Managementsamenvatting Erasmus Universiteit Rotterdam: CSR paper De route naar Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in algemene ziekenhuizen. De strategische verankering van MVO in de dagelijkse activiteiten van de algemene ziekenhuizen. Leendert van Bergeijk & Menno Rijk
Managementsamenvatting Algemene ziekenhuizen worstelen met de invulling van een duurzaam beleid. In een onderzoek van Leendert van Bergeijk en Menno Rijk, beide MVO- adviseurs, wordt een model uitgewerkt voor de strategische verankering van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) binnen bedrijven. Ziekenhuizen afficheren zich dikwijls als Maatschappelijk Verantwoordelijke Organisaties. Uit diverse publicaties blijkt echter dat het meestal ontbreekt aan een overkoepelend MVO- beleid, waarbij op strategisch niveau een heldere MVO- visie met bijhorende doelstellingen en kritische prestatie indicatoren (KPI s) wordt neergezet. Omdat er geen direct marktonderzoek gedaan is bij algemene ziekenhuizen naar het MVO beleid, is in het kader van het bovengenoemde onderzoek een enquête uitgevoerd namens MVO Nederland, de Erasmus Universiteit en MilieuPlatformZorgsector (MPZ). Met deze enquête, die een respons had van ca. 45%, is een meer direct en een universeel beeld verkregen van MVO binnen de algemene ziekenhuizen. Resultaten onderzoek bij algemene ziekenhuizen Uit de enquête blijkt dat het overgrote deel van de algemene ziekenhuizen aangeeft met MVO- initiatieven bezig te zijn (90%). Van een overkoepelend MVO- beleid is daarbij over het algemeen geen sprake. Zo ontbreekt het nog vaak aan een volwassen MVO- organisatie en aan een gestructureerde dialoog met stakeholders over relevante duurzaamheidsaspecten. De duurzaamheidsaspecten die de meeste aandacht krijgen liggen wat milieuaspecten betreft op het gebied van energieverbruik (elektriciteit en gas), watergebruik en afvalreductie. Wat de sociale aspecten betreft zijn dat: werkcondities, gezondheid en veiligheid medewerkers en klachtenregeling voor patiënten en medewerkers. Voor deze duurzaamheidsaspecten zijn bij veel algemene ziekenhuizen geen bijbehorende MVO- doelstellingen geformuleerd en slechts zelden meetbare KPI s. In het algemeen kan men dus niet spreken van een strategisch verankerd en geïntegreerd MVO- beleid, waarbij op strategisch niveau een heldere MVO- visie met bijhorende doelstellingen en KPI s wordt neergezet. In de enquête worden met name het budget (ontbreken van) en het feit dat MVO geen prioriteit heeft als redenen genoemd. Het ontbreken van budget kan gekoppeld worden aan de misvatting dat MVO duur is. In deze tijd van kosten besparing is er geen ruimte voor dure hobby s. Daarnaast voeren stakeholders nog geen druk uit op de organisaties om een MVO- beleid te implementeren. De reden dat algemene ziekenhuizen wel MVO- activiteiten ontplooid hebben, is veelal omdat zij vinden dat het hoort. De belangrijkste belemmeringen voor de realisatie van een MVO- implementatie werden in de enquête toegeschreven aan het gemis van ondersteuning van het management en scholing op gebied van MVO gerelateerde activiteiten. Model voor strategische verankering en waardecreatie Op basis van onder andere de enquêteresultaten en stakeholderinterviews is het model voor de strategische verankering uitgewerkt. Het model laat zien dat wanneer er binnen een bedrijf sprake zou zijn van: een strategische verankering van MVO, met een helder geformuleerde en integrale visie, zicht op wat de stakeholders willen, kijk op welke MVO- aspecten belangrijk zijn voor de bedrijfssuccessen en haar stakeholders en
de doelstellingen c.q. KPI s goed te monitoren zijn, er een basis wordt gecreëerd waarmee MVO binnen het bedrijf kan leiden tot een positieve impact op de financiële prestaties van het bedrijf, op de mens en op het milieu. Dan creëert de organisatie optimaal gedeelde waarde voor zichzelf en haar stakeholders (belanghebbende partijen). MVO is verweven met het kernproces. Duurzaamheid kan een denkkader scheppen om bij te dragen aan de ontwikkeling van een visie om de complexe kernthema s van de zorg aan te pakken en te beheersen. Het model bewandelt een aantal stappen om MVO op strategisch niveau in het bedrijf in te zetten, waarbij eenvoud en praktische toepasbaarheid de kern vormen. Er is eerst geïnventariseerd waar het ziekenhuis op gebied van MVO al mee bezig is, daarna zijn de juiste duurzaamheidaspecten voor de belangrijkste stakeholders en het bedrijfssucces geselecteerd in een zogeheten materialiteitsanalyse. Deze duurzaamheidsaspecten zijn vervolgens gekoppeld aan de kernthema s die op dit moment van belang zijn binnen de zorg. Deze koppeling stelt individuele ziekenhuizen in staat om de mogelijke waardecreatie (zowel de financiële en de niet- tastbare waardecreatie) vanuit hun huidige kernprocessen, en eventueel in samenwerking met hun stakeholders, te identificeren. De stappen die het model volgt, zijn: de inventarisatie van MVO binnen het ziekenhuis (de diagnose) de stakeholderanalyse, de inventarisatie van de duurzaamheidsaspecten, de materialiteitsanalyse, een Realiteitsanalyse. In de stakeholderanalyse wordt gekeken naar de invloed die stakeholders (kunnen) uitoefenen op de algemene ziekenhuizen. Hiervan wordt een stakeholdermapping gemaakt. De figuur (1) hieronder laat de relatie zien tussen een algemeen ziekenhuis en zijn verschillende stakeholders, ingedeeld naar invloed op en belang bij een algemeen ziekenhuis gepositioneerd ten opzichte van de leveranciers- en productieketen en de waardeketen. Legenda: = Waardeketen = Leveranciers- en productieketen = Een algemeen ziekenhuis = Interne key- stakeholder = Externe key- stakeholder = Stakeholders tevreden houden = Stakeholders informeren = Stakeholders met minimale inspanning = invloedsfeer algemeen ziekenhuis
figuur 1. Invloedsfeer algemene ziekenhuizen De materialiteitsanalyse geeft inzicht in de invloed van duurzaamheidsaspecten op het bedrijfssucces van de algemene Materialiteitsmatrix ziekenhuizen en op het belang ervan Groot voor hun stakeholders. De invloed van het duurzaamheidsaspect op het Maximaal gedeeld bedrijfssucces van de algemene belang ziekenhuizen (intern perspectief) en de mate van belang van het duurzaamheidsaspect voor de Gemiddeld gedeeld stakeholders (externe perspectief) is belang ingeschat op basis van een aantal criteria. De resultaten worden gepresenteerd in een materialiteits- matrix (zie figuur 2). De materiële Minimaal gedeeld belang duurzaamheidsaspecten zijn vervolgens Klein geclusterd waardoor er een aantal Invloed op bedrijfsprocessen algemene ziekenhuizen concrete MVO- hoofdaspecten ontstaan. figuur 2. Materialiteitsmatrix Belang voor stakeholders De realiteitsanalyse zorgt voor een koppeling van de geclusterde materiële duurzaamheidsaspecten aan de kernthema s uit de zorg. Door de koppeling van deze MVO- hoofdaspecten aan de kernthema s wordt gekeken in welke mate de materiële duurzaamheidsaspecten ondersteuning kunnen bieden bij het behalen van de doelstellingen die volgen uit de kernthema s. In het onderzoek is gekeken naar de kernthema s van de zorg in Nederland, o.a.: 1. Onbetaalbaarheid van de zorg 2. Groeiende zorgvraag 3. Groeiend tekort aan professionals en specialisten 4. Vergroting van marktwerking 5. Autonoom oud worden (6.) Duurzaam milieubeleid In onderstaand figuur (3) wordt aangegeven welke MVO- hoofdaspecten de kernthema s ondersteunen, dat wil zeggen dat het werken aan de hoofdaspecten of één van de onderliggende materiële duurzaamheidsaspecten, direct bijdraagt aan het oplossen van de problemen die de kernthema s behelzen. Groot Figuur 3. Koppeling MVO- hoofdaspecten en kernthema s in de zorg
Met MVO als strategisch en procesmatig onderdeel van de algemene ziekenhuizen wordt, samen met de betrokkenheid van, het meedenken van en een samenwerking met de zogeheten key- stakeholder, waarde gecreëerd. Zowel voor de algemene ziekenhuizen zelf, als voor de betrokken stakeholders. Om dit proces te realiseren en te borgen (strategisch te verankeren) kunnen aan de hand van de MVO- hoofdaspecten gerichte doelstellingen opgesteld worden. Met de concrete materiële duurzaamheidaspecten kunnen vervolgens KPI s opgesteld worden om de MVO- doelstellingen te halen. De waardecreatie voor de ziekenhuizen en haar stakeholders wordt daarmee, samen met de materiële duurzaamheidsaspecten, een geïntegreerd onderdeel van de doelstellingen en KPI s van de algemene ziekenhuizen. Op deze wijze wordt MVO geborgd in de dagelijkse activiteiten van de algemene ziekenhuizen. Figuur 4 geeft deze route schematisch weer. Op deze wijze draagt MVO bij aan de continuïteit van de kwalitatieve zorg in Nederland. Voor veel ziekenhuizen is er nog een lange weg te gaan. Figuur 4. Route naar strategische verankering van MVO in de dagelijkse activiteiten van de algemene ziekenhuizen. Bovenstaand model is ontwikkeld in het kader van dit onderzoek naar de strategische verankering (en waardecreatie) van MVO in de dagelijkse activiteiten van de algemene ziekenhuizen. Het model is echter ook toepasbaar op andere individuele zorginstellingen. Daarnaast wordt het model inmiddels ook toegepast binnen andere bedrijfstakken, waaronder de (grafi)media en olie- en gaswinning.
Menno Rijk & Leendert van Bergeijk Menno Rijk is werkzaam als zelfstandig consultant Duurzaam Ondernemen en Business Development. Menno heeft vanuit zijn werkzaamheden ervaren dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, naast dat het van waarde is voor People en Planet, ook aantoonbaar waarde kan creëren voor bedrijven en instellingen. Zijn doel is om een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van een duurzame wereld en tegelijkertijd te zorgen voor waardecreatie middels het strategisch inzetten van MVO binnen bedrijven en instellingen. Met meer dan 24 jaar ervaring bij een van de grootste farmaceutisch bedrijven in diverse management functies, op het gebied van marketing, sales en business intelligence, mede als MT lid, is Menno bekend met de zorg, de bedrijfsprocessen, veranderingsmanagement en inzetten en het uitvoeren van strategisch beleid. Leendert van Bergeijk is consultant Duurzaam Ondernemen en werkt sinds 2008 aan diverse duurzaamheidsvraagstukken bij adviesbureau Belmont Innovations & Sustainability. In 1999 is Leendert begonnen met de bedrijfseconomische benadering van duurzaamheid vanuit zijn visie dat bedrijven het beste zelf een duurzame maatschappij kunnen initiëren zolang zij daarmee eveneens waarde kunnen creëren die bijdraagt aan hun eigen bedrijfssucces. De afgelopen 10 jaar is hij vertrouwd geraakt met de belangrijke disciplines rond de MVO- thema s People, Planet, Profit, zoals veranderingsmanagement, organisational design, bedrijfspsychologie, milieukunde, milieueconomie en MVO- management. Met veel enthousiasme en gedrevenheid ondersteunt hij nu bedrijven bij hun proces naar duurzame continuïteit en maatschappelijke kwaliteit. Het door Menno en Leendert ontwikkelde, en in deze paper beschreven, model stelt hen in staat bedrijven concreet te ondersteunen bij de strategische verankering van MVO. Een belangrijk onderdeel daarbij is dat het model een leidraad vormt voor de identificatie van mogelijke concrete financiële en niet- tastbare bijdragen aan het bedrijfssucces en voor de stakeholders. Het model vormt eveneens de basis voor de huidige samenwerking tussen Menno en Leendert bij hun MVO- consultancy werkzaamheden binnen de zorg. Menno Rijk E- mail: m.rijk@xs4all.nl Mob.: +31 6 51685419 Leendert van Bergeijk E- mail: bergeijk@belmont.nl Tel.: +31 23 5273430 Mob.: +31 6 19606225