DE MAAT KWIJT? A Tempo in de zorg voor patiënten met het syndroom van Korsakov COLLECTIEVE ARBEIDSONGESCHIKTHEID COLLECTIEVE ARBEIDSONGESCHIKTHEID 1
INLEIDING INLEIDING Historiek A Tempo A Tempo enkele cijfers Werking van het geheugen Het syndroom van Korsakov Behandelvisie Werking A Tempo A Tempo uitdagingen De maat kwijt: Knipoog naar de muzikale benamingen Uit het ritme / de breuk met het levensritme De maat kwijt op vlak van alcoholgebruik De maat kwijt op vlak van doseren / gedragscontrole: executieve functiestoornissen Sociale isolatie: mijn maten kwijt HISTORIEK A TEMPO HISTORIEK A TEMPO Nieuwe werking en doelgroep sinds 01/04/2010 Voordien afdeling met expertise op vlak van dementie: CVO Nieuwe doelgroep: mensen met het syndroom van Korsakovmet voldoende herstelmogelijkheden: moeilijk voorspelbaar Kleine restgroep: EPOS 2
HISTORIEK A TEMPO Nieuwe werking, nieuwe naam: A Tempo Het hernemen van het oorspronkelijke (levens)ritme Nuancering: het vinden van een oorspronkelijk tempo mét aanvaarding én compensatie A TEMPO ENKELE CIJFERS A TEMPO ENKELE CIJFERS Totaal aantal opgenomen Korsakovpatiënten sinds 2010: 53 Waar komen deze personen vandaan? Serviceflat; 1 Mutatie; 14 Huis; 4 WZC; 4 AZ / UZ; 30 A TEMPO ENKELE CIJFERS Mannen 42/53 > Vrouwen 11/53 Gemiddelde leeftijd bij opname: 58,3 jaar (±6,2 jaar) Gemiddelde opnameduur (patiënten die momenteel nog in opname zijn): 17 maand (1 week 4,3 jaar) 3
A TEMPO ENKELE CIJFERS 33 patiënten op ontslag gegaan sinds 2010 Overleden; 1 Onbekend; 1 Mutatie; 1 WZC; 2 Serviceflat; 2 P.Z.; 1 Beschut Wonen; 3 Algemeen ziekenhuis; 8 Huis; 15 A TEMPO ENKELE CIJFERS Opnameduur afhankelijk van: Variabiliteit in ernst cognitieve stoornissen (verschil in herstelmogelijkheden, leer-en trainmogelijkheden) Ziektebesef en inzicht: anosognosie Wachtlijsten en gebrek aan geschikte woonvoorzieningen Gemiddelde opnameduur van deze ontslagen patiënten : 9 maand (9 dagen 3,5 jaar) De geheugenfuncties: Indeling naar tijd Indeling naar inhoud Anatomie 4
Indeling naar tijd: Zintuiglijk geheugen: enkele seconden o Functie: interpretatie van de waarneming Kortetermijngeheugen: enkele minuten ofunctie: vasthouden van informatie die op dat moment bewerkt wordt Langetermijngeheugen: minuten of uren tot levenslang o Functie: enorme opslagcapaciteit Indeling naar inhoud: Expliciete of declaratieve geheugen: informatie die bewust toegangelijk is oepisodisch of autobiografisch: wat we hebben meegemaakt osemantisch: theoretische of talenkennis = minder kwetsbaar Impliciete of procedurele geheugen: niet bewust toegankelijk = minder kwetsbaar o Motorprogramma s/vaardigheden zoals fietsen Anatomie: Expliciete geheugen: hippocampale circuit van het limbisch systeem (circuit van Papez) 5
CIRCUIT VAN PAPEZ Anatomie: Impliciete geheugen: basale gangliaen cerebellum (motorische vaardigheden, extrapiramidaal systeem) BASALE GANGLIA Anatomie: Zintuiglijk geheugen: modaliteitsspecifiek, speelt zich af t.h.v. de cortex in de buurt van het zintuig waartoe ze behoren (primaire optische schors, primaire auditieve cortex, ) 6
HET SYNDROOM VAN KORSAKOV HET SYNDROOM VAN KORSAKOV Korsakov: persisterende amnestischestoornis door alcohol 8000 mensen in Nederland 3% van de zware alcoholdrinkers (>50 (mannen) of >35 (vrouwen) consumpties per week) SERGEI SERGEIEVITSJ KORSAKOV KORSAKOV - OORZAAK Russisch neuropsychiater Publicatie 1887 Personen met geheugenstoornissen maar geen dementie Vnl. bij alcoholisten Ook andere oorzaken Gebrek aan thiamine(vit B1) Per dag 1,5 mg thiaminenodig Varkensvlees, volkorenbrood, bonen, aardappelen, pinda s Reservevoorraad in lever voor 4 tot 6 weken Essentiële rol bij vrijmaken energie uit glucose Wernicke-encefalopathie: acuut thiamine tekort. 50% van de patiënten met syndroom van Korsakov 7
KORSAKOV - OORZAAK KORSAKOV ANDERE OORZAKEN Alcoholisten / Combinatie van factoren Stoppen met eten Verstoorde opname van thiamine Beschadiging van de lever Braken, diarree Veel thiamine nodig voor verbranding alcohol Erfelijke factoren: suboptimaal gebruik Thiaminegebrek door: Anorexia nervosa Frequent braken bij zwangerschap Darmobstructie KORSAKOV - COGNITIE Geheugenstoornissen o Expliciete geheugen: Autobiografisch > semantisch o Confabulaties o Intacte geheugenaspecten Oriëntatiestoornissen Executieve stoornissen Lichamelijke problemen KORSAKOV - GEHEUGENSTOORNISSEN Vooral voor nieuwe info (anterograde amnesie) Voor oude info (retrograde amnesie); oudste best bewaard Voor volgordes: achronogenese Herinneringen aan oudere informatie (langer geleden blijft beter bewaard) K O R S A K O V Aanleren/onthouden van nieuwe informatie 8
KORSAKOV- GEHEUGENSTOORNISSEN Anterograde amnesie Inprentingsstoornissen Ophaalstoornissen (belangrijke factor: gestoorde uitgestelde reproductie en goede herkenning) Gestoorde zoekstrategieën KORSAKOV - CONFABULATIES Compensatie voor geheugendefect Opvullen van gaten in het geheugen, onbewust Eerlijk liegen Vaak waargebeurde feiten in onjuist verband geplaatst: achronogenese Meest voorkomend in acute fase Komt niet bij iedereen voor Minder uitgesproken als ptzich aan de stoornis gaat aanpassen KORSAKOV INTACTE GEHEUGENASPECTEN KORSAKOV - ORIËNTATIEPROBLEMEN Werkgeheugen (vb. even onthouden van een telefoonnummer, rekensom, ) Procedureel / impliciete geheugen Vb. een nieuwe vaardigheid kan worden aangeleerd zonder herinnering aan de leerfase ik heb dit nog nooit gedaan perfecte prestatie Behandeling = gebruik maken van impliciete geheugen: oefenen en trainen Gevolg van anterograde amnesie Desoriëntatie in tijd Niet weten in welk jaar we leven Niet weten welke dag/maand/seizoen Volgorde van gebeurtenissen door elkaar halen Desoriëntatie in plaats Niet weten waar men is Verloren lopen 9
KORSAKOV EXECUTIEVE STOORNISSEN Minder efficiënte planning / organisatie Initiatiefloosheid (initiëren van gedrag) Zwakke beoordeling van situaties Zwakke gedragssturing (afremmen van gedrag) oimpulsiviteit oontremming operseveraties Ontbreken van ziekte-inzicht (anosognosie) gestoord metageheugen KORSAKOV EXECUTIEVE STOORNISSEN Prefrontale corticale subcorticale circuits KORSAKOV - LICHAMELIJK Polyneuropathie (loopstoornissen) Beschadiging cerebellum (loopstoornissen) Maligniteiten mond, keel en slokdarm Leverschade Pancreasschade KORSAKOV - PSYCHIATRISCH Verslaving, soms verrassend afwezig Stemmingsstoornissen Angststoornissen Persoonlijkheidsstoornissen Psychotische stoornissen Impulscontrolestoornissen (executieve stoornissen) Behandel lege artis ; go low and go slow 10
BEHANDELVISIE 4K-5K model BEHANDELVISIE De empathisch-directieve benadering Foutloos leren 4K 5K MODEL (LINDENHOFF) KORT Kort Koncreet Konsequent Kontinu Dus niet Kreatief maar 11
KONCREET KONSEQUENT KONTINU KREATIEF 12
DE EMPATHISCH DIRECTIEVE BENADERING FOUTLOOS LEREN Foutloos leren <-> trial and error Cfr. geheugenstoornissen Empathisch: vertrouwensrelatie, begrip, respect Directief: richtlijnen, voorschriften, bv. agenda Taakspecifiek(geen generalisatie) RAAD DE NAAM VAN DEZE PERSOON, HIJ BEGINT MET EEN D. RAAD DE NAAM VAN DEZE PERSOON, HIJ BEGINT MET EEN T. Trial-and-error David Trial-and-error Thierry 13
DE NAAM VAN DEZE PERSOON IS CRISTIANO. DE NAAM VAN DEZE PERSOON IS RAFAEL. Foutloos leren Cristiano Foutloos leren Rafael WAT WAREN DE NAMEN VAN DEZE PERSONEN? FOUTLOOS LEREN Foutloos leren <-> trial and error Trial-anderror Raad de naam van deze persoon, hij begint met een Foutloos leren De naam van deze persoon is Cfr. geheugenstoornissen Taakspecifiek(geen generalisatie) -> belang van contextgebonden leren 14
WERKING A TEMPO WERKING A TEMPO Observatiefase Behandelfase Ontslagfase ~ S T A B I L I S A T I E ~ H E R O R I Ë N T A T I E ~ R E - I N T E G R A T I E WERKING A TEMPO WERKING A TEMPO Observatie fase Behandelfase Ontslagfase Observatiefase Behandelfase Ontslagfase Periode onmiddellijk na opname verpleegkundige observaties, sociale anamnese / heteroanamnese, ergotherapeutisch assessment en psychodiagnostiek Behandelplan Agendawerking Trajectbegeleiding Sociaal functioneren Aanvaarden en verwerken van de beperkingen Aanleren van compensatiestrategieën 15
AGENDA AGENDA TRAJECTBEGELEIDING STAPPENPLAN GELD AFHALEN VOORBEELD: PATIENTENADMINISTRATE AFHALEN ZAKGELD 1) Oriëntatie op de afdeling 2) Oriëntatie binnen het ziekenhuis geld afhalen bij de patiëntenadministratie 3) Oriëntatie buiten het ziekenhuis geld afhalen bij de bank 16
SOCIAAL FUNCTIONEREN Familiewerking Sociaal / administratief / financieel Externe diensten SOCIAAL FUNCTIONEREN Familiewerking - begin tijdens einde - infovragen info geven - Verbroken banden grenzeloze families Sociaal / administratief / financieel Externe diensten familie Patiënt team SOCIAAL FUNCTIONEREN Familiewerking - begin tijdens einde - infovragen info geven - Verbroken banden grenzeloze families Sociaal / administratief / financieel Externe diensten familie Patiënt - inventariseren probleemgebieden - Juridisch: bewindvoering collectieve schuldbemiddeling - inschakelen diensten of samenwerking met diensten die al ingeschakeld zijn stappenplannen team VOORBEELD: SOCIAAL FUNCTIONEREN - STAPPENPLANNEN 17
SOCIAAL FUNCTIONEREN Familiewerking - begin tijdens einde - infovragen info geven - Verbroken banden grenzeloze families Sociaal / administratief / financieel Externe diensten familie Patiënt - inventariseren probleemgebieden - Juridisch: bewindvoering collectieve schuldbemiddeling - inschakelen diensten of samenwerking met diensten die al ingeschakeld zijn stappenplannen team WERKING A TEMPO Observatiefase Behandelfase Ontslagfase Overgang van opname naar de maatschappij Beschut wonen / zelfstandig wonen Trainen van specifieke vaardigheden Zo veel mogelijk in de context Blijvende nood aan residentiële zorg Vergroten levenskwaliteit Afstemming op toekomstige setting A TEMPO UITDAGINGEN A TEMPO UITDAGINGEN Doorstromingsbeleid Contacten met andere partners in het zorgnetwerk (Naams)bekendheid bij verwijzers Contacten met verschillende thuiszorgdiensten en woonvormen Verder ontwikkelen van zorgprogramma link met herstelondersteunende zorg 18
BEDANKT NAMENS HET TEAM TEMPO VOOR IETS ANDERS 19