KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN IN HET BEROEPSONDERWIJS

Transcriptie

1 KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN IN HET BEROEPSONDERWIJS Rapportage voor Koning Willem I. College Opleiding Manager/ondernemer horeca van de Middelbare Horecaschool (MHS) HOGESCHOOL UTRECHT Wenja Heusdens, MSc Juli 2012 De opleiding manager/ondernemer horeca van de MHS van het Koning Willem I College legt de nadruk op: Levensecht en functioneel leren Onderwijs afgestemd op de beroepspraktijk Ruimte voor interactie tussen studenten onderling Systematische begeleiding van het leerproces van studenten Inleiding In februari heeft Middelbare Horeca School (MHS) meegewerkt aan het promotieonderzoek Het openen van de black box. Welke leeractiviteiten en leeruitkomsten kunnen we waarnemen bij mbo- studenten als ze kennis die ze hebben opgedaan in verschillende leercontexten, met elkaar verbinden? van de Hogeschool Utrecht/Utrecht Universiteit door de vragenlijst Krachtige leeromgevingen in het beroepsonderwijs (De Bruijn, e.a., ) in te vullen. Deze vragenlijst is gebaseerd op het concept krachtige leeromgevingen (DeCorte, ) en biedt een kader om de inrichting van leeromgevingen in het beroepsonderwijs te beschouwen. Een krachtige leeromgeving heeft tot doel de integratie van verschillende soorten kennis die studenten opdoen op zowel school als de werkplek, te stimuleren (Collins, Brown & Newman, ). Een krachtige leeromgeving in het beroepsonderwijs is een context waarin aandacht is voor de samenhang tussen leren en werken, waar een sterke gerichtheid is op de competentieontwikkeling van de studenten en waar ruimte is voor opleiden voor de beroepspraktijk. In deze rapportage staan de resultaten van het afnemen van deze vragenlijst bij opleidingen bouw en horeca in Nederland. In totaal hebben 28 opleidingscoördinatoren van de 1 Bruijn, E. de, Overmaat, M. Glaudé, M., Heemskerk, I., Leeman, Y., Roeleveld, J., & Venne, L van de. (2005). 2 De Corte, E. (1990). Ontwerpen van krachtige onderwijsleeromgevingen. In: M.J. Ippel & J.J. Elshout (red.). Training van hogere- orde denkprocessen. Bijdragen aan de Onderwijsresearch, No. 32 (pp ). Amsterdam: Lisse: Swets & Zeitlinger BV. 3 Collins, A., Brown, J.S., & Newman, S.E. (1989). Cognitive apprenticeship: Teaching the crafts of reading, writing and mathematics. In L.B. Resnick (Ed.), Knowing, Learning and Instruction. Essays in Honor of Robert Glaser (pp ). Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates. 1

2 opleidingen bouw, middenkaderfunctionaris (14 opleidingen) en de opleiding horeca, manager/ ondernemer (14 opleidingen) de vragenlijst ingevuld en teruggestuurd. In de volgende paragrafen wordt een beeld geschetst van de uitkomsten van de deelnemende opleidingen en wordt ingezoomd op de resultaten van de opleiding manager/ondernemer horeca van de MHS in Den Bosch. De resultaten geven weer hoe opleidingen de vormgeving van hun onderwijs (de inhoudelijke dimensie) typeren en hoe de begeleiding aan de studenten (begeleidingsdimensie) wordt vormgegeven (zie tabel 1). Er is gevraagd om de inhoud en de begeleiding van de opleiding manager/ondernemer horeca van de MHS te typeren in termen van krachtige leeromgevingen. In de volgende paragrafen staan de resultaten weergeven in grafieken met daarbij een uitleg hoe deze te interpreteren zijn. De score van deze opleiding staat in de tekst apart benoemd. In paragraaf 3 staan de resultaten van deze opleiding. Inhoudelijke dimensie 1. Leerstofaanbod 2. Structuur en bereik 3. Leeromgeving 4. Verwerkingsvormen Begeleidingsdimensie Gestructureerde begeleidingsvormen 1. Informatie overdracht 2. Voordoen 3. Hardop voordenken 4. Actief ondersteunen Begeleidingsvormen voor zelfregulatie 1. Zelfstandig werken 2. Coachen 3. Hulp op afroep 4. Evalueren 5. Feedback geven Tabel 1. Model ONDERZOEKSRESULTATEN 2.1 Inhoudelijke dimensie Een opleiding die als krachtig kan worden getypeerd op de inhoudelijke dimensie, kenmerkt zich door handelingsgerichtheid, door leerinhouden die opgebouwd zijn rondom complexe praktijkproblemen en doordat de inhouden van de opleiding een brede dekking van de beroepscompetenties laten zien. 2

3 Typering van de opleidingen In de eerste grafiek is te zien hoe krachtig de opleidingen zichzelf typeren wat betreft de vormgeving van de inhoud van de opleiding. Alle opleidingen scoren op de inhoud van hun opleidingen relatief hoger dan het schaal midden (gemeten op een 4 puntsschaal waarbij 1= niet krachtig en 4= krachtig waarbij de neutrale waarde schaal midden- ligt op 2.5). Opleidingen Horeca typeren zichzelf op de inhoudelijke dimensie als tamelijk neutraal, ze scoren gemiddeld een fractie boven het schaal- midden. Opleidingen Bouw typeren zichzelf als het gaat om de inhoudelijke dimensie als enigszins krachtig (2,9). Inhoudelijke dimensie- typering 1= niet, 4= krach/g 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 Bouw Alle opleidingen Horeca Reeks1 2,9 2,7 2,6 Afbeelding 1 Typering opleidingen inhoudelijke dimensie Onderliggende componenten Inzoomend op de onderliggende componenten van de inhoudelijke dimensie zien we dat alle opleidingen boven het schaal midden scoren (gemeten op een 4 puntsschaal waarbij 1= niet krachtig en 4= krachtig) dus de componenten worden als enigszins krachtig getypeerd. De hoogste score hebben alle opleidingen op de component leerstofaanbod (M:2,96 4 ). De component leerstofaanbod kenmerkt zich door onderwijs waarin de leerinhouden in een functionele en levensechte context worden geplaatst. Het is gericht op zelfsturend leren. Tussen de opleidingen zijn er verschillen zichtbaar, de afzonderlijke scores van de opleidingen Horeca wijken meer af van het gemiddelde (SD: ) dan de afzonderlijke scores van Bouw (SD:.770). De component leeromgeving volgt als tweede in rij (M:2,86) wat betreft een redelijke score. Ook hier zijn er verschillen tussen de opleidingen, de afzonderlijke scores van de opleidingen Bouw wijken meer af van het gemiddelde (SD:.730) dan de afzonderlijke scores van Horeca 4 M: mean/ gemiddelde 5 SD: standard deviatie 3

4 (SD:.579). Deze component kenmerkt zich door een rijke leercontext waar veel informatiebronnen, leermiddelen en locaties voor de studenten toegankelijk zijn en waar tevens aandacht is voor het leren gebruiken van de diverse bronnen en leermiddelen. Bij de component verwerkingsvormen (M:2,59) stimuleert de leeromgeving actief en explorerend leren van studenten. Ook deze component scoort gemiddeld bij alle opleidingen. De opleidingen verschillen onderling in hun scores, waarbij de opleidingen Bouw meer afwijken van het gemiddelde (SD:.893) dan de afzonderlijke scores van Horeca (SD:.650). De component structuur en bereik bestaat uit een concentrische opbouw van leerinhouden en een brede dekking van competenties. Een concentrische opbouw wil zeggen dat vanuit complexe praktijksituaties wordt ingezoomd op onderliggende vaardigheden en kennis. De opleidingen laten een gemiddelde score van 2,54 zien wat betekent dat de opleidingen hier ongeveer neutraal op scoren. Ook zijn er geen verschillen tussen de opleidingen (SD Horeca:.825, SD Bouw:.802). Inhoudelijke dimensie- componenten 4,00 1= niet, 4= krach/g 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 Leerstofaanbod Structuur en Bereik Afbeelding 2 Componenten inhoudelijke dimensie Leeromgeving Verwerkingsvorm en Alle opleidingen 2,96 2,54 2,86 2,59 Horeca 2,79 2,29 2,79 2,38 Bouw 3,14 2,79 2,93 2, Begeleidingsdimensie De begeleidingsdimensie bestaat uit (1) een aantal begeleidingsvormen die gestructureerde ondersteuning bieden en (2) een aantal begeleidingsvormen die meer een beroep doen op zelfregulatie. Idealiter volgens het gehanteerde concept krachtige leeromgeving ligt het accent in aanvang van de opleiding meer op het eerste type begeleidingsvormen en in latere jaren sterker op het tweede type om de zelfsturing op het eigen leerproces van de studenten te bevorderen. Opvallend aan de resultaten is dat beide soorten begeleidingsvormen (de meer 4

5 gestructureerde en de op zelfstandig leren gerichte vormen) ongeveer evenveel voorkomen aan het begin van de opleiding bij zowel horeca als bouw. Gestructureerde begeleidingsvormen 1= niet; 5= heel vaak 5 4,5 4 3,5 3,38 3 2,5 2 1,5 1 Begin 3,58 3,77 3,08 2,86 2,64 Bouw Alle opleidingen Horeca Later Afbeelding 3 Gestructureerde begeleidingsvormen Gestructureerde begeleidingsvormen De docenten van alle opleidingen zetten de gestructureerde begeleidingsvormen in het begin van de opleiding vaker in dan aan het einde (1= nooit, 5= heel vaak, waarbij 3 staat voor het schaal midden). In de grafiek neemt de lijn namelijk af. Horeca heeft de hoogst gemiddelde score aan het begin, (M:3,77 begin, M:3,08 later) en Bouw scoort aan het begin iets boven het schaal midden (M:3,38 begin, M:2,64 later) en heeft de grootste afname. Dit betekent dat in het begin van de opleiding vaak wordt uitgelegd, geïnformeerd, studenten wordt laten zien hoe zij iets moeten aanpakken, hardop voordenken om studenten inzicht te geven in de denkstappen en studenten worden actief ondersteund door extra tussenstapjes aan te reiken. Begeleidingsvormen voor zelfregulatie Beide opleidingen laten voor de begeleidingsvormen ten behoeve van de bevordering van de zelfregulatie van studenten van het eigen leerproces, een lichte toename zien (zie afbeelding 4). Horeca heeft de grootste stijging (0,34), Bouw is er sprake van een hele geleidelijke toename (0,07). Dit betekent algemeen dat docenten de begeleidingsvormen om de zelfregulatie van het leerproces van studenten te bevorderen, later in de opleiding gemiddeld iets vaker inzetten. 5

6 Begeleidingsvormen voor zelfregula/e 0= niet, 5= heel vaak 5 4,5 4 3,89 3,5 3 2,5 2 1,5 1 Begin 3,92 3,95 4,29 4,13 3,96 Bouw Alle opleidingen Horeca Later Afbeelding 4 Begeleidingsvormen voor zelfregulatie 3. Opleiding manager/ondernemer horeca MHS Koning Willem I College De resultaten (tabel 1) laten zien dat opleiding MHS op beide dimensies en op de onderliggende componenten van die dimensies van een krachtige leeromgeving relatief hoog scoort. Op de inhoudelijke dimensie scoort de opleiding relatief hoog op alle componenten. Dit geeft aan dat de inhoud van de opleiding bij de vormgeving van het onderwijs de nadruk legt op levensecht en functioneel leren. Het onderwijs kenmerkt zich door een rijke leercontext waar actief en explorerend leren centraal staat. In een krachtige leeromgeving is de begeleiding en structurering zodanig opgebouwd, dat er in de beginperiode meer gestructureerd begeleid wordt, dan in een latere fase van de studie. Ook hier is een hoge score te zien. Tevens is er een toename van de begeleidingsvormen gericht op zelfregulatie. Door regelmatig en adequaat inzicht te geven in vorderingen, krijgt de student zicht op zijn/haar eigen ontwikkeling en bekwaamheid. Dit betekent dat de opleiding MHS ook op de begeleidingsdimensie gekenmerkt wordt als een krachtige leeromgeving. Opvallend is wel dat beide begeleidingsvormen in het begin van de opleiding vaak voorkomen (gestructureerde begeleidingsvormen M:4,00 en begeleidingsvormen zelfregulatie M:4,00), waar idealiter volgens het gehanteerde concept de score van de begeleidingsvormen voor zelfregulatie in het begin van de opleiding rond de 3 zou liggen en zouden toenemen naar 5. 6

7 Krachtige leeromgeving in het beroepsonderwijs 2.1 Inhoudelijke dimensie Typering 3.25 Onderliggende componenten 1. Leerstofaanbod Structuur en bereik Leeromgeving Verwerkingsvormen Begeleidingsdimensie 1. Gestructureerde Begin van opleiding: 4.00 begeleidingsvormen Later in opleiding: Begeleidingsvormen Begin van opleiding: 4.00 zelfregulatie Later in opleiding: 4.75 Tabel 1. Resultaten vragenlijst Krachtige leeromgeving Koning Willem 1 College 7