Do s en don ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende senioren Leen Heylen
Inhoud Oud en eenzaam? Een situatieschets Definitie eenzaamheid Sociale en emotionele eenzaamheid Wat maakt ouderen kwetsbaar voor eenzaamheid? Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Verwerkingsstijlen Types interventies Do s and don ts in de praktijk
Oud en eenzaam? Een situatieschets Oud en eenzaam? Meerderheid ouderen voelt zich niet eenzaam De eenzame oudere bestaat niet Vergrijzing: toenemend aantal en aandeel ouderen: belang juist begrip problematiek!
Definitie eenzaamheid De Jong-Gierveld (1984) Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het gaat hierbij om een verschil tussen gerealiseerde contacten met andere mensen en de contacten zoals men die voor zichzelf zou wensen. Deze situatie wordt als des te erger ervaren naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren.
Definitie eenzaamheid Definities eenzaamheid: 3 gemeenschappelijke elementen 1) Resultaat van tekorten aan sociale relaties 2) Subjectieve ervaring 3) Pijnlijke, onaangename ervaring Onderscheid types eenzaamheid: sociale en emotionele eenzaamheid
Definitie eenzaamheid Sociale eenzaamheid Emotionele eenzaamheid Gemis in bredere kring van sociale relaties Gemis hechte band
Definitie eenzaamheid Waarom dit onderscheid toepassen? De risicofactoren voor beide types eenzaamheid verschillen aandacht diversiteit onder ouderen Beide types eenzaamheid vragen om verschillende aanpak Sociale eenzaamheid: verbeteren kwantiteit / kwaliteit bredere sociale relatiekring Emotionele eenzaamheid: nieuwe / verbeterde hechte affectieve band
Eenzaamheid in cijfers Eenzaamheidsgevoelens Belgische 65-plussers (2011) Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)
Eenzaamheid in cijfers Sociale en emotionele eenzaamheid Bron: Koning Boudewijnstichting (2011)
Risicofactoren eenzaamheid Wat zijn de risicofactoren voor sociale en emotionele eenzaamheid? Onderscheid directe en indirecte risicofactoren Directe risicofactoren: kenmerken van sociale relaties die aan de bron liggen van gevoelens van eenzaamheid Indirecte risicofactoren: achtergrondkenmerken die een effect hebben op de directe risicofactoren
Risicofactoren eenzaamheid Achtergrondkenmerken Sociale relaties Hechte affectieve relatie Sociale eenzaamheid Emotionele eenzaamheid
Resultaten: directe risicofactoren Sociale eenzaamheid Emotionele eenzaamheid Kwantiteit en kwaliteit bredere sociale relatiekring Contactfrequentie Tevredenheid sociale leven Feitelijke sociale relaties en subjectieve evaluatie sociale relaties Partnerrelatie & kwaliteitsvolle relaties met anderen Feitelijk tekort & subjectieve evaluatie Aan- of afwezigheid partner Partner: kwaliteit van de partnerrelatie Geen partner: belang van partner in leven of kwaliteitsvolle relaties met anderen
Resultaten: indirecte risicofactoren Leeftijd Gender Gezondheid De partnerrelatie Kinderen Socio-economische status Aandacht voor samenhang achtergrondkenmerken: leeftijd en gender
Risicofactoren: indirecte risicofactoren Sociale eenzaamheid Leeftijd geen verschil Mannen hoger risico Slechte gezondheid Bij mannen: slechte gezondheid partner Verweduwde ouderen hoog; nooit gehuwde ouderen laag (~ al dan niet kinderloos) Zwakke socioeconomische status: hoog Emotionele eenzaamheid Leeftijd: hoe ouder, hoe hoger Vrouwen hoger risico o.w.v. verweduwing,, maar los daarvan mannen heel kwetsbaar Slechte gezondheid Bij mannen: slechte gezondheid partner Verweduwde ouderen en gescheiden ouderen (ook hertrouwde): hoog Zwakke socioeconomische status: hoog
Risicofactoren: concluderend Eenzaamheid = complex fenomeen Niet te herleiden tot stereotypen Verschillende paden naar eenzaamheid Aandacht voor complexiteit en diversiteit onder ouderen = aandacht voor ongelijkheid Ook in aanpak van eenzaamheid bij ouderen It is a truism to talk about diversity in later life. A key issue is whether diversity is also conceptualised as a source of inequalities or simply reflects variations (Arber, 2004)
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Van theorie naar praktijk Drie verwerkingsstijlen (Fokkema & Van Tilburg, 2005) 1) Netwerkontwikkeling 2) Standaardverlaging 3) Leren omgaan met eenzaamheid
Bron: Fokkema & Van Tilburg (2006)
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Van theorie naar praktijk Types van interventie (Fokkema & Van Tilburg, 2005) 1) Algemene voorlichting ~beeldvorming 2) Deskundigheidsbevordering 3) Sociaal-culturele activering 4) Persoonlijke activering 5) Cursussen / therapieën Onderscheid individuele versus groepsbenadering
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen Van theorie naar praktijk: do s and don ts 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? 2) Deskundigheidsbevordering, ook van vrijwilligers 3) Beeldvorming: vermijden new ageism
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe?
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? Voorbeelden uit de praktijk: jullie ervaringen? Hoe tewerk gegaan? Type activiteit? Duur? Welke doelgroep? Ervaringen? Op welke wijze vrijwilligers ingezet? Drempels? Randvoorwaarden? Positieve ervaringen?
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? Voorbeelden uit de praktijk Huisbezoeken bij ouderen Effie piepen, Aandacht voor senioren, Spring eens binnen, Onderzoek Fokkema & Van Tilburg (2005) 10 interventies: maar twee effectief Esc@pe: internet aan huis voor ouderen met chronische ziekte of handicap Groepsactiviteiten in woonzorgcentra (koffietijd & gespreksgroepen)
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? Aandacht voor type eenzaamheid Meer dan meer contacten Sociale eenzaamheid: verbetering in kwantiteit of kwaliteit sociale relaties Emotionele eenzaamheid ~ hechte affectieve relatie
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? Aandacht voor complexiteit problematiek de eenzame oudere bestaat niet, de oplossing ook niet Verfijnen doelgroep: op wie richt project zich? Zijn potentiële deelnemers in staat of gemotiveerd om deel te nemen? Aandacht voor negatieve neveneffecten Stigma eenzaamheid : versterken problematiek
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 1) Netwerkontwikkeling, maar hoe? Centrale principes Gelijkwaardigheid en wederkerigheid relaties Vrijwilliger oudere Wat is de rol van vrijwilliger? Toeleiden tot? Eén-op-één-relatie uitbouwen? Duidelijkheid rol! o Wat mag oudere verwachten? o Wat mag vrijwilliger verwachten? Duurzaam karakter Belang van regelmaat en continuïteit in relaties
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 2) Deskundigheidsbevordering, ook van vrijwilligers Zij vormen de intermediairs Cursussen of informatiebijeenkomsten over aanpak van eenzaamheid bij ouderen
Aanpak van eenzaamheid bij ouderen 3) Tot slot, hoe kijken we naar ouderen? Van ageism naar new ageism ageism = systematisch stereotyperen en discrimineren van mensen omwille van hun leeftijd new ageism = stereotyperen en discrimineren van ouderen die afhankelijk zijn niet meer angst om oud te worden, maar angst om oud te worden met fysieke beperking Belang van vermijden new ageism, ook in projecten aanpak van eenzaamheid bij ouderen Belang van algemene beeldvorming die we hanteren: standaardverlaging
Do s en don ts bij aanpak van eenzaamheid bij thuiswonende senioren leen.heylen@khk.be