Het syndroom van Korsakov

Transcriptie

1 Het syndroom van Korsakov Over diagnostiek en behandeling 29 september 2011 Elles Zwart 1

2 Indeling Ideeën en ervaringen rondom het syndroom van Korsakov Het syndroom van Wernicke Het syndroom van Korsakov: kenmerken en diagnostiek Behandeldoelen Empathisch directieve benadering Syndroom van Korsakov en het tokensysteem 2

3 Wat zou jij doen? NPO: - lichte stoornissen uitvoerende functies - lichte inprentingsstoornissen - oriëntatie in tijd en plaats is goed - intellectuele vaardigheden conform verwachting - verder geen afwijkingen gevonden - ziektebesef aanwezig, ziekte-inzicht niet - fors alcoholmisbruik - cliënt zegt geen behoefte te hebben aan alcohol, dit blijkt ook tijdens de opname, wil graag weg uit het verpleeghuis, wil naar huis, is hierin vasthoudend en overtuigend Mag deze bewoner naar huis? 3

4 Het syndroom van Korsakov Ervaringen? Dilemmaʼs? - Alcoholgebruik - Autonomie - Afwegingen in kwaliteit van leven (risicoʼs) 4

5 Welke verdieping en/of verbreding moet dit cursusonderdeel je brengen? 5

6 Het syndroom van Korsakov Genoemd naar Sergei Korsakov die het syndroom als eerste beschreef in 1889 Veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine) In Nederland over het algemeen als gevolg van een alcoholverslaving 6

7 Ontstaan tekort B1 bij alcoholisten Door veel drinken afname hongergevoel verminderde voedselintake Zelfverwaarlozing: door verslaving weinig interesse voor gezond eetpatroon Frequent braken Beschadiging spijsverteringskanaal verminderde resorptie B1 Beschadigde lever verslechterde opslag thiamine 7

8 Daarnaast Als gevolg van alcoholgebruik beschadiging van zenuwcellen en bloedvaten in het brein: kleine bloedingen en bloedvatveranderingen Door beschadigingen zenuwcellen en -vezels in hersenen ook cognitieve stoornissen 8

9 Thiaminetekort Effecten in acute fase: syndroom van Wernicke Effecten in chronische fase: syndroom van Korsakov 9

10 Het syndroom van Wernicke 10

11 Kenmerken syndroom van Wernicke Verwardheid Klassieke trias Delier Wisselende sufheid Ernstige geheugenstoornissen Oogbewegingsstoornissen Atactisch looppatroon 11

12 Kijk naar links Tijdens "" " " " " Na 12

13 Het syndroom van Wernicke Syndroom van Wernicke direct behandelen met vitamine B1 Helft van mensen die het syndroom van Korsakov hebben, hadden eerst het syndroom van Wernicke 13

14 Het syndroom van Korsakov Op het eerste gezicht niets aan de hand... 14

15 Cerebro-anatomische achtergrond Oorspronkelijke uitleg: frontaalkwab en het hippocampale circuit Nieuwe hypothese: zenuwbanen tussen kleine hersenen en frontaalkwab zijn aangetast 15

16 Kenmerken DSM-IV-criteria Geheugenstoornissen Stoornissen in de executieve functies? 16

17 Geheugenstoornissen Stoornissen in chronologie Impliciet en expliciet geheugen Stoornissen in reproductie op lange termijn, korte termijn kan ook, hoeft niet Herkenning vaak relatief beter 17

18 Executieve functies Starten: initiatief Stoppen: persevereren Reguleren: planning Ziekte-inzicht 18

19 19

20 19

21 Terugblik fragment Wat viel op? Kenmerken syndroom van Korsakov? 20

22 Differentiaal diagnostiek Alcoholdementie? Wat is dat? Cognitieve stoornissen passend bij alcoholmisbruik? 21

23 Neuropsychologische casuïstiek Casus 1 Casus 2 Eigen inbreng 22

24 Terug naar de openingscasus Afwegingen veranderd? 23

25 Terugblik Diagnostiek Wernicke Diagnostiek Korsakov Beeldmateriaal Casuïstiek 24

26 Het syndroom van Korsakov Over behandeling 25

27 26

28 26

29 Behandeldoelen in het verpleeghuis Door wie bepaald? Al dan niet met RM Balans tussen wil bewoner en behandelteam Activering persoonlijke hygiëne, voeding, dagritme, dagbesteding, zich nuttig voelen 27

30 Het syndroom van Korsakov buiten het verpleeghuis Verslavingsinstellingen, intern en extern Sociale opvang (pension, leger des heils, kerk) Extramurale zorg, gespecialiseerde thuiszorg RIBW Familie Dagbehandeling verpleeghuis Bemoeizorg GGZ-instelling (observatie, time-out) 28

31 Rol psycholoog (Hoofd)Behandelaar Diagnostiek cliënt: (on)mogelijkheden in kaart brengen (gedrag en persoonlijkheid) Behandeling: alle behandelaars op één lijn, begeleiding team, individuele behandeling cliënt 29

32 Hoe doelen bereiken? Werken als team, met elkaar Empathisch directieve benadering (ook wel 5 Kʼs) Tokensysteem Foutloos leren 30

33 Overleg met degene die naast je zit Wat zijn de kenmerken van het therapeutisch milieu binnen jouw werksetting? Wat is de rol van psycholoog hierin? 31

34 Korte terugkoppeling Wat heb je geleerd van je collega? 32

35 De empathisch directieve benadering Wetenschappelijke onderbouwing? Werkzame elementen sturing geven bij executieve functiestoornissen en faalangst/ onzekerheid Voorheen de directieve benadering Empathisch aan toegevoegd 33

36 De empathisch directieve benadering Kort Konsequent Kontinu Konkreet Kreatief 34

37 Voorbeelden In therapeutisch leefmilieu: gebruik agenda, afdelingsagenda aan muur, corveetaken volgens schema, etenstijden Benadering: aangepast aan bewoner met de Kʼs in achterhoofd korte zinnen, konkreet (aanwijzen), herinneren aan afspraken, vaste tijden etc. 35

38 Begeleiden team Regulier (wekelijks) omgangsoverleg Empathisch directieve benadering Iedereen op één lijn Inrichting therapeutisch leefmilieu Gedragsproblemen, samenhangend syndroom van Korsakov en psychiatrische problematiek 36

39 Beloning als stimulans Korsakovbewoners in beweging 37

40 Achtergrond Mensen die lijden aan Korsakov komen moeilijk in beweging (executieve functies) Empathisch directieve benadering komt hierin tegemoet Niet altijd afdoende 38

41 Welke mogelijkheden zijn er nog meer om gedrag te veranderen? 39

42 Gedrag veranderen Mogelijkheden binnen gedragstherapie Effecten van belonen, negeren en bestraffen van gedrag Negeren en straffen hebben geen positief effect op de motivatie (belangrijk!) Mensen zijn meer geneigd hun gedrag te veranderen als zij hiervoor worden beloond 40

43 Gedrag veranderen Geen onderzoek bekend naar belonen bij Korsakov Wel ervaring binnen psychiatrie en verslaving: bijvoorbeeld tokens verwerven om vrijheden te verdienen of ingezet als bekrachtigers bij het afleren van verslavingsgedrag Bij kinderen een veel gebruikte methodiek om gedrag in banen te leiden (bijv. ballenbak supernanny) Kortom: tokensystemen worden binnen verschillende settingen aantoonbaar succesvol toegepast 41

44 Uitleg tokensysteem 42

45 Uitleg tokensysteem 42

46 Kanttekeningen tokensysteem Autonomie bewoner? Kan iedere bewoner meedoen? Waarmee belonen? Kosten? 43

47 Tokensysteem Een pilot Duur 6 weken Afdeling van 31 bewoners Deelname vrijwillig Bedrag van directie voor bekostiging beloningen 44

48 Tokensysteem Onderzoeksvraag Doen bewoners meer activiteiten nadat tokensysteem is ingevoerd? 45

49 Activiteiten tokensysteem Uit zichzelf opstaan, 1 Douchen, 1 Bed opmaken, 1 Arbeidstherapie, 3 Shag inleveren, 1 Fitness, 3 Huiskamergesprek bijwonen, 5 Deelname kookgroep, Elles Zwart -

50 Overzicht tokens Vrije dag/geen corvee, 25 Uitslapen op zaterdag/zondag, 50 Extra wandeling, 50 Chips, 15 Drop, 15 Mars, 15 Tijdschrift, 100 Krant, 50 Half uur computer, 100 Douchewaren, Elles Zwart -

51 Tokensysteem Resultaten Geen toename in activiteiten in groep als geheel Wel duidelijke toename in activiteiten bij enkele individuele bewoners Meeste bewoners hebben methode als prettig ervaren 48

52 Tokensysteem Enkele openstaande vragen Is effect tokensysteem afhankelijk van cognitieve vaardigheden? Is effect van tokensysteem gerelateerd aan persoonlijkheid? Is effect afhankelijk van het aantal opgenomen activiteiten? Is effect taakspecifiek? Is effect gerelateerd aan de duur van implementatie tokensysteem?... nader onderzoek is gewenst Elles Zwart -

53 Casus Meneer met het syndroom van Korsakov Ernstige cognitieve stoornissen Plast iedere nacht op de grond Niets helpt, wat nu? Tokensysteem? 50

54 Tokensysteem op maat Bij droge vloer altijd een beloning (koffie op bed) Bij vier dagen achtereen (film kiezen en kijken) Bij een week achtereen (extra wandeling) Droog Nat 51

55 Het tokensysteem in jouw werksituatie Werk in groepjes van twee personen Werk ieder een tokensysteem uit voor een bewoner/ cliënt 52

56 De resultaten Wat ging goed? Wat is nodig voor een goed plan? 53

57 Het syndroom van Korsakov en foutloos leren 54

58 Manieren van leren Trial-en-error Foutloos 55

59 Trial-en-error Beginnen met een taak Fouten maken Deze herkennen en corrigeren (probleem) Taakvervolgen Tot succes voltooid Later teruggrijpen op leerervaring: fouten herinneren en voorkómen (probleem) 56

60 Vraag Heeft het voorkómen van fouten een positief effect op de leerprestatie? 57

61 Foutloos leren Het aanleren van nieuwe vaardigheden waarbij het elimineren van fouten centraal staat 58

62 Foutloos leren effectief in volgende situaties Duidelijk expliciete geheugenstoornissen (maar mogelijk niet effectiever bij al te ernstige geheugenstoornissen) Afhankelijk van taak Stimulus - respons taak (rechtlijnig), zoals vaardigheden Waarbij normaliter ook expliciete leerprocessen betrokken zijn Als het gericht is op het individu en het maken van fouten echt voorkómen wordt 59

63 Voordeel foutloos leren In bepaalde gevallen is het een effectievere manier van leren t.o.v. trial-en-error. Als prestatie niet vooruitgaat blijkt dat mensen het een prettige manier van leren vinden, omdat het confrontatie met onvermogen vermijdt. 60

64 Pilot foutloos leren In koffiecorner kan foutloos leren worden toegepast Taakspecifiek Individueel Begeleiding, dus fouten kunnen voorkómen worden Past bij empathisch directieve benadering 61

65 Koffiecorner Handelingen opgedeeld in deelhandelingen Nauwe samenwerking psycholoog, ergotherapeut en SPHʼer SPHʼer begeleidt bewoners 62

66 Stappenplan koffiecorner Toegepaste principes: - Begeleiding gericht op voorkómen van fouten - Deelactiviteiten - Mate van beheersing (individueel) 63

67 Resultaten tot nog toe Bewoners positief (komen graag, er is wachtlijst!) Individuele begeleiding noodzakelijk Door deze manier van begeleiding bestaat gevaar van overschatting door werknemers van de facilitaire dienst (meer van bewoners vragen dan zij aankunnen) Begeleiding facilitaire dienst is daarom noodzakelijk 64

68 Terugblik Beeldmateriaal Therapeutisch leefmilieu / psycholoog Empathisch directieve benadering Tokensysteem Foutloos leren 65

69 Evalueren... 66

70 Afsluiting Presentatie te downloaden via Vragen? 67