VERLAMD DOOR ANGST Overzicht van de workshop EMDR als onderdeel van de behandeling van de conversie stoornis: een state of the art verslag Franny Moene & Rowina de Bas Onderzoek naar relatie CS en PTSS Kenmerken en uitingsvormen EMDR bij CS: wat kan er gebeuren? Angstresponsen bij conversiestoornis De praktijk / casuïstiek Aanbevelingen Discussie Waarom een workshop over EMDR en conversiestoornis? Nauwe relatie tussen CS en trauma Een conversiepatiënt met een trauma is toch gewoon iemand met een trauma? Trauma in de kindertijd: seksueel misbruik, fysieke en emotionele mishandeling (Moene et al., 2001 ; Brown et al., 2005 e.v.) Recente life-events, m.n. op het gebied van werk en relaties (Roelofs et al., 2005) Sterke relatie PTSS en PNES (= Pseudo-epileptische aanvallen) (Bowen, 2010) Kenmerken en uitingsvormen van CS Wat kan er gebeuren tijdens EMDRbehandeling bij CS? Wat is een conversiestoornis? Uitingsvormen: verlamming, schudden/schokken, aanvallen Verhoogde arousal = bekend terrein voor de EMDR-therapeut Het optreden van conversieve verschijnselen (aanvallen, schudden/schokken, lichamelijke sensaties e.d.) Terugval in het klachtenpatroon of optreden van nieuwe conversieve verschijnselen 1
EMDR en onverwachte verschijnselen Denkfout Kan je om de lichamelijke uitingsvorm heen? Is het optreden er van een ongewenste complicatie of bruikbare ervaring? Het komt door de EMDR-methode Conversie, trauma en hypnotiseerbaarheid Allerlei uitlokkende stimuli Ook bekend bij hypnose in de behandeling van CS (Moene et al., 1999) Angstresponsen Fears, phobias and rituals (Marks, 1987) / In an unspoken voice (Levine, 2010) Tonic immobility Flight Protean movements: Bv: zigzaggen ( kat in het nauw... ) Ongecontroleerde bewegingen armen en benen; niet recht kunnen lopen, aanvalsgewijs opspringen (als bij springtouw) Fight Aggressive defense: aanval Schudden / schokken; PNES met (heftige) bewegingen Fright / Freeze Fright / Freeze Attentive immobility: bewegingsloos, maar waakzaam ( gespitste oren ) Tonic immobility: nonresponsief, verhoogde arousal, verminderde pijnreacties, veranderd bewustzijn ( verlamd door angst ) Parese (= onvolledige verlamming); niet kunnen lopen (niet van de plek kunnen komen; bv wel alleen naar achteren lopen; benen niet kunnen buigen; verkrampingen) Paralyse (= volledige verlamming); wegrakingen; PNES slap Tonic shark Tonic animals 2
Mogelijke verklaringsmodellen De praktijk Somatic experiencing / Truncated emotions (Levine) Somatoforme dissociatie (Nijenhuis) Aanpassingen EMDR bij CS nodig, want relatief minder aandacht voor lichaamssensaties dan bij andere methoden Betreft aanpassingen bij de voorbereiding tijdens en na de zittingen in het protocol Wat te doen vooraf: de voorbereiding Voorbereiding en omgeving Verklaar de verschijnselen Goed en concreet uitvragen van het trauma Hoe reageerde het lichaam destijds en daarna? Vorm hypotheses over het ontstaan en voortbestaan van de CS en de relatie tot het trauma Psycho-educatie over CS en trauma Weet wat je kunt verwachten aan angst-/fysieke reacties bij de cliënt Voorbereiden van cliënt en diens omgeving op mogelijke (lichamelijke) reacties bij de cliënt Laat aan het behandelteam weten dat je EMDR doet Tijdens / na de zittingen (1) Tijdens / na de zittingen (2) Bij de start: zorg dat het lichamelijk veilig blijft! Minimaliseer de gevolgen bij vallers Blijf rustig als er wat gebeurt Benoem wat je ziet Gebruik het therapeutisch: verklaar aan de cliënt wat er gebeurt en plaats dat in een positieve context Gebruik positieve suggesties als cognitive interweaves bij onverwachte verschijnselen Voorspel verbetering / verandering / meer controle Eventueel pauzeren tijdens de zitting, terugkeren binnen window-of-tolerance Duur zittingen en tempo in de behandeling aanpassen aan lichamelijke belastbaarheid Wat te doen bij uit de (rol)stoel vallen? 3
Tijdens / na de zittingen (3) Desensitisatie Wat te doen als CS klachten toenemen of nieuwe klachten ontstaan? Moeilijke keuze bij verergering tussen de zittingen door: doorgaan met EMDR of (tijdelijke) stop? Bij stoppen van de EMDR: nooit zonder positief te labelen: we weten nu meer over wat je lichaam je wil vertellen Wat te doen als de klacht ineens weg is (helaas gebeurt dit zelden)? Oogbewegingen of tikjes? (Van den Hout, 2011) Houdt rekening met overgevoeligheid (bv. PNES) Bij algehele overprikkeling door externe stimuli: tempo verlagen en / of kortere sets Observeer de reacties van het lichaam op de tekenen van dreigende aanvallen, grijp in indien nodig Cognitive interweaves (1) Cognitive interweaves (2) positief labelen van opkomende conversieverschijnselen: onderdrukte emoties komen eruit via de spierspanning het lichaam laat nu de angst of andere emotie - zien, die eerder niet geuit kon worden Je lichaam zal geleidelijk aan rustiger en meer ontspannen worden Fysieke steunobjecten: foto s, veilig object, event. hand van de therapeut, zodat contact met lichaam, én met de therapeut, blijft Afmaken van de fysieke gebaren (bij truncated emotions ) om in de fight/flight-respons te komen: wat willen je armen en benen nu doen? doe dat maar... maak die beweging sterker concentreer je op die beweging doe maar wat je toen niet kon doen Bodyscan Neiging van de conversiepatiënt: van het lichaam afgaan Gebruik de bodyscan ook als herstel van het contact met het lichaam Is soms beangstigend vanwege de angst voor lichaamssensaties Stel gerust: luister maar naar wat je lichaam je wilt vertellen Competenties en eigenschappen van de therapeut Kennis van conversiestoornis en verschijnselen Symptomen zien als poging tot, maar onhandige oplossing voor een probleem En verder: Heb moed! Wees geduldig! Wees wijs! 4
Conclusie Conversiestoornis, trauma en negatieve life-events zijn sterk gerelateerd Multifactorieel stress-model meest bruikbaar EMDR als onderdeel / fase in de behandeling van CS kan worden overwogen Echter, het is nog onduidelijk wat de toegevoegde waarde van EMDR bij conversiestoornis is 5