Handleiding voor de leerkracht bij de theatervoorstelling Spot Beste leerkracht, Binnenkort bezoekt u met uw leerlingen de voorstelling Spot In deze handleiding staan de volgende onderdelen: - Over de voorstelling - Over de makers - Voorbereiding bij de voorstelling - Theatrale oefeningen voor verwerking in de klas - Een waardevol nagesprek - Filosoferen met kinderen Over de voorstelling: Spot is een voorstelling waarbij via humor serieuze thema s zoals vooroordelen vriendschap en loyaliteit behandeld worden. Spot is gemaakt door Amar El-Ajjouri en Mikael Martin en gaat over eigen identiteit en de keuzes die je maakt in de wereld van nu. Over verschillen en kleuren. Waar ligt de grens van een vriendschap? Hoe ver mag je gaan met grappen maken? Is schelden ook een vorm van vrijheid? Wie ben jij en wie bepaalt dat? Sammy komt bij Joris in de straat wonen. Sammy woont samen met zijn ouders en twee zussen. Joris woont samen met zijn vader. De jongens gaan naar dezelfde school en worden vrienden. Ze helpen elkaar met allerlei problemen en schoolwerk. Sammy moet van zijn ouders goed presteren op school. Joris wordt meer vrij gelaten door zijn vader. Joris neemt het altijd op voor Sammy als hij lastig wordt gevallen of als hem onrecht wordt aangedaan. Sammy helpt op zijn beurt Joris, ook als dit over zijn eigen grenzen gaat. Hierdoor komen Sammy en zijn familie in de problemen. Hoe loyaal blijf je dan? Hoeveel is de vriendschap waard? In deze voorstelling worden onderwerpen via humor aangekaart die een reactie kunnen oproepen bij de leerling. De makers zetten humor in als een middel om leerlingen te helpen bij het ontwikkelen van een open en kritische houding en een moreel kompas. Het publiek wordt geconfronteerd en uitgedaagd om over zaken als discriminatie, vooroordelen en integratie na te denken. Na de voorstelling willen zij ook graag horen hoe de leerlingen de voorstelling ontvangen hebben. 1
Over de makers Amar El-Ajjouri (1971) is geboren in Marokko en woont sinds zijn zevende in Nederland. Hij heeft de Amsterdamse Theater Academie doorlopen en heeft jarenlange ervaring als acteur. Met zijn krachtige theaterpersoonlijkheid en subtiele acteervermogen houdt Amar ons een meedogenloze lachspiegel voor die uitvergroot wat we liever verborgen zouden houden. Met zijn ruim 20 jaar ervaring als presentator, trainer, comedian en theatermaker weet hij de meest uiteenlopende doelgroepen te verbinden, te inspireren en in het hart te raken. Amar s creativiteit, scherpe humor en brede maatschappelijke betrokkenheid creëren een persoonlijk geëngageerd, confronterend en soms ook ontroerend resultaat. Amar is recht door zee, en recht voor zijn raap. Niet in de laatste plaats omdat hij zijn culturele achtergrond nooit verbloemt, verdraait of uit de weg gaat. Hij weet net zo goed hoe het is om Marokkaan te zijn, als Nederlander. Bovenal weet Amar hoe het is om mens te zijn. Mikael (Mike) Martin (Leiden, 15 november 1967) is een Nederlands acteur en toneelregisseur. Mikael Juhani Martin werd bijna een halve eeuw geleden geboren in Leiden. Op zijn 16de speelde hij Bas Boris Bode in de gelijknamige Tv-serie en in 1993 studeerde hij af aan de toneelacademie Maastricht als docent drama. Sindsdien werkt hij als trainingsacteur in het bedrijfsleven, speelt jeugdtheater en regisseert amateurspelers. Juist de afwisseling tussen spel als middel gebruiken om mensen communicatieve vaardigheden te laten trainen en gewoon lekker te spelen voor een publiek vind ik geweldig. Voorbereiding bij de voorstelling Kijk met de leerlingen naar het filmpje waarin Amar en Mikael zelf iets over de voorstelling vertellen: https://www.youtube.com/watch?v=uba3ocrmy7w Bespreek met elkaar wat humor is en waarom de spelers juist deze vorm gebruiken om de thema s van de voorstelling bespreekbaar te maken. Hoe ver kun je gaan met humor? Wat is ironie, wat is cynisme en spot en waar ligt de grens voor jou, wat kan wel en wat kan niet?leg ook uit hoe je je in het theater gedraagt en wat er wel en niet mag tijdens de voorstelling. De afspraken tijdens het theaterbezoek: 2 jas én tas in de garderobe (liever nog de tassen niet mee naar het theater!) niet eten en drinken tijdens de voorstelling niet naar het toilet tijdens de voorstelling mobiele telefoons uit tijdens de voorstelling zelf naar de voorstelling kijken, overleggen & nabespreken komt later
Een paar voorbeelden van theatrale oefeningen voor verwerking in de klas 1. Oefening: spreekbuurt over de ander in een minuut Vraag de leerlingen om een duo te vormen. De leerlingen krijgen elk twee minuten de tijd om elkaar te interviewen over dingen die anderen niet over ze weten. Ze mogen dingen opschrijven. Al de leerlingen elkaar hebben geïnterviewd houden ze elk een spreekbuurt van maximaal 1 minuut over de ander. Ze moeten elkaar klassikaal voorstellen; Wie is X en wat weet jij over hem/haar? Welke verassende dingen heb je over de ander gehoord die je nog niet wist? 2. Kijk met de leerlingen naar het volgende filmpje over vooroordelen: https://www.youtube.com/watch?v=qrzpw- En dit bespreek dit in de klas Hoe komt het dat de witte pop anders is dan de zwarte pop? Klopt dat? 3. Maak een top 3 van dingen die wij in Nederland leuk/ belangrijk vinden. 4. Wat zou je mensen die nieuw naar Nederland komen willen vertellen over Nederland. Maak een reclame spot/vlog. 3
De nabespreking in de klas; een waardevol gesprek of een filosofisch nagesprek Meestal zijn we geneigd meteen na afloop te vragen Wat vonden jullie ervan? Vaak is het moeilijk dit kort te omschrijven. Ook vinden wij het niet per se belangrijk of ze de voorstelling grappig of saai vonden, het gaat er om dat de leerlingen iets hebben meegemaakt. Eventueel kun je met de leerlingen kiezen voor een filosofisch nagesprek. Op pagina 5 en 6 staan aanwijzingen hoe dit gesprek begeleid kan worden. De volgende vragen helpen bij een fijn en waardevol nagesprek: Welke woorden komen als eerste in je op na deze voorstelling? (Leerkracht schrijft die op het bord) - Op welke plekken waren Sammy en Joris? - Wie kwamen er nog meer in de voorstelling voor, naast Sammy en Joris? - Welke emoties heb je gezien (boos, blij, bang, verdrietig)? - Welke emoties voelde je zelf tijdens de voorstelling? En waarom voelde je dat zo? Waar ging volgens jou de voorstelling over? Vriendschap / Elkaar helpen / Voor elkaar op komen / Alles met elkaar delen / Van kwaad tot erger / Slechte grappen Zijn Sammy en Joris echte vrienden? Vrienden: Wanneer is iemand voor jou een echte vriend? Wat zijn echte vrienden? Hoe ver ga je voor een vriend of vriendin? Als de ander jou helpt moet je dan iets terugdoen? Wat kan wel en wat kan niet? Waar ligt jouw grens? Welke dingen zou je nooit doen voor een vriend? Ouders: Op welke plek staat/staan jouw ouder(s) in jouw leven? Hoe ver ga jij voor familie en/of je ouder(s)? Noem drie belangrijke dingen die je van je ouder(s )hebt geleerd? Welke verwachtingen hebben jouw ouder(s) van jou en welke kun jij waarmaken? Wat zou jij later als ouder anders doen dan dat jouw vader en/of moeder nu doet? Wat is het verschil tussen het leven bij jou thuis en bij je vrienden? Welke tegenslagen heeft Joris in zijn leven? Geen moeder / Afwijzing /Ruzie met zijn vader Welke foute dingen zitten er in de voorstelling? Diefstal / Uitschelden van politie / Meisje mishandelen / Wraak nemen op iemand / Liegen / Ophitsen / Ruzie zoeken Humor - Hoe ver kun je gaan met humor? - Waar ligt de grens voor jou, wat kan wel en wat kan niet? - Welke grap ging er voor jou te ver in de voorstelling en waarom? Vooroordelen - Hebben de karakters in de voorstelling vooroordelen? - Welke vooroordelen komen er in de voorstelling voor? - Zijn vooroordelen altijd verkeerd? 4
Een filosofisch gesprek het nabespreken van de theatervoorstelling in de klas waarbij lastige onderwerpen aan de orde komen. De filosofie houdt zich bezig met vragen waar geen definitief antwoord op te vinden is. Kenmerkend is dat deze vragen niet beantwoord hoeven te worden om dagelijks te kunnen leven. We proberen wel om zo dicht mogelijk bij de waarheid ofwel het antwoord te komen (beargumenteerde overeenstemming). Daarnaast is het filosoferen met kinderen gericht op het zelf laten denken en is het goed voor de taalvaardigheid van de kinderen. De regels bij een filosofisch gesprek Bespreek met de leerlingen een aantal regels waar iedereen zich aan houdt: 1) blijf bij het onderwerp 2) je hoeft het niet altijd met elkaar eens te zijn 3) laat een ander uitpraten 4) luister naar argumenten 5) gebruik zelf ook argumenten 6) durft te zeggen wat je vindt en voelt 7) het is geen schande om een ander gelijk te geven Zorg bij voorkeur voor een opstelling waarin de leerlingen elkaar kunnen zien. De leerkracht is de gespreksbegeleider. Als begeleider ben je vooral bezig met observeren. Je kijkt en luistert naar de kinderen, naar hun reacties en inbreng en zet jouw observaties in om de kinderen in het gesprek te helpen. Je kunt als leerkracht wel af en toe als gelijkwaardige gesprekspartner deelnemen aan het gesprek. Vooral wanneer het gesprek dreigt te stagneren, kan dit heel vruchtbaar zijn. Let er dan op dat je met wat je zegt ook zoekende bent naar antwoorden. Je kunt hulp bieden door: - uitdrukkelijk te wijzen op wat een kind heeft ingebracht - uitleg te vragen bij iets dat onduidelijk is - van tijd tot tijd even alles samen te vatten en - van tijd tot tijd nog eens te wijzen op de vraag waar het eigenlijk over gaat. Hierdoor geef je feedback op het gesprek. De kinderen krijgen op een natuurlijke manier het gesprek terug en kunnen er weer mee verder. Wanneer je langer met kinderen filosofeert, zullen de kinderen steeds meer instaat zijn om zelf feedback op hun gesprek te geven, te vragen naar onduidelijkheden of tussentijds even samen te vatten. Gebruik een bord of flap-over. Hierop kun je belangrijke uitspraken, opmerkelijke gedachten, nieuwe vragen e.d. noteren. Dit helpt om de lijn van het gesprek te blijven volgen, zowel voor de gespreksleider als de deelnemers zelf. Vertel vooraf dat filosoferen een groepsproces is, waarbij je samen bouwt aan het onderzoek. Bouwen doe je door bijvoorbeeld te luisteren naar de redenen achter een mening, ook of juist als je het er niet mee eens bent. Wie een mening inbrengt moet bereid zijn uit te leggen waarom hij/zij dat vindt. Elkaar laten uitpraten is vanzelfsprekend. Nieuwsgierigheid is een goede drijfveer voor het voeren van een gesprek. Deelnemers hebben het recht om te zwijgen. Niet iedereen hoeft aan het woord te komen. Betrokken luisteren is even waardevol. 5
Tijdens het filosofisch gesprek gebruiken we alleen de ideeën en gedachten van de deelnemers in de groep. Alleen deze personen zijn hier om hun mening uit te leggen. Laat je als leerkracht aan het einde van een gesprek niet (toch nog) verleiden jouw persoonlijke mening over het onderwerp te geven. Laat de leerlingen geloven in het belang van hun eigen onderzoek en meningen. Die zijn interessant en waardevol genoeg. Als iemand je tijdens het gesprek probeert te provoceren, blijf dan nog steeds oprecht geïnteresseerd. Waarom brengt deze deelnemer dit in? Kan het van belang zijn voor het onderzoek? Vraag diegene zijn inbreng uit te leggen, zoals je dat vraagt bij elke inbreng in het gesprek. Als de deelnemer zijn inbreng niet wil uitleggen, hoef je deze ook niet serieus mee te nemen in het onderzoek en kun je het naast je neer leggen. De groep kan verder met het gesprek zonder dat er onnodig veel tijd en energie wordt verspild. Soms zeggen deelnemers dingen die jij niet maatschappelijk oké vindt. Bijvoorbeeld een discriminerende opmerking of extreme uiting. Verander dan niet van gespreksleider naar de rol van Opvoeder. Blijf de onpartijdige gespreksleider en vraag naar uitleg. De rol van opvoeder ligt namelijk altijd besloten in de groep zelf. Hiervoor moet je vertrouwen hebben in je groep en hun kritisch denkvermogen. Rond een gesprek altijd af. Dat kan door samen met de groep de lijn van het gesprek na te lopen. Kijk of er misschien conclusies getrokken kunnen worden. Deze conclusies komen altijd uit het gesprek en kunnen dus verschillen van je eigen ideeën of mening over het onderwerp. Je kunt ook de mooiste uitspraken van het gesprek laten benoemen of vragen of de deelnemers tijdens het gesprek iets hebben gehoord dat ze nog lang zullen onthouden. 6