e-see een instructieomgeving voor het leren selecteren van juridisch relevante feiten uit een complexe werkelijkheid Antoinette J. Muntjewerff Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Algemene Rechtsleer muntjewerff@lri.jur.uva.nl http://www.lri.jur.uva.nl/~munt De nadruk in casusoplossen in het juridisch onderwijs ligt op het toepassen van rechtsregels op een casusbeschrijving die verondersteld wordt compleet te zijn. Weinig aandacht wordt besteed aan het construeren van de casusbeschrijving: de selectie van de juridisch relevante feiten uit de complexe werkelijkheid. Echter als we kijken naar de rechtspraktijk dan kan worden gesteld dat de meeste tijd en aandacht besteed wordt aan de activiteiten die te maken hebben met het construeren van de casusbeschrijving: het selecteren van feiten en gebeurtenissen uit de werkelijkheid en het vaststellen c.q. bewijzen van die feiten (zie onder meer Bloembergen 1967, Drion 1966, Drion 1977, Fernhout, Cohen, Crombag, Pinckaers & Temme 1987, Fernhout, Otto, Span & van Rijthoven1988). Om te voorzien in deze leemte in het juridisch onderwijs is indertijd het computer programma OBLIGATIO ontwikkeld (Fernhout et al 1987). In OBLIGATIO wordt een real life probleemoplosdialoog gesimuleerd. De werkelijkheid wordt gesimuleerd door een beschrijving van feiten, gebeurtenissen en omstandigheden. De student heeft de rol van advocaat die haar cliënt vragen stelt (zie Fig.1). Figuur 1: Simulatie van de werkelijkheid
Vervolgens wordt de vraag beantwoord door de cliënt. In OBLIGATIO kan een tutor optie worden aangezet. Op deze manier wordt er terugkoppeling gegeven over de door de advocaat gestelde vraag. Het gaat erom dat de advocaat/student relevante vragen stelt. Relevante vragen zijn die vragen die resulteren in een casusbeschrijving waarin feiten en omstandigheden staan die op basis van de toepasselijke rechtsregels kunnen worden geselecteerd en juridisch gekwalificeerd om zo tot een juridische oplossing te komen (zie Fig. 2). Figuur 2: Cliënt beantwoordt de vraag OBLIGATIO is op bescheiden schaal gebruikt in het juridisch onderwijs aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Universiteit van Maastricht. Het programma is niet aangepast aan de huidige stand van de techniek. Ook voor wat betreft het bijbrengen van inzicht in de karakteristieken van de taak en de specifieke activiteiten daarbinnen, de ondersteuning bij het beheren van de informatie en het presenteren van de werkelijkheid zijn er verbeteringen denkbaar. e-see is ontwikkeld om rechtenstudenten een omgeving te presenteren waarbinnen ze in staat worden gesteld eerst een casusbeschrijving te construeren op basis van een real life situatie. De student wordt een real life situatie gepresenteerd. Op basis van deze presentatie wordt de student gevraagd de casusbeschrijving te construeren door relevante feiten, gebeurtenissen en omstandigheden te selecteren en waar nodig deze vast te stellen c.q. te bewijzen. Welke feiten, gebeurtenissen en omstandigheden (mogelijk) relevant zijn kan (deels) worden bepaald op basis van de toepasselijke rechtsregels. De student dient daartoe eveneens rechtsregels te selecteren die (mogelijk) toepasselijk zijn. Welke rechtsregels (mogelijk) toepasselijk zijn, kan (deels) worden bepaald op basis van de te selecteren feiten uit de werkelijkheid. Afhankelijk van de rechtsregels die men selecteert kunnen bepaalde feiten in de werkelijkheid relevant worden, afhankelijk van de feiten die men selecteert uit de werkelijkheid kunnen bepaalde rechtsregels van toepassing worden. 2
De taak in e-see De te instrueren activiteit is het construeren van een casusbeschrijving. Deze activiteit maakt onderdeel uit van de taak juridisch casusoplossen. Het betreft hier een centrale taak in zowel rechtspraktijk als rechtswetenschap. Juridisch casusoplossen betreft het construeren van een juridische oplossing voor een specifieke casus beschrijving op basis van abstracte rechtsregels. De kern activiteiten in het construeren van een juridische oplossing zijn (zie Fig. 3): - construeer een casusbeschrijving uit de werkelijkheid door o feiten en gebeurtenissen uit de werkelijkheid te selecteren en waar nodig o feiten vast te stellen c.q. te bewijzen - selecteer toepasbare rechtsregels o decomponeer de rechtsregels in componenten o selecteer een component - selecteer een feit uit de casusbeschrijving - koppel component en feit selecteer rechtsregels component rechtsfeit casus beschrijving real life - selecteer - decomponeer - interpreteer - koppel - selecteer - selecteer - vaststellen juridische oplossing CASE STAT PROSA e-see Figuur 3: Construeren van een juridische oplossing In e-see wordt de student ondersteunt in het leren van het selecteren en vaststellen van de feiten Het betreft hier de feiten in de maatschappelijke werkelijkheid. Centraal staat dat de student onderzoekt wat er in de maatschappelijke werkelijkheid aan de hand was dat ertoe geleid heeft dat de initiatiefnemer het initiatief heeft genomen tot het betrekken van de wederpartij in een procedure (Bos, 2004). Moeilijkheden van studenten In het construeren van een juridische oplossing is de voortdurende interactie tussen mogelijk relevante feiten en mogelijk toepasbare rechtsregels een van de moeilijkheden die studenten ondervinden. Afhankelijk van de feiten die je selecteert zijn bepaalde rechtsregels toepasselijk, afhankelijk van de rechtsregels die je selecteert worden bepaalde feiten relevant. Dit betekent dat feiten, rechtsregels en tussenresultaten moeten worden bijgehouden. Aangezien studenten dit niet of niet consequent doen raken zij het spoor bijster. Studenten hebben eveneens moeite om in de werkelijkheid een typisch juridisch probleem te herkennen. Ook zien zij diverse elementen in de werkelijkheid over het hoofd. Een heel ander type moeilijkheid is dat om feiten vast te stellen een geschreven document of mededelingen van betrokkenen niet altijd volstaan en het noodzakelijk kan zijn om kennis te nemen van de feiten, gebeurtenissen en omstandigheden door deze zelf in de werkelijkheid te observeren. 3
Remedies Het over het hoofd zien van de diverse typen elementen gedurende het proces van selecteren van feiten en rechtsregels wordt veroorzaakt door problemen met het beheren van informatie en problemen met het vinden van (de weg in) de benodigde kennis. Beide problemen zijn op hun beurt terug te voeren tot het gebrek aan kennis van de inhoud van het domein, of beter 'inzicht' in het domein, dat wil zeggen het hebben van kennis die voldoende gestructureerd is dat er (systematisch) een weg in gevonden kan worden. Om de student te ondersteunen in het construeren van een casusbeschrijving wordt een omgeving aangeboden waarin componenten en karakteristieken van de taak expliciet worden gemaakt. De omgeving zorgt dat studenten op het goede spoor blijven door ze in staat te stellen systematisch te werk te gaan. Ook wordt de informatie beheertaak van de studenten overgenomen. We willen dat de student zelf een casusbeschrijving construeert. Door de student zelf een casusbeschrijving te laten construeren ervaart ze wat het betekent om dit te doen. e-see presenteert de student een omgeving waarin de student wordt ondersteund en gestimuleerd om systematisch te werk te gaan. Hierdoor is de kans om iets over het hoofd te zien gering, wordt ze op het goede spoor gehouden en worden gegevens en tussenresultaten beheerd door het programma. De werkelijkheid wordt binnengehaald in de instructieomgeving door middel van videobeelden van een real life conflict. De inhoud van e-see e-see is een instructieomgeving waarin de student wordt ondersteund in het construeren van een casusbeschrijving. Om deze taak te kunnen oefenen is nodig dat er real life situaties en rechtsregels beschikbaar komen in de instructieomgeving. Om systeem aan te brengen in het recht en de rechtsregels wordt er de volgende indeling in rechtsgebieden gehanteerd. rechtsgebieden publiekrecht staatsrecht bestuursrecht strafrecht privaatrecht personen- en familierecht rechtspersonenrecht vermogensrecht Op basis van deze indeling kunnen de real life situaties alsmede de rechtsregels worden geordend in de instructieomgeving. De real life situaties zijn afkomstig van het programma de Rijdenden Rechter 1. Enkele uitzendingen van dit programma zijn beschikbaar binnen Davideon 2.Een van deze uitzendingen is geselecteerd voor deze pilot. Het betreft de uitzending van 10 september 2000 getiteld de afvoerpijp 3. Dit real life conflict is een privaatrechtelijk conflict op het terrein van het vermogensrecht meer specifiek op het terrein van de eigendom. Functionaliteit e-see Om de instructieomgeving e-see te realiseren dient te worden gespecificeerd welk materiaal hoe wordt gepresenteerd, hoe de activiteiten en resultaten van de student worden geobserveerd en hoe ondersteuning wordt aangeboden. De nadruk in het deelproject e-see ligt op het ontwikkelen van een generiek tool waarbij een docent in overleg met een onderwijstechnoloog eigen beeldmateriaal (films, filmfragmenten) in een elektronische omgeving plaatst en tot een leeromgeving maakt door instructie voor het leren construeren van een casusbeschrijving in te richten rond het beeldmateriaal gebruikmakend van beschikbare editors. Realiseren van e-see 1 Zie www.derijdenderechter.nl IdTV www.idtv.nl 2 Zie www.davideon.nl 3 Zie http://videosearch.surfnet.nl/asset-view/2211/ 4
De instructieomgeving e-see wordt gerealiseerd gebruikmakend van een web-based server-side application model. De gebruiker interacteert met het systeem gebruikmakend van een standaard web browser als Netscape Navigator, Apple Safari of MS Internet Explorer. De applicatie wordt ontwikkeld gebruikmakend van HTML en JavaScript (zie Bijlage 2). Voor het editen van de videofragmenten wordt Avid XPress DV gebruikt. De applicatie wordt ontwikkeld als generieke omgeving zodat de omgeving kan worden hergebruikt voor andere rechtsgebieden. Dit vereist dat de domeinkennis kan worden aangepast c.q. uitgebreid en dat videofragmenten eenvoudig kunnen worden ingelezen. Onderhouden van een systeem als e-see vereist dat het kan worden gewijzigd (om fouten te herstellen, materiaal toe te voegen of materiaal te verwijderen). Het aanbrengen van hulpmiddelen als bijvoorbeeld editors kan dat onderhoud en hergebruik vergemakkelijken (zie hiervoor ook Muntjewerff et. al. 2003). e-see interface Het basis principe in het ontwerp van e-see is divide & conquer. Het onderscheid tussen activiteiten in het construeren van een casusbeschrijving en de juridische kennis die daarbij betrokken dient te worden dicteert op haar beurt de onderscheiden componenten in het construeren van een casusbeschrijving. In het instructiemodel hebben we een onderscheid aangebracht tussen het presenteren van het instructiemateriaal enerzijds en het presenteren van de ondersteuning anderzijds. Deze onderscheidingen zijn gerealiseerd in de interface op zodanige wijze dat het de student een omgeving biedt waarin het gemakkelijker is to conquer het construeren van een casusbeschrijving. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door het ruimtelijk ontwerp van de interface (zie Fig. 4). De schermopbouw is fixed. Op deze manier kan de student gemakkelijk de taakcomponenten herkennen, alsmede hun inhoud en functionaliteit wat weer kan leiden tot een systematische werkwijze. rechtsregels construeer casusbeschrijving real life conflict selecteer conflict partij partij 1 partij 2 eis feiten selecteer element regels stop still ondersteuning ondersteuning ondersteuning exit Figuur 4: e-see interface Het scherm kent twee horizontale lagen. In de bovenste laag wordt het instructiemateriaal gepresenteerd om de te trainen taak te kunnen oefenen. In de onderste laag wordt de ondersteuning aangeboden. De taakcomponenten worden in beide lagen onderscheiden in de horizontale kolommen. Het betreft hier van rechts naar links: de real life situatie c.q. de werkelijkheid, de construeer casusbeschrijving en de rechtsregels. In het gedeelte real life conflict wordt de videofilm gepresenteerd. In het gedeelte construeer casusbeschrijving wordt de casusbeschrijving opgebouwd. In het gedeelte rechtsregels worden de rechtsregels gepresenteerd. In de ondersteuningslaag wordt per gedeelte specifieke ondersteuning gepresenteerd. Er is de bijvoorbeeld de mogelijkheid ondersteuning te selecteren bij het gedeelte real life conflict. 5
Hier is, onder meer, een begrippenlijst beschikbaar. Tevens wordt in de ondersteuningslaag feedback gepresenteerd naar aanleiding van activiteiten en (tussen) resultaten van de student. Hoe te navigeren in e-see De student selecteert een real life conflict door gebruik te maken van de knop selecteer conflict in het real life conflict gedeelte van het scherm. De video fragmenten worden vervolgens afgespeeld in een player die is uitgerust met de volgende bedieningsknoppen: play forward, play back, fast forward, fast backward, pause, select still, stop. In het construeer casusbeschrijving gedeelte van het scherm gaat de student vervolgens aan de hand van de onder de knop element aangegeven elementen de diverse elementen plaatsen in het construeer casusbeschrijving gedeelte om zo de casusbeschrijving op te bouwen. Het gaat er namelijk om dat de student onderzoekt wat er in de maatschappelijke werkelijkheid aan de hand was dat ertoe geleid heeft dat de initiatiefnemer het initiatief heeft genomen tot het betrekken van de wederpartij in een procedure. Een van de elementen onder de knop element is partij. Hierbinnen wordt weer een onderscheid gemaakt naar partij 1 (initatiefnemer) en partij 2 (verweerder). De student gaat nu binnen de videofilm op zoek naar een videofragment waarin de initiatiefnemer wordt geїntroduceerd. Dit videofragment wordt als still geselecteerd en naar het construeer casusbeschrijving gedeelte van het scherm gebracht (zie Fig. Figuur 5: Instructieomgeving e-see Literatuur Bloembergen, A.R. (1967). Het belang van de rechter als persoon. Ars Aequi, XVI, pp. 129-132. (The implications of the judge as a person). 6
Bos, A.M. (2004). Leidraad jurisprudentie. In Bundel Vaardigheden Encyclopedie der Rechtsgeleerdheid. Universiteit van Amsterdam: Amsterdam. Drion, H. (1966). Bewijzen in het recht. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 1966, pp. 406-407. (Prove in law). Drion, H. (1977). Het 'regressieve redeneren' van de rechter. RM Themis. pp. 551-555. (The regressive reasoning of the judge). Fernhout, F., Otto, R., Span, G. & van Rijthoven, F. (1988). Arrondissement Nieuwenhof : een oefenrechtbank gebaseerd op simulatie van de juridische werkelijkheid. Ars Aequi, 37 (5), 1988, pp. 373-379. (District Court Nieuwenhof: a moot court based on a simulation of legal reality). Fernhout, F.J., Cohen, M.J., Crombag, H.F.M., Pinckaers, R. & Temme, W. (1987). OBLIGATIO: computer simulatie van juridische casus. In Grave, W.S. de & Nuy, H.J.P. (1987). Leren studeren in het hoger onderwijs. Perspectieven voor integratie. Almere. (OBLIGATIO: computer simulation of legal cases). Muntjewerff, A.J. and D.J. DeTombe (2004). A Generic Environment for Integrating Streaming Video in Legal Education e-see. In Proceedings World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia & Telecommunications. Charlottesville, VA: AACE, pp. 527 532. Muntjewerff, A.J. (2000). An Instructional Environment for Learning to Solve Legal Cases PROSA. Amsterdam: UvA (PhD thesis). Smith, C.E. (1998). Feit en rechtsnorm: een methodologisch onderzoek naar de betekenis van de feiten voor de rechtsvinding en legitimatie van het rechterlijk oordeel. Maastricht: Shaker Publishing. 7