RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK NAAR KWALITEITSVERBETERING BIJ DE BERNADETTESCHOOL SO/VSO-ZMLK Plaats : Oss BRIN-nummer : 02SW Arrangementsnummer : 90482 Onderzoek uitgevoerd op : 4 november 2010 Rapport vastgesteld te Eindhoven op 8 februari 2010 HB2742988/12 Documentnummer: H3038309
Pagina 2 van 11
1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs voerde op 4 november 2010 een onderzoek uit op de Bernadetteschool, school voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs aan zeer moeilijk lerende kinderen (zmlk/cluster 3). Dit onderzoek had tot doel na te gaan of er sprake is van tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs en in de naleving van wet- en regelgeving. Aanleiding Tijdens een kwaliteitsonderzoek op 8 oktober 2009 beoordeelde de inspectie twee normindicatoren (3.5 en 3.8) binnen het aspect systeem van leerlingenzorg met een onvoldoende. Ook stelde zij tekortkomingen vast binnen een groot aantal andere aspecten van het toezichtkader. De bevindingen van het onderzoek staan beschreven in het inspectierapport dat is vastgesteld op 11 januari 2010. De inspectie beoordeelde de kwaliteit van het onderwijs als zwak en intensiveerde het toezicht. In het kader hiervan voert de inspectie nu een onderzoek uit om na te gaan of de eerder vastgestelde tekortkomingen zijn opgeheven. Toezichthistorie In juni 2006 bezocht de inspectie de Bernadetteschool voor een jaarlijks onderzoek met als onderwerpen de aspecten systeem van leerlingenzorg en functionaliteit van de handelingsplanning. De inspectie beoordeelde toen de indicatoren 3.2, 3.5, 3.8 en 4.1 met een onvoldoende. Een inspectieonderzoek in januari 2009 wees uit dat deze tekortkomingen nog altijd niet waren opgeheven. Problemen in organisatie en management hadden voor stagnatie in de kwaliteitsontwikkeling gezorgd. In mei 2009 heeft de inspectie de tekortkomingen en risico s opnieuw met bestuur en directie besproken. Tijdens dit gesprek bleek onvoldoende of de kwaliteit van het onderwijs op de school nog altijd zwak of inmiddels zelfs zeer zwak was. De inspectie besloot daarom in oktober 2009 een integraal kwaliteitsonderzoek uit te voeren om op basis daarvan het geïntensiveerd toezicht opnieuw in te richten. In oktober 2009 bleek de kwaliteit nog altijd zwak. De directie diende daarop namens het bestuur een ontwikkelplan bij de inspectie in. De voortgang van dit plan is in april en september 2010 besproken. Onderzoeksopzet Deze rapportage is gebaseerd op: - Onderzoek en analyse van documenten over de school, waaronder de schoolgids 2010/2011, het schoolplan 2008/2012 en het ontwikkelplan 2010. - Onderzoek op locatie, waarbij de inspectie: Leerlingdossiers, handelingsplannen en diverse beleidsdocumenten bestudeerde; de onderwijspraktijk observeerde; gesprekken voerde met de directie, leden van de de commissie voor de begeleiding en leraren. Uit het waarderingskader onderzocht de inspectie de basisset van indicatoren. Om het belang van de kwaliteitszorg te benadrukken in relatie tot het borgen en verder ontwikkelen van de gerealiseerde basiskwaliteit, voegde zij de indicatoren uit het aspect 'cyclisch proces van kwaliteitszorg' aan het onderzoek toe. Na afloop van het onderzoek heeft de inspectie de bevindingen besproken met de directie van de school. Daarbij was een vertegenwoordiger van het bevoegd gezag aanwezig. Pagina 3 van 11
Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek gebaseerd op het toezichtkader speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs 2005. het jaarwerkplan verantwoordt de inspectie welke wettelijke aspecten zijn onderzocht. De documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek op het gebied van de onderwijskwaliteit en de wettelijke voorschriften. Daarop volgt een beschouwing waarin de inspectie tekortkomingen toelicht en de schoolontwikkeling waar mogelijk in samenhang beschrijft. Hoofdstuk 3 bevat het toezichtarrangement. Pagina 4 van 11
2. BEVINDINGEN, Bernadetteschool 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader (voortgezet) speciaal onderwijs. De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. De inspectie onderzocht daarnaast of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Cyclisch proces kwaliteitszorg 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 1.2 De school hanteert een onderwijsconcept dat aansluit bij haar leerlingenpopulatie. 1.3 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.4 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.5 De school evalueert regelmatig de leerlingenzorg. 1.6 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen en de leerlingenzorg. 1.8 De school rapporteert aan belanghebbenden inzichtelijk over de gerealiseerde kwaliteit van haar onderwijs. Systeem van leerlingenzorg 3.1 De commissie voor de begeleiding bepaalt de onderwijsrelevante beginsituatie van de leerlingen. 3.3 De school stelt een handelingsplan vast in overeenstemming met de ouders. 3.5 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de vorderingen en ontwikkeling van de leerlingen. 3.8 De commissie voor de begeleiding evalueert de uitvoering van het handelingsplan. Functionaliteit handelingsplanning 4.1 De leerinhouden komen overeen met de afspraken in de documenten voor handelingsplanning. Leerstofaanbod 5.1 De school hanteert een leerstofaanbod voor de schoolse vakken. 5.4 Het leerstofaanbod sluit aan op het uitstroomperspectief van de leerlingen. 5.5 Het leerstofaanbod maakt het mogelijk gericht in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Pagina 5 van 11
Onderwijstijd 6.3 De teamleden maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 6.4 De school stemt de hoeveelheid tijd af op de onderwijsbehoeften van (individuele) leerlingen. (Ortho)pedagogisch handelen 7.2 De teamleden gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om. 7.4 De teamleden handhaven de gedragsregels. 7.6 De teamleden stemmen hun (ortho)pedagogisch handelen af op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. (Ortho)didactisch handelen 8.2 De leraren leggen duidelijk uit. 8.4 De leraren stimuleren de leerlingen tot denken. 8.5 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 8.7 De leraren stemmen de instructie en verwerking af op de onderwijsbehoeften van de leerling. Actieve en zelfstandige rol leerlingen 9.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 9.3 De leerlingen hebben verantwoordelijkheid voor de organisatie van hun leerproces, die past bij hun ontwikkelingsniveau. Schoolklimaat 10.1 De school heeft inzicht in de beleving van de sociale veiligheid door leerlingen en personeel en in de incidenten die zich op het gebied van sociale veiligheid op school voordoen. 10.2 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op het voorkomen van incidenten in en om de school. 10.3 De school heeft een veiligheidsbeleid gericht op afhandeling van incidenten in en om de school. 10.4 De leerlingen en de teamleden voelen zich aantoonbaar veilig op school. 10.6 De ouders tonen zich betrokken bij de school door de activiteiten die de school daartoe onderneemt. Opbrengsten 11.4 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingen mag worden verwacht. 5 Wet- en regelgeving De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd (WEC, artikel 27). De onderwijstijd voldoet aan de wettelijke voorschriften (WEC, artikel 11). ja nee Pagina 6 van 11
2.2 Beschouwing Algemeen beeld De inspectie concludeert dat de kwaliteit van het onderwijs op de Bernadetteschool van voldoende niveau is. Zij baseert haar oordeel op de beslisregel die zij toepast op het aspect systeem van leerlingenzorg. Drie van de vier normindicatoren uit dit aspect waardeert zij met een voldoende. De afgelopen jaren heeft de school hard gewerkt om de tekortkomingen op te heffen, die de inspectie bij eerdere onderzoeken vaststelde. In diverse opzichten hebben deze inspanningen resultaat gehad. Daarnaast is een aantal verbetertrajecten nog in volle gang. Zo is de school bezig de bestaande leerlijnen te verfijnen door doelen aan te scherpen en de daaraan gekoppelde methodes waar nodig te vernieuwen. Het ontwikkelplan en de mondelinge toelichting daarop door bestuur en directie laten zien dat de organisatie zich bewust is van noodzakelijke vervolgstappen. Zij zet zich in voor verdere kwaliteitsontwikkeling, waarbij zij getuigt van een op opbrengsten gerichte aanpak. De inspectie heeft geen tekortkomingen vastgesteld in de naleving van wet- en regelgeving. Toelichting Cyclisch proces kwaliteitszorg Op het gebied van kwaliteitszorg heeft de school zich ten opzichte van 2009 sterk verbeterd. Toen beoordeelde de inspectie zes van de acht indicatoren met een onvoldoende. Nu stelt zij vast dat de school beschikt over een cyclisch systeem dat nog slechts op enkele onderdelen verbetering behoeft. Na een periode met een interim-directie heeft het managementteam vanaf september jl. een nieuwe, definitieve samenstelling gekregen. Dit geeft rust en stabiliteit en zorgt voor een heldere aansturing. Management en team hebben inmiddels een eenduidig onderwijsconcept voor ogen dat het fundament vormt waarop de school werkt aan behoud en verbetering van de kwaliteit van onderwijs. Het is vooral voor het aspect leerlingenzorg dat het beleid en de daaruit voortvloeiende doelstellingen tot een systematische zelfevaluatie leiden. Dit houdt verband met de verbetertrajecten van de afgelopen jaren, waarbij veel aandacht uitging naar de kwaliteit van de zorg en begeleiding. Met de introductie van ontwikkelingsperspectieven en uitstroomprofielen heeft de school een start gemaakt met het formuleren van doelen op het gebied van opbrengsten. Een systematische evaluatie van opbrengsten heeft echter nog onvoldoende plaatsgevonden (indicator 1.3). Wel zijn de eerste stappen gezet, onder andere door conclusies te trekken uit de toetsrondes die vorig schooljaar voor het eerst hebben plaatsgevonden. De tevredenheidonderzoeken die het bestuur in een cyclus van vier jaar uitvoert, geven met name zicht op de kwaliteit van het aspect schoolklimaat. Daaronder valt ook het inzicht in de beleving van de sociale veiligheid door leerlingen en teamleden. Een peiling met betrekking tot sociale veiligheid zou volgens de normen van de inspectie echter ten minste eens in de twee jaar moeten plaatsvinden (indicator 10.1). De tevredenheidonderzoeken dragen echter slechts beperkt bij aan het kwaliteitsbeeld van de overige aspecten van de onderwijspraktijk (indicator 1.4). Pagina 7 van 11
Voor een scherper beeld is de school van plan om onder andere klassenconsultaties en de vorig jaar gehouden BAS inventarisatie, systematischer als evaluatie-instrumenten in te zetten. Systeem van leerlingenzorg en opbrengsten Door de verbeteringen van de afgelopen jaren voldoet het systeem van leerlingenzorg op dit moment in diverse opzichten aan de eisen van de inspectie. De school werkt nog aan de verdere kwaliteitsverbetering van de handelingsplannen en de evaluatie van de uitvoering ervan. Voor iedere nieuwe leerling beschrijft de commissie voor de begeleiding (cvb) in een gemeenschappelijk rapport een integratief beeld. Op basis van dit beeld, dat de onderwijsrelevante beginsituatie weergeeft, schalen de leraren de leerlingen in op de doelen en niveaus van de leerlijnen die de school heeft voor alle vak- en vormingsgebieden, inclusief arbeidstoeleiding. Zo ontstaat een pakket aan doelen, die leraren onder toezicht van de cvb in een individueel handelingsplan vastleggen. In 2009 stelde de inspectie vast dat het leerlingvolgsysteem (lvs) nog onvoldoende samenhang vertoonde en niet over de volle breedte zicht gaf op de ontwikkeling van de leerlingen. Inmiddels is dat wel het geval. Een toetskalender voor de afname van methodeonafhankelijke toetsen, de implementatie van een apart volgsysteem voor de laagfunctionerende leerlingen en doelen voor arbeidstoeleiding zijn op dit punt belangrijke aanwinsten. De evaluatie van de handelingsplannen gebeurt systematisch onder regie van de cvb. Bovendien geven ouders met wie de inspectie gesproken heeft, aan dat de school hen in voldoende mate betrekt bij de doelen uit het handelingsplan en de evaluatie ervan. Desondanks beoordeelt de inspectie de kwaliteit van de evaluatie van de uitvoering van de handelingsplanning met een onvoldoende (indicator 3.8). De belangrijkste reden hiervoor is het feit dat onvoldoende blijkt dat de cvb bij de evaluatie een analyse betrekt van belemmerende en bevorderende factoren die aan het al of niet bereiken van de doelen ten grondslag liggen. Het is onvoldoende duidelijk hoe de school probeert om met factoren als onderwijstijd, leerstofaanbod en schoolorganisatie de ontwikkeling van de leerling positief te beïnvloeden. Daardoor blijven sommige doelen om onduidelijke redenen over een langere periode gehandhaafd. Een tweede reden waarom de evaluatie van de handelingsplannen te kort schiet houdt verband met de kwaliteit van de doelen en de mate waarin ze gerelateerd kunnen worden aan een beoogd perspectief. Op beide punten wil de school zich verbeteren. Zo heeft de methodeonafhankelijke toetsing de school sterker bewust gemaakt van de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerlingen. Daardoor groeit ook het besef dat zij de doelen in sommige gevallen nog beter en specifieker op de leerlingbehoeften kan afstemmen. Zij wil daarom de leerlijnen en het aanbod in de vorm van methodes, middelen en materialen, waarmee leerlingen aan de doelen werken, opnieuw kritisch onder de loep nemen. De inspectie heeft kennis genomen van een op resultaten gerichte aanpak, die de stichting op alle scholen onder haar bestuur op gang gebracht heeft. Zo is de school bezig voor alle leerlingen een ontwikkelingsperspectief te formuleren op basis van vijf verschillende uitstroomprofielen. In deze fase van implementatie en met de tekortkoming in het systeem van leerlingenzorg, kan de school nog niet aantonen dat leerlingen zich naar verwachting Pagina 8 van 11
ontwikkelen. Bovendien zijn noch bij de school noch bij de inspectie normen beschikbaar om de eindresultaten van leerlingen te wegen en er een oordeel aan te verbinden (indicator 11.4). Primaire proces De kwaliteit van het primaire proces is op alle aspecten grotendeels van voldoende niveau. De inspectie benoemt slecht enkele verbeterpunten bij de aspecten leerstofaanbod, onderwijstijd, en de zelfverantwoordelijke rol van de leerling. Het aanbod voor de schoolse vakken is toereikend, maar de koppeling tussen doelen en materiaal kan beter om leerroutes optimale af te stemmen op een gewenst uitstroomperspectief (indicator 5.4). Bovendien heeft de school recent een nieuwe methode ingevoerd voor technisch lezen, waarvan zij de doelen nog in het lvs moet opnemen. Ook de rekenmethode is aan vernieuwing toe. De school heeft zichtbaar maatregelen getroffen om het verlies van onderwijstijd te beperken. In die gevallen waar leerlingen nog in de klas fruit eten, gaat dit gepaard met doelmatige onderwijsactiviteiten. Daarnaast zorgt een zoemer voor een snellere opstart van de lessen na de pauzes. Afstemming van de onderwijstijd is alleen bij vso leerlingen waarneembaar in de vorm van individuele roosters die zijn afgestemd op een uitstroomverwachting. Voor het overige werken de leerlingen op eigen tempo, maar dag- of weekplanningen die het minimale tempo bepalen om binnen een bepaalde periode een doel te bereiken, heeft de inspectie niet aangetroffen (indicator 6.4). Leraren slagen er in ruime mate in een pedagogisch sfeer te scheppen, waarin leerlingen tot leren komen. De inspectie heeft diverse kenmerken waargenomen van een goed pedagogisch klimaat, zoals onder andere een respectvolle benadering, structuur en heldere regels en afspraken. Ouders met wie de inspectie gesproken heeft, bevestigen dit positieve beeld. In het verlengde hiervan is het schoolklimaat veilig en warm. In het verleden vormde de school uitsluitend heterogene groepen die zij als absoluut noodzakelijk beschouwde voor een goede onderlinge sfeer. De sfeer werd daardoor echter vooral doel en minder middel om een optimale ontwikkeling te bevorderen. In het kader van verbetertrajecten op het gebied van (ortho) didactisch handelen hebben leraren sinds kort het principe van heterogeniteit doorbroken en werken zij voor enkele theorievakken met niveaugroepen die de stamgroepen overstijgen. Hun eerste ervaring met de niveaugroepen is positief. Ze merken dat leerlingen het prettig vinden sterker op hun eigen niveau te worden aangesproken en dat het hun leerprestaties verhoogt. Ook de effectieve instructie en het stimuleren van denken hebben de afgelopen tijd meer aandacht gekregen. In het vso zetten leraren diverse middelen in om de leerlingen zelf verantwoordelijkheid te laten nemen voor hun eigen leerproces. Weektaken, een agenda, de leerlingenraad en reflectie op stage en uitstroom, zijn in dit verband goede voorbeelden, die schoolbreed toepassing vinden. In het so laten leraren vaker kansen onbenut en zijn de verschillen tussen leraren groter (indicator 9.3). Pagina 9 van 11
Pagina 10 van 11
3. TOEZICHTARRANGEMENT De onderwijskwaliteit De Inspectie van het Onderwijs kent aan de Bernadetteschool, afdeling so en vso het basisarrangement toe. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Het basistoezicht bestaat uit een jaarlijkse risicoanalyse en, eventueel, een onderzoek in het kader van een themaonderzoek. De naleving van wettelijke voorschriften De inspectie heeft geen tekortkomingen vastgesteld in de naleving van wettelijke voorschriften. Pagina 11 van 11