Notitie Datum : 19 mei 2009 Aan : College van B&W Nummer : RS/SI/GB/2009.178141 Van : Dennis Laing/Wouter Groote RS/SI/GB Onderwerp : Doorontwikkeling Broedplaats Havenkwartier Van broedplaats tot woonwerklocatie creatieve bedrijvigheid 1. Inleiding In 2005 is gestart met de ontwikkeling van de broedplaats in het Havenkwartier. Door vertraging in de uitwerking van het toenmalige masterplan besloot het college om aan de eerste havenarm, in het kader van tijdelijk beheer, de ontwikkeling van de broedplaats te steunen. Achtergrond was de reeds aanwezige belangstelling voor deze locatie vanuit de creatieve sector en de ervaring elders (zoals bijvoorbeeld in het Oostelijk havengebied Amsterdam) met de creatieve broedplaats als motor voor gebiedsontwikkeling. De gemeente heeft in dit kader met forse steun van de provincie Overijssel in totaal 4 panden (Davo-gebouw, Bodencentrum, V/d Bergloods aan de Scheepvaartstraat en Noordzeestraat) voor een periode van vijf jaar, tot 2012, beschikbaar gesteld aan in totaal zo n 30 kleine creatieve bedrijven. Afgelopen maanden is in het kader van de doorstart van het project Havenkwartier een verkenning uitgevoerd naar het eventueel belang van en de mogelijkheden voor een onderontwikkeling van de broedplaats na 2012. In deze notitie wordt achtereenvolgens beschreven: - Huidige opzet - Belang van de broedplaats - Mogelijkheden voor doorontwikkeling - Conclusies en vervolg 2. Huidige opzet Het creëren van een creatieve broedplaats wijkt af van de gebruikelijk herstructurering van bedrijventerreinen. Dit heeft vooral te maken met de specifieke eigenschappen van een creatieve broedplaats (voorbeelden zijn een creatieve omgeving, lage kosten van panden, uitstraling van panden minder belangrijk e.d.). Het project is en blijft echter gericht op het opwaarderen van een gebied, waardoor de economische waarde van het gebied en de omgeving toeneemt. Wat bijzonder is, is dat de gebruikers van de nieuwe bedrijfsomgeving duidelijk andere zijn dan de oorspronkelijk gebruikers. Een ander element is de gewenste en noodzakelijke interactie tussen bedrijven en de creatieve sector om het rendement van een creatieve broedplaats goed tot zijn recht te laten komen. Omdat dit niet vanzelf gebeurt, is het noodzakelijk dat de interactie door middel van een uitgebreid programma van netwerkactiviteiten, plaatsvindt en wordt gestimuleerd. Pas als deze combinatie (vestigingsplaats en aanvullende activiteiten) goed wordt opgezet zal de creatieve broedplaats in het Havenkwartier in Deventer tot wasdom kunnen komen. In het kader van het tijdelijk beheer worden de door de gemeente aangekochte panden met name in het gebied Mr. De Boerlaan/1 e Havenarm voor een periode van vijf jaar beschikbaar gesteld ten behoeve van een broedplaats voor creatieve bedrijvigheid. Deze periode loopt tot 1 juli 2012. 1
Ondanks het tijdelijke karakter is vanaf aanvang voor de eerste havenarm ingezet op een gebied dat fungeert als: een broedplaats als motor voor gebiedsontwikkeling en economische vernieuwing in de rest van het havenkwartier en de stad een broedplaats die impulsen biedt voor economische innovaties een broedplaats voor vernieuwend cultureel aanbod. De werkruimten in het Havenkwartier worden ter beschikking gesteld aan ondernemende kunstenaars en andere creatieve startende ondernemers. Dat is op zichzelf niet zo bijzonder. Bijzonder is wel dat er van wordt uitgegaan dat deze ondernemers deel gaan uitmaken van een bedrijvennetwerk en dat alle participanten erop uit zijn vormen van samenwerking na te streven die ertoe bijdragen dat zij van elkaars vernuft profijt hebben en het geheel meer waard is dan de som der delen: een dynamische creatieve bedrijfssector. Hierbij hebben wij nadrukkelijk gekozen voor een evenwichtige mix van autonome kunstenaars (beeldend, theater,muziek) en meer commerciële creatieve bedrijven (vormgevers, adviseurs, ontwerpers). Het gaat om kleinschalige creatieve bedrijvigheid Er is een duidelijk centrum als kloppend hart van de broedplaats. Een aantal bedrijfspanden in het gebied Mr. De Boerlaan/Scheepvaartstraat wordt hiervoor ingezet. Deze panden bevinden zich aan een open locatie direct aan de Eerste Havenarm waardoor een pleinfunctie kan worden gecreëerd die een belangrijke publieksfunctie kan hebben. In de panden wordt ruimte geboden voor publieksactiviteiten, naast werkplaatsen, kantoorruimte en ateliers. De stichting Havenkwartier treedt op als exploitant van enkele bedrijfsverzamelgebouwen en is verantwoordelijk voor de verdere conceptontwikkeling van de broedplaats. Bedrijfslocaties De doelgroep voor de broedplaats zijn ondernemende kunstenaars en kleinschalige creatieve bedrijven die gericht zijn op samenwerking en interactie. De locatie-eisen van dergelijke ondernemers zijn divers, daarom is flexibiliteit vereist bij het verkavelen van de panden. De vraag kan variëren van een kleine kantoorruimte tot een atelier of een werkplaats. Bij bewezen succes kan men zich voorstellen dat meerdere oude panden geschikt gemaakt gaan worden als bedrijfslocaties. Ook grotere bedrijven kunnen zich in de nabijheid willen vestigen. Het groeimodel is er dan ook op gericht om klein te beginnen en dan moet blijken of de ontwikkeling marktconform kan worden opgepakt. Presentatieruimte In de broedplaats is ruimte aanwezig in het Davo gebouw voor presentatie, workshop, exposities en dergelijke. De exploitatie van deze ruimte is in handen van de Stichting Havenkwartier. Horeca: De aanwezigheid van ondersteunende horeca is om twee redenen van belang: voor verlenging van het verblijf van publiek dat op activiteiten afkomt én als trekker van creatief potentieel voor ontmoeting en netwerken. De invulling die DokH2O hier aan geeft, met een actieve eigen programmering, blijkt aan te slaan. Woningen De gemeente Deventer bezit een aantal woningen aan de rand van Havenkwartier (Mr. de Boerlaan). Deze woningen worden zoveel mogelijk benut voor de woonbehoefte van ondernemers of werknemers met een vestiging in de creatieve broedplaats. De door de gemeente in eigendom verworven woningen worden voor een groeiend deel verhuurd aan participanten. Er is voor deze woningen op dit moment een wachtlijst van participanten. Realisatie De realisatie van de broedplaats was en complexe aangelegenheid. Vanaf het begin was er een grote groep geïnteresseerde kunstenaars die de broedplaats mee wilde vormgeven. Samen met hen, instellingen als Kunstenlab en de gemeente werd gewerkt aan een inhoudelijk concept, is er gezocht naar financieringsmogelijkheden om gebouwen geschikt te maken voor tijdelijke werkruimte en zijn de ingewikkelde wegen bewandeld om de benodigde vergunningen te krijgen om in een verouderd bedrijventerrein de hierboven geschetste functies te kunnen realiseren. 2
Uiteindelijk zijn twee gebouwen: het Davo gebouw en het Bodencentrum verbouwd en geschikt gemaakt als werk- en presentatieruimte. In deze en enkele andere panden zijn in totaal zo n 30 kleine creatieve bedrijven gevestigd. Na de start in augustus 2007 bleef het een tijdje stil. De weerslag van jarenlange inspanning en beproeving van het geduld. Vanaf medio 2008 is sprake van toename van activiteiten in het Havenkwartier. In de ogen van een buitenstaander lijkt het soms nog stil. Niet vergeten moet worden dat hier sprake is van vooral werkruimte en dat de ondernemers maar een beperkt deel van hun tijd kunnen maken voor publieksgerichte activiteiten op locatie. Steeds meer partijen en mensen weten de weg naar het havenkwartier te vinden. De mix van verschillende bedrijven en van verschillende functies werpt zijn vruchten af. Er ontstaan nieuwe samenwerkingsvormen die nieuwe en innovatieve diensten leveren, kunstenaars ontwikkelen nieuwe commerciële nevenactiveiten. Het ondernemerschap van de kunstenaars krijgt een impuls. Deventer heeft het Havenkwartier al ontdekt Restaurant Dok H2O is ondertussen een begrip in Deventer. Een nieuw horecaconcept en een aantrekkelijke plaats voor bijeenkomsten, van kinderscience café tot debatavonden van bijvoorbeeld archtiectuurcentrum Rondeel. In het Davo gebouw vinden tentoonstellingen, bijeenkomsten en optredens plaats. Het theaterschip heeft zich ontwikkeld tot jeugdtheaterschool. In mei 2009 vond voor de tweede keer het theaterfestival Havenwerk plaats. Het programma de Creatieve Kracht van Deventer ontwikkelt nieuwe samenwerkingsvormen tussen kunstenaars en bedrijfsleven. Dit programma wordt gefinancierd door de provincie Overijssel en de gemeente Deventer. 3. Belang van de broedplaats Belang voor stad en gebied De broedplaats in het Havenkwartier blijkt ook in deze tijdelijke situatie in een grote behoefte te voorzien van starters en culturele ondernemers. De gemeente staat nu voor de vraag of dit initiatief in het Havenkwartier een vervolg moet krijgen. Wat is het belang voor de gemeente? Hierbij kan enerzijds naar het belang voor de stad en omgeving en anderzijds naar het belang voor het gebied worden gekeken. - Stad en omgeving: creatieve en culturele ondernemers leveren een positieve bijdrage aan de economie en werkgelegenheid en de culturele vernieuwing in de stad. De aanwezigheid van de broedplaats draagt bij aan het imago van Deventer: stad die de verbinding weet te leggen tussen de rijke cultuurhistorie en ruimte voor vernieuwing. - Gebied: de broedplaatsen geeft een impuls aan de gebiedsontwikkeling en verlevendigen de omliggende woon- en werkgebieden. Waarom het Havenkwartier? Omdat het Havenkwartier qua uitstraling en representativiteit een aantrekkelijk klimaat is voor startende bedrijven en creatieve ondernemers. Het is een stimulerende omgeving met water, kades en oudere karakteristieke gebouwen. Het is goed bereikbaar vanaf de A1 en ligt dicht bij de voorzieningen van de binnenstad. Belangrijk hierbij is ook dat ruimten beschikbaar zijn tegen relatief lage kosten en met flexibele huurcontracten. Er zit overigens een aantal belangrijke Deventer bedrijven en organisaties uit de creatieve sector in de directe omgeving: Witteveen & Bos, Tauw, Goudappel Coffeng, Saxion, ROC Aventus en het Kunstenlab. De broedplaats is niet alleen een concentratie van creatieve bedrijvigheid, maar ook een knooppunt in een groter netwerk. Dit is van belang omdat innovatie-interactie op zeer verschillende 3
lokale en (boven) regionale schaal in dergelijke netwerken plaats heeft. De economische ontwikkeling in Deventer is hiermee gebaat. Aanjager voor gebiedsontwikkeling Het havenkwartier Deventer heeft een veelheid aan kenmerken waardoor de ontwikkeling van het creatieve milieu kan leiden tot waardeontwikkeling van het gebied. Dit blijkt ook uit landelijke ervaringen op soortgelijke locaties. De creatieve economie speelt in veel steden een belangrijke rol bij de herontwikkeling van voormalige industriële complexen en bedrijventerreinen. Creatieve ondernemers zoals kunstenaars, ontwerpers en architecten stellen andere eisen aan de omgeving en laten zich inspireren door de permanenten onafheid van de locatie De nieuwe bestemming wordt vaak gekoppeld aan tijdelijk gebruik zoals evenementen, theater, muziek, horeca. Deze creatieve identiteit komt voort uit een bewust samenspel van de kenmerken van de locatie en de inzet van de creatieve ondernemer, de ontwikkelaar de architect en de gemeente. In Nieuwe ideeën voor oude gebouwen onder redactie van Jeroen Saris e.a., waaruit bovenstaand citaat is overgenomen, worden ervaringen met inzet van de creatieve economie in herontwikkeling van oude industriële complexen beschreven. De markt voor creatieve bedrijven in Deventer In vergelijking met het landelijke beeld is de creatieve sector in Deventer sterk vertegenwoordigd. In Nederland als geheel is de sector goed voor 3 % van de werkgelegenheid en 6,7 % van het aantal vestigingen. In Deventer bedraagt het percentage van de werkgelegenheid 4,6 % en het percentage van het aantal vestigingen 8,5 %. Sinds 2001 is de werkgelegenheid binnen de creatieve sector in tegenstelling tot de landelijke trend in Deventer teruggelopen. Echter hiervoor is een belangrijke oorzaak aan te wijzen zijnde de reorganisaties binnen de uitgeverijbranche, die binnen Deventer zwaar is vertegenwoordigd. Positieve ontwikkeling is weer een toename van de werkgelegenheid sinds 2006. Het aantal vestigingen binnen de creatieve sector, zowel binnen de sectoren kunsten, media- en entertainment en creatieve zakelijke dienstverlening, is sinds 2001 met 42 % toegenomen. Dit is 6 % meer dan landelijk, waarbij het aantal werknemers conform de landelijke trend afneemt. De groei van het aantal vestigingen wordt met name gegenereerd door een toename van het aantal zzp-ers in de creatieve sector. 4. Mogelijkheden voor doorontwikkeling In deze verkenning is gekeken naar de mogelijkheden voor doorontwikkeling van de broedplaats. Broedplaatsen zijn er in alle soorten en maten. Van bedrijfsverzamelgebouwen tot gebiedsconcepten, van thematisch tot gemengd, van professioneel beheerd tot zelforganiserend, van autonoom tot publieksgeörienteerd. Deze grote diversiteit in mogelijkheden is goed te zien in broedplaatsontwikkelingen elders in Nederland. Hiervoor zijn excursies georganiseerd waarin de projecten zijn bekeken en gesprekken zijn gevoerd met betrokken partijen. De lessen die hieruit te leren zijn voor Deventer zijn benoemd (zie paragraaf 3.1). Vervolgens is de specifieke kwaliteiten of positie van de broedplaats in het Havenkwartier benoemd (zie paragraaf 3.2). Tot slot zijn de mogelijkheden van een ruimtelijk vertaling van een doorontwikkeling beschreven. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij de beschreven scenario s voor gebiedsontwikkeling door het Bureau Andries Geerse (zie paragraaf 3.3) 4.1 Ervaringen uit excursies Hieronder zijn een aantal punten genoemd die in de excursies naar voren kwamen en die van betekenis kunnen zijn voor het Havenkwartier. Kernkwaliteiten broedplaats - Flexibiliteit: goedkope ruimtes aanbieden met tijdelijke contracten (easy in, easy out) 4
- Diversiteit: in huren en ruimtes - Zelf doen: basisvoorzieningen aanbieden is voldoende, huurders gaan zelf aan de slag - Vrijheid: bieden van vrijheid, veel is mogelijk - Samen: kleine (creatieve) ondernemers zoek elkaar op en komen samen tot meer Positionering broedplaats - Aantrekkingskracht komt met een helder concept voor broedplaats - Concept breed uitwerken in aanbieden van type ruimtes, aankleding van buitenruimte, communicatie en marketing, selectie/samenwerkingskeuze met partijen, etc. - Zonder uitzondering zetten alle voorbeelden zwaar in op coomunicatie en het creëren van reuring - Politieke wil en doorzettingskracht is essentieel, omdat succes niet meteen vanzelf komt. - Voor een goede ontwikkeling van broedplaatsen is een brede beleidsmatige ondersteuning vanuit gemeente noodzakelijk (cultuur, economie, horeca, kunst, monumenten, ruimtelijke ontwikkeling, openbare ruimte). Bezielde trekkers en partners - Vaak is er een aantal bezielde trekkers die een cruciale rol spelen in het succes. Soms huist dit in één persoon, maar is de afhankelijkheid groot. Soms is het een samenwerking van gebiedsontwikkeling, vastgoedontwikkeling en inhoudelijke/conceptontwikkeling. Dit laatste wordt vaak vormgegeven door een marktmeester die partijen bindt en verbindt. - Strategische partners zijn essentieel, zowel op het gebied van vastgoedontwikkeling, exploitatie en beheer van broedplaats gebouwen als op het gebied van de inhoudelijke samenwerking tussen participanten (kunstenaars, ondernemers, kennisinstituten e.d.). - Zoeken naar en organiseren van stimulansen voor clustervorming, samen opdrachten doen en activiteiten organiseren. Selectief durven zijn - Bepalen van flexibiliteit met name, t.a.v. toelaten bedrijven - Triggers inbouwen waardoor bedrijven die groter worden vertrekken - Goed kijken naar welke type activiteiten bij elkaar passen. Kunstenaars en starters gaan niet altijd samen in 1 gebouw, net als onderwijs en de zakelijke markt. Aandachtspunten in negatieve zin - Uitkijken dat het geen veredeld bedrijfsverzamelgebouw - Interactie met de omgeving gaat niet altijd vanzelf - Een beheersorganisatie is niet voldoende om een vliegwiel in het gebied op gang te krijgen - Tijdelijkheid zorgt ervoor dat geen lange termijn visie ontwikkeld wordt. - Autonome kunstenaars zijn niet altijd gericht op groei en kunnen weerstand vormen bij de verdere ontwikkeling van het gebied. - Er moet voldoende doorstroom blijven, anders wordt het een statisch concept. - Ideologie (starters, kunstenaars) kan op gespannen voet staan met zakelijke aanpak. 4.2 Positionering broedplaats in het Havenkwartier Belangrijk is om het karakter van de broedplaats in het Havenkwartier zelfstandig en duidelijk te positioneren. Wat maakt deze broedplaats nu en straks uniek? Welke gebruikers voelen zich aangetrokken? Wat is bijzonder aan de locatie? En welke ontwikkelen zijn hier mogelijk en elders niet? 1. Concept: bijzonder aan de broedplaats in het Havenkwartier is dat het gaat om het creëren van een breed en inspirerend woon-werk-leermilieu waarin creativiteit, innovatie en nieuw talent de ruimte krijgt. Het is een broedkamer voor nieuwe werkgelegenheid en vernieuwing van cultureel aanbod in Deventer. Gericht op meer experimentele, kleinschalige, subculturele en bijzondere activiteiten. In aanvulling op de gevestigde aanbod, programmering van podia en presentatieruimtes in Deventer 5
Positionering Havenkwartier 2. Gebruikers: ruimte voor diversiteit, zowel de startende culturele en creatieve ondernemers als voor doorgroei en gevestigde bedrijven die een inspirerende woon-werk-leeromgeving zoeken nabij stedelijke voorzieningen. Ruimte voor een mengeling van commercieel en meer autonoom werkende kunstenaars, waarvan een aantal commerciële nevenactiviteiten weet te ontwikkelen. Er ontstaan allianties met collega-ondernemers binnen en buiten de broedplaats. De plek wordt ook goed bezocht door publieksactiviteiten, exposities, theater en horeca. 3. Locatie: de plek heeft een unieke kwaliteit vanwege ligging aan het water, de havens en de industriële gebouwen. Er is een verscheidenheid van panden en ruimtes beschikbaar. De ligging is gunstig, nabij voorzieningen in de binnenstad en toch ook goed bereikbaar naar A1. 4. Ontwikkeling: Na een voorzichtige start neemt de belangstelling voor vestiging in het havenkwartier toe. Door het perspectief te schetsen van een permanente ontwikkeling in dit deel van het havenkwartier wordt het voor ondernemers aantrekkelijker te investeren in gebouwen en ontwikkeling van het gebied. Ondernemers willen in dit gebied investeringen omdat hier ontwikkelingen plaatsvinden die elders in de stad niet snel mogelijk zijn. Er is relatief veel vrijheid, nadruk ligt op zelf doen, er wordt naast elkaar gewoond, gewerkt, geleerd en ontspannen. GEBRUIKERS Zelfstandige en kleinschalige creatieve ondernemers WONEN-WERKEN ALLIANTIES Culturele ondernemers en Onderwijs-, kennis- en autonome kunstenaars adviesinstellingen ONTWIKKELING Vrij en flexibel Zelf doen Subcultureel Mix to the max WERKEN-LEREN LOCATIE Industrieel erfgoed Water en havens Bereikbaarheid Spannend en dynamisch Kleinschalig Diversiteit De bezoekers (op zoek naar nieuwe belevingen) SAMENWERKING VERBINDING Nabijheid binnenstad Informeel A1 4.3 Broedplaats in de drie scenario s voor gebiedsontwikkeling Er is een drietal scenario s voor gebiedsontwikkeling in beeld gebracht (zie rapportage Bureau Andries Geerse): - Het Vlaamse Model, waarbij maximaal wordt ingezet op behoud en hergebruik van gebouwen en een mix van functies in het gebied. - Het Hollandse Model, waarbij het oorspronkelijke woonplan uit het Masterplan een vertaling hebben gekregen naar hedendaagse uitgangspunten - Exit-scenario, waarbij de gemeente door verkoop van bezittingen zoveel mogelijk van de investeringen terug probeert te verdienen, zonder visie op een toekomstige gebiedsontwikkeling van het Havenkwartier. 6
In elk model is er een mogelijkheid voor een doorontwikkeling van de broedplaats. Het Vlaams Model biedt de meeste kansen (zie figuur hieronder). In dat model wordt vollop ingezet op het creëren van een insprirerende woon-werk-leermilieu waarin creativiteit, innovatie en nieuw talent de ruimte krijgt. In het Hollands Model wordt dit sterk versoberd. Alleen het huidige Davo-gebouw en Machinefabriek kunnen doorontwikkeld worden. In de omgeving zal verder vooral gewoond worden. Bij het Exitscenario is er mogelijk ook ruimte voor doorontwikkeling van de broedplaats, maar dit zal door andere partijen moeten worden vormgegeven. Of dit kans van slagen heeft, is bij voorbaat niet te zeggen. Voorbeeldontwikkeling bij het Vlaams Model Kloppend Hart: buitenprogramma, podia, publieksactiviteiten, expositie- en presentatieruimten, ondersteunende horeca, ontmoetingsruimten (icm niet alledaagse en/of watergebonden recreatieve bedrijven en wonen) Pioniers kunst en cultuur: tijdelijke goedkope ruimten voor kunstenaars en andere culturele ondernermers Pioniers creatief zakelijk: startende creatieve bedrijven die in inspirerende omgeving willen zitten met andere creatieve bedrijven (B2B) en met ondersteunende facilities, events, etc. Tijdelijke verhuur gericht op starters, innovatie! Combinatie met leren is mogelijk. Ondernemershuis creatief zakelijk: kleinschalige creatieve bedrijven die in inspirerende omgeving willen zitten met andere creatieve bedrijven, mogelijkheid voor ondersteunde faciliteiten. Ondernemershuizen gemengd: diversiteit aan bedrijven tot circa 2500 m2. Ruimte voor eigen ontwikkeling/bouw. (ambachtelijk, creatief, zakelijk, detailhandel niet dagelijks icm wonen) Ondernemershuis Creatief zakelijk Pioniers Creatief zakelijk Kloppend Hart Pioniers Creatief zakelijk Ondernemershuizen gemengd Pioniers kunst en cultuur, tijdelijk en niet commercieel 5. Conclusie en vervolg De ontwikkeling van de broedplaats in Deventer begint langzamerhand de uitstraling te krijgen die vooraf was beoogd. De waardering voor het gebruik van de publieksruimten in het havenkwartier en, - in verband daarmee, de betekenis van het gebied voor de stad neemt toe. De programmering van culturele activiteiten vormt een spannende aanvulling op en draagt bij aan de vernieuwing van aanbod van culturele activiteiten en evenementen in de stad. Uit succesvolle ervaringen elders is gebleken dat concentratie van creatieve bedrijvigheid in een (aanvankelijk) informele oude industriële omgeving heeft geleid tot een hogere waardering voor uitstraling en daarmee tot economische waardeontwikkeling van het vastgoed. Ook kunnen creatieve en culturele ondernemers een positieve leveren bijdrage aan de economie en werkgelegenheid in de stad. Vervolgstappen Voorstel voor het vervolg luidt: - Onderzoek naar de potenties voor de doorontwikkeling van de broedplaats in het havenkwartier in relatie tot de scenariokeuze voor de gebiedsontwikkeling. 7
- Een beschrijving voor de processtappen en de organisatie vorm voor deze doorontwikkeling, waarbij de stichting havenkwartier en andere relevante actoren nauw worden betrokken. 8
BIJLAGE Uit: economische verkenning 2009 : Deventer als creatieve stad Creativiteit belangrijk voor het innoverend vermogen De creatieve sector is een belangrijke drager voor de Deventer economie. Door de transitie van produceren naar consumeren en beleven, wordt het belang van de creatieve sector alleen maar groter. Steden met veel creatieve banen zijn over het algemeen in staat een bovengemiddelde economische groei te ontwikkelen. Daarnaast heeft de creatieve sector doorgaans ook een spin-off naar het woon-, leef- en vestigingsklimaat. Culturele bedrijvigheid zorgt voor een kwaliteitsimpuls voor het woon- en leefklimaat met een duidelijke link naar toerisme en recreatie. De creatieve sector kan als vliegwiel dienen voor allerlei innovaties in andere bedrijfstakken. Er bestaat namelijk een aantoonbare link tussen creativiteit en innovativiteit. De creatieve sector kan daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan de versterking van de bedrijfsstructuur en het innovatieklimaat. Of dat nu al in Deventer het geval is, is maar zeer de vraag. Bekend is dat de cross-overs tussen de creatieve sector en de reguliere economie vaak niet vanzelf tot stand komen. In Deventer is nog maar pas begonnen met het actief stimuleren hiervan. Er kunnen nog wel jaren overheen gaan tot er sprake is van een autonoom systeem waarbij creatieven en ondernemers elkaar automatisch weten te vinden en elkaar blijvend versterken. Creatieve sector in Deventer relatief sterk vertegenwoordigd, maar afnemend gewicht In vergelijking met het landelijke beeld is de creatieve sector in Deventer sterk vertegenwoordigd. In Nederland als geheel is de sector goed voor 3% van de werkgelegenheid en 6,7% van het aantal vestigingen. Het aantal banen in de Deventer creatieve sector bedraagt daarentegen 4,6% van de totale werkgelegenheid, terwijl het aantal vestigingen een aandeel heeft van 8,5%. Daling werkgelegenheid, stijgende lijn sinds 2006 Wat betreft de ontwikkeling in de periode 2001-2008 steekt Deventer minder gunstig af ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Terwijl in Deventer de werkgelegenheid in de creatieve sector slonk (- 6%), was er landelijk sprake van een groei (+13%). Hiervoor is echter een verklaring: de uitgeverijbranche is in Deventer sterk vertegenwoordigd en binnen deze branche is de afgelopen jaren aanzienlijk gereorganiseerd, waardoor de werkgelegenheid binnen de sector media- en entertainment is gedaald. Wanneer de grootste marktpartij binnen deze sector buiten beschouwing gelaten zou worden, dan zou de werkgelegenheid in zijn geheel zijn toegenomen met 8%. Dit komt mede door de lichte groei in de kunstensector en de creatieve zakelijke dienstverlening. Sinds 2006 zit ook de creatieve sector in Deventer weer in de lift. De werkgelegenheid is tussen 2007 en 2008 toegenomen met 200 arbeidsplaatsen. Stijging aantal vestigingen Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van het aantal banen en vestigingen in de Deventer creatieve sector, dan valt een aantal zaken op: Ten eerste is het aantal vestigingen in de periode 2001-2008 gestegen met 125 tot 426, een toename van 42%. De toename was te vinden bij zowel de kunsten (+90%) en de 9
deelsectoren media en entertainment (+43%) en de creatieve zakelijke diensten (+23%). Landelijk gezien bedroeg de toename 36%. De groei wordt met name gegenereerd door de stijging van het aantal zzp ers in de creatieve sector. Ten tweede is de creatieve zakelijke dienstverlening wat betreft het aantal vestigingen de grootste deelsector binnen de totale creatieve sector. Werknemers per vestiging Er is landelijk al jaren een trend zichtbaar waaruit blijkt dat het aantal werknemers per vestiging dalende is; in 2008 is het aantal werknemers per vestiging gedaald met 16% ten opzichte van 2001. Op dit moment zijn er 3,47 werknemers per vestiging werkzaam (4,18 in 2001). Deventer wijkt van deze cijfers af. In 2001 waren in Deventer in de creatieve sector gemiddeld nog 7,37 werknemers per vestiging in dienst. In 2008 is dit met 33% afgenomen naar 4,89 werknemers per vestiging; ruim 1 werknemer per vestiging meer dan het landelijke gemiddelde. Verklaring voor de afwijking in vergelijking tot de landelijke gemiddelden is wederom de omvang van de uitgeverijbranche met haar hoge aantal werknemers per vestiging. Broedplaats als kristallisatiepunt van de creatieve kracht van Deventer In het Havenkwartier, als onderdeel van het bedrijventerrein Bergweide, is een tijdelijke broedplaats voor creatieve ondernemers ingericht. Deze broedplaats biedt ruimte aan een verscheidenheid aan creatieve bedrijvigheid: beeldende kunst, theater, grafische vormgeving, architecten, stedenbouwkundigen, nieuwe media, maar ook aan startende ondernemers die in deze informele en laagdrempelige omgeving hun eerste stap willen zetten op weg naar volwassenheid. Inmiddels hebben zich al meer dan 30 ondernemers en andere organisaties in de broedplaats gevestigd. De mix van verschillende disciplines op één plek leidt tot nieuwe en soms onverwachte samenwerkingsvormen. 10