Voorbeeldanalyse ethisch dilemma volgens het stappenplan Case Enscenering: sollicitatiegesprek in de kamer van Henk Dunker, directeur van Cosmetrics, een middelgroot bedrijf in huidverzorgingsproducten. Aanwezig: Henk Dunker en Jan Kardijn, een sollicitant voor de vacature van medewerker Research and Development (R&D), een afdeling met op dit moment acht werknemers. Het gesprek is al een tijdje aan de gang en is goed verlopen. Jan is duidelijk de beste kandidaat voor de functie en Henk wil hem eigenlijk wel graag hebben, al wil hij dat nog niet laten blijken. Het wordt tijd om het gesprek af te sluiten. Henk: Goed, we hebben uw cv wel zo n beetje doorgenomen en wat betreft de kwalificaties komt u zeker in aanmerking. U bent immers al zo n vijftien jaar in dienst bij Skinfab, een van onze vijf in de markt, in dezelfde functie als die u bij ons zou gaan uitoefenen, dus ik ga er zonder meer van uit dat u de functie goed aankunt. Ik heb ook contact gehad met de referentie die u opgaf en hij was zeer lovend over uw inzet en kwaliteiten. Maar toch, ik heb ook een aantal andere kandidaten die goed gekwalificeerd zijn voor deze functie, dus ik wil toch nog een paar dingen vragen. Ten eerste, waarom wilt u weg bij Skinfab? Jan: Nou, het is niet zo dat ik daar per se weg wil of moet. Ik word er gewaardeerd, ik verdien een goed salaris, maar ik werk er wel al vijftien jaar en wil weer eens een nieuwe uitdaging. Henk (verbaasd): Een nieuwe uitdaging in dezelfde functie? Dan is er vast nog wel een andere reden. Misschien een beter salaris? Jan: Ja, dat zou ook mooi zijn. Ik bedoel, ik verdien nu wel goed, maar ik zit al een paar jaar aan het eind van mijn schaal, dus groei is er nauwelijks meer en ik heb hoge lasten. Huis, alimentatie, twee kinderen op het gym, u begrijpt... Henk: Jaja, alles goed en wel, maar dat betekent dat u daarmee wel duurder bent dan andere kandidaten die ook geschikt zijn. Dus dan vraag ik me toch af waarom wij u zouden aannemen. Kunt u daar zelf antwoord op geven? Waarom moeten wij u nemen en niet een van de andere, goedkopere, maar ook geschikte kandidaten? Jan: Tja, ik zou u misschien ook nog op een andere manier belangrijk voordeel kunnen bieden. U weet dat Skinfab onlangs een nieuwe antirimpelcrème op de markt heeft gebracht en dat die enorm aanslaat... Henk: Ja, hou daar maar over op, dat scheelt me nu al 10 procent marktaandeel! Daar moeten we nodig wat aan gaan doen! Daarom wil ik op R&D ook de beste mensen die er zijn. Jan: Nou, dan ben ik denk ik de man die u zoekt. Ik heb immers meegewerkt aan de ontwikkeling van dat product, dus ik weet precies wat er in zit en waarom het beter werkt dan uw huidige antirimpelcrème. En ik zou u best de samenstelling van de crème van Skinfab kunnen onthullen... Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 1/5
Stilte. Henk probeert razendsnel na te denken. Dit is wellicht een gouden kans om het marktaandeel weer te herstellen. De raad van bestuur zet me ook al een tijdje onder druk om met iets nieuws te komen. En het kan anders al gauw nog een halfjaar duren voordat we met iets vergelijkbaars op de markt kunnen komen en dan zijn we nog meer klanten kwijt. Het is dan wel stelen van geheime informatie van de concurrent, maar wat dan nog? Hoeven ze niks van te weten te komen en er rust geen patent op. Analysevoorbeeld 1 Wat is het morele probleem? Is het aannemen van een sollicitant om heimelijk vertrouwelijke informatie van een concurrent te verkrijgen toegestaan? 2 Wie zijn de betrokken stakeholders en wat zijn hun belangen? Stakeholders Belangen Niveau per belang Henk Dunker Behoud van baan Vinden van een goede nieuwe werknemer R&D Cosmetrics Continuïteit en rendement Vinden van een goede nieuwe werknemer R&D Jan Kardijn Beter inkomen Skinfab Continuïteit en rendement Behoud van goede werknemers Overige Continuïteit en rendement 3 Welke verschillende handelingsmogelijkheden zijn er? 1 Afwijzen en aannemen andere kandidaat. 2 Aannemen en afslaan van het aanbod heimelijk informatie te verkrijgen. 3 Aannemen en ingaan op het aanbod. 4 Welke belangen worden positief of negatief geraakt bij elk van de alternatieven? Alternatief 1 Positief Negatief Afwijzen en aannemen andere kandidaat. Niet de vakinhoudelijk beste, maar wel geschikte Continuïteit en rendement voor middellange termijn (1-2 jaar) onder druk. Positie Henk Dunker voor middellange termijn onder druk. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 2/5
Alternatief 2 Positief Negatief Aannemen en afslaan van het aanbod heimelijk informatie te verkrijgen. Sollicitant kan salarisverbetering verwachten in nieuwe baan. Vakinhoudelijk beste Skinfab is verlost van werknemer die blijkbaar niet meer voldoende betrokken is bij de organisatie en onbetrouwbaar is. Sollicitant kan onbetrouwbaar genoemd worden. Betrouwbaarheid als interne waarde van de organisatie en als afgeleid belang voor continuïteit en rendement wordt dus ook geschaad. Continuïteit en rendement voor middellange termijn (1-2 jaar) onder druk. Positie Henk Dunker voor middellange termijn onder druk. Skinfab verliest deskundige werknemer. Alternatief 3 Postief Negatief Aannemen en ingaan op het aanbod. Sollicitant kan salarisverbetering verwachten in nieuwe baan. Vakinhoudelijk beste Sollicitant kan onbetrouwbaar genoemd worden. Betrouwbaarheid als interne waarde van de organisatie en als afgeleid belang voor continuïteit en rendement wordt dus ook geschaad. Relatie Henk Dunker met raad van bestuur kan op korte termijn sterk verbeteren. Concurrentiepositie van de organisatie kan op korte termijn sterk verbeterd worden. Skinfab verliest deskundige werknemer. Vertrouwensrelatie met Skinfab en andere onder druk. Skinfab is verlost van werknemer die blijkbaar niet meer voldoende betrokken is bij de organisatie en onbetrouwbaar is. 5 Welke normen of waarden zijn in het geding? Uit voorgaande belangenopsomming blijkt dat de waarde die centraal staat in dit dilemma, vertrouwen of betrouwbaarheid is. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 3/5
6 Belangenafweging en conclusie 1 Welke belangen wegen het zwaarst en waarom? Het financiële voordeel door de verkregen informatie kan groot zijn, maar dat zal vooral voor de korte en middellange termijn gelden. Daartegenover staat dat de loyaliteit van Kardijn jegens zijn huidige werkgever gering is, en dat het feit dat hij blijkbaar toegang heeft tot vertrouwelijke informatie, voor hem blijkbaar moreel van geringe waarde is. Dat zijn eigenschappen die hij waarschijnlijk ook zal hebben in zijn nieuwe functie bij Cosmetrics. En dat is sowieso op langere termijn schadelijk voor de organisatie, omdat hij in externe relaties geen betrouwbare medewerker is en ook omdat hij intern niet de betrokkenheid en betrouwbaarheid zal tonen die essentieel is voor continuïteit en succes op de langere termijn. Bovendien haal je iemand binnen die door zijn houding de cultuur in de organisatie sterk negatief kan beïnvloeden en dat is op langere termijn funest. Ten slotte zal de relatie met Skinfab en de andere onder druk komen, zelfs al komt het lekken van vertrouwelijke informatie niet uit. Net zoals intern vertrouwen een kernwaarde is, geldt dat ook voor de relatie met andere stakeholders. Uiteindelijk heeft iedereen baat bij goede vertrouwensrelaties. Het financiële voordeel op de korte en middellange termijn lijkt al met al niet op te wegen tegen de nadelen van het indienst-nemen van een onbetrouwbare werknemer. 2 Welke conclusie trek ik hieruit wat betreft mijn beslissing inzake het dilemma? De conclusie is derhalve dat Jan Kardijn moet worden afgewezen en dat Henk Dunker een van de andere kandidaten moet aanstellen. 3 Hoe kan ik mijn beslissing vanuit de drie ethische perspectieven verdedigen? Vanuit het intentieperspectief is het voorstel van Jan Kardijn laakbaar. Hij heeft de intentie om het hem door Skinfab gegeven vertrouwen te misbruiken. Het aannemen van Jan Kardijn inclusief vertrouwelijke informatie betekent het accepteren van deze gezindheid. Ook als Dunker hem aanneemt zonder van zijn aanbod gebruik te maken, is er tot op zekere hoogte sprake van acceptatie of ten minste gedogen van de intentie. Vanuit het normenperspectief is het voorstel van Kardijn in strijd met de norm van betrouwbaarheid. Het aannemen van Kardijn, inclusief of exclusief de vertrouwelijke informatie, betekent hoe dan ook het aannemen van iemand die het niet zo nauw neemt met deze norm en dus accepteer je daarmee dat deze norm overschreden mag worden. Vanuit het gevolgenperspectief heeft het aannemen inclusief informatie een zakelijk voordeel, maar ook belangrijke zakelijke nadelen en risico s die waarschijnlijk op de lange termijn schadelijker zijn dan het voordeel op de korte of middellange termijn. Cosmetrics haalt een onbetrouwbare werknemer in huis, die na verloop van tijd net zo makkelijk weer aan een andere concurrent vertrouwelijke informatie kan doorspelen als hem dat materieel gewin oplevert. Bovendien zal Kardijn een cultuur introduceren die op termijn zeer schadelijk kan zijn voor de organisatie. Al deze nadelige gevolgen gelden net zozeer als Cosmetrics hem aanneemt zonder gebruik te maken van zijn aanbod. En ten slotte zal in het geval van aannemen inclusief informatie waarschijnlijk de verslechterde relatie met de schadelijk uitpakken voor Cosmetrics en de hele bedrijfstak in het algemeen. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 4/5
4 Hoe kan ik mijn beslissing verdedigen vanuit het principe van wederkerigheid? Als de organisatie accepteert dat een werknemer van een concurrent vertrouwelijke informatie uitspeelt, zal zij dat ook andersom moeten accepteren. 5 Hoe kan ik mijn beslissing verdedigen vanuit het principe van universaliteit? Stel dat alle organisaties een dergelijk handelen zouden accepteren, dan zou dat uiteindelijk iedere organisatie schaden. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 5/5