15 oktober 2014- Versie 1.0. Carbon Management Movares 2013

15 oktober 2014- Versie 1.0 Carbon Management Movares 2013

Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 20 mei 2014 Marcel Wielinga Initiële versie 0.2 13 juni 2014 Marcel Wielinga Exclusief beheerdergegevens 0.3 3 oktober 2014 Marcel Wielinga Review Carel Deckers 0.4 10 oktober 2014 Marcel Wielinga Reviewcommentaar verwerkt 0.5 10 oktober 2014 Marcel Wielinga Reviewcommentaar verwerkt 1.0 15 oktober 2014 Marcel Wielinga Vrijgegeven door Johan van den Elzen

Samenvatting Tabel 1: Directe (scope 1) en indirecte (scope 2) CO 2 -emissies van Movares. 2009 2010 2011 2012 2013 CO 2- emissies CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 to CO 2n CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 Scope 1 704 0,56 941 0,51 669 0,53 684 0,60 643 0,59 (S1) Scope 2 1.569 1,25 1.581 1,26 664 0,53 448 0,39 413 0,38 (S2) Totaal 2.273 1,81 2.222 1,78 1.333 1,06 1132 0,99 1056 0,97 Tabel 2: Totale CO 2 -emissies Movares 2013 Gebouwgebonden emissies Scope CO 2 % CO 2-footprint CO 2 kg CO 2/m 2 BVO Aardgas 1 27 2,6% 0,02 0,8 Stadsverwarming 2 95 9,0% 0,09 3,0 Elektriciteit 2 57 5,4% 0,05 1,8 Totaal gebouwgebonden emissies 1&2 179 17,0% 0,16 5,6 Mobiliteitsemissies Scope CO 2 % CO 2-footprint CO 2 kg CO 2/m 2 BVO Lease- en poolauto s 1 615 0,57 - Huurauto s 2 94 0,09 - Privéauto s 2 147 0,14 - Vliegverkeer 2 20 0,02 - Totale mobiliteitsemissies 1&2 876 0,82 1/15

Inhoudsopgave Samenvatting 1 1 Inleiding 3 2 Afbakening 4 3 Methodiek, activiteitendata en emissiefactoren 7 3.1 Inleiding 7 3.2 Activiteitendata 7 3.2.1. Elektriciteitsverbruik 7 3.2.2. Warmte 7 3.2.3. Inzet auto s 8 3.3 Zakelijk vliegverkeer 8 3.4 Emissiefactoren 8 3.5 Onzekerheid 8 4 CO 2 -footprint 2013 (scope 1 en 2) 9 4.1 Correcties 9 4.2 Totale emissies 2013 9 4.3 Directe emissies 10 4.4 Indirecte emissies 10 4.5 Mobiliteitsemissies 11 4.6 Gebouwgebonden emissies 12 5 CO 2 -reductie 13 5.1 Doelstellingen 13 5.2 CO2-compensatie 13 5.3 CO 2 -reductie vanaf 2013 13 5.3.1. Reductie gebouwgebonden emissies 13 5.3.2. Reductie mobiliteitsemissies 13 5.3.3. Substitutie 14 5.3.4. Doelstellingen samengevat 14 5.3.5. Onzekerheid gebouwgebonden energieverbruik 14 Colofon 15 2/15

1 Inleiding Als betrokken organisatie verbindt Movares zich aan duurzaamheid. Dit betekent doordacht handelen met respect voor de aarde, het water, de lucht en alle energiebronnen, in ons belang en in het belang van de generaties na ons. Zelf schoner werken is daar een onderdeel van. Sinds 2009 berekent Movares haar scope 1 en scope 2 CO 2 -footprint. Deze footprint is gebaseerd op de richtlijn NEN-ISO 14064-1 7.3 waarbij de scope-indeling voor directe en indirecte emissies van de CO 2 -Prestatieladder is toegepast. Dit rapport over de CO 2 -Prestatieladder van Movares voor het jaar 2013, is als volgt opgebouwd: o hoofdstuk 1 beschrijft de organisatorische en operationele grenzen van de CO 2 - footprint, o hoofdstuk 2 beschrijft de methodiek voor de berekening van de CO 2 -emissies en op welke gegevens de berekening is gebaseerd, o hoofdstuk 3 beschrijft de scope 1 en scope 2 CO 2 -emissies onderverdeeld naar gebouwgebonden en mobiliteitsemissies, o hoofdstuk 4 gaat in op de CO 2 -reductiedoelstellingen en maatregelen. 3/15

2 Afbakening Deze scope 1 en scope 2 CO 2 -footprint is van toepassing op Movares Nederland B.V.. Het organogram van Movares Nederland B.V. is weergegeven in onderstaand figuur. Dit organisatiemodel is halverwege 2012 ingevoerd. Het voornaamste verschil met het vorige organisatiemodel is de oprichting van Business Strategie en het samenvoegen van twee divisies tot de divisie Ruimte, Mobiliteit en Infra. Deze wijzigingen hebben geen gevolg voor de afbakening van de CO 2 -footprint van Movares. Movares Nederland B.V. Business Strategie Staven Divisies Ruimte, Mobiliteit & Infra Rail Regio s Dochters en deelnemingen LOXIA InTraffic Railcert Infraflex ITC Diverse samenwerkingsverbanden / VOF s Figuur 1: Organogram Movares Nederland B.V.. Het referentiejaar voor de CO 2 -footprint van Movares is 2009. Movares heeft ervoor gekozen om alleen energiestromen en CO 2 -emissies in kaart te brengen van bedrijven en deelnemingen waarbij Movares de volledige bevoegdheid heeft om beleid te introduceren en te implementeren 1 Tabel 3 geeft een overzicht van de bedrijven en locaties die opgenomen zijn in de emissie-inventaris. 1 De grondslag van de consolidatie is Operational control conform The Greenhouse Gas Protocol. A Corporate Accounting and Reporting Standard (World Business Council for Sustainable Development). 4/15

Tabel 3: Overzicht van bedrijven en locaties die zijn opgenomen in de inventarisatie. BEDRIJVEN LOCATIES (KANTOREN) FTE (2013) BVO (m 2 ) Movares Nederland B.V., o Kantoor Daalse Kwint te Utrecht 806,1 15.839 Utrecht o Kantoor Smakkelaarsburcht te Utrecht 2 219,8 13.616 o Regiokantoor Zwolle 5,5 461 o Regiokantoor Rotterdam 14,9 553 o Regiokantoor Eindhoven 19,1 593 o Regiokantoor Arnhem 10,6 395 o Regiokantoor Amsterdam 11,0 451 Totaal 1087,0 31908 ITC Utrecht B.V, Utrecht o Kantoor Daalse Kwint te Utrecht Onderdeel cijfers Movares hoofdkantoren De aangegeven aantallen FTE s betreft het gemiddelde aantal medewerkers over 2013. Huisvesting Movares medewerkers In de loop van 2013 zijn alle medewerkers van kantoor Smakkelaarsburcht verplaatst naar kantoor Daalse Kwint. Movares heeft besloten het kantooroppervlak in Utrecht ongeveer te halveren door het kantoorpand Smakkelaarsburcht op termijn af te stoten. Alle medewerkers van Movares die in Utrecht werkzaam zijn, zijn per 1-1-2014 gehuisvest in het kantoorpand Daalse Kwint. De Daalse Kwint is gerenoveerd tot kantoorgebouw met energielabel A. De start van de renovatie was eind december 2012. Na de renovatie (eind 2013) van de Daalse Kwint is het kantooroppervlak ongeveer gelijk zijn aan oppervlakte van voor de renovatie (15.800 m 2 ). De renovatie leidt tot gefaseerde ingebruikname van het pand Daalse Kwint. Tussentijdse mutaties in de kantooroppervlakte worden voor de CO 2 -footprint niet bijgehouden, omdat gedurende de renovatie het bezette oppervlakte niet significant veranderd. Na de renovatie (1-1-2014) maakt personeel van Movares geen gebruik meer van het pand Smakkelaarsburcht. (Onder)verhuur Movares blijft hoofdhuurder van gebouw Smakkelaarsburcht en blijft daarvoor verantwoordelijk tot einde van het huurcontract (1-8-2015). Het is in 2013 wel gelukt om delen te verhuren (1228 m 2 door de eigenaar) en te onderverhuren (1232 m 2 door Movares) (stand 31-12-2013). Naar rato (BVO) is betreffende (onder)huurder verantwoordelijk voor haar scope 2 emissies. 2 Gemiddelde m 2 BVO over 2013 5/15

Tabel 4 geeft een overzicht van deelnemingen die in 2013 actief waren. Over deelnemingen heeft Movares geen operationele zeggenschap. Alle GHG-emissies (gebouwgebonden en mobiliteit) van alleen die Movares medewerkers die gehuisvest zijn bij Movares zijn (impliciet) opgenomen in de emissie-inventaris. Tabel 4: Overzicht van deelnemingen die zijn opgenomen in de inventarisatie. DEELNEMING VESTIGINGSPLAATS Vof Stationseiland, Amersfoort Vof De Ruijterkade, Amersfoort Vof Brede AAA, Amersfoort Vof MVS Geo Solutions, Houten Vof DHV/Movares, diensten Zuidas Dok, Utrecht Vof Movares, Goudappel Coffeng, Nelen & Schuurmans, Utrecht. Amersfoort Amersfoort Amersfoort Houten Utrecht Utrecht Movares heeft haar energiestromen en scope 1 en scope 2 CO 2 -emissies van haar bedrijfsvoering in kaart gebracht en gekwantificeerd volgens de definities uit het Handboek CO 2 -Prestatieladder. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de energiestromen en CO 2 -emissies. Tabel 5: Inventarisatie scope 1 en emissieactiviteiten Categorie Emissieactiviteiten Scope Gebouwen 3 Warmte o Aardgas Scope 1 o Stadsverwarming Scope 2 Elektriciteit Scope 2 Mobiliteit Zakelijk vervoer o Lease- en poolauto s Scope 1 o Huurauto s Scope 2 o Privéauto s van medewerkers Scope 2 o Vliegen Scope 2 3 CO 2-emissies vanwege koeling van de hoofdkantoren in Utecht zijn geen onderdeel meer van de scope 1 en scope 2 CO 2-footprint omdat deze emissies verwaarloosbaar zijn (minder dan 60 kg per jaar). 6/15

3 Methodiek, activiteitendata en emissiefactoren 3.1 Inleiding Voor de berekening van de scope 1 en scope 2 CO 2 -emissies heeft Movares protocollen opgesteld en opgenomen in het milieumanagementsysteem. In deze protocollen zijn de volgende onderwerpen beschreven: o scope en belang van de emissiebronnen/activiteiten; o o methodiek, emissiefactoren en activiteitendata; onzekerheid en kwaliteit (waaronder verbeterpunten t.a.v. de huidige methodiek, historie en toekomstige ontwikkelingen). Sinds het referentiejaar zijn diverse verbeteringen doorgevoerd om de nauwkeurigheid van de CO 2 -footprint te verhogen en de administratieve processen te vereenvoudigen. 3.2 Activiteitendata 3.2.1. Elektriciteitsverbruik 3.2.2. Warmte De elektriciteitsverbruikcijfers van de hoofdkantoren in Utrecht en de regionale vestiging in Rotterdam, zijn toegankelijk via een data-portal op internet van de netwerkbeheerder. De energielevering is door Movares zelf gecontracteerd. Een gedeelte van het elektriciteitgebruik is doorgeleverd aan de verhuurder ten behoeve van de renovatie van de Daalse Kwint en valt buiten scope 2 van Movares. Delen van kantoor Smakkelaarsburcht zijn in de loop van 2013 (onder)verhuurd. Betreffende delen hebben geen separate verbruiksmeters voor elektriciteit. Het verbruik van (onder)verhuurders is in mindering gebracht op het de totaal geleverde elektriciteit op basis van het verhuurde aantal m 2 BVO en de startdatum van het huurcontract. De elektriciteitslevering van de regionale vestigingen in Amsterdam, Eindhoven, Arnhem en Zwolle wordt door de verhuurder verzorgd en maakt onderdeel uit van de servicekosten. De verbruikcijfers per vestiging worden ingeschat op basis van de verbruikcijfers van de regionale vestiging Rotterdam. Het verbruik van stadsverwarming in de hoofdkantoren in Utrecht, is gebaseerd op gegevens van de verhuurder. Een gedeelte van het warmtegebruik is doorgeleverd aan de verhuurder ten behoeve van de renovatie van de Daalse Kwint en valt buiten scope 2 van Movares. Delen van kantoor Smakkelaarsburcht zijn in de loop van 2013 (onder)verhuurd. Betreffende delen hebben geen separate verbruiksmeters voor warmtelevering. Het verbruik van (onder)verhuurders is in mindering gebracht op het de totaal geleverde warmte op basis van het verhuurde aantal m 2 BVO en de startdatum van het huurcontract. Het verbruik van stadsverwarming in de regionale vestigingen in Arnhem en Rotterdam is ingeschat op basis van het gemiddelde verbruik in de hoofdkantoren in Utrecht. Het verbruik van aardgas in de regionale vestigingen in Amsterdam, Eindhoven en Zwolle is gebaseerd op een gemiddeld kengetal. 7/15

3.2.3. Inzet auto s Brandstofverbruik vanwege de inzet van lease-, pool- en huurauto s is gebaseerd op brandstofoverzichten van de leverancier (inclusief smeermiddelen). Brandstofverbruik van lease- en huurauto s als gevolg van privégebruik, is gecorrigeerd op basis van ritregistraties. Inzet van privéauto s van medewerkers is bepaald op basis van gedeclareerde kilometers en verbruikt brandstoftype. 3.3 Zakelijk vliegverkeer 3.4 Emissiefactoren Aantal vluchten en vluchtafstanden worden geleverd door de reisagent waarbij Movares alle tickets boekt. De reisagent baseert de vluchtafstanden op een internationale database. CO 2 -emissies zijn berekend met de door het Handboek CO 2 -Prestatieladder voorgeschreven conversiefactoren. De in de hoofdkantoren in Utrecht en regionale vestiging in Rotterdam verbruikte elektriciteit is opgewekt met windmolens in Nederland. De in de andere regionale vestigingen verbruikte elektriciteit is van het type grijze stroom. De stadsverwarming in Utrecht is afkomstig van een STEG-centrale. De bron van de stadsverwarming in Arnhem en Rotterdam is niet bekend. Aangenomen wordt dat deze eveneens afkomstig is van een STEG-centrale. Brandstof- en smeermiddelenverbruik voor lease-, pool- en huurauto s is beschikbaar in volume-eenheden. Voor inzet van privéauto s wordt gerekend met de conversiefactor voor gemiddeld verbruik per brandstoftype. 3.5 Onzekerheid De onzekerheid van de grootte van de CO 2 -emissies wordt bepaald door de onnauwkeurigheid van de activiteitendata en de CO 2 -conversiefactoren. De activiteitendata zijn vrijwel volledig gebaseerd op facturen van leveranciers die wettelijke verplichtingen hebben voor de onzekerheden van hun meters. De onnauwkeurigheid van de conversiefactoren is niet bekend. 8/15

4 CO 2 -footprint 2013 (scope 1 en 2) 4.1 Correcties 4.2 Totale emissies 2013 Naar aanleiding van de berekening van de CO 2 -footprint zijn er geen correcties ten aanzien van de CO 2 -footprints van eerdere jaren. De totale scope 1 en 2 CO 2 -emissies van Movares waren in 2013 1056 CO 2. Daarbij zijn de directie emissies (61%) groter dan de indirecte emissies (39%). Ten opzicht van referentiejaar 2009 is de CO 2 -footprint afgenomen met 1217 CO 2 (circa 54%). Tabel 6: Directe (scope 1) en indirecte (scope 2) emissies van Movares 2009 () 2010 () 2011 () 2012 () 2013 () CO 2- CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 emissies Scope 1 704 0,56 641 0,51 669 0,53 684 0,60 643 0,59 Scope 2 1.569 1,25 1.581 1,26 664 0,53 448 0,39 413 0,38 Totaal 2.273 1,81 2.222 1,77 1.333 1,06 1132 0,99 1056 0,97 In 2013 waren de gebouwgebonden emissies 179 CO 2. Deze emissies vormen 17% van de totale scope 1 en 2 emissies. In het referentiejaar 2009 vormden gebouwgebonden emissies 56% van de totale emissies. Deze verschuiving is voornamelijk veroorzaakt door de overstap van groene stroom naar elektriciteit die opgewekt is door windmolens in Nederland. Tabel 7: Directe (scope 1) en indirecte (scope 2) gebouwgebonden emissies van Movares. 2009 () 2010 () 2011 () 2012 () 2013 () CO 2-emissies CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 Aardgas (S1) 31 0,02 27 0,02 27 0,02 27 0,02 27 0,02 Stadsverwarming (S2) 104 0,08 104 0,08 80 0,07 85 0,07 95 0,09 Elektriciteit (S2) 1.127 0,90 1.070 0,86 78 0,06 74 0,07 57 0,05 Totaal 1.262 1,01 1.201 0,96 185 0,16 186 0,16 179 0,16 In 2013 waren de mobiliteitsemissies 876 CO 2 en vormden daarmee 83% van de totale scope 1 en 2 emissies. De mobiliteitsemissies worden voornamelijk veroorzaakt door de inzet van auto s. Privégebruik van lease- en huurauto s wordt niet meegenomen in de scope 1 en 2 emissies van Movares. Privégebruik van leaseauto s is circa 26% en voor huurauto s is dit 2%. De toename van het privégebruik van leaseauto s met 6% (ten opzichte van 2012) is het gevolg van een toename van het aantal leaseauto s ten opzicht van 2012 in combinatie met een nagenoeg gelijk gebleven projectkilometers. Het gebruik van vliegtuigvervoer is ten opzichte van 2012 gedaald met 26%. Het gebruik van vliegtuigvervoer wordt sterk bepaald door het onderhanden werkpakket van Movares en kan per jaar sterk verschillen. Bijvoorbeeld door het afstoten van Movares Polska. 9/15

Tabel 8: Directe (scope 1) en indirecte (scope 2) mobiliteitsemissies van Movares. 2009 () 2010 () 2011 () 2012 () 2013 () CO 2-emissies CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 CO 2 Lease- en 673 0,54 614 0,49 642 0,54 657 0,58 615 0,57 poolauto s (S1) Huurauto s (S2) 123 0,10 181 0,14 258 0,22 93 0,08 94 0,09 Privéauto s (S2) 171 0,14 166 0,13 201 0,17 169 0,15 147 0,14 Vliegverkeer (S2) 44 0,04 60 0,05 47 0,04 27 0,02 20 0,02 Totaal 1.011 0,81 1.021 0,82 1.148 0,97 946 0,83 876 0,82 4.3 Directe emissies Directe emissies van broeikasgassen worden binnen Movares veroorzaakt door: o verbruik van voor de verwarming van regionale vestigingen in Amsterdam, Eindhoven en Zwolle. o verbruik van brandstof (benzine, diesel en LPG) en smeermiddelen door de inzet van lease- en poolauto s. De emissies vanwege aardgasverbruik zijn vanaf 2010 stabiel omdat verhuizingen 4 van regionale vestigingen zijn afgerond en de emissies worden berekend op basis van een kengetal voor gemiddeld verbruik. De emissies vanwege de inzet van lease- en poolauto s waren in 2013 615 CO 2. Ten opzichte van referentiejaar 2009 is dit een afname van 8,6%. 4.4 Indirecte emissies De indirecte emissies van broeikasgassen worden binnen Movares veroorzaakt door: o verbruik van elektriciteit in de kantoorgebouwen, o verbruik van stadsverwarming in de hoofdkantoren in Utrecht en in de regionale vestigingen in Arnhem en Rotterdam, o de inzet van huurauto s en privéauto s van medewerkers en o zakelijk vliegverkeer. Emissies vanwege het verbruik van elektriciteit waren in 2013 57 CO 2. Ten opzichte van het referentiejaar 2009 is dit een afname van 1070 (95%). 50% van de emissies wordt veroorzaakt door verbruik van elektriciteit in de hoofdkantoren in Utrecht. Het aandeel van de emissies vanwege verbruik in de regionale vestigingen (50%) is relatief hoog omdat in de vestigingen in Amsterdam, Arnhem, Eindhoven en Zwolle grijze stroom wordt verbruikt. De enorme daling van de emissies vanwege elektriciteitsverbruik wordt voornamelijk veroorzaakt door de overstap van groene stroom naar elektriciteit die opgewekt wordt door windmolens in Nederland. In absolute zin is het verbruik van elektriciteit door Movares ten opzichte van het referentiejaar 2009 afgenomen met circa 1.700.000 kwh. Dat is een afname van 46%. Ten opzichte van 2012 is het elektriciteitsverbruik van Movares in 2013 met 30% gedaald. Dit is toe te schrijven aan het in gebruik nemen van de nieuwe gerenoveerde hoofdlocatie Daalse Kwint en het ontruimen van kantoor Leidseveer 10. 4 Behalve de regionale vestiging in Zwolle, zijn de overige regionale vestigingen van Movares verhuisd naar andere locaties. Deze verhuisbewegingen zijn eind 2009 afgerond. 10/15

De emissies vanwege het verbruik van stadsverwarming waren in 2013 95 CO 2. In dat jaar was het aantal gewogen graaddagen circa 2% hoger ten opzichte van het langjarig gemiddelde (van 1970 t/m 2013). Het energieverbruik ten opzichte van het aantal gewogen graaddagen is in de hoofdkantoren in Utrecht gedaald (zie tabel 9). Dit is het gevolg van het doorvoeren van reductiemaatregelen zoals het later inschakelen en eerder uitschakelen van de verwarmingsinstallaties. Tabel 9: Verbruik van stadsverwarming in de hoofdkantoren in Utrecht, uitgedrukt in GJ per gewogen graaddag per jaar. Verbruik stadsverwarming per gewogen graaddag (GJ/graaddag) Kantoor 2009 2010 2011 2012 2013 Daalse Kwint 2,00 1,49 1,49 1,46 1,61 Smakkelaarsburcht 1,21 1,14 1,10 1,06 1,01 In 2013 waren de emissies vanwege de inzet van huur- en privéauto s 241 CO 2. Ten opzichte van het referentiejaar is dit een afname van 18%. 4.5 Mobiliteitsemissies De scope 1 en scope 2 mobiliteitsemissies worden voornamelijk veroorzaakt door de inzet van auto s. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de ontwikkeling van de deze emissies vanaf het referentiejaar 2009. Tabel 10: Ontwikkeling mobiliteitsemissies vanaf het referentiejaar 2009 t/m 2013 uitgedrukt in CO 2 per jaar. Mobiliteitsemissies ( CO 2 ) 2009 2010 2011 2012 2013 2013-2009 Lease- en poolauto s (S1) 673 614 642 657 615-58 Huurauto s (S2) 123 181 258 93 94-29 Privéauto s (S2) 171 166 201 169 147-24 Vliegverkeer (S2) 44 60 47 27 20-24 Totale mobiliteitsemissies (CO 2 ) 1.011 1.021 1.148 946 876-135 Tabel 11: Aandeel van de verschillende emissiebronnen in de totale mobiliteitsemissies vanaf het referentiejaar 2009 t/m 2013 Mobiliteitsemissies 2009 2010 2011 2012 2013 Lease- en poolauto s (S1) 67% 60% 56% 69% 70% Huurauto s (S2) 12% 18% 22% 10% 11% Totaal lease-, pool- en huurauto s 79% 78% 78% 79% 81% Privéauto s 17% 16% 18% 18% 17% Vliegverkeer 4% 6% 4% 3% 2% Tabel 12: Verdeling inzet lease-, pool- en huurauto s naar soort gebruik. Lease- en poolauto s (S1) Huurauto s (S2) Soort gebruik 2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013 Exploitatie en 30% 23% 30% 33% 19% 15% 20% 18% onderhoud Projecten 70% 77% 70% 67% 81% 85% 80% 82% 11/15

Tabel 13: Emissies ( CO 2 /jaar) vanwege de inzet van auto s in projecten in 2010 t/m 2013. Emissies in projecten ( CO 2 /jaar) 2010 2011 2012 2013 2013 2010 Lease- en poolauto s (S1) 430 494 459 410-20 Huurauto s (S2) 147 219 75 77-70 Privéauto s (S2) 166 201 169 147-19 Totaal 743 914 703 634-109 4.6 Gebouwgebonden emissies In 2013 vormen de gebouwgebonden emissies 17% van de totale scope 1 en scope 2 CO 2 -footprint van Movares. In referentiejaar 2009 was dit aandeel 51% van de totale CO 2 -footprint. De verdeling van deze emissies per vestiging van Movares is weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 14: Gebouwgebonden CO 2 -emissies per vestiging van Movares in 2013. Vestiging Warmte ( CO 2) Elektriciteit ( CO 2) CO 2 % kg CO 2/m 2 BVO Daalse Kwint 56,8 15,3 72,1 40,1 4,6 Smakkelaarsburcht 35,6 13,1 48,7 27,1 3,6 Amsterdam 8,2 6,7 14,9 8,3 33,1 Arnhem 1,2 5,9 7,1 4,0 18,0 Eindhoven 10,8 8,8 19,6 10,9 33,1 Rotterdam 1,7 0,3 2,0 1,1 3,6 Zwolle 8,4 6,9 15,3 8,5 33,1 Totaal 122,7 57,0 179,7 100% 5,6 12/15

5 CO 2 -reductie 5.1 Doelstellingen 5.2 CO2-compensatie 5.3 CO 2-reductie vanaf 2013 5.3.1. Reductie gebouwgebonden emissies In 2013 zijn op basis van het beleid, leaseauto s bij het aflopen van het contract vervangen door auto s met energielabel A of B. Gebruikte huurauto s waren ook van de typen met energielabel A of B. Naast beleidsmaatregelen is begin 2012 de principiële keuze gemaakt om het aantal poolauto s uit te breiden. De vraag naar poolauto s in 2011 oversteeg vaak het aantal beschikbare aantal poolauto s. Om toch aan de vraag te voldoen werden huurauto s ingezet. Vooral als gevolg van deze keuze is de scope 2 emissie betreffende huurauto in 2012 uitgekomen op 93 CO 2. Ten opzichte van 2011 (258 CO 2 ) een reductie van 165 CO 2 (64%). De emissie van lease- en poolauto s is niet in gelijke mate toegenomen (642 (2011) naar 657 (2012) CO 2 ). Dit is waarschijnlijk toe te schrijven aan de uitvoering van bovengenoemde beleid. Een exacte vaststelling is niet mogelijk, omdat van lease- en huurauto s alleen cijfers bekend zijn met betrekking tot gebruikte liters brandstof. In 2013 is het aantal leaseauto s licht uitgebreid en heeft geleid tot een toename van het totaal aantal gereden kilometers met 206.000. De betreffende scope 1 emissie is echter afgenomen met 42 CO2 (657-615). Het aantal huurauto s is in 2013 nagenoeg gelijk gebleven, evenals de betreffende emissie. Vanaf 2010 compenseert Movares haar volledige scope 1 en scope 2 CO 2 -footprint en heeft daardoor een CO 2 -neutrale bedrijfsvoering. Movares zal het hoofdkantoor Smakkelaarsburcht afstoten. Het hoofdkantoor Daalse Kwint werd gerenoveerd en heeft energielabel A gekregen. Gebaseerd op het energielabel van de Smakkelaarsburcht (label C) 5 levert het afstoten van dit gebouw een vermindering aan CO 2 -emissies op van 48 (40 vanwege warmteverbruik en 8 vanwege elektriciteitsverbruik) in 2016. In 2015 wordt een vermindering van CO 2 -emissies verwacht van 24. Vanaf 2014 is Movares alleen gehuisvest in de gerenoveerde Daalse Kwint. Daarbij zal de bezettingsgraad van het gebouw hoger liggen (circa 70 werkplekken voor 100 medewerkers) en zijn er voornamelijk flexibele werkplekken beschikbaar. PC s zijn vervangen door laptops en keukenapparatuur is vervangen door energiezuinige apparatuur. Op dit moment is nog niet bekend wat de renovatie en de nieuwe inrichting van de Daalse Kwint op zullen leveren in verminderd energieverbruik. Vooralsnog schatten wij in dat de CO 2 emissie tot 2016 gelijk blijft aan die van 2012 van 73 CO 2. 5.3.2. Reductie mobiliteitsemissies Het in 2013 ingezette beleid ten aanzien van lease- en huurauto s wordt vooralsnog voortgezet. Dit houdt in dat leaseauto s bij het aflopen van het contract, vervangen worden door auto s met een energielabel A of B. Voor huurauto s geldt eveneens dat dit auto s moeten zijn met energielabel A of B. 5 Vanwege het doorvoeren van reductiemaatregelen op het gebied van verlichting en verwarming, is het huidige energieverbruik van dit pand lager dan het berekende energieverbruik voor het energielabel. 13/15

Bij een gelijk aantal auto s en vergelijkbare inzet van de auto s, levert dit beleid in de periode 2013 tot en met 2016 naar verwachting de volgende vermindering van CO 2 - uitstoot op: o 2013: 26 ; o 2014: 34 ; o 2015: 35. 5.3.3. Substitutie 5.3.4. Doelstellingen samengevat Movares heeft op dit moment geen doelstellingen om CO 2 -uitstoot te vermijden door substitutie. Daar waar mogelijk wordt elektriciteit ingekocht die opgewekt met windmolens in Nederland. Ten aanzien van de inzet van auto s wordt nog niet gedacht aan biobrandstoffen. Onderstaande tabel geeft een overzicht over de periode 2013 tot en met 2016 van de voorgenomen CO 2 -reductiemaatregelen en verwachte vermindering van CO 2 -emissies ( CO 2 /jaar). Daar waar mogelijk zijn de maatregelen worden gekwantificeerd. Tabel 15: Overzicht CO 2 -reductiedoelstellingen. CO 2-reductiemaatregel 2013 2014 2015 2016 Vervangen leaseauto s 26 34 35 Afstoten Smakkelaarsburcht? 24 48 Renovatie Daalse Kwint??? Herinrichting ICT en keuken??? 5.3.5. Onzekerheid gebouwgebonden energieverbruik Vanwege het afstoten van het kantoor Smakkelaarsburcht en het in gebruik nemen van het gerenoveerde kantoor Daalse Kwint, is het gebouwgebonden energieverbruik van beide kantoren in Utrecht onzeker. Daarom heeft Movares voor de komende periode vooral kwalitatieve energie reductiedoelstellingen. 14/15

Colofon Opdrachtgever drs. ir. J.M. van den Elzen Directievoorzitter Uitgave Movares Nederland B.V. Centrale Staven Afdeling Facility Management:Backoffice Daalseplein 100 3511 SX Utrecht Telefoon 0302654508 Ondertekenaar drs. ir. J.M. van den Elzen Projectnummer Opgesteld door ing. M. Wielinga Energy manager 2014, Movares Nederland B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Movares Nederland B.V. 15/15