27 april 2010 Corr.nr. 2010-21061, CW Nummer 12/2010 Zaaknr. 244415 Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen voor de herbestemming van het batig saldo van de geliquideerde Groninger Borgenstichting. SAMENVATTING: Naar aanleiding van de liquidatie van de Groninger Borgenstichting (GBS) dient het batig saldo van de GBS herverdeeld te worden. In deze voordracht leggen wij een voorstel voor herbestemming van het batig saldo ter besluitvorming aan u voor. De middelen komen conform de statuten ten goede aan instandhouding van de betreffende borgen. 1. Inleiding Per 2005 heeft de provincie Groningen een structuurwijziging ten aanzien van de borgen doorgevoerd. Een belangrijk onderdeel daarvan was de opheffing van de Groninger Borgenstichting (GBS) per 1 januari 2005. Uw Staten hebben met de opheffing van de GBS ingestemd middels uw besluit van 15 december 2004 (voordracht 37/2004). Daarin is ook genoemd dat er nog een aantal afrondende werkzaamheden moet worden verricht: ten eerste de financiële afwikkeling van de liquidatie en ten tweede de herbestemming van het batig saldo van de GBS. De financiële afwikkeling van de liquidatie is inmiddels afgerond; de GBS is in zijn geheel opgeheven. Het resterend batig saldo van 309.440,31 is overgemaakt op de rekening van de provincie Groningen. Conform de statuten van de GBS is het aan Provinciale Staten van Groningen om tot herbestemming van het batig saldo te komen. In artikel 12 van de statuten van de GBS staat hierover het volgende: "Een (daarbij) geconstateerd batig slot vervalt aan de provincie Groningen en zal door Provinciale Staten van Groningen voor zoveel mogelijk worden aangewend voor de instandhouding van de Groninger borgen en/of hun borgterreinen." In deze voordracht leggen wij u een voorstel voor aangaande herbestemming van het batig saldo van de GBS. Wij geven eerst de achtergrond van de GBS weer, vervolgens geven wij aan welke mogelijkheden er in de herbestemming van het batig saldo van de GBS zijn (inclusief consequenties) en tot slot leggen wij u een daaruit voortvloeiend voorstel voor. 2. Achtergrond 2a. GBS en de borgen De GBS had als taak om zorg te dragen voor beheer, behoud en exploitatie van de Groninger borgen. De volgende borgen waren daartoe aangesloten bij de GBS 1 : a. Museale borgen: Menkemaborg, Fraeylemaborg, Borg Verhildersum en Borg Nienoord b. Eigen borgen (in bezit van de GBS): Allersmaborg, Borg Ewsum en Borg Rusthoven c. Overige borgen: Coendersborg, Ennemaborg, Iwema-steenhuis, Piloersemaborg en Borg Welgelegen. Tijdens de ontmanteling van de GBS zijn de drie eigen borgen ondergebracht bij nieuwe eigenaren: de Allersmaborg is verkocht aan de Rijksuniversiteit Groningen, Borg Ewsum is overgedragen aan de Stichting Beheer Borg Ewsum en Borg Rusthoven is in particulier bezit gekomen. 1 Uit beleidsplan 2001-2004 van de GBS 12-1
Bovenstaande twaalf borgen zijn de te begunstigen borgen voor het batig saldo van de GBS. Een schematisch overzicht van de betreffende borgen en de huidige eigenaren/beheerders vindt u hieronder. Borg Plaats Eigenaar/beheer (peiljaar 2010) 1. Allersmaborg Ezinge Rijksuniversiteit Groningen* 2. Borg Ewsum Middelstum Stichting Beheer Borg Ewsum 3. Borg Nienoord Leek Gemeente Leek* 4. Borg Rusthoven Wirdum Particulier bezit 5. Borg Verhildersum Leens Stichting Borg Verhildersum 6. Borg Welgelegen Sappemeer Stichting Odd Fellowhuis Welgelegen 7. Coendersborg Nuis Stichting Het Groninger Landschap 8. Ennemaborg Midwolda Stichting Het Groninger Landschap 9. Fraeylemaborg Slochteren Gerrit van Houtenstichting 10. Iwema-steenhuis Niebert Stichting Het Groninger Landschap 11. Menkemaborg Uithuizen Stichting Museum Menkemaborg 12. Piloersemaborg Den Ham Stichting Piloersemaborg * beheer door een aparte stichting daarvoor in het leven geroepen 2b. structuur na opheffing GBS De huidige structuur is -sinds de opheffing van de GBS in 2005- als volgt. De provincie onderhoudt directe subsidierelaties met drie museale borgen 2, de borgen dragen eigen verantwoordelijkheid voor instandhouding en exploitatie, Marketing Groningen heeft de promotie van de borgen als één van haar zeven speerpunten opgenomen en het Museumhuis Groningen verzorgt een gezamenlijk platform voor de borgen. Deze structuur is conform de afspraken die bij de opheffing van de GBS met de diverse partijen zijn overeengekomen. 3. Financiële en inhoudelijke opties Zoals hierboven al aangegeven, dient het batig saldo van de GBS besteed te worden aan instandhouding van de Groninger borgen en/of hun borgterreinen. Op basis van dit gegeven zijn de mogelijkheden verkend om tot een adequate verdeling van het batig saldo te komen 3. In deze paragraaf geven wij de beschikbare mogelijkheden weer en de consequenties die hieraan verbonden zijn. Er zijn twee zaken die in dit kader van belang zijn: waaraan kan het batig saldo precies ter beschikking komen en hoe kunt u tot een financiële verdeling van het batig saldo komen? 3a. Hoe komen we tot een financiële verdeling van het batig saldo? Het is niet meer te achterhalen hoe het batig saldo tot stand is gekomen c.q. uit welke middelen dit is opgebouwd. Dat betekent dat het niet mogelijk is om vanuit het verleden tot een relatieve verdeling van het batig saldo te komen. Daarom zal er een andere verdeelsleutel ontwikkeld moeten worden, afhankelijk van de manier waarop het batig saldo verdeeld wordt. De eenvoudigste manier van verdelen is door het batig saldo in twaalf gelijke delen aan de borgen beschikbaar te stellen. Gezien de substantiële verschillen tussen de omvang van de borgen en de daaraan gelieerde onderhoudskosten zien wij dit niet als een redelijke verdeling. Een relatieve 2 Te weten met de Fraeylemaborg, Menkemaborg en Borg Verhildersum. 3 Op basis van het feit dat het saldo eenmalig is en aan instandhouding van borgen/-terreinen besteed moet worden, zijn alvast de volgende zaken uitgesloten: - activiteiten die geen (structurele) investering betreffen (want het gaat om instandhouding van de borgen/borgterreinen); - het batig saldo is slechts één maal uit te geven, dus het kan niet aan structurele-/exploitatiesubsidies worden toegevoegd. 12-2
verdeling daarentegen vraagt om een handvat om tot een verdeelsleutel te komen (zie voor een inhoudelijke toelichting paragraaf 3b). Naast de inhoud is het ook van belang dat we een keuze maken in de vorm waarin het batig saldo beschikbaar gesteld wordt. Ten aanzien van de vorm kan het batig saldo grofweg op twee manieren worden ingezet. De eerste manier is via een budget waarop borgen een bijdrage ten behoeve van instandhouding kunnen aanvragen. Echter, aangezien de hoogte van de gevraagde bijdrage afhangt van de inhoud van het plan, zal de verdeling van de middelen niet op een onderling evenwichtige manier tot stand komen. Kortom: werken met een budget waarop de borgen kunnen aanvragen, zal in de eerste plaats geen inzicht geven in de relatieve opgave van de borgen onderling. In de tweede plaats zal het budget -gezien de hoge instandhoudingkosten van de borgen in relatie tot het beschikbaar batig saldo GBS- sterk overvraagd worden, waardoor een vorm van prioritering nodig zal zijn. Wij zijn van mening dat zo'n werkwijze te omslachtig is en bovendien onvoldoende recht doet aan de onderlinge opgave van de borgen. De tweede manier is dat de provincie het geld rechtstreeks aan de borgen beschikbaar stelt. De manier waarop het batig saldo verdeeld wordt, zowel financieel als inhoudelijk, moet dan bij voorbaat duidelijk zijn. Wij stellen u voor om deze werkwijze te hanteren, aangezien dat voor alle partijen uitzicht biedt op een transparante en directe herbestemming van de middelen. De inhoudelijke mogelijkheden zetten wij hieronder uiteen. De verdeelsleutel en de praktische uitvoering benoemen wij in paragraaf 4, nadat wij ook de inhoudelijke mogelijkheden hebben uiteengezet. 3b. Hoe komen we tot een inhoudelijke verdeling van het batig saldo? We kunnen het begrip 'instandhouding' breed opvatten of juist afbakenen. Een afgebakende opvatting heeft betrekking op een specifiek onderdeel dat voor alle borgen relevant is. Bij een brede opvatting spreken we over algemene instandhoudings- c.q. restauratieplannen. Een toelichting op deze opties: Een afgebakende benadering kan bijvoorbeeld gekoppeld worden aan investeringen op het gebied van brandveiligheid. Hoewel borgen tot op zekere hoogte investeringen hebben gerealiseerd op het punt van brandveiligheid (bijvoorbeeld rookmelders en brandblussers), ontbreekt het de borgen aan apparatuur waarmee de brandweer direct wordt gealarmeerd en automatische brandblussing in werking treedt. Een dergelijke investering komt de instandhouding van de borg ten goede omdat in geval van brand snel ingegrepen kan worden. Na inventarisatie en overleg met de betreffende borgen hebben wij geconcludeerd dat de borgen uiteenlopende voorzieningen hebben getroffen op het terrein van brandveiligheid. Zij geven de voorkeur aan de mogelijkheid voor een alternatieve inzet op het gebied van instandhouding. Dat brengt ons bij de brede benadering: Een brede benadering van instandhouding leidt naar instandhoudings- c.q. restauratieplannen, een gegeven waar borgen continu mee te maken hebben. Een borg vergt immers regelmatig onderhoud en nieuwe investeringen. Hiertoe bestaat onder meer de BRIM-regeling; deze restauratieregeling voorziet in een gedeelte van de financiering van restauratieopgaven. Een voordeel van de mogelijkheid om een bijdrage ten behoeve van instandhouding in de brede zin van het woord te geven, is dat iedere borg te maken heeft met instandhoudings- c.q. restauratiekosten. Dit gegeven is dus voor iedere borg actueel. Nadelig is dat er niet gesproken kan worden van gelijkwaardige/vergelijkbare restauratieopgaven, -plannen en ambities. In het hanteren van een juiste verdeelsleutel vraagt dit specifieke aandacht. Wij hebben met de te begunstigen borgen gesproken over de inzet en een verdeling die recht doet aan de vraag van de borgen in relatie tot de tekst in de statuten van de GBS, en waaruit een wenselijk en haalbaar voorstel vloeit. In onderstaand voorstel hebben wij overwegingen en suggesties van de borgen meegenomen. Ons inziens doet het voorstel recht aan de behoefte van de te begunstigen borgen en kan op korte termijn de verdeling van het batig saldo gerealiseerd zijn. 12-3
4. Conclusie en voorstel Bovenstaande verkenningen bezien wij mede vanuit pragmatisch perspectief. Wij vinden het van belang dat het proces van verdeling niet meer tijd en inspanning in beslag neemt dan strikt noodzakelijk, en bovendien staat voor ons voorop dat de borgen zich kunnen vinden in de manier waarop het batig saldo herverdeeld wordt. Conform de wensen van de borgen en passend binnen de statuten van de GBS stellen wij voor om tot een algemene verdeling van de middelen te komen (brede benadering), waarmee het batig saldo aan instandhouding in de brede zin van het woord besteed kan worden. In deze optie is het uiteraard ook mogelijk om investeringen op het gebied van brandveiligheid te realiseren. Ten aanzien van de wijze van verdeling stellen wij voor om het batig saldo rechtstreeks aan de borgen te beschikken, waarbij er twee randvoorwaarden zijn: 1. Het budget wordt beschikbaar gesteld op basis van een verdeelsleutel. Wij vinden het van belang om een verdeelsleutel te hanteren die op hoofdlijnen recht doet aan de onderlinge verschillen van de borgen. Dat betekent dat voorliggend voorstel een verdeelsleutel vraagt die gebaseerd is op de instandhoudingbehoefte van de borgen. Er is geen objectieve formule voor een relatieve verdeling van het batig saldo. Dat heeft onder meer te maken met uiteenlopende ambities van de borgen op het gebied van instandhouding, en met de diversiteit en specifieke kenmerken van de borgen in zijn algemeenheid. Wij komen na overleg met de betreffende borgen d.d. 18 maart jl. tot het volgende voorstel, waarbij wij van mening zijn dat er op hoofdlijnen recht gedaan wordt aan genoemde verschillen. De borgen stemmen in met dit voorstel. De vier museale borgen hebben te maken met hogere kosten dan de niet-museale borgen. Dit heeft te maken met de permanente publiekstoegankelijkheid van de borgen en de eisen die dit met zich meebrengt. Daarom stellen wij voor om een verdeelsleutel te hanteren waarbij de vier museale borgen anderhalf maal het bedrag toegekend wordt dat de niet-museale borgen ontvangen. Met deze 'wegingsfactor anderhalf' voor de museale borgen worden zij tegemoet gekomen in de hoge(re) instandhoudingkosten. Deze verdeelsleutel leidt tot de volgende verdeling: De acht niet museale borgen 4 ontvangen per borg 22.102,88 De vier museale borgen 5 ontvangen per borg 33.154,32 2. De te begunstigen borgen dienen een (kort) plan in. Wij zullen, na vaststelling van deze voordracht, de borgen vragen een plan in te dienen waarin men uiteen zet hoe de te ontvangen middelen ingezet zullen worden ten behoeve van instandhouding. Hierbij is instandhouding een begrip dat betrekking kan hebben op alle structurele onderhoud en/of investeringen aan de borg en/of het borgterrein. De borgen kunnen daarmee zelf hun prioriteit op het gebied van instandhouding aangeven. Op basis van de ingediende plannen en de te hanteren verdeelsleutel kan het toegedeelde budget ingezet worden. De beoordeling en afhandeling van de afrekening zal gebaseerd worden op het ingediende plan. Wij verwachten hiermee een voorstel te hebben ontwikkeld dat in goed overleg met de betrokken partijen tot stand is gekomen. Wij stellen u voor om het in ontwerp bij deze voordracht gevoegde besluit vast te stellen. Groningen, 27 april 2010. Gedeputeerde Staten van Groningen: M.J. van den Berg, voorzitter. H.J. Bolding, secretaris. 4 Allersmaborg, Borg Ewsum, Borg Rusthoven, Coendersborg, Ennemaborg, Iwema-steenhuis, Piloersemaborg en Borg Welgelegen 5 Menkemaborg, Fraeylemaborg, Borg Verhildersum en Borg Nienoord 12-4
Nr. 12/2010 Provinciale Staten van Groningen: Gelezen de voordracht van Gedeputeerde Staten van 27 april 2010, nr. 2010-21.061, CW; BESLUITEN: 1. Het batig saldo ad 309.440,31van de (voormalige) Groninger Borgenstichting te verdelen als volgt: a. een eenmalige bijdrage van 22.102,88 voor de borgen Allersmaborg, Borg Ewsum, Borg Rusthoven, Coendersborg, Ennemaborg, Iwema-steenhuis, Piloersemaborg en Borg Welgelegen; b. een eenmalige bijdrage van 33.154,32 voor de museale borgen Menkemaborg, Fraeylemaborg, Borg Verhildersum en Borg Nienoord. 2. te bepalen dat bovengenoemde bijdragen dienen te worden besteed aan de instandhouding van de borg en/of hun borgterrein. Groningen, Provinciale Staten voornoemd:, voorzitter., griffier. 12-5
12-6