Netwerk Geriatrie Oost Veluwe Werkgroep Geef ouderen een stem

Netwerk Geriatrie Oost Veluwe Werkgroep Geef ouderen een stem Onderzoek naar de knelpunten en wensen van de (kwetsbare) oudere in Apeldoorn en omgeving 18 augustus 2015

Netwerk Geriatrie Oost Veluwe Werkgroep Geef ouderen een stem Onderzoek naar de knelpunten en wensen van de (kwetsbare) oudere in Apeldoorn en omgeving Auteurs: Boy Zwartjes & Wilma Nijenhuis In samenwerking met de deelnemende partijen: Gemeente Apeldoorn, Stichting CAO, Zorgbelang Gelderland, Stimenz en het NVVH vrouwennetwerk. 18 augustus 2015 Dit rapport is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid opgesteld. Toch kan het voorkomen dat bepaalde informatie niet (geheel) juist wordt weergegeven. Voor vragen of opmerkingen over de rapportage kunt u contact opnemen met Boy Zwartjes via bzwartjes@caransscoop.nl of 055-5058610. U kunt geen rechten ontlenen aan de teksten en cijfers uit dit rapport.

Inhoudsopgave Samenvatting...I 1. Inleiding... 1 2. Resultaten vragenlijst... 2 2.1 Woonwijk... 2 2.2 Ervaringen met zorg... 3 2.3 Knelpunten in de zorg voor de toekomst... 5 2.4 Oplossingen voor knelpunten in de toekomst... 6 2.5 Voorkomen van zorg... 7 2.6 Wijkniveau... 8 3. Conclusie, discussie en aanbevelingen... 11 3.1 Conclusie...11 3.2 Discussie & aanbevelingen...12 Bijlage 1: vragenlijst... 14 Bijlage 2: aanvullende gegevens gemeente Apeldoorn... 17 Bijlage 3: aanvullende gegevens antwoorden vragenlijst... 21

Samenvatting Namens het Netwerk Geriatrie/ Dementie in regio Oost Veluwe / Apeldoorn én de gemeente Apeldoorn is er een werkgroep gevormd genaamd Geef ouderen een stem. Deze werkgroep inventariseert de knelpunten en de wensen van de (kwetsbare) oudere. Hiertoe is een vragenlijst uitgezet onder 2350 (kwetsbare) ouderen in de regio Apeldoorn. Een respons van 20% (472), waarvan 32% (151) digitaal heeft geantwoord, is het resultaat. Er is behoefte om gehoord te worden over onderwerpen rondom welzijn, zorg en wonen in relatie tot ouder worden. Door de respondenten wordt verschillend tegen zorggebruik in de toekomst aangekeken. De antwoorden op de gestelde vragen geven de verwachtingen weer waar respondenten denken tegen aan te gaan lopen in de zorg, of ze wel of geen zorg ontvangen en waar zij angst voor hebben met betrekking tot zorg. Ook wordt er antwoord gegeven hoe zij zorg kunnen voorkomen in de toekomst. Een aantal opvallende reacties zijn naar voren gekomen hoe er tegen ontvangen zorg wordt aangekeken. Deze reacties gaan over onderwerpen als: bewustwording, angst, bezuinigingen in de zorg en de patiënt centraal. Relatief veel respondenten verwachten lichamelijk kwetsbaar te worden, afhankelijk te worden van anderen en hun zelfstandigheid te verliezen. Er is minder angst om psychisch kwetsbaar te worden of te verhuizen naar een opvang. Ook vinden veel respondenten het niet van toepassing dat zij psychisch kwetsbaar worden. Om deze angsten te ondervangen is er gevraagd wat nodig is om adequaat ouder te worden. Respondenten verwachten, als ze zorg nodig hebben, in contact te zijn met de huisarts. Als respondenten zorg nodig hebben wil ongeveer de helft van de respondenten een vast aanspreekpunt. Dit kan een hulpverlener zijn of een vast contact met de thuiszorg. Gekeken naar de ontwikkelingen kan hier ook gedacht worden aan een ouderenadviseur of een casemanager. De respondenten verwachten minder gebruik te maken niet-hulpverlener / vrijwilliger, inloop / voorzieningen in de wijk. Het idee dat technologie hierin een rol kan spelen is ook nog niet omarmd. Acties kunnen ondernomen worden om angsten te ondervangen. Dit neemt niet weg dat er wel angst aanwezig is voor de toekomst, maar dat mensen verwachten dat zij bij een calamiteit geholpen kunnen worden door de reeds aanwezige personen in de omgeving van zorg en welzijn. In de verschillende wijken in Apeldoorn is er enige spreiding in het beantwoorden en daarmee het bewust zijn van de respondenten van hun eigen toekomst. Zo blijkt dat de angst voor verminderde zelfstandigheid en sociale kwetsbaarheid in sommige wijken groter is dan in andere. De gemeente Apeldoorn speelt hier al op in met enkele programma s en projecten. De vragenlijst laat zien dat de wijken de Maten en Zevenhuizen de meeste aandacht behoeft. Het Centrum is het minst noodzakelijk. Een punt van aandacht is de verwachting in hoeverre respondenten in specifieke wijken (Zevenhuizen en de Maten) verwachten te moeten verhuizen. Van belang is, in het kader van sociale cohesie, naar het woningcontingent en -opbouw te kijken in deze wijken. Hierbij moeten nadrukkelijk de woningbouworganisaties worden betrokken. Om zo gezond mogelijk te leven blijven respondenten vooral dingen voor zichzelf doen, zoveel mogelijk bewegen en regelen zij geldzaken zelf. Zo wordt de regie over het leven behouden. De respondenten geven aan minder te sparen voor de zorg voor later. Verder zorgen respondenten voor een goede voeding en willen zij wederzijds iets voor elkaar kunnen betekenen. In de toekomst zal er aansluiting worden gezocht bij de ouderenmonitor van de GGD en worden de resultaten verwerkt door bestaande initiatieven te gebruiken. Om een vervolg te geven aan het onderzoek worden de resultaten gebruikt om het gesprek te voeren volgens het principe van datadialoog-doen. De dialoog kan worden gevoerd op wijkniveau, maar ook op beleidsniveau. I

1. Inleiding Het Netwerk Dementie / Geriatrie in regio Oost Veluwe / Apeldoorn houdt zich bezig met het bevorderen van gezondheid en welzijn van de (kwetsbare) oudere en de zorg voor de (kwetsbare) oudere. Vanuit het Netwerk Geriatrie is de groep Geef ouderen een stem gevormd. Bij de werkgroep zijn de volgende organisaties betrokken: Caransscoop, Zorgbelang, stichting CAO, Stimenz, NVVH vrouwennetwerk en de gemeente Apeldoorn. De werkgroep inventariseert de knelpunten en de wensen van de (kwetsbare) oudere. De werkgroep houdt toezicht opdat de stem van de (kwetsbare) ouderen en mantelzorgers gehoord wordt bij zorg gerelateerde vragen en dat daarbij de juiste methodes gebruikt worden. Dit sluit aan bij de publieke rol die de gemeente Apeldoorn heeft. De gemeente Apeldoorn heeft taak uitvoering te geven aan artikel 5 van de Wet Publieke Gezondheid. Initiatieven die er aan bijdragen inzicht te krijgen in de behoeften van ouderen kunnen hieraan bijdragen. Gelijktijdig werd door het Netwerk Geriatrie het initiatief genomen om te onderzoeken wat ouderen zelf willen. Dit initiatief sluit goed aan bij de gemeentelijke ontwikkelingen. Om zowel de vraag van de werkgroep, als de gemeente Apeldoorn invulling te geven, is besloten om een vragenlijst uit te zetten onder (kwetsbare) ouderen woonachtig in Apeldoorn en omgeving. Deze vragenlijst is zorgvuldig opgesteld door de betrokken partijen. Vier vragen zijn door de werkgroep opgesteld die uiteindelijk zijn vertaald in de vragenlijst die naar de deelnemers is gestuurd (zie bijlage). Deze vragen zijn: Wat is de behoefte om gehoord te worden over onderwerpen Welzijn, Zorg en Wonen in relatie tot ouder worden? Hoe wilt u ouder worden en wat hebt u daarvoor nodig? Hoe kan en wilt u regie houden over uw leven en wat als dit niet meer kan? Hoe kijkt u tegen zorggebruik aan? Hiertoe is een vragenlijst opgesteld waarin de veranderingen in de zorg het uitganspunt vormen. De resultaten zullen gebruikt worden ter verbetering van de inrichting van de zorg in de buurt door het Netwerk Geriatrie. Een tweetal definities zijn noodzakelijk om een duidelijk kader weer te geven. 1. Met het begrip respondent wordt de ondervraagde (kwetsbare) oudere bedoeld. De (kwetsbare) oudere betreft de burger die ouder is dan 65 jaar en woonachtig is in de gemeente Apeldoorn. Het kan voorkomen dat een enkeling ouder is dan 55 jaar 2. De definitie van zorg is vooraf niet gedefinieerd om zo ruimte te geven aan de respondent. Onder zorg wordt in deze context ook huishoudelijke hulp verstaan. De vragenlijst is anoniem verwerkt. Wanneer citaten gebruikt worden is ervoor gekozen om de respondent zijn opeenvolgende nummer van inleveren van de vragenlijst mee te geven. Het rapport is als volgt opgebouwd: in hoofdstuk 2 zijn de resultaten van de vragenlijst beschreven. Elke vraag is per paragraaf beschreven. Dit ziet er als volgt uit: 2.1 Woonwijk Vraag 1: In welke wijk woont u? 2.2 Ervaringen met zorg - Vraag 2: Ontvangt u al zorg en zo ja hoe ervaart u dat? 2.3 Knelpunten in de zorg voor de toekomst Vraag 3: Geef aan waar u denkt tegen aan te gaan lopen in de zorg. 2.4 Oplossingen voor knelpunten in de toekomst Vraag 4: Wat heeft u nodig om de dingen waar u tegen aan loopt, zoals benoemd in vraag 3, te kunnen ondervangen? 2.5 Voorkomen van zorg Vraag 5: Wat doet u om zo gezond mogelijk te leven en daardoor zorg voorkomt? In paragraaf 2.6 zijn de resultaten per wijk beschreven. Ten slotte zijn in hoofdstuk 3 de conclusie, discussie en aanbevelingen beschreven. 1

2. Resultaten vragenlijst Er is een vragenlijst (bijlage 1) naar (kwetsbare) ouderen woonachtig in Apeldoorn en omgeving gestuurd. Er is alleen een vragenlijst gestuurd naar ouderen die aangesloten zijn bij stichting CAO of NVVH vrouwennetwerk. De responstijd was van 1 april 2015 t/m 15 mei 2015. In totaal zijn er 2350 vragenlijsten verstuurd. Hier is een respons op gekomen van 472 deelnemers (20%) (figuur 1). 20% 80% Geen respons Wel respons 32% 68% Papier Digitaal Figuur 1: aantal respondenten t.o.v. het totaal. Figuur 2: manier van responderen. Van deze deelnemers hebben 321 respondenten (68%) geantwoord via de toegestuurde antwoordenveloppe. 151 respondenten (32%) heeft de vragenlijst digitaal ingevuld (figuur 2). In de volgende paragrafen zullen de resultaten per vraag worden besproken. Om meer inzicht te krijgen in het wijkniveau zijn de reacties per vraag ook vergeleken op wijkniveau. Deze resultaten en analyse zijn te vinden in paragraaf 2.6. 2.1 Woonwijk Allereerst is er gevraagd aan de deelnemers: In welke wijk woont u? De antwoorden zijn weergegeven in figuur 3. De respondenten geven een goed beeld van de verdeling van de omgeving Apeldoorn. In elk gebied is ongeveer dezelfde respons, behalve in de wijk Zuidbroek. Slechts 1%, van de deelnemers die de vragenlijst heeft ingevuld, woont in Zuidbroek. Zuidbroek is een wijk waarin veel jonge gezinnen wonen. Onder overige zijn zowel buitengebieden benoemd als specifieke wijken in Apeldoorn. Figuur 3: overzicht woonplaats respondenten. Om meer inzicht te geven in de bevolkingssamenstelling in de gemeente Apeldoorn zijn in bijlage 2 diverse afbeeldingen opgenomen van de bevolkingssamenstelling per wijk en bijbehorende postcode in de gemeente Apeldoorn. 2

2.2 Ervaringen met zorg Ten tweede is aan de deelnemers gevraagd: Ontvangt u al zorg en zo ja hoe ervaart u dat? (denk hierbij aan positieve en negatieve ervaringen in de zorg etc.) Deze vraag is door 419 respondenten (89%) beantwoord en door 53 respondenten (11%) overgeslagen (figuur 4). Het kan zijn dat respondenten die de vraag niet beantwoord hebben geen zorg ontvangen. Omdat dit geen gegeven is, worden deze respondenten niet meegenomen in de analyse. 11% 89% Beantwoord Overgeslagen 11% Ontvangt zorg 26% 63% Ontvang geen zorg Niet ingevuld Figuur4: respons vraag 2 (in %). Figuur 5: overzicht respondenten die aangeven zorg te ontvangen ten opzichte van het totaal (in %). 29% Ontvangt zorg 35% Positief 71% Ontvang geen zorg Negatief 56% Onbekend 9% Figuur 6: overzicht respondenten Figuur 7: overzicht ervaringen van ontvangen zorg vraag 2 die aangeven zorg te ontvangen (in %). vraag 2 (in %). Er is onderscheid gemaakt tussen respondenten die aangeven wel zorg en geen zorg te ontvangen. Onder zorg wordt in deze context ook huishoudelijke hulp verstaan. In figuur 5 is een overzicht weergegeven van het totaal aantal deelnemers van de vragenlijst. 63% van het totaal geeft aan geen zorg te ontvangen. 26% van het totaal geeft aan wel zorg te ontvangen en 11% van het totaal heeft deze vraag niet beantwoord. In figuur 6 is een overzicht weergegeven van de respondenten die deze vraag wel hebben ingevuld. 297 (71%) respondenten geven aan geen zorg te ontvangen. 122 (29%) respondenten geven aan wel zorg te ontvangen. Van deze 122 respondenten zijn de reacties geanalyseerd. Tijdens de analyse is een onderscheid gemaakt tussen de positieve reacties, negatieve reacties en reacties waarbij geen mening wordt gegeven ten aanzien van de ontvangen zorg. 68 respondenten (56%) ervaren de zorg die zij ontvangen als positief. 11 respondenten (9%) ervaren de zorg die zij ontvangen als negatief. 43 respondenten (35%) geven niet aan hoe zij de ontvangen zorg ervaren (zie figuur 7). 3

Bij zowel de negatieve reacties als de reacties waarbij geen mening wordt gegeven ten aanzien van de ontvangen zorg zijn een aantal opvallende reacties naar voren gekomen. Deze reacties gaan over onderwerpen als: bewustwording, angst, bezuinigingen in de zorg en de patiënt centraal. Respondent 347 geeft aan nog niet afhankelijk te zijn van zorg maar is zich er wel bewust van dat dit het geval kan zijn: Nog niet (gelukkig) afhankelijk van zorg, maar ik ben me als 80+ er van bewust dat dat zomaar het geval kan zijn. Daarom vind ik het goed om na te denken over de in deze enquête gestelde vragen. Wanneer het niet meer lukt de regie in eigen hand te houden valt er uiteindelijk niet veel te kiezen en zal het er op aankomen afhankelijkheid te leren accepteren, zowel de positieve als de negatieve ervaringen daarbij. Er zijn een aantal respondenten die angst hebben naar de toekomst toe. Dit blijkt uit onderstaande reacties: Respondent 85: Tegenwoordig ben je bang om oud te worden met alle aso maatregelen. Voor het buitenland is er altijd geld maar voor de burgers en zorg is er geen geld. Het is maar waar je het voor over hebt. De aanschaf van de Jsf daar geeft men het liever aan uit. Respondent 430: Zo lang mogelijk zelfstandig blijven maar als dat niet meer gaat? Respondent 462: ben alleen bang, dat als ikzelf nu in een dergelijke situatie kom er de nodige problemen zullen komen want ik woon helaas alleen. ben nu nog gezond, maar maak me echt zorgen voor de toekomst Respondent 395: Ik maak me zorgen of ik in de toekomst de noodzakelijke hulp en zorg zal ontvangen die ik nodig heb. Enkele respondenten geven aan dat de bezuinigingen in de zorg van invloed zijn op hun zorggebruik. Dit blijkt uit onderstaande reacties: Respondent 447: Ja, hulp in de huishouding. Bevalt goed, wordt nu wel op gekort. Respondent 55: Alleen vanwege de veranderingen die er voor 2015 zaten aan te komen, kreeg ik bij het aanvragen van de verlenging te horen dat het minder uren zouden worden, maar behoud deze (gekorte) hulp voorlopig nog wel tot einde oktober... Respondent 90: huishoudelijke hulp. we krijgen steeds minder uren. eerst drie-en-een-half uur nu tweeëneenhalf uur. daarna waarschijnlijk 1 uur. ben COPD patiënt en whiplash patiënt dus maak ik me wel een beetje zorgen. Respondent 416: Medio 2014 gemeente gebeld. Kreeg te horen dat het per 1 januari 2015 stopte. Moest de zwarte markt op! Zo gedaan. Enkele respondenten geven ook aan dat de patiënt niet altijd centraal staat tijdens de zorgverlening. Dit blijkt uit onderstaande reacties: Respondent 65: De planning beschouwd de cliënt als robot en niet als mens. Na herhaaldelijk verzoek voor andere tijdstip wordt er keihard vast gehouden aan de planning. De leiding had geen tijd om even te informeren hoe de zorg wordt verleend. Respondent 207: Ook bij verpleegzorg ervoer ik dat hulp gericht is op wat gemakkelijk inkomsten geeft, maar dat niet de patiënt en zijn behoefte centraal staat. 4

2.3 Knelpunten in de zorg voor de toekomst Als derde vraag is aan de deelnemers gevraagd: De zorg is erop gericht dat u langer thuis kunt blijven wonen. Zo sluiten er meer verzorgingshuizen en zijn er in de gemeente Apeldoorn sociale teams aangesteld om zorg thuis te verlenen. Geef aan, op een schaal van 1 t/m 5 (1 = helemaal oneens tot 5 = helemaal eens), waar u denkt tegen aan te gaan lopen in de zorg. Dat ik... In figuur 8 zijn hiervan de antwoorden weergegeven. In bijlage 3A is een tabel van de resultaten weergegeven. Figuur 8: overzicht waar respondenten denken tegen aan te lopen in de zorg (in %). Uit analyse van de antwoorden blijkt dat relatief veel respondenten verwachten lichamelijk kwetsbaar te worden (65%), afhankelijk te worden van anderen (65%) en hun zelfstandigheid te verliezen (58%). Uit de antwoorden blijkt verder dat relatief veel respondenten verwachten niet psychisch kwetsbaar te worden (33%) en niet te verwachten te gaan verhuizen naar een opvang (19%). Ook blijkt dat veel respondenten het niet van toepassing vinden dat zij psychisch kwetsbaar worden (24%) en gaan verhuizen naar een opvang (23%). 5

2.4 Oplossingen voor knelpunten in de toekomst Ten vierde is aan de deelnemers gevraagd: Wat heeft u nodig om de dingen waar u tegen aan loopt, zoals benoemd in vraag 3, te kunnen ondervangen? In figuur 9 is hiervan een overzicht weergegeven. In bijlage 3B is een tabel van de resultaten weergegeven. Figuur 9: mogelijkheden hoe de antwoorden van vraag 3 ondervangen kunnen worden (in %). Respondenten hechten waarde aan de huisarts als vast aanspreekpunt (67%). Als respondenten zorg nodig hebben wil ongeveer 50% van de respondenten een vast aanspreekpunt. Dit kan een hulpverlener zijn (58%) of een vast contact met de thuiszorg (48%). De minst genoemd wordt een niet-hulpverlener / vrijwilliger (24%), inloop / voorzieningen in de wijk (32%) en technologie die mij kan helpen (33%). Onder anders wordt veelal niet van toepassing geantwoord, vaak omdat er al hulpmiddelen aanwezig zijn zoals een rollator. 6

2.5 Voorkomen van zorg Ten slotte is aan de deelnemers gevraagd: Wat doet u om zo gezond mogelijk te leven en daardoor zorg voorkomt? Geef aan, op een schaal van 1 t/m 5, wat u zelf doet om zorg te voorkomen. Ik doe mijn best om... In figuur 10 is hiervan een overzicht weergegeven. In bijlage 3C is een tabel van de resultaten weergegeven. Figuur 10: tabel van activiteiten die ouderen ondernemen om zo gezond mogelijk te leven en daardoor zorg te voorkomen (in %). De respondenten geven dat zij, om zo gezond mogelijk te leven, vooral dingen blijven doen voor zichzelf om actief te blijven (93%), zoveel mogelijk bewegen (91%) en geldzaken in hun leven zelf te regelen (81%). Gevraagd naar toelichting wordt veelal voeding genoemd. Wat zij minder doen is sparen voor de zorg van later, 15% van de respondenten geven aan dat zij hier niet actief in zijn. Ook is dit veelal niet van toepassing (12%). Opvallend is ook dat er veelal wordt aangegeven dat er niet meer gespaard kan worden voor de zorg voor later. Daarnaast wordt aangegeven dat ook de respondenten wederzijds voor anderen wat kunnen betekenen, wat bijdraagt aan een gezond leven. 7

2.6 Wijkniveau In deze paragraaf zijn de resultaten per wijk beschreven. In de analyse is de wijk Zuidbroek weggelaten omdat er te weinig gegevens zijn binnengekomen uit deze wijk om daar een betrouwbare analyse over te geven. Veel gegevens zijn gelijk of zijn niet sterk afwijkend per wijk. Dit geldt bijvoorbeeld voor een onderwerp als angst voor toename lichamelijke kwetsbaarheid door verminderde mobiliteit (figuur 11). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Oneens Neutraal Eens N.v.t. Figuur 11: overzicht wijkniveau op antwoord vraag 3: lichamelijk kwetsbaar wordt omdat ik bijvoor beeld minder mobiel ben (in %). Ook verlies van zelfstandigheid en afhankelijkheid wordt door ongeveer 60% van de respondenten in de verschillende wijken als reëel ervaren (figuur 12 en 13). Verlies van zelfstandigheid wordt het meeste ervaren in de Maten en Zevenhuizen. In het Centrum wordt verlies van zelfstandigheid en ook angst om afhankelijk te worden van anderen het minst ervaren. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Verlies van zelfstandigheid 80% 60% 40% 20% 0% Angst om afhankelijk te worden van anderen Figuur 12: overzicht wijkniveau op antwoord vraag 3: Figuur 13: overzicht wijkniveau op antwoord vraag verlies van zelfstandigheid (in %). 3: angst om afhankelijk te worden (in %). Verschil zit er eveneens tussen de wijken op gebied van verhuizen. In de wijk Zuid geven de meeste respondenten aan dat het voor hun niet van toepassing is om te gaan verhuizen. Echter verwachten respondenten uit de wijken Zevenhuizen en de Maten het meest dat ze moeten verhuizen, terwijl het in andere wijken het meer uit middelt (figuur 14). 8

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% oneens neutraal eens n.v.t Figuur 14: overzicht wijkniveau op antwoorden vraag 3: verwacht te verhuizen (in %). In de wijken de Maten en Orden verwachten ongeveer de helft van de respondenten de zorg in de toekomst niet meer te kunnen betalen. Dit is gemiddeld 10-15% meer dan in andere wijken (figuur 15). Om dit te kunnen duiden is er meer data nodig. Mogelijk is er een lagere sociaal economische status (SES) in deze wijken en zijn de reserves van deze respondenten uitgeput. In het Centrum is de verwachting dat de zorg niet meer betaald kan worden in de toekomst lager dan in andere wijken. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% oneens neutraal eens n.v.t Figuur 15: overzicht wijkniveau op antwoorden vraag 3: angst om zorg niet meer kunnen te betalen (in %). Anders wordt dit ervaren op gebied van sociale kwetsbaarheid (eenzaamheid) (figuur 16). In de wijken Kerschoten, Zevenhuizen, de Maten en Zuid wordt door de respondenten meer sociale kwetsbaarheid verwacht door verminderde sociale contacten. Opvallend is hier dat in het Centrum deze verwachting veel minder is. 9

Zuid 60% Kerschoten 40% 20% 0% Zevenhuizen sociaal kwetsbaar wordt omdat ik bijvoorbeeld minder mensen zie Centrum De Maten Orden Figuur 16: overzicht wijkniveau op antwoorden vraag 3: kwetsbaarder door minder contacten (in %). De oplossingen die de respondenten zelf ondernemen, om de toekomstige knelpunten in de zorg te verkleinen, zijn het huis op orde hebben voor de toekomst en actief blijven. De respondenten zijn zich hiervan bewust (figuur 17). De verschillen per wijk zijn hierbij erg klein. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% mijn huis op orde te hebben met aanpassingen dingen voor mijzelf blijven doen om actief te blijven Figuur 17: overzicht wijkniveau op antwoorden vraag 5: activiteiten om zo gezond mogelijk te leven (in %). De resultaten op wijkniveau laten zien dat in de wijken de Maten en Zevenhuizen er meer verlies van zelfstandigheid wordt verwacht. In deze wijken wordt ook aangegeven dat de respondenten verwachten te verhuizen naar een opvangsituatie. Tevens wordt in deze wijken meer verwacht dat respondenten sociaal kwetsbaar worden. In Zuid wordt verwacht dat respondenten niet hoeven te verhuizen of dat dit niet van toepassing is. Wellicht omdat ze al in een opvangsituatie verblijven. Ook wordt in Zuid maar ook in Kerschoten verwacht dat respondenten sociaal kwetsbaar worden. In het Centrum is de verwachting van verlies van zelfstandigheid en angst om afhankelijk te worden het minst. Ook is de verwachting, dat de zorg niet meer betaald kan worden in de toekomst én ook dat respondenten sociaal kwetsbaar worden, hier minder dan in andere wijken. In de Maten en Orden wordt het meest verwacht dat de zorg in de toekomst niet meer betaald kan worden. Mogelijk is een lagere SES en uitgeputte reserves een reden hiervoor. 10

3. Conclusie, discussie en aanbevelingen In dit hoofdstuk zullen de conclusies, discussie en aanbevelingen worden besproken naar aanleiding van het onderzoek wat is uitgevoerd. 3.1 Conclusie Namens het Netwerk Dementie / Geriatrie in regio Oost Veluwe / Apeldoorn én de gemeente Apeldoorn is er een werkgroep gevormd genaamd Geef ouderen een stem. Deze werkgroep inventariseert de knelpunten en de wensen van de (kwetsbare) oudere. Hiertoe is een vragenlijst uitgezet onder 2350 (kwetsbare) ouderen in de regio Apeldoorn. Er is behoefte om gehoord te worden over onderwerpen rondom welzijn, zorg en wonen in relatie tot ouder worden. 472 reacties (20%) is hierop het resultaat. Deze aantallen geven geen reëel beeld van de werkelijkheid maar indiceren de ervaring naar zorg bij een groot aantal respondenten in de gemeente Apeldoorn. Deze gegevens zijn dan ook bruikbaar om de stem van de oudere te laten horen op het gebied van zorg en welzijn. Door de respondenten wordt verschillend tegen zorggebruik in de toekomst aangekeken. De verwachtingen van de respondenten waar zij denken tegen aan te gaan lopen in de zorg geeft een beeld van waar de respondenten, die wel en geen zorg ontvangen, angst voor hebben. 26% (122) van de respondenten ontvangt zorg. Hiervan ervaart 56% (68) de zorg als positief en 9% (11) de zorg als negatief. Bij 35% (43) is de ervaring onbekend. Relatief veel respondenten verwachten lichamelijk kwetsbaar te worden, afhankelijk te worden van anderen en hun zelfstandigheid te verliezen. Er is minder angst om psychisch kwetsbaar te worden of te verhuizen naar een opvang. Ook vinden veel respondenten het niet van toepassing dat zij psychisch kwetsbaar worden of gaan verhuizen naar een opvang. Dit kan komen omdat psychische kwetsbaarheid geen zichtbaar gegeven is en vaak ook een taboe onderwerp is omdat dit moeilijker aanvaardbaar is. Dat respondenten niet snel verwachten te verhuizen naar een opvang kan als reden hebben dat respondenten al in een opvangsituatie verblijven en de wens tot onafhankelijkheid. Om deze angsten te ondervangen is er gevraagd wat nodig is om adequaat ouder te worden. De respondenten verwachten, als ze zorg nodig hebben, in contact te zijn met de huisarts. Als respondenten zorg nodig hebben wil ongeveer 50% van de respondenten een vast aanspreekpunt. Dit kan een hulpverlener zijn of een vast contact met de thuiszorg. Gekeken naar de ontwikkelingen kan hier ook gedacht worden aan een ouderenadviseur of een casemanager. De respondenten verwachten minder gebruik te maken niet-hulpverlener / vrijwilliger, inloop / voorzieningen in de wijk. Het idee dat technologie hierin een rol kan spelen is ook nog niet omarmd. Een mogelijke oorzaak hiervoor kan zijn omdat technologie iets is wat ouderen vaak niet in beeld hebben. Een rollator en een scootmobiel zijn in dat geval tastbaarder. De verwachting is dat de ontwikkeling van technologie in snel tempo zal toenemen. Deze antwoorden laten zien dat er acties kunnen worden ondernomen om angsten te ondervangen. Dit neemt niet weg dat er wel angst aanwezig is voor de toekomst, maar dat mensen verwachten dat zij bij een calamiteit geholpen kunnen worden door de nu aanwezige personen in de omgeving van zorg en welzijn. Het beeld wat respondenten hebben is dat zij terecht kunnen bij huisarts en thuiszorg. Dit beeld past in de geschiedenis van de zorg toen niet bezuinigd werd op deze disciplines van zorg en iedereen hier vanzelfsprekend gebruik van kan maken. Deze disciplines zorgen voor sociaal contact en zijn tevens een constante factor. In de verschillende wijken is er enige spreiding in het beantwoorden en daarmee het bewust zijn van de respondenten van hun eigen toekomst. Deze spreiding is eveneens zichtbaar bij de verschillende vragen. Zo blijkt dat de angst voor verminderde zelfstandigheid en sociale kwetsbaarheid in sommige wijken groter is dan in andere. De gemeente Apeldoorn speelt hier al op in met enkele programma s en projecten. Een punt van aandacht is de verwachting in hoeverre respondenten in specifieke wijken (Zevenhuizen en de Maten) verwachten te moeten verhuizen. Van belang is, in het kader van sociale 11

cohesie, naar het woningcontingent en -opbouw te kijken in deze wijken. Hierbij moeten nadrukkelijk de woningbouworganisaties (mogelijk het WSV) worden betrokken. Aan respondenten is gevraagd wat zij doen om zo gezond mogelijk te leven en hierdoor de regie te houden over het leven. Zij blijven vooral dingen voor zichzelf doen om actief te blijven, zoveel mogelijk te bewegen en geldzaken in hun leven zelf te regelen. Zo behouden zij de regie over hun leven. Wat zij minder doen is sparen voor de zorg voor later. Veelal is dit ook niet meer van toepassing gezien de leeftijd van de respondenten. Ook is voeding en het wederzijds iets voor elkaar kunnen betekenen van belang om zo gezond mogelijk te leven. Respondenten geven aan dat ze deze activiteiten ondernemen om zo gezond mogelijk te leven. Of ze dit daadwerkelijk ook doen, gezien de hoge percentages, is niet duidelijk. Ouderen sparen minder voor hun toekomst wat mede kan komen door hun inkomen (AOW) en leeftijd waardoor sparen niet meer van toepassing is. Wat blijkt uit de inventarisatie om zo gezond mogelijk te blijven leven is dat er diverse aangrijpingsmogelijkheden liggen om zorg te voorkomen. De vragenlijst laat zien dat de wijken de Maten en Zevenhuizen de meeste aandacht behoeft. Het Centrum is het minst noodzakelijk. 3.2 Discussie & aanbevelingen Deze vragenlijst is niet wetenschappelijk bedoeld. Het heeft als doel een inventarisatie te geven van de wensen en behoeften van ouderen. Deze vragenlijst geeft een beeld over de stem van (kwetsbare) ouderen bij zorg gerelateerde vragen. Er zal meer onderzoek nodig zijn om dit beeld nog scherper te krijgen. Dit zal tevens in samenwerking worden gedaan met de GGD die gebruikt maakt van de ouderenmonitor. Dit is een onderzoek naar de lichamelijke, geestelijke en maatschappelijke gezondheid van zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder. De aanbeveling is om de vragenlijst nogmaals uit te zetten om zo een longitudinaal onderzoek te verrichten. Het is aan te bevelen om een volgende keer gegevens van de ouderenmonitor te gebruiken als vergelijkingsmateriaal. Er zijn wisselende reacties ontvangen van de respondenten ten aanzien van de vragenlijst. Veelal zijn de reacties positief. Het doel van de vragenlijst is gelukt: de stem van de (kwetsbare) oudere laten horen bij zorg gerelateerde vragen. Hoewel er met uiterste zorg de vragenlijst verspreid is, behoeft het aandacht dat de vragenlijst eerst gecontroleerd wordt door een groep van ouderen. Dit zorgt ervoor dat de acceptatie van de vragenlijst groter is. o Enkele reacties zijn ontvangen van respondenten die aangeven dat de vragen onduidelijk zijn. o Sommige vragen zijn lastig te beantwoorden, zoals vraag 3. Deze vraag blijkt op verschillende manieren geïnterpreteerd te zijn. In de gemeente Apeldoorn zijn sociale teams aangesteld, maar deze verlenen geen zorg. Hierdoor kan er een interpretatiefout gemaakt zijn door de respondenten. De antwoorden van respondenten zijn multi-interpretabel. o Er al diverse antwoordmogelijkheden weergegeven waardoor respondenten minder snel zelf hun angsten omschrijven. Onderwerpen in relatie met welzijn zoals huisvesting, maar ook financiën, zouden beter geborgd kunnen worden in de vragenlijst. o In het vervolg kan de leeftijd van de respondenten beter gekaderd worden zodat duidelijk is welke leeftijdscategorie heeft deelgenomen aan de vragenlijst. o De definitie van zorg is niet gedefinieerd bij de vragenlijst wat interpretatievrijheid geeft aan het begrip en dit kan een vertekening van de werkelijkheid geven. 12

Door specifiek een of meerdere risico s te kiezen per wijk of per gemeente kan je kwetsbaarheid voorkomen. De vragenlijst laat zien dat in de Maten en Zevenhuizen de meeste acties kunnen worden ondernomen. In het Centrum is dit het minst noodzakelijk. Ouderen worden, naar mate de leeftijd vordert, steeds kwetsbaarder. Dit gaat niet volgens een vast omlijnd proces, maar heeft vele risicofactoren (zie figuur 18). De ROS-Wijkscan Ouderenzorg brengt de risicofactoren in beeld voor ouderen in de gemeente Apeldoorn, dit is gedaan op het thema kwetsbaarheid. Deze figuur laat zien dat de doelgroep 65+ hoger is dan het landelijk gemiddelde. De figuur kent geen risicofactoren die lager of hoger dan gemiddeld uitvallen. Dit kan wel per wijk in Apeldoorn verschillen. Om hier inzicht in te verkrijgen kan informatie worden opgevraagd bij ROS Caransscoop. Meer informatie is ook te vinden op: http://www.caransscoop.nl/ros-wijkscan-ouderenzorg-77 Figuur 18: factoren die een rol spelen bij het ontstaan van kwetsbaarheid (Bron: ROS-Wijkscan Ouderenzorg). Ten slotte zullen de resultaten van de vragenlijst gebruikt worden om het gesprek te voeren met de deelnemende partijen. Knelpunten zullen worden besproken en thema s die hieruit voortkomen zal actie uit voortkomen. Dit zal tevens gebeuren door de samenwerkende partij Zorgbelang Gelderland. Dit vervolg sluit aan bij initiatieven zoals BeterOud. BeterOud is een initiatief van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) en heeft als doel om wonen, welzijn en zorg voor ouderen te verbeteren door innovatieve instrumenten en aanpakken beschikbaar te maken. Er liggen diverse aangrijpingsmogelijkheden naar aanleiding van het onderzoek. Het is dan ook sterk aan te bevelen dat hier actie op wordt ondernomen en het gesprek wordt aangegaan. Zo kan de cyclus data dialoog doen uitgevoerd worden (figuur 19), waarbij dit onderzoek de data vormt. De dialoog kan ingevuld worden op wijkniveau door met de (oudere) bewoners te spreken over ouder worden en de (on)mogelijkheden en wensen tot ondersteuning. Maar de dialoog moet eveneens gevoerd worden op beleidsniveau; wat is er nodig om het welzijn van de (kwetsbare) ouderen in Apeldoorn of in een specifieke wijk te ondersteunen om zoveel mogelijk kwetsbaarheid te voorkomen. Figuur 19: data-dialoog-doen. 13

Bijlage 1: vragenlijst Vragenlijst De Stem van de Oudere Het zal u vast niet ontgaan zijn: de zorg verandert. Hier is landelijk veel aandacht voor. Er zal meer worden gekeken wat u, in uw situatie, nodig heeft. Het Netwerk Geriatrie in regio Oost Veluwe / Apeldoorn houdt zich bezig met het bevorderen van gezondheid en welzijn van de (kwetsbare) oudere en de zorg voor de (kwetsbare) oudere. Bij het netwerk zijn de volgende organisaties betrokken: Caransscoop, Zorgbelang, CAO, Stimenz, NVVH en de gemeente Apeldoorn. Zij zijn op zoek naar de stem van de oudere. Om ook uw stem te laten horen vragen wij u om de vragenlijst in te vullen. Het zijn vijf vragen en neemt hooguit 5-10 minuten in beslag. De resultaten worden anoniem verwerkt en zullen gebruikt worden ter verbetering van de inrichting van de zorg in uw buurt. Dit zal gedaan worden door het Netwerk Geriatrie. U wordt verzocht de vragenlijst online in te vullen. Dit kan op: https://nl.surveymonkey.com/r/destemvandeoudere Wilt u liever de vragenlijst op papier invullen dan kunt u deze, zonder postzegel, retour sturen in de bijgevoegde antwoordenveloppe naar: Caransscoop Antwoordnummer 2503 7360 ZX Beekbergen U kunt de vragenlijst invullen tot 15 mei 2015. Alvast bedankt voor uw medewerking. 1. In welke wijk woont u? Zuid Zevenhuizen De Maten Orden Zuidbroek Centrum Kerschoten Overige, namelijk:. 14

2. Ontvangt u al zorg en zo ja hoe ervaart u dat? (denk hierbij aan positieve en negatieve ervaringen in de zorg etc.)..................... 3. De zorg is erop gericht dat u langer thuis kunt blijven wonen. Zo sluiten er meer verzorgingshuizen en zijn er in de gemeente Apeldoorn sociale teams aangesteld om zorg thuis te verlenen. Geef aan, op een schaal van 1 t/m 5 (1 = helemaal oneens tot 5 = helemaal eens), waar u denkt tegen aan te gaan lopen in de zorg. Dat ik... Helemaal Helemaal Oneens Neutraal Eens oneens mee eens lichamelijk kwetsbaar wordt omdat ik bijvoorbeeld minder mobiel ben sociaal kwetsbaar wordt omdat ik bijvoorbeeld minder mensen zie psychisch kwetsbaar wordt omdat ik vaak van stemming verander mijn eigen zorg niet kan betalen N.v.t. mijn zelfstandigheid verlies dat mijn gezondheid erg snel achteruit gaat kwetsbaar wordt doordat ik bijvoorbeeld ben gevallen ga verhuizen naar een opvang (zoals verzorgingshuis) afhankelijk wordt van anderen anders, namelijk:............ 15

4. Wat heeft u nodig om de dingen waar u tegen aan loopt, zoals benoemd in vraag 3, te kunnen ondervangen? (meerdere antwoorden zijn mogelijk) Vast aanspreekpunt voor als ik zorg nodig heb - hulpverlener Vast aanspreekpunt voor als ik zorg nodig heb - niet-hulpverlener / vrijwilliger Familie / naasten Contact met de huisarts Contact met de thuiszorg Inloop / voorzieningen in de wijk Technologie die mij kan helpen Hulpmiddelen zoals een traplift of een rollator Anders, namelijk:......... 5. Wat doet u om zo gezond mogelijk te leven en daardoor zorg voorkomt? Geef aan, op een schaal van 1 t/m 5 (1 = helemaal oneens tot 5 = helemaal eens), wat u zelf doet om zorg te voorkomen. Ik doe mijn best om... zoveel mogelijk te bewegen mijn huis op orde te hebben met aanpassingen te sparen voor mijn zorg voor later mensen om mij heen te hebben die iets voor mij kunnen betekenen geldzaken in mijn leven zelf te regelen dingen voor mijzelf blijven doen om actief te blijven Helemaal oneens Oneens Neutraal Eens Helemaal mee eens N.v.t. Anders, namelijk:......... 16

Bijlage 2: aanvullende gegevens gemeente Apeldoorn Perc bevolking leeftijd [% ], 2014 - Woonplaatsen uit Gemeente Apeldoorn 65+ jaar 65-74 jaar 75+ jaar Apeldoorn 18,3 10,3 8,0 Beekbergen 25,5 14,1 11,4 Beemte Broekland 16,7 9,6 7,1 Hoenderloo 24,5 15,3 9,2 Hoog Soeren 39,6 22,9 16,7 Klarenbeek 15,8 9,1 6,6 Lieren 19,4 12,8 6,6 Loenen 22,4 13,0 9,4 Radio Kootwijk 26,3 15,8 10,5 Uddel 14,6 9,2 5,5 Ugchelen 27,0 16,0 10,9 Wenum Wiesel 21,9 13,0 9,0 Gemiddelde 19,0 10,8 8,2 Bron: ROS-Wijkscan CBS - Bevolkingsstatistiek % < 9,0 9,0 < 12,0 12,0 < 15,0 15,0 < 18,0 >= 18,0 17

Perc bevolking leeftijd [% ], 2014 - Postcodes uit Gemeente Apeldoorn 65+ jaar 65-74 jaar 75+ jaar 3888 Uddel 14,6 9,2 5,5 7311 Centrum/Haven/Brinkhorst 22,1 12,1 10,0 7312 Driehuizen/Orden 20,0 10,5 9,5 7313 Berg en Bos 33,1 17,2 15,9 7314 Spainkbos/Sprengenweg/Sprengenbos 26,7 12,9 13,8 7315 Loo/Kerschoten-W 25,6 12,8 12,7 7316 Parken/Kerschoten/Hommelbrink 25,1 12,8 12,3 7317 Vlijt/Stadhoudersmolen 13,6 13,6 0,0 7321 Welgelegen/Osseveld/Voorwaarts 15,4 10,2 5,3 7322 Zevenhuizen/Sluisoord/Mheen 19,5 11,6 7,9 7323 Anklaar/Sprenkelaar/Zuidbroek 19,5 9,8 9,7 7324 Ind.terrein noord 0,0 0,0 0,0 7325 Schoonlocht/Woudhuis/Steenkamp 11,6 7,0 4,7 7326 Matendonk/Matenhoeven 14,2 10,8 3,3 7327 Matenveld/Kuipersveld 13,7 10,3 3,4 7328 Matendreef/-horst/-hoek 14,0 9,8 4,2 7329 Matengaarde 26,7 11,2 15,5 7331 Brummelhof/Vogel- /Staatsliedenkw 16,0 8,6 7,3 7332 Kayersmolen 13,8 9,2 4,6 7333 Componisten- /Rivierenkw/Malkenschoten 18,9 9,5 9,3 7334 Winkewijert/Dennenheuvel 17,9 7,9 9,9 7335 De Heeze/Westenenk 14,8 9,2 5,6 18

7336 Brouwersmolen 14,0 9,3 4,7 7339 Ugchelen 27,0 16,0 10,9 7341 Beemte Broekland 16,7 9,6 7,1 7345 Wenum-Wiesel 21,9 13,0 9,0 7346 Hoog Soeren 39,6 22,9 16,7 7348 Radio Kootwijk 26,3 15,8 10,5 7351 Hoenderloo 24,5 15,3 9,2 7361 Beekbergen 25,5 14,1 11,4 7364 Lieren 19,4 12,8 6,6 7371 Loenen 22,4 13,0 9,4 7381 Klarenbeek 15,8 9,1 6,6 Gemiddelde 19,0 10,8 8,2 Bron: ROS-Wijkscan CBS - Bevolkingsstatistiek % < 6,0 6,0 < 9,0 9,0 < 12,0 12,0 < 15,0 >= 15,0 19

20

Bijlage 3: aanvullende gegevens antwoorden vragenlijst Bijlage 3A: aanvullende gegevens vraag 3 21

Bijlage 3B: aanvullende gegevens vraag 4 Bijlage 3C: aanvullende gegevens vraag 5 22