breed zal daarom niet gelegd worden op het overhalen bedrijven de afgelopen jaren vanuit kostenoogpunt veel focus legden op wereldwijde outsourcing van productie en diensten ontstaat er een tegenbeweging. Bedrijven richten zich meer en meer Het is een nieuw aspect in de acquisitieactiviteiten van Oost NV.. Facilitering buitenlandse bedrijven Wanneer een buitenlandse onderneming, overweegt zich hier te vestigen kan het helpen als we euning bieden. Oost NV speelt daarin een belangrijke rol. Maar ook bestuurlijke aandacht is hier van belang en zullen we leveren. Ervaring leert dat de kwaliteit van de mogelijke vestigingslocaties een grote rol speelt bij het besluit van een bedrijf om zich al dan niet in Gelderland te vestigen. Denk hierbij ook aan expatservices en een internationale school. In de ontwikkeling van een goed vestigingsklimaat wordt hier dan ook gericht door ons op geïnvesteerd. Om snel te kunnen acteren als de mogelijkheid van een bedrijfsvestiging zich aandient is het van belang snel helderheid over omgevingsvergunningen te kunnen bieden en dat eventuele belemmeringen in de ruimtelijke sfeer of anders snel opgelost kunnen worden. Om een 5
acquisitie te matchen zetten we uiteraard zetten we r ook ons reguliere instrumentarium r in. Denk daarbij aan de financieringsmogelijkheden die PPM-oost kan bieden of een subsidie in de opleidingskosten van personeel.met deze ondersteuning wordt enerzijds geïnvesteerd in de ontwikkeling van de (veelal Gelderse) medewerkers en anderzijds is het een incentive voor een bedrijf zich hier te vestigen. We maken daarnaast e 200.000 vrij om op maat zo nodig in te kunnen zetten in acquisitietrajecten. Clusterspecifiek Energie en Milieutechnologie sector (EMT) Geconcludeerd is dat dit cluster nog sterk in ontwikkeling is en derhalve (internationaal) nog niet zo sterk geprofileerd is. Dat is naar de toekomst wel nadrukkelijk de bedoeling. Gelderland beschikt namelijk over een aantal sterke EMT-ondernemingen die opereren in internationale netwerken (oa. DNV KEMA, Alliander, Tennet) en ondernemingen met een internationale potentie. Ten aanzien van internationaliseringsagenda kiezen we voor een groeistrategie, van promotie en profilering, naar CID en uiteindelijke gerichte acquisitie. Als eerste stap zal het recent opgerichte EMT Valleybureau Green Tech Alliances de promotie en profilering van de Gelderse EMT-sector (incl biobased economy) stevig ter hand nemen. Hiermee krijgt de EMTsector nationaal -en ook internationaal- een herkenbaar profiel. In een vervolgfase vanaf 2014 ontwikkelen wij met Oost NV en GreenTechAlliances een gericht CID-programma om de EMTbedrijven die reeds gevestigd zijn in Gelderland als internationale ambassadeurs in te zetten en de EMT-bedrijven te ondersteunen bij eventuele internationaliseringsambities. Onderdeel hiervan is het organiseren van zogenaamde dedicated handelsmissies waarbij Gelderse bedrijven in contact komen met bedrijven in andere (Europese) regio`s met een vergelijkbaar profiel. Na profilering en gebruik bestaande netwerken volgt de fase van gerichte acquisitie.voor deze EMT-groeistrategie is vanaf 2014 een extra inzet van Oost NV noodzakelijk. Vanuit deze inzet worden ook de (veelal Chinese) EMT bedrijven gefaciliteerd die overwegen zich in Gelderland te vestigen. Agrofoodsector De Agro-Food is één van Nederlands belangrijkste topsectoren. De Gelderse voedingssector neemt hierin een centrale rol in en heeft een sterke (internationale) positie als kraamkamer voor agrofood innovaties. Het foodcluster in Gelderland is veelzijdig: Zuivel, Poultry, Tuinbouw, Veredeling maken hier onderdeel van uit en in Gelderland zijn zeer veel MKB bedrijven actief in deze sector, maar daarnaast ook enkele grote internationale ondernemingen (Heinz, Friesland Campina enz). Hiermee is zowel de agrarische als de productie technologische kennis aanwezig, inclusief verpakking, machinebouw en logistiek. De Agro-foodsector is de sector die in Gelderland internationaal het sterkst is ontwikkeld en het meest op de kaart staat. Internationale acquisitie is al volop in uitvoering en levert duidelijke resultaten op. Desalniettemin heeft de regio Food Valley via het regiocontract van het programma stad en regio de provincie verzocht de acquisitie verder te intensiveren vanuit het gegeven dat de sterke internationale positie het mogelijk maakt extra resultaten te boeken. Deze extra inzet moet leiden tot een professionalisering van de zogenaamde current investor development (het maximaal gebruik maken van het Gelders bedrijfsleven bij het genereren van nieuwe leads). Omdat acquisitie steeds meer vanuit het gevestigde bedrijfsleven plaatsvindt is het onderhouden van deze contacten van eminent belang. Daarnaast is de inzet erop gericht om het aantal ambassadeurs van Gelderland op dit vlak uit te breiden. Hierbij kan gedacht worden aan hoogleraren bij de WUR met veel internationale contacten, intermediaire financiële partijen zoals banken en accountantskantoren. De sterke internationale positie van de Gelderse voedingssector biedt de ruimte om naast bovenstaande intensivering van de inzet nog een extra inspanning te plegen. Er kan voor gekozen worden om proactief buitenlandse bedrijven te bezoeken van wie verwacht wordt dat in de toekomst een vestiging in Gelderland overwogen wordt. Hierbij gaat het om buitenlandse bedrijven die een handelsrelatie hebben met Gelderse bedrijven. Daarnaast kan 6
ervoor gekozen om naast de Amerikaanse en Aziatische landen (de markten waar de meeste resultaten worden geboekt) ook in te zetten op de opkomende markten (BRIC landen). Binnen de agro-food heeft Gelderland met de Betuwse Bloem een sterk tuinbouwcluster. Naast voedingsmiddelenteelt, gaat het hier ook om sierteelt. Ruim 70% van de producten gaat naar het buitenland. Met name naar West-Europa, maar in toenemende mate ook naar Oost-Europa en het Midden-Oosten. Hier liggen groeikansen. Samenwerking en inspelen op de lokale markt is nodig, maar lastig voor de tuinbouwsector die met name bestaat uit MKB. Inzet op het gezamenlijk bewerken van de buitenlandse markt is nodig. We zullen binnen INTERREG bekijken of we hiervoor een ondersteuningsprogramma kunnen ontwikkelen. Ook de BRIC-landen zijn een belangrijke groeimarkt, waar kansen liggen op het gebied van duurzame, efficiënte en veilige voedselvoorziening en sierteelt. Onze Gelderse bedrijven zijn koploper in het bieden van complete ketenoplossingen, met onze veredeling, machinebouw tot teelt en logistiek, en kunnen dat in die landen verzilveren. We zien kansen om vanuit het gevestigde bedrijfsleven en topkennisinstituten als de WUR consortia te vormen. De reguliere inzet van de Kamer van Koophandel op dit vlak is in verband met een op handen zijnde reorganisatie onzeker. We verwachten dat dit aan het eind van het jaar duidelijk wordt. We bekijken te zijner tijd of aanvullende activiteiten wenselijk zijn. Healthsector De Lifescience & Healthsector is één van de topsectoren in Nederland. Ook voor Gelderland heeft het Health-cluster door de aanwezigheid en nabijheid van een innovatief MKB, het UMC St. Radboud, multinationals, onderwijs en kennisinstellingen een goede positie opgebouwd. Health Valley heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in de opbouw van netwerken en het stimuleren van innovaties in de sector. Het concept van de Red Med-Tech Highway heeft meer focus aangebracht in de profilering van Health Valley. Het concept van de Red Med-Tech Highway staat voor de interactie tussen technologische en medische kennis en voor de samenwerking tussen Twente, Nijmegen, Oss en Eindhoven. Zowel vanuit de stichting Health Valley als vanuit Oost NV worden reeds diverse initiatieven ontplooid gericht op internationalisering van het Health cluster. Via het project In2lifescience bevordert Health Valley de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen in vergelijkbare clusters in Europa. Ook neemt Health valley deel aan een aantal internationale evenementen. Daarnaast richt Oost NV zich in 2013 met de internationaliseringsactiviteiten binnen het Health -Amerika, Brazilië, Nabije en Verre Oosten (China en India). Het concept Red Med-Tech Highway is een uitstekende kapstok voor een betere (internationale) profilering. Van deze profilering willen wij de komende periode extra werk maken. Dit geldt ook voor inzetten van reeds in Gelderland gevestigd bedrijfsleven als ambassadeur en het genereren van leads (vergelijkbaar met de aanpak in de Food en EMT sector). Daarnaast zal de inzet erop gericht zijn om gerichte (bedrijfsleven gestuurde) handelsmissies te organiseren om de buitenlandse handelsrelaties te bevorderen. Dit laatste in samenwerking met andere landelijke initiatieven. Hiervoor is een extra inzet van Oost NV noodzakelijk. Deze inzet zal er ook aan moeten bijdragen dat de potentie van Novio Tech Campus in Nijmegen als vestigingslocatie voor buitenlandse bedrijven uit het Healthcluster beter wordt benut. Logistieke sector De logistiek is een onmisbare schakel in de keten en draagt daarmee bij aan de versterking van het totale bedrijfsleven in Gelderland. Wat betreft de logistieke sector wordt door de EU ingezet op grensoverschrijdende samenwerking binnen het Trans Europese Transprot Netwerk (TEN-T). Hiervoor worden ook TEN-T middelen beschikbaar gesteld. Gelderland is op twee Europese corrisors (de North-Sea- Baltic Corridor en de Rhine-Alpine Corridor) aangetakt en zoekt hierbij samenwerking met Duitsland en dan met name Noord Rijn Westfalen (NRW). 7
Met onze partners in een convenant gesloten met als doel om in de de marketing en acquisitie te investeren. Er is een gezamenlijke strategie geformuleerd voor de branding, promotie en acquisitie op de corridor Zuid Gelderland, waarin de logistieke hotspots Rivierenland, Liemers en Nijmegen en omgeving zijn gelegen. Oost NV gaat hier actief mee aan de slag bedrijfsleven. Daarnaast leggen wij in samenwerking met het Consulaat-Generaal in Dusseldorf de contacten met Nordrhein Westfalen en Industrielle Handelskammer (IHK) in Duitsland om meer grensoverschrijdend op corridor niveau te gaan samenwerken. 8
Internationalisering Provincie Gelderland Acquisitiestrategie en -organisatie Eindrapportage
Internationalisering Provincie Gelderland Acquisitiestrategie en -organisatie Eindrapportage Den Haag, 12 juni 2013 ARCUSplus - Transatlantic Business Development Postbus 91491 2509 EB DEN HAAG Tel.: 070 326 2148 Fax: 070 326 2181 Website: www.arcusplus.com Pagina 2 van 66
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 10 1.1 INLEIDING 10 1.2 AANPAK 10 1.3 LEESWIJZER 11 2. BELANG ACQUISITIE EN INTERNATIONALE HANDEL VOOR GELDERLAND 12 2.1 BELANG INTERNATIONALE HANDEL 12 2.2 BELANG (ACQUISITIE VAN) BUITENLANDSE BEDRIJVEN 13 2.3 CONCLUSIES 14 3. ONTWIKKELINGEN IN FDI EN HANDEL 15 3.1 BUITENLANDSE INVESTERINGEN 15 3.2 GELDERLAND EN HANDEL 21 3.3 CONCLUSIES 23 4. SPEELVELD INTERNATIONALE ACQUISITIE EN HANDEL 24 4.1 SAMENSPEL TUSSEN PARTIJEN BINNEN NEDERLAND 24 4.2 SPEELVELD BINNEN DE PROVINCIE 25 4.3 SPEELVELD BUITEN DE PROVINCIE 30 4.4 LEEREFFECTEN VOOR GELDERLAND 33 5. ANALYSE PER SPEERPUNTSECTOR 36 5.1 HEALTH 36 5.2 EMT 39 5.3 AGRO-FOOD 42 5.4 MAAKINDUSTRIE 45 5.5 SAMENHANG SPEERPUNTEN 47 6. SPECIFIEKE GELDERSE ZAKEN 48 6.1 POLEN 48 6.2 CHINA 50 6.3 REGIO S IN CHINA 52 7. STRATEGIE EN OPERATIONALISERING 56 7.1 ADVIEZEN INTERNATIONALE MARKETING EN ACQUISITIE 56 7.2 ADVIEZEN HANDELSBEVORDERING 60 BIJLAGE A: GERAADPLEEGDE EXPERTS BIJLAGE B: DEFINITIES EN BEGRIPPEN 65 66 Pagina 3 van 66
VOORWOORD Het stimuleren van de regionale economie is voor de provincie Gelderland één van de belangrijkste uitdagingen in de komende jaren. Speerpunten hierin zijn het bevorderen van innovatie en werkgelegenheid. Ook wil de provincie op een gedegen en gestructureerde manier binnen- en buitenlandse bedrijven blijven werven en de handelsbevordering verder versterken. Om succesvol te zijn met handelsbevordering en acquisitie moet Gelderland goed inspelen op de snelle veranderingen in de (wereld)economie en verschillende (top)sectoren en bedrijfsactiviteiten. Deze dynamiek vraagt om een goede herijking van het huidige beleid op het gebied van internationalisering. Van hieruit kan vervolgens gewerkt worden een gedegen, up-to-date strategisch marketingplan dat wordt uitgewerkt in een operationele en pragmatische aanpak. Daarmee ligt er voor de komende jaren een goede basis om daadwerkelijk bedrijvigheid voor de provincie aan te trekken en te behouden, en regionale bedrijven te ondersteunen bij hun zoektocht naar buitenlandse expansie of partners. De provincie Gelderland heeft ARCUSplus verzocht te ondersteunen bij het komen tot een actualisering van de strategie voor acquisitie en handelsbevordering. In opdracht van de provincie Gelderland heeft ARCUSplus marktanalyses verricht, gesprekken met inhoudelijke deskundigen gevoerd, thema bijeenkomsten voor de Gelderse speerpunten georganiseerd en is de voorliggende rapportage opgesteld. Pagina 4 van 66
SAMENVATTING Internationalisering van groot belang voor Gelderland De provincie Gelderland stelt zich terecht de vraag in hoeverre het ingezette beleid op het gebied van internationalisering aanpassingen vereist. Het belang van internationalisering, waarbij het gaat om marketing en acquisitie enerzijds en handelsbevordering anderzijds, is voor de provincie Gelderland namelijk heel groot, omdat: dit een belangrijke bijdrage aan de werkgelegenheid levert, nu en op termijn; dit kansen biedt voor verdere groei van het Gelderse bedrijfsleven, inclusief het MKB; dit de innovatiekracht van Gelderland verder kan versterken; de internationale concurrentie tussen regio s steeds verder toeneemt; bedrijfsactiviteiten steeds meer footloose worden, waardoor industriële werkgelegenheid terugloopt; Gelderland vooralsnog relatief matig presteert bij het aantrekken van buitenlandse investeringen en de export; overheden zoals een provincie een belangrijke aanjager kunnen zijn van nieuwe economische ontwikkelingen, handelsbevordering en investeringen. Gelderland moet inspelen op snelle veranderingen in de wereldeconomie Intussen vinden snelle veranderingen in de (wereld)economie, het overheidsbeleid zoals de bezuinigingen bij het Rijk - en het bedrijfsleven. Ondanks de huidige onzekerheden zijn de verwachtingen voor de groei van FDI en de wereldhandel, zeker op de langere termijn, positief. Regio s die concurrerend willen blijven moeten hier goed op anticiperen. De groei zal zich vooral manifesteren in Aziatische landen, waardoor ook handels- en investeringsstromen van en naar Europa, Nederland (en Gelderland) zullen groeien. En in de maakindustrie liggen kansen op het gebied van reshoring en het versterken van de export. Met keuze voor de vier topsectoren ligt er al een goede basis Hoewel Gelderland geen uitblinker is op het gebied van buitenlandse investeringen en internationale handel heeft de provincie met haar keuze voor vier topsectoren Agro-Food, EMT, Health en maakindustrie wel een juiste richting te pakken. De speerpunten passen goed bij de regio, hebben groeipotentieel en zijn van belang voor de welvaart en het welzijn van Nederland en overige delen van de wereld. Het aanbrengen van deze focus zorgt bovendien voor herkenbaarheid in de markt. Daarbij zijn er zijn extra kansen op het snijvlak van deze topsectoren gesignaleerd, zoals Health en Agro-Food, waardoor een unieke propositie kan ontstaan. Overigens is dit topsectorenbeleid vooral goed verwerven in de Gelderse marketing en acquisitie en in veel mindere mate met de handelsbevordering. Pagina 5 van 66
Om kansen te benutten voldoet de traditionele werkwijze niet meer Met haar topsectorenbeleid richt Gelderland zich vooral op het aantrekken en verankeren van bedrijven die kennisintensief zijn. Dit type (innovatieve) bedrijven zorgt namelijk voor een daadwerkelijke versterking en verbreding van betreffende clusters. Het binnenhalen van deze investeringen vergt veel meer dan de traditionele werkwijze die zich richt op de verkoop van grond en vastgoed en het organiseren van grote, brede handelsmissies. Er is veel kennis en knowhow nodig van het betreffende regionale cluster. Vanuit intensieve contacten met gevestigde bedrijven en instellingen ontstaat zicht op missing links, innovaties, relaties en kansen voor (meer) handel en acquisitie. Het opwekken en opvolgen van nieuwe kansrijke contacten is complexer en arbeidsintensiever en raakt steeds meer verweven met zaken als innovatie, business development en matchmaking. Versterken van de marketing en acquisitie: extra inzet en extra focus nodig Vanuit deze context volgt een aantal generieke adviezen 1 voor de Gelderse aanpak van de internationalisering. Waar het gaat om de marketing en acquisitie gaat het om een verdere aanscherping van reeds in gang gezet beleid. Concrete stappen om dit te bereiken zijn: Het voortzetten van de huidige werkwijze en taakverdeling tussen provincie en OOST NV, waarbij de uitvoering op afstand is gezet in een professionele, dedicated organisatie; Een nadrukkelijke koppeling maken tussen de drie topsectoren Agro-food, EMT en Health met de maakindustrie, opdat nog meer focus en synergie in de aanpak ontstaat; Investeren in een Gelderse variant van het Current Investor Development programma, zodat de acquisitie van binnenuit nog beter vorm kan krijgen; Zorgen voor een betere afstemming van de (boven)regionale acquisitieactiviteiten om versnippering en overlap tegen te gaan; Het realiseren van extra capaciteit voor investeringsbevordering. Acquisitie binnen topsectoren is complex en arbeidsintensief en vergt dat men bedrijven echt moet leren doorgronden en kennen via uitgebreide business intelligence aanpak; Het stimuleren van cross-overs tussen de Gelderse topsectoren. Uit de analyses blijkt dat de drie topsectoren Agro-food, Health en EMT interessante, kansrijke cross-overs hebben; Het doorzetten van de ontwikkelingen in de logistiek, zonder deze sector als topsector te behandelen; Vasthouden aan huidige landenkeuze, maar wel rekening houden met een shift naar account-benadering. In de praktijk blijkt dat de acquisitie zich steeds meer richt op ondernemingen. Het land van herkomst is dan minder relevant, mede omdat deze bedrijven vaak al op meerdere locaties actief zijn. Het overwegen van de inzet van transparante incentives voor investeerders en bedrijven waardoor Gelderland een sterkere concurrentiepositie krijgt bij investeringsbeslissingen. 1 In hoofdstuk 7 van deze rapportage staan de adviezen nader uitgewerkt. 2 GreenTechAlliances is een driejarig EMT-innovatieprogramma inclusief een uitvoerend EMT-valleybureau. Pagina 6 van 66
Versterken van handelsbevordering: maak nu heldere beleidskeuzes en voer regie Voor het versterken van de handelsbevordering is het vooral van belang dat er een provinciale strategie komt. Vooralsnog ontbreekt een duidelijke rode draad. Stappen om dit te bereiken zijn: Het onderkennen van het belang van handelsbevordering. Deze activiteit staat vaak aan het begin van vestigingen van bedrijven. Ook raakt de handelsbevordering meer en meer verweven met acquisitie en matchmaking. Tegelijkertijd is er kans voor verbetering. Het ontwikkelen van een duidelijke strategie. Mede gezien de krimp bij de Kamer van Koophandel en de sterke samenhang van handelsbevordering met marketing en acquisitie is een sterkere regie vanuit de provincie aan te raden. Het koppelen van de handelsbevordering aan de topsectoren. Handelsbevordering ontbeert nu een duidelijke focus. Tegelijkertijd kan zij een opmaat zijn voor matchmaking en vestiging van bedrijven in Gelderland. Daarom is het wenselijk om handelsbevordering meer te koppelen aan de topsectoren. Bestaande contacten en netwerken kunnen elkaar zo echt versterken. Het doelgerichter invullen van missies. Enerzijds om de bewerking van de clusters effectiever te doen. Anderzijds om de belangen van de ondernemers uit de clusters beter te bedienen. Naast de meer zakelijke missies kan er behoefte blijven aan algemene, bestuurlijke missies die gericht zijn op onderhoud van relaties. De Duitse markt niet vergeten. Veel kansen voor Gelderse ondernemers, zoals de maakindustrie, liggen op de Duitse markt. Ondanks de nabijheid van deze markt hebben (kleinere) ondernemers ondersteuning nodig om hierin succesvol te zijn. De missies naar China meer doelgericht maken. Gelderland heeft banden met een aantal grote regio s in China. Gezien de omvang van deze regio s doemt de vraag op of Gelderland al deze markten goed kan bedienen. Tegelijkertijd zijn er veel raakvlakken met de Gelderse topsectoren. Dat vraagt om meer gerichte missies. Zo krijgt Gelderland meer profiel in de betreffende Chinese regio en ontstaat er betere wisselwerking met de internationale acquisitie. Eventuele economische samenwerking met Lublin geen prioriteit geven. Omwille van de focus en het relatief beperkte marktpotentieel van deze regio wordt afgeraden om nu te investeren in economische samenwerking met dit gebied. Zorgen voor een rode draad in landenkeuze en een goed afwegingskader. Het kenmerk van internationalisering is dat er zich altijd weer nieuwe kansen voordoen. Het risico hiervan is een ad-hoc aanpak en het loslaten van gemaakte keuzes. Daarom dient er een goed afwegingskader te zijn om kansen in nieuwe landen te beoordelen, opdat juiste keuzes gemaakt worden. Pagina 7 van 66
Daarnaast: maatwerk leveren per topsector, uitgaande van ontwikkelingsfase clusters Buiten deze generieke adviezen, moet per topsector maatwerk geleverd worden. De gekozen topsectoren in Gelderland hebben al behoorlijk wat body. Er zijn echter mogelijkheden voor versterking op het gebied van innovatie, verbindingen, marketing en branding en afstemming. Afhankelijk van de ontwikkelingsfase van het cluster moeten de juiste accenten worden gelegd in de uit te voeren activiteiten. Agro-food is het sterkst ontwikkeld en staat ook het meest op de kaart. Internationale acquisitie is al volop in uitvoering. De propositie is ook helder. Health heeft haar propositie recent aangescherpt (via Red Med Tech Highway). Vanuit deze specifieke branding kan ook doelgerichter aan de acquisitie gewerkt worden. Voor EMT staat de internationale acquisitie nog in de kinderschoenen, feitelijk is men nog volop aan het bouwen aan het cluster. Uiteindelijk kunnen de volgende strategische lijnen voor de internationalisering per topsector afgeleid worden. Voor Health geldt dat de nadruk vooral ligt op activiteiten rondom internationale marketing en acquisitie. Dit op basis van een concreet uit te werken propositie (rondom Red Med-Tech Highway), waarbij ook de Novio Tech Campus een positie kan krijgen. Bij Food ontstaat een vergelijkbaar beeld, maar hier moet de nadruk nog meer liggen op de acquisitie (propositie en marketing zijn immers behoorlijk op orde). Daarnaast moeten prioriteiten gelegd worden bij de handelsbevordering (dit betreft de tuinbouw). Bij EMT ligt de nadruk op het completeren van het cluster, de propositie en vervolgens de branding. Hierin gekoppeld liggen nog extra activiteiten op het gebied van business development. Bij de potentiele cross-overs zal in eerste instantie vooral geïnvesteerd moeten worden in het vinden van goede business modellen en proposities. Ten slotte blijkt het belang van Current Investor Development (CID) voor alle segmenten groot te zijn. Dit vormt de basis voor de uitbouw van andere activiteiten op het gebied van internationalisering. Hier kan ook de cross-sectorale koppeling gelegd worden met de maakindustrie. Pagina 8 van 66