2009 Leren reflecteren Jan Jacobs 27-1-2009
Leren Reflecteren Geef me de moed om te veranderen wat ik veranderen moet en kan. Geef me het geduld om te accepteren wat ik niet veranderen kan. Geef me de wijsheid om het verschil tussen deze twee te zien. 2
1. Zelfrelfectie, wat is dat eigenlijk? Er zijn heel veel verschillende definities. Als we kijken in de Van Dale, dan lezen we: terugkaatsen, weerspiegelen. Uit alle gelezen definities, zou ik het zelf willen omschrijven als: jezelf een spiegel voorhouden terugkijken op eigen ervaringen, om eruit te leren stilstaan bij de driehoek: doen, voelen en denken Mijn ervaring met kritische zelfreflectie De eerste keer dat ik met reflecteren in aanraking kwam, was in mijn opleiding. Toen moesten we 2 reflecties maken per maand. En ik zal eerlijk zijn: ik had er op den duur een grote hekel aan! Vooral tijdverlies, vond ik. Totdat ik mijn eerste stapjes zette in het werkveld. Na een tijdje had ik de vaardigheden onder de knie, en er kwam een leegte. Een leegte die snakte naar nieuwe leerprikkels. Al snel begon ik te reflecteren op concrete gebeurtenissen. Eerst onbewust, daarna zeer bewust. dagelijks doe! Het geeft me telkens zoveel nieuwe leermogelijkheden, dat ik het bijna Basisvoorwaarden om te kunnen reflecteren Door zelf te reflecteren op wat toen tijdens mijn opleiding niet goed zat, kom ik tot een aantal voorwaarden die vervuld moeten zijn om tot kritische zelfreflectie te komen: je mag er niet op beoordeeld worden, er mag niks van afhangen om een zelfreflectie te delen met iemand of een groep, moet er een sterke sfeer van vertrouwen zijn er is wel degelijk een bepaalde mate van maturiteit voor nodig je hebt enige ervaring nodig in het werkveld je moet durven jezelf en sommige zekerheden in vraag stellen In deze training gaf ik twee methodieken om te reflecteren. In een volgend berichtje vertel ik je er mee over. Dan geef ik je ook het resultaat van een brainstorm met deze 2 groepen rond de voordelen van kritische zelfreflectie. 3
2. Voordelen van reflecteren Tijdens een training die ik gaf aan mensen die wilden groeien in het reflecteren, organiseerde ik een brainstorm over de voordelen van zelfreflectie. Het eindresultaat zijn maar liefst 50 voordelen die je ervaart wanneer je regelmatig reflecteert over jezelf. Hier zijn ze: 1. komen tot een betere feedback 2. anderen en de maatschappij vooruithelpen 3. situaties anders, beter aanpakken in het voordeel van andere mensen 4. je kunt het doen wanneer en waar je maar wil 5. bewuster keuzes maken 6. sneller je doel bereiken 7. wie de geschiedenis niet kent is gedoemd deze te herhalen 8. verder ontwikkelen in het leven 9. manier om efficiënter te werken, dit in functie van kwaliteitszorg 10. jezelf beter voelen in de groep 11. eigen aandeel zien 12. je staat stil bij jezelf, je handelen, 13. professionele werken 14. verbetering in toekomst 15. zorg voor rust binnen jezelf 16. spanningen vermijden 17. een betere persoon worden, zowel in privé als op t werk 18. niet alles evident vinden 19. het geeft zin aan je leven, het maakt je doel duidelijk 20. je krijgt een grotere weerbaarheid 21. meer begrip en hechting aan elkaar in de groep 22. openstaan voor andere ideeën 23. minder gevoelsmatig handelen 24. je leert conflicten beter aanpakken 25. minder moeite hebben met eigen minpunten die eigenlijk niet zo belangrijk zijn 26. het kan je zelfvertrouwen doen groeien 27. je bent bewuster bezig met je persoonlijke ontwikkeling 28. heeft een positieve invloed op anderen om je heen 29. je kunt zelf bepalen hoever je erin gaat 30. waarde kunnen toekennen aan je gedrag 31. je vormt een correcter beeld van jezelf 32. uitkomst is gericht op verbetering 33. verbeteren van de werksfeer 34. rustigere gemoedstoestand 35. je wordt sterker als persoon 36. minder impulsief handelen beter of efficiënter handelen 37. gelijkaardige situatie anders of adequater reageren 38. je kunt je persoonlijk handelen verbeteren waar nodig 39. beter op elkaar kunnen inspelen 40. anderen ondersteunen in eenzelfde situatie 4
41. zorgt voor innerlijke rust 42. bewust worden van eigen handelen en hierdoor groeien 43. leert begrijpen hoe je denkt en staat in het leven 44. helpt prioriteiten te maken 45. je kunt feedback beter aanvaarden 46. kennis van jouw eigen reacties in bepaalde situaties leren kennen 47. meer controle oven een situatie door zelfkennis 48. sterk in je schoenen staan 49. zelfkennis wordt groter 50. zorgt voor diepgang 5
3. Tips voor het reflecteren Reflecteren kan een bijzonder waardevolle manier zijn om te leren. Maar het kan ook zorgen voor verwarring, voor onrust. Het kan ervoor zorgen dat je het plots niet meer weet. Daarom geef ik je graag een aantal tips voor het reflecteren: reflecteer ook over positieve leerervaringen, niet alles hoeft negatief te zijn. Bekijk dus ook regelmatig wat goed is gelopen reflecteer over een concrete situatie en tracht veralgemeningen te vermijden bij gevoelige, moeilijke thema s kunnen deze vier vragen van Katie Byron je helpen om de situatie op een objectieve manier te bekijken: o Is het waar? Kun je écht weten dat dit waar is? o Hoe reageer je wanneer je die gedachte gelooft? o Kun je één stressvrije reden bedenken om deze gedachte te geloven? o Wie zou je zijn zonder die gedachte? Reflecteer regelmatig en probeer hier een routine in te vinden Gebruik een methode om te reflecteren (straks geef ik je er een paar) Feedback van anderen kunnen erg leerrijke reflecties opleveren 6
4. Twee methodieken om te reflecteren 4.1. Het kernkwadrant van Ofman waar je allergisch voor bent bij een ander, is vaak teveel van goed gedrag, waar je zelf behoefte aan hebt. Daniel Ofman gaat ervan uit dat waar we het moeilijk hebben bij anderen, iets kan vertellen over onszelf. Bv: stel dat wij het moeilijk hebben met mensen die enorm chaotisch te werk gaan, kan voortkomen uit onze kwaliteit: nl. zin voor structuur. Een kernkwaliteit is een positieve eigenschap die tot het wezen van jouw persoonlijkheid behoort. Het gaat niet om aangeleerd gedrag, het komt van binnenuit. Bijvoorbeeld: ik kan goed analyseren. Een kernkwaliteit kan te ver doorschieten. Dat is je valkuil.. De kracht wordt dan een zwakte. Bijvoorbeeld: als analyseren te ver doorschiet dan ontaardt het in besluiteloosheid ('paralysis by analysis'). 7
Het positief tegenovergestelde van je valkuil is jouw uitdaging.. Dat is een kwaliteit die een goede aanvulling zou zijn op jouw kernkwaliteit. Bijvoorbeeld: het positief tegenovergestelde van besluiteloosheid is daadkracht. Waar het om gaat is de balans te vinden tussen analyseren en daadkracht. Hoe kun je dit nu gebruiken? In het samenwerken met anderen, komt het soms voor dat je je ergert aan bepaald gedrag. Stel je eens de vraag: vanuit welke kernkwaliteit die ik bezit, komt deze ergernis? Als je tot dat inzicht bent gekomen, probeer dan ook jouw uitdaging op te zoeken. Je zal merken dat wanneer jij jouw uitdaging aangaat, angaat, jij en de ander naar elkaar zult toegroeien. Anderzijds is het ook een enorm leuke manier om vanuit de verschillende kwadranten te reflecteren. Het zegt iets over jou in relatie met de ander. Bron: www.leren.nl 8
4.2. Reflectiecirkel van Korthagen De Reflectiecyclus van Korthagen is een hulpmiddel of een te doorlopen strategie om zicht te krijgen op je functioneren en dit (zelfstandig) bij te sturen. Belangrijk in dit model is het doorlopen van een aantal fasen en hier ook voldoende tijd aan te geven. Ben jij een denker, voeler of een doener? In het schema staan we oa stil bij wat we denken, voelen of deden bij een bepaalde situatie. Automatisch gaan we dit doen vanuit onze sterkte: bv enkel focussen op wat we deden. Belangrijk is om stil te staan bij wat we dachten, deden of voelden. Want zo krijgen we veel meer informatie en kan de situatie meer helder worden. 9
Aan de slag De enige manier om kennis te maken met dit schema is om er mee aan de slag te gaan. Hoe? Wel, probeer een situatie voor de geest te halen van de voorbije week. Iets waarmee je het moeilijk had (vb: een situatie op een vergadering, of een conflict met een collega, ) Tracht nu de volgende vragen te beantwoorden en geef je zelf voldoende tijd om hierover na te denken. Reflectie vragen bij de 5 fasen uit de cyclus van Korthagen: Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen 4 Bewustwording van essentiële aspecten 3 5 1 Uitproberen Handelen / ervaring 2 Terugblikken 10
Fase 1 van deze keer Dit is de ervaring op zich. Fase 2: terugblikken 1. wat gebeurde er concreet? - wat zag ik - wat deed ik - wat dacht ik - wat voelde ik Fase 3: bewustwording van essentiële aspecten 2. Hoe hangen de antwoorden op de vorige vragen met elkaar samen? 3. Wat betekent dat nu voor mij? 4. Wat is dus het probleem (of de positieve ontdekking)? Fase 4: alternatieven. 5. Welke alternatieven zie ik? (oplossingen of manieren om gebruik te maken van mijn ontdekking) 6. Welke voor- en nadelen hebben die? 7. Wat neem ik me nu voor, voor de volgende keer? Fase 5 In een volgende ervaring neem je jouw besluit mee vanuit de vorige fases. Op zich geeft je dit weer voldoende stof om de cirkel opnieuw te doorlopen. 1. wat wilde ik bereiken 2. waar wilde ik op letten 3. wat wilde ik uitproberen 11
Reflectieblad Korthagen Fase: Handelen Reflectie: Wat wil(de) ik bereiken, uitproberen? Terugblikken Wat gebeurde er met mij? Wat gebeurde er met de anderen? Formuleren van essentiële aspecten Wat betekent dit en wat leer ik hieruit? Alternatieven Wat kan ik anders doen? Wat neem ik me voor? en keuzes Uitproberen Wat ik ga nu concreet anders doen en hoe? 12
Meer informatie? Interesse in een training op maat voor jouw bedrijf, team, organisatie of jezelf? Jan Jacobs geeft training in communicatieve vaardigheden aan individuen of aan groepen zodat de interpersoonlijke relaties verbeteren, dit leidt tot meer succes in het werk en intenser geluk in het leven! Daarnaast helpt hij mensen terug rust en evenwicht te vinden in het leven, en op nieuwe manieren te kijken naar de werkelijkheid. Dit doet hij in zijn praktijk in Mechelen. Als docent geeft hij praktijkgerichte vakken zoals communicatie, samenwerken, groepsdynamica in het VSPW in Gent. Aarzel niet om contact op te nemen: Jan Jacobs Gsm: +32 0)477 98 37 37 Web: www.komopvoorjezelf.be Email: Veel succes! 13