RECHT VAN ONDEROP ANTWOORDEN UIT DE RECHTSSOCIOLOGIE Redactie Mare Hertogh Heleen Weyers Ars Aequi Libri 20? 7
1. Recht van onderop: het perspectief van de rechtssociologie 11 Mare Hertogh & Heleen Weyers 1. Introductie 11 2. Recht van onderop 12 3. Rechtssociologie van onderop 14 4. De meerwaarde van de rechtssociologie: een leeswijzer 16 WETGEVING 2. Welke rol spelen ambtenaren achter de schermen van het wetgevingsproces? 19 Nick Huls & Suzan Stoter 1. Inleiding 19 2. Vier modellen van het wetgevingsproces 20 3. Empirisch onderzoek naar de totstandkoming van wetgeving 25 4. Onderhandelend bestuur: een bijdrage vanuit de rechtssociologie 26 5. Onderhandelend wetgeven in de praktijk: een case study 28 6. Een evaluatie van de case study vanuit het perspectief van Hoekema 34 7. Conclusies 39 3. Wat leren wetsevaluaties ons over de effectiviteit van wetgeving? 41 Bert Niemeijer 1. De afstand tussen wet en effect 41 2. Evaluatie, wetgeving en beleid 43 3. Sociale werking van wetgeving 46 4. Hoe werkt wetgeving? 49 5. Lessen uit wetsevaluaties 51 6. Benutting van wetsevaluaties 57 7. Conclusies 58 4. Wanneer is zelfregulering een effectieve aanvulling op overheidsregulering? 61 Mirjan Oude Vrielink 1. Inleiding 61 2. Wat is regulering? 62 3. Waaruit bestaat alternatieve regulering? 63 4. Zelfregulering in het Nederlandse reguleringsbeleid 66 5. Effectiviteit van alternatieve regulering: theorie en praktijk 67 6. Omstandigheden waaronder zelfregulering werkt 70 7. De functie en aard van de overheidsbetrokkenheid 73 8. Terugblik en een agenda voor toekomstig onderzoek 75 5. Wat moet iedere jurist weten over rechtspluralisme? 79 Barbara Oomen 1. Inleiding 79 2. Begripsgeschiedenis 80 3. Constanten: de kernbegrippen 'recht', 'cultuur', 'gemeenschap' 85 4. Globalisering en rechtspluralisme 89
5. Interacties 92 6. En de huis-tuin-en keuken jurist? 95 RECHTSHANDHAVING 6. Wat doen ambtenaren als ze de regels toepassen? 99 Nienke Doornbos 1. Inleiding 99 2. Onderzoek naar street-level bureaucrats 101 3. Vier casestudies 105 4. Conclusies 113 7. Waarom zijn sommige vormen van rechtshandhaving effectiever dan andere? 115 Peter Mascini & Judith van Erp 1. Inleiding 115 2. Governmenf en verschillende handhavingsstijlen 116 3. Handhaving in 'governance nefworlcs': de soevereine staat voorbij 124 4. Conclusie 131 8. Wat zijn belangrijke ontwikkelingen in beelden en praktijken van het politiewerk? 133 Jan Terpstra 1. Inleiding 133 2. Politie verbeeld: van PC Dixon tot Horst Schimanski 134 3. Burgers over de politie 139 4. Regels, autonomie en sturing in politiewerk 142 5. Politiewerk: orde-en vredehandhaving 145 6. Politiewerk voorbij de staat 147 7. Slot 149 RECHTSPRAAK & GESCHILBESLECHTING 9. Hoe ontstaan en verlopen geschillen? 153 Marijke ter Voert 1. Inleiding 153 2. Van probleem naar geschil 154 3. De aanpak van problemen 157 4. De afloop 163 5. Internationaal: Paths to justice 165 6. Slot 167 10. Wanneer en hoe procederen bedrijven? 169 Alex Jettinghoff 1. Inleiding 169 2. Procederen met zakenrelaties: een ver-van-mijn-bed show? 170 3. Bedrijven als procederende repeat-players 175 4. Slot 183
11.Worden rechterlijke uitspraken en schikkingsafspraken wel nageleefd?... 185 Roland Eshuis 1. Inleiding 185 2. Naleving en executie in straf-, bestuurs-en civiele rechtspleging 186 3. Empirische gegevens over de naleving van civiele rechtspraak 188 4. Het verbeteren van naleving via de inrichting van de procedure 194 5. Discussie 201 12. Wat is de betekenis van rechtspraak in de multiculturele samenleving?...203 Wibo van Rossum 1. Inleiding 203 2. Officiële rechtspraak in de multiculturele samenleving 204 3. Verschijningsvormen van niet-officiële rechtspraak in de Nederlandse samenleving 215 4. Conclusie 224 13. Is 'mediation' een alternatief voor rechtspraak bij het beslechten van conflicten? 225 Joris Koeken 1. Inleiding 225 2. ADR, een korte begripsbepaling 226 3. Korte schets van de opkomst van mediation en bemiddeling 228 4. Hoe succesvol is mediation als alternatieve manier van conflictbeslechting?..233 5. Institutionalisering van mediation 243 6. De morele en praktische waarde van ADR: het voortgaand debat 245 7. Ten slofte: vragen en kwesties 251 14. Staat de autonomie van juridische beroepen op de tocht? 253 Leny de Groot-van Leeuwen 1. Inleiding 253 2. Professies en professionalisering 253 3. Juristen 254 4. Toename van het aantal rechtshulpverleners 256 5. Socialisatie en opleiding 258 6. Leken 260 7. Zelfcontrole: beroepsethiek en klachten 261 8. Werkzaamheden en stijlen van beroepsuitoefening 263 9. Specialisatie en internationalisering 265 10. Besluit 268 15. Wie klaagt bij de ombudsman en wat zijn de effecten van zijn werk?....269 Bernard Hubeau 1. Introductie van de ombudsman 269 2. De geschiedenis van de ombudsman: een geschenk uit het Noorden?....272 3. Het profiel van de klager bij de ombudsman 273 4. Effecten van het ombudswerk 280 5. Tot slot: de meerwaarde van de ombudsman voor de democratie 283
RECHT IN DE OGEN VAN DE BURGER 16. Wat weten en vinden burgers van het recht? 287 Mare Hertogh 1. Inleiding: van naleving naar beleving van recht 287 2. Knowledge and Opinion about Law (KOL) 288 3. Rechtsgevoel en rechtsbewustzijn 289 4. Een Amerikaanse en een Europese benadering van legal consciousness....291 5. Rechtsvervreemding 293 6. Legitimiteit in rechtssociologisch onderzoek 296 7. Slot: van beleving naar naleving van recht 299 17. Heeft de burger vertrouwen in de rechter? 301 Marnix Croes 1. Inleiding 301 2. Vertrouwen in enquêtes 302 3. Waar komt vertrouwen vandaan? 310 4. Criminaliteit en het vertrouwen in de rechtspraak 311 5. Onveiligheidsgevoelens en het vertrouwen in de rechtspraak 317 6. De rechter en de rekening 320 7. Conclusie 323 RECHTSGEBIEDEN VAN ONDEROP 18. Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van een instrumenteel aansprakelijkheidsrecht? 327 Rob Schwitters 1. Aansprakelijkheidsrecht in opspraak 327 2. De sociale genese van recht 328 3. De sociale werking van het aansprakelijkheidsrecht 334 4. Terug naar de klassieke rechtvaardiging? 345 5. Slot 346 19. Draagt wetgeving bij aan gelijkheid? 349 Ashley Terlouw 1. Introductie, context, achtergronden 349 2. Procedurele gelijke behandeling; mobilisatie, toepassing en uitvoering van het recht op gelijke behandeling 352 3. Materiële gelijke behandeling 362 4. Slot 368 20. Wat komt er terecht van flexibilisering en zekerheid in het arbeidsrecht?..371 Robert Knegt & Frank Tros 1. Het veld 371 2. Waarom regulering? 371 3. Collectivering, overheid en zelfregulering 373 4. Rechtssociologische vragen 374 5. Beëindiging van arbeidsverhoudingen 375
6. Re-integratiebeleid en arbeidsrecht 377 7. Flexibiliteit en Zekerheid 379 8. Arbeidstijden 382 9. Totslot 385 21. Verandert het gedrag van artsen door wetgeving? 387 Heleen Weyers 1. Inleiding 387 2. Globaal juridisch kader 388 3. De wording van wetgeving over het medisch handelen aan het einde van het leven 389 4. Effectiviteit van wettelijke regels over behandelweigeringen en euthanasie..395 5. Verandert het gedrag van artsen door wetgeving? 405 22. Wat zijn de bedoelde en onbedoelde effecten van het migratierecht?....409 Anita Boeker & Betty de Hart 1. Inleiding 409 2. Afnemende controle over migratie? 411 3. Vertogen over gewenste en ongewenste migranten 416 4. Het migratierecht van onderop 420 5. Conclusie 425 23. Wat is de maatschappelijke betekenis van het recht in tijden van 'transitional justice'? 427 Derk Venema 1. Inleiding 427 2. Implementatie van transitie-instrumenten in het rechtssysteem 432 3. Slot: verzoening en democratie door recht? 443 4. Conclusie 444 Literatuurlijst 447 De auteurs 499 Index 501