Gekantelde formulieren ONDERSTEUNING BIJ HET GESPREK

Gekantelde formulieren ONDERSTEUNING BIJ HET GESPREK

Gekantelde formulieren Ondersteuning bij het gesprek

Colofon Deze publicatie en de modelformulieren zijn tot stand gekomen met hulp van Marjan van den Hoek (gemeente Dordrecht), Arthur Kocken (gemeente Nieuwegein), Ellen Krabbenborg (gemeente Arnhem), Esther Vaessen (gemeente Arnhem), Thea Elsgeest (gemeente Harenkarspel), Norma de Jager (gemeente Harenkarspel), Patrick Ypelaar (gemeente Kerkrade), Petronella Stroop (gemeente Opsterland), Joyce Tittel (gemeente Nieuwegein) en Roul Wessels (Stichting Vraagwijzer). Deze publicatie is uitgegeven door de VNG in het kader van project De Kanteling, juni 2011. Vereniging van Nederlandse Gemeenten Postbus 30435 2500 GK Den Haag www.vng.nl/dekanteling Tekst Rob de Boer (VNG) Foto s Rob de Boer (VNG) Opmaak Chris Koning (VNG) Druk Excelsior, Den Haag Copyright juni 2011, VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Inhoudsopgave Inleiding 5 Van eerste contact tot arrangement: drie formulieren 7 Formulieren in een gekantelde gemeente 8 Het meldingsformulier 9 Een melding als startpunt 9 Een eerste indruk en basis voor het gesprek 11 De burger doet zelf de aanmelding 11 Beschrijving van de situatie op meerdere leefgebieden 12 Het modelformulier en alternatieven 15 Het rapportageformat 17 Gespreksleidraad 17 Het verslag 18 Het model rapportageformat en alternatieven 19 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Het aanvraagformulier 21 Ook nog een aanvraagformulier 21 Het model aanvraagformulier 23 Bruikbaarheid van de formulieren voor iedereen 24 Webformulieren 25 Bijlage 1: Model meldingsformulier 26 Bijlage 2 Model rapportageformat 28 Bijlage 3: Model aanvraagformulier 33

Inleiding Met de komst van de Wmo is de compensatieplicht in gemeenten geïntroduceerd. Dit is een belangrijke vernieuwing en een fundamenteel andere benadering dan gemeenten gewend waren vanuit de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg). Niet langer zijn gemeenten verplicht om bepaalde voorzieningen te verstrekken volgens vaststaande criteria. Artikel 4 van de Wmo, waarin de compensatieplicht geformuleerd is, verplicht gemeenten om burgers met een beperking te compenseren op een aantal domeinen: het voeren van het huishouden; zich in en om de woning verplaatsen; zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel; het kunnen hebben van sociale contacten. De manier waarop deze compensatie vorm krijgt ligt niet vast in de wet. Voor de burger met een beperking betekent dit dat er meer mogelijke oplossingen zijn die passen bij zijn specifieke situatie. Van de gemeente vraagt het dat er meer aandacht besteed wordt aan het in beeld bren- Vereniging van Nederlandse Gemeenten 5

gen van die situatie en dat het repertoire van mogelijke oplossingen uitgebreid wordt. Door middel van het project De Kanteling stimuleert en ondersteunt de VNG gemeenten om de ruimte en mogelijkheden te benutten die de Wmo biedt. Enerzijds door middel van het ontwikkelen van een gekantelde modelverordening, anderzijds door middel van het publiceren van handreikingen en instrumenten om gemeenten aanknopingspunten te bieden om de kanteling in de eigen gemeente vorm te geven 1. In deze publicatie brengen we in beeld welke gevolgen De Kanteling heeft voor de procedures binnen de gemeente en richten ons daarbij met name op het gebruik van formulieren en andere ondersteunende middelen 2. 1 De modelverordening en alle publicaties in het kader van De Kanteling zijn te downloaden via www.vng.nl/dekanteling. 2 Er zijn ook gevolgen voor het gebruik van ICT als ondersteuning. In deze publicatie blijft dat echter buiten beschouwing. 6 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Van eerste contact tot arrangement: drie formulieren Kantelen gaat over alle fases die een burger doorloopt vanaf het moment dat hij een beperking ervaart in zijn deelname aan de samenleving, tot het moment dat hij passend ondersteund wordt ter compensatie van die beperking. We onderscheiden vijf functies. In de meest simpele vorm ziet een traject van eerste contact tot arrangement er als volgt uit. Eerste contact Vraag verhelderen en resultaat vaststellen Het gesprek Oplossingen afspreken Arrangement Toewijzen voorziening Wanneer een burger een beperking ondervindt in de deelname aan de samenleving zal hij zich vroeg of laat ergens melden, al dan niet via een ander (het eerste contact). Als het inderdaad een Wmo-vraag betreft is de volgende stap het gesprek. In dat gesprek zal in gezamenlijkheid worden vastgesteld wat de ondersteuningsbehoefte van de burger is (vraagverhelderen en resultaat vaststellen) en wat hij nodig heeft om dit te compenseren (oplossingen afspreken). Op deze manier komt hij uit- Vereniging van Nederlandse Gemeenten 7

eindelijk terecht in een arrangement op maat. Oplossingen kunnen gevonden worden in de eigen kracht van de burger, zijn sociale netwerk, algemene en collectieve voorzieningen, of individuele voorzieningen 3. Als er sprake is van een aanvraag voor een individuele voorziening wordt deze beoordeeld en toe- of afgewezen door de gemeente 4. In deze publicatie gaan we uit van deze ideaaltypische voorstelling van de gekantelde gemeente. In de praktijk zijn er natuurlijk grote verschillen tussen gemeenten, zowel qua gemeentekenmerken (oppervlak, aantal inwoners, aantal kernen, politieke kleur van het bestuur) als qua ontwikkeling op het gebied van de kanteling. Deze publicatie is niet bedoeld als blauwdruk, maar als inspiratie. Dit geldt ook voor de gepresenteerde modelformulieren. Formulieren in een gekantelde gemeente Uitgaande van het beschreven traject van eerste contact tot arrangement komen we tot drie formulieren die gebruikt kunnen worden in een gekantelde gemeente; een meldingsformulier voor de burger, een rapportageformat voor de gespreksvoerder, en een aanvraagformulier voor de burger. In onderstaand schema geven we aan op welk moment in het traject de drie formulieren in een gekantelde gemeente gebruikt kunnen worden. Formulieren in een gekantelde situatie Eerste contact Vraag verhelderen en resultaat vaststellen Het gesprek Oplossingen afspreken Arrangement Meldingsformulier Rapportageformat Toewijzen voorziening Aanvraagformulier 3 Verschillende voorbeelden van vernieuwing in de arrangementen worden gegeven in de publicatie Het arrangement in de Wmo. 4 Een uitgebreidere toelichting op dit conceptueel kader voor De Kanteling staat in de publicatie Van eerste contact tot arrangement. 8 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Het meldingsformulier Een melding als startpunt Met bovenstaande beschrijving van het traject dat een burger doorloopt in een gekantelde gemeente wordt een belangrijk verschil duidelijk met de situatie onder de Wvg. Het startpunt van het traject is niet een aanvraag voor een specifieke voorziening, maar een melding van een (probleem)situatie. Iemand ervaart een beperking in zijn deelname aan de samenleving en heeft daar ondersteuning bij nodig. De burger gaat in gesprek met de gemeente om in gezamenlijkheid te bepalen voor welk resultaat hij eigenlijk gecompenseerd moet worden 5 en welke oplossingen daarbij passen. Een eventuele individuele voorziening komt pas in dat gesprek ter sprake. In een niet-gekantelde situatie is het startpunt vaak een aanvraag- (formulier). Maar door aan het begin van het traject al een keuze te maken voor een bepaalde voorziening wordt de mogelijkheid om breed 5 Een belangrijk concept binnen De Kanteling is het denken in resultaten. Raadpleeg hierover de publicatie Denken in resultaten. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 9

te kijken naar oplossingen al sterk ingeperkt. Een gesprek staat dan al snel in het teken van het beoordelen van de aanvraag en niet van het in kaart brengen van de situatie van de burger op meerdere leefgebieden. Bovendien wordt de burger gedwongen zijn vraag of probleem zelf te vertalen in een oplossing in de vorm van een individuele voorziening, terwijl een oplossing in de collectieve sfeer of binnen het eigen sociale netwerk misschien meer voor de hand ligt. Door eerst een gesprek te voeren met de burger over zijn situatie is er alle ruimte om de verschillende mogelijke oplossingen de revue te laten passeren. Als in het gesprek blijkt dat een individuele voorziening onderdeel is van het arrangement van ondersteuning, dan wordt een aanvraagprocedure in gang gezet. In een gekantelde gemeente is er pas in deze fase sprake van een aanvraagformulier. Startpunt in een gekantelde gemeente is dus een melding van een situatie, waarbij een meldingsformulier ondersteunend kan zijn. Op dit meldingsformulier wordt de burger uitgenodigd om een beschrijving te geven van zijn situatie, zonder daarbij al een keuze te maken voor de eventuele aanvraag voor een specifieke voorziening. De burger kan hierbij ondersteund worden door een mantelzorger, een medewerker van de gemeente of door een professional van een partnerorganisatie. Dienstverlening draait om mensen Het gebruik van een meldings- in plaats van een aanvraagformulier sluit aan bij de algemene visie van de VNG op dienstverlening. Deze visie bepleit onder meer een verschuiving van productgerichte processen ( Ik wil een scootmobiel of Ik wil een bouwvergunning ) naar mensgerichte processen ( Ik wil meer mensen kunnen ontmoeten of Ik wil verbouwen ). Meer informatie over deze visie is te vinden in het boekje Dienstverlening draait om mensen, die is te downloaden via www.vng.nl. 10 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Een eerste indruk en basis voor het gesprek Het doel van het meldingsformulier is om een eerste indruk te krijgen van de situatie waar de burger zich in bevindt, en van de redenen waarom hij zich tot de gemeente wendt voor ondersteuning. Het is daarmee de basis voor het gesprek. Het meldingsformulier is breed opgezet. Er worden geen specifieke voorzieningen genoemd en het biedt zelfs ruimte om zaken te noteren die het domein van de Wmo te buiten gaan. Het is aan de burger om in eigen woorden uit te drukken waar zijn ondersteuningsbehoefte ligt. In het gesprek tussen de burger en de gemeente wordt de vraag verder verhelderd. Pas dan wordt er over oplossingen gesproken. De burger doet zelf de aanmelding De aanmelding kan volgens de modelverordening Wmo van de VNG schriftelijk, mondeling, elektronisch of telefonisch worden ingediend. Het uitgangspunt is dat de burger het meldingsformulier zelf invult. Dit kan schriftelijk door middel van het opsturen of langsbrengen van een met de hand ingevuld meldingsformulier, maar ook elektronisch. Het is daarbij voor de burger eenvoudiger om dat online te kunnen doen in plaats van een ingevuld formulier als bijlage via de e-mail te versturen. Als de burger zelf niet of slecht in staat is om een aanmelding te doen, kan hij hierbij geholpen worden door iemand uit zijn omgeving. Dit kan ook een medewerker van een partnerorganisatie zijn die op dat moment al zorg of ondersteuning verleent aan de burger. Het is ook mogelijk dat het meldingsformulier op basis van een eerste contact aan het Wmo loket en in samenspraak met de medewerker ter plaatse wordt ingevuld (mondelinge aanmelding). Bij een telefonische melding wordt het meldingsformulier door de contactambtenaar van de gemeente of betrokken partnerorganisatie ingevuld. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 11

Beschrijving van de situatie op meerdere leefgebieden De reikwijdte van de ondersteuning die in het kader van de Wmo door gemeenten geboden kan worden is begrensd door de vier domeinen benoemd in artikel 4 van de wet. Op het meldingsformulier worden geen specifieke voorzieningen genoemd die de burger kan aanvragen. Bij wijze van voorbeeld worden op het model meldingsformulier wel leefgebieden benoemd die binnen het kader van de Wmo vallen. Deze komen grotendeels overeen met de acht resultaten zoals geformuleerd in de modelverordening. Dit kan de burger houvast geven bij het onder woorden brengen van zijn vraag. Een argument tegen het benoemen van deze voorbeelden is dat het alsnog teveel sturing geeft. Het staat gemeenten uiteraard vrij om hier eigen keuzes in te maken. De ondersteuningsvragen van burgers voegen zich echter automatisch naar de kaders van de Wmo. Vaak is er sprake van problematiek die de Wmo overstijgt. Er is bijvoorbeeld ook zorg (nodig) vanuit de AWBZ, of de burger ontvangt een uitkering in het kader van de Wet werk en bijstand. Het meldingsformulier biedt ook de ruimte om deze zaken te benoemen. Voor een integrale vraagbenadering is het handig om zo breed mogelijk op de hoogte te zijn van de situatie. Dit wil overigens niet zeggen dat het daarmee ook onderwerpen zijn die door de gemeente binnen de Wmo opgepakt of opgelost moeten worden. Het vraagt wel om het leggen van verbindingen met andere wettelijke domeinen en eventueel het warm overdragen van (deel)vragen van de burger. 12 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Eigen krachtwijzer Almere Inwoners van de gemeente Almere kunnen gebruik maken van de eigen krachtwijzer. Dit is een website die burgers kan helpen om hun eigen vraag op het gebied van wonen, welzijn en zorg beter in beeld te krijgen. Door middel van het aanvinken van een aantal brede onderwerpen kan de burger aangeven op welke leefgebieden hij problemen ondervindt. Voorbeelden zijn beter communiceren met anderen, een passende woning en me goed voelen in mijn buurt en beter zicht op mijn financiële situatie. Vervolgens krijgt de burger op basis van zijn geselecteerde onderwerpen een aantal vragen om preciezer in beeld te krijgen waar zijn probleem zit. De onderwerpen en vragen beperken zich niet tot het Wmo domein. De uitkomst van de eigen krachtwijzer is een aantal adviezen aan de burger over hulp of ondersteuning bij zijn ondersteuningsvraag. Dit kunnen zorg of welzijnsaanbieders zijn, informatie over vrijwillige klussen- of boodschappendiensten maar ook bijvoorbeeld het Wmo loket van de gemeente; het servicepunt Z. Een ingevulde eigen krachtwijzer wordt ook gebruikt als basis voor het gesprek tussen de burger en gemeente. Op deze manier is de eigen krachtwijzer een zeer uitgebreide versie van het meldingsformulier zoals beschreven in deze publicatie. Meer informatie over de eigen krachtwijzer: www.eigenkrachtwijzer.nl Regelhulp Een groot aantal gemeenten in Nederland (90%) is aangesloten bij Regelhulp. Regelhulp is ontwikkeld als digitale wegwijzer voor iedereen die op zoek is naar zorg of ondersteuning. Het webportaal biedt actuele informatie op het gebied van zorg, welzijn en sociale zekerheid. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 13

De Kanteling en Regelhulp Bij De Kanteling is het gesprek de basis van de afweging om tot bepaalde ondersteuning te komen in het kader van de compensatieplicht. Omdat Regelhulp van oorsprong is gebaseerd op het uitgangspunt van verzekerde rechten is de aansluiting op een gekantelde werkwijze nog niet volledig gerealiseerd. Regelhulp is samen met de VNG en verschillende gemeenten aan de slag gegaan om dit op termijn wel te realiseren. Zo biedt Regelhulp nu onder andere de mogelijkheid tot het aanvragen van een gesprek en is er een vraagverheldering opgenomen. De getoonde mogelijke oplossingen zijn niet meer alleen aan te vragen voorzieningen, maar ook suggesties om hulp in de sociale omgeving te zoeken of een gesprek aan te gaan bij de gemeente. Regelhulp doorlopend in ontwikkeling Zowel de VNG als afzonderlijke gemeenten zijn onder meer via een platform voor aangesloten organisaties betrokken bij de doorontwikkeling van Regelhulp. Er wordt zoveel mogelijk gestreefd naar het leveren van maatwerk voor gemeenten. Zo wordt het bijvoorbeeld mogelijk om de vraagverheldering als input voor het gesprek te gebruiken (vergelijkbaar met de eigen krachtwijzer). De burger beantwoordt vragen over zijn situatie. Hij wordt daarna niet toegeleid naar een lijst met mogelijke voorzieningen, maar de mogelijkheid wordt geboden om via Regelhulp een afspraak te maken voor een gesprek. De verzamelde informatie in de vraagverheldering is dan de basis voor dat gesprek. Gemeenten die dat anders willen kunnen daarvoor kiezen. Ook is het mogelijk om de algemene teksten te verrijken met specifiekere lokale informatie. 14 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Een instrument voor gespreksvoerders In de huidige versie kan Regelhulp een grote meerwaarde hebben voor professionals die het gesprek met de burger voeren. Van hen wordt een steeds bredere kennis van de sociale kaart en de mogelijkheden voor ondersteuning verwacht. Een integrale vraagbenadering vraagt om een bredere blik dan strikt de ondersteuning die in het kader van de Wmo kan worden geboden. Regelhulp biedt een zeer uitgebreid overzicht van regelingen en voorzieningen die ook daar buiten beschikbaar zijn en maakt het makkelijk voor professionals om burgers te helpen met het organiseren en aanvragen daarvan. Het modelformulier en alternatieven In bijlage 1 is een model meldingsformulier opgenomen. Dit model is bedoeld als inspiratiebron voor gemeenten. We hebben ervoor gekozen om één open vraag te stellen en daarbij ter ondersteuning een rijtje voorbeeldsituaties te benoemen. Er kunnen echter ook andere keuzes gemaakt worden als het gaat om het opstellen van een meldingsformulier. Het gebruik van één open vraag geeft de burger alle vrijheid om te noteren wat hij zelf belangrijk vindt. Mogelijke nadelen hiervan zijn dat sommige burgers het lastig kunnen vinden om hun situatie te beschrijven of dat het formulier gebruikt wordt om situaties te melden die weinig of niets met maatschappelijke ondersteuning te maken hebben (denk aan een melding van zwerfvuil of overhangende begroeiing). Een alternatieve oplossing kan zijn om op het meldingsformulier al een uitsplitsing te maken naar leefgebieden. Wat relevant voor de burger is vult hij in, wat niet van toepassing is laat hij open. Dit maakt het meldingsformulier echter wel direct een stuk uitgebreider. De melding moet in principe zelfstandig door de burger te doen zijn, maar vaak wordt hij daarbij ondersteund door een familielid of een professional, juist als het om een burger gaat die zelf niet gemakkelijk zijn probleem onder woorden brengt. Ook zal een deel van de meldingen Vereniging van Nederlandse Gemeenten 15

via de telefoon of aan het loket gedaan worden, waarbij hij geholpen kan worden door de medewerker bij wie hij de melding doet. Bij de meeste meldingen is de burger dus niet volledig op zichzelf aangewezen. Het benoemen van een rijtje voorbeeldsituaties is bedoeld om de burger te ondersteunen bij het formuleren van zijn situatie. We hebben ervoor gekozen om deze te relateren aan de acht resultaten, en daarbij nog een aantal mogelijkheden te benoemen die vaak in combinatie met Wmo problematiek voorkomen. Risico is dat deze voorbeeldsituaties (te) veel herkenning oproepen met specifieke individuele voorzieningen, waardoor de burger het meldingsformulier alsnog als aanvraagformulier gaat beschouwen en invullen. Terwijl het in een gekantelde werkwijze juist niet de bedoeling is om direct te focussen op een bepaalde voorziening. Dit is echter ook voor een groot deel afhankelijk van de verdere gemeentelijke communicatie rond de Wmo. Alleen het invoeren van dit meldingsformulier betekent niet dat er meteen gekanteld gewerkt wordt. We gaan ervan uit dat het werken met een meldingsformulier onderdeel is van een veel bredere kanteling binnen gemeenten. Alternatieve oplossingen voor het voorbeeldenlijstje zijn overigens het volledig weglaten van de voorbeeldsituaties of het kiezen voor een andere presentatie van de voorbeelden (zoals door middel van levensgebeurtenissen, life-events ). 16 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Het rapportageformat Het rapportageformat heeft drie functies. Het kan gespreksvoerders ondersteunen bij het voeren van het gesprek, het vormt de basis voor het verslag dat naar aanleiding van het gesprek gemaakt kan worden, en kan tenslotte, indien relevant, gebruikt worden als aanvraagformulier voor een individuele voorziening. Het rapportageformat is niet bedoeld om ingevuld te worden door de burger. Gespreksleidraad Een centraal element in de gekantelde werkwijze is het gesprek 6. Het gesprek heeft twee doelstellingen: Het in beeld brengen van de situatie van de burger; Het maken van afspraken over passende oplossingen. Het gesprek met de burger kan worden gevoerd door medewerkers van de gemeente, maar ook door medewerkers van partnerorganisaties 6 Meer informatie over het gesprek staat in de publicaties Het gesprek deel I: juridische bouwsteen en Het gesprek deel II: praktische handreiking. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 17

(MEE, ouderenadviseurs). Zoals we ook beschreven in Het Gesprek deel II: praktische handreiking, stelt een gekantelde uitvoering van de Wmo bepaalde eisen aan de competenties van gespreksvoerders. Van hen wordt verwacht dat ze breed kunnen kijken, zich kunnen verplaatsen in de burger en dat ze creatief na kunnen denken over oplossingen. Veel leefgebieden en onderwerpen komen aan de orde in het gesprek. Het rapportageformat kan gebruikt worden als gespreksleidraad en op die manier ondersteuning bieden door deze leefgebieden en onderwerpen te benoemen en door voorbeeldvragen te geven. Niet iedere gespreksvoerder heeft een gespreksleidraad nodig. Geoefende gespreksvoerders voeren het gesprek vaak op basis van ervaring. Ook is het niet de bedoeling om alle genoemde leefgebieden en onderwerpen in iedere situatie tot in detail te bespreken. De gespreksleidraad is een hulpmiddel en moet niet als keurslijf gaan werken. Wel kan het helpen om onderwerpen aan de orde te stellen die anders misschien over het hoofd gezien zouden worden, of kan het de burger tot nieuwe inzichten brengen over zijn eigen situatie. Het verslag In de modelverordening van de VNG staat dat er naar aanleiding van het gesprek een verslag gemaakt kan worden. Een verslag is nuttig voor de burger en voor de gemeente om geen misverstanden te laten bestaan over wat er besproken en eventueel afgesproken is. Een rapportageformat kan goed gebruikt worden als basis voor het verslag. Er zijn situaties denkbaar waarin het niet nodig of nuttig is om een verslag te maken, maar in de meeste gevallen heeft het veel nut om dat wel te doen. Een ingevuld en door de gespreksvoerder en de burger ondertekend rapportageformat is in feite een verslag van het gesprek. Door de ondertekening leggen burger en gespreksvoerder vast dat wat er in het verslag staat een correcte weergave is van wat er besproken is over de vraag en omstandigheden van de burger en wat er eventueel afgespro- 18 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

ken is over oplossingen. Het verslag heeft als zodanig geen formele status in het kader van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Als afgesproken is dat een individuele voorziening onderdeel is van het arrangement van oplossingen, kan het verslag ook dienst doen als aanvraagformulier. De Awb bepaalt dat een aanvraag voorzien moet zijn van naam en adres van de aanvrager, dagtekening, een aanduiding van wat er wordt aangevraagd en een handtekening van de aanvrager. Een ingevuld en ondertekend rapportageformat, waarop is aangegeven welke individuele voorziening wordt aangevraagd voldoet aan deze eisen. Het is dan ook niet nodig om in die gevallen een apart aanvraagformulier te gebruiken. Het model rapportageformat en alternatieven In bijlage 2 is een model rapportageformat opgenomen. Dit model is bedoeld als inspiratiebron. Gemeenten kunnen, eventueel in samenwerking met betrokken partnerorganisaties, het rapportageformat aanpassen op de eigen lokale situatie. In veel gemeenten worden vergelijkbare middelen gebruikt of ontwikkeld. Er zijn veel verschillende vormen mogelijk, zoals een checklist of een meer gesloten vragenlijst. We hebben ervoor gekozen om één op één aan te sluiten bij de doelstellingen van het gesprek. Namelijk eerst het in kaart brengen van de situatie, en daarna pas de mogelijke oplossingen bespreken. Dit vertaalt zich in een format dat uit drie delen bestaat. Het eerste deel biedt ruimte om de specifieke situatie van de burger in kaart te brengen. Het format benoemt de belangrijkste levensgebieden met per levensgebied een aantal voorbeeldvragen. We gaan ervan uit dat in een gekantelde gemeente gespreksvoerders worden ingezet met de juiste kennis en competenties. Van hen kan verwacht worden dat ze de ruimte benutten die het format hen geeft. De voorbeeldvragen zijn dan ook bedoeld als houvast. Het is uiteraard niet de bedoeling om alle Vereniging van Nederlandse Gemeenten 19

vragen één voor één af te werken. Een alternatieve oplossing is om te werken met een meer gesloten vragenlijst. Hoewel dat in de ideaaltypische gekantelde gemeente teveel beperkingen zou opleggen voor de gespreksvoerder, is het in de praktijk zo dat nog niet alle gemeenten volledig gekanteld zijn. Ook beschikken nog niet alle gespreksvoerders over de nodige kennis en competenties om het gesprek helemaal volgens de uitgangspunten van De Kanteling te voeren. Een gesloten vragenlijst kan eventueel een goed alternatief zijn om in een overgangsperiode te gebruiken. Het is vooral van belang dat er een instrument gebruikt wordt dat op draagvlak kan rekenen bij de gebruikers (gemeente en partnerorganisaties) en dat past bij lokale Wmo uitvoeringsorganisatie. 20 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Het aanvraagformulier Ook nog een aanvraagformulier De uitkomst van het gesprek is in principe een vaststelling van de vraag van de burger (al dan niet uitgedrukt in één of meer van de acht resultaten 7 ) en van de gemaakte afspraken over een arrangement van passende oplossingen. Onderdeel van dat arrangement kan een individuele voorziening zijn. In dat geval is een formele aanvraagprocedure aan de orde. De Algemene wet bestuursrecht bepaalt dat een aanvraag ondertekend moet zijn en voorzien van naam en adres van de aanvrager, een dagtekening en een beschrijving van wat er wordt aangevraagd. Mits deze elementen aanwezig zijn op het verslag, kan dit dus dienst doen als aanvraagformulier. In dat geval is er dus geen apart aanvraagformulier nodig. Niet voor iedere burger met een ondersteuningsbehoefte is het nodig 7 Zie voor een beschrijving van de acht resultaten de publicatie Denken in resultaten. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 21

om een uitgebreid gesprek te voeren. Ook staat het burgers altijd vrij om direct een aanvraag in te dienen. Als er sprake is van een verlenging van een individuele voorziening, of de situatie op voorhand zo duidelijk is dat er geen verdere vraagverheldering nodig is, dan kan er direct een aanvraag worden ingediend. In dat geval is er dus geen (ondertekend) verslag en is er nog wel een apart aanvraagformulier nodig. We gaan ervan uit dat er naar aanleiding van de aanvraag aanvullend onderzoek wordt gedaan naar de beperkingen en situatie van de burger. Er wordt op het aanvraagformulier dan ook niet uitgebreid gevraagd naar gegevens die de aanvraag onderbouwen. Teveel gevraagd? In het kader van het project Minder regels, meer service streven het Rijk en de VNG naar een vermindering van de administratieve lasten voor burgers en bedrijven. Eén van de initiatieven binnen het project was het kritisch bekijken van de indieningsvereisten voor gemeentelijke producten en diensten. Hiermee bedoelen we alle formulieren, gegevens en bewijsstukken die burgers moeten leveren bij een aanvraag. In de brochure Teveel gevraagd? wordt een overzicht gegeven van de informatie die noodzakelijk is voor een aanvraag van een individuele voorziening. Er zijn geen wettelijke indieningsvereisten voor Wmovoorzieningen. Er wordt een opsomming gegeven van welke informatie gevraagd kan worden voor de verschillende individuele voorzieningen, welke informatie al beschikbaar is en welke informatie beter niet gevraagd kan worden. Het is bijvoorbeeld niet nodig om op het formulier uitgebreid naar NAW gegevens te vragen. Alleen naam en burgerservicenummer is voldoende om de rest van de gegevens uit de gemeentelijke basisadministratie te halen. Dit geldt ook voor partnergegevens. Voor inkomensgegevens kunnen gemeenten gebruik maken uitwisseling via Suwinet. 22 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Het project was een samenwerking tussen de VNG en de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Economische Zaken en Financiën en is per 1 januari 2011 beëindigd. Meer informatie over vermindering van regeldruk en administratieve lasten is te vinden op www.vng.nl/minderregeldruk. Het model aanvraagformulier Het model aanvraagformulier in bijlage 3 verschilt niet veel van de formulieren zoals die thans in veel gemeenten in gebruik zijn. We hebben gestreefd naar een zo beknopt mogelijk formulier. De gedachte hierachter is dat er in de meeste gevallen aanvullend onderzoek gedaan wordt om te bepalen of iemand in aanmerking komt voor de aangevraagde voorziening of niet. Gemeenten kunnen er uiteraard voor kiezen om het aanvraagformulier geheel naar eigen behoefte aan te passen. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 23

Bruikbaarheid van de formulieren voor iedereen Omdat het formaat van dit boekje zich daar niet goed voor leent hebben we ervoor gekozen om geen opmaak toe te passen op de modelformulieren in de bijlagen. Dit wil niet zeggen dat dit niet belangrijk is. Een formulier dat door de burger zelf ingevuld kan worden, moet voor iedereen overzichtelijk en goed leesbaar zijn. Ook bijvoorbeeld voor mensen met een visuele beperking. Dit stelt onder meer eisen aan het kleurgebruik, contrast, lettertype en lettergrootte. Via de website van de VNG zijn de modelformulieren met opmaak beschikbaar 8. We bieden ze aan in Word-formaat zodat ze naar behoefte zijn aan te passen aan de lokale situatie. Er is tevens een toelichting beschikbaar over hoe de formulieren aan te passen zijn. De modelformulieren met opmaak zijn te downloaden via www.vng.nl/dekanteling Onder het kopje Publicaties 8 De opmaak van de modelformulieren is gedaan door Viziris, een netwerkorganisatie voor mensen met een visuele beperking. De formulieren zijn getest door een panel van mensen met een visuele beperking. 24 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Webformulieren De burger moet zich via alle gebruikelijke kanalen kunnen melden voor een gesprek of een aanvraag. Dit wil zeggen aan het fysieke loket, via de telefoon, maar ook via internet. Een meldingsformulier en een aanvraagformulier zouden dan ook (bij voorkeur via de eigen gemeentelijke website) eenvoudig beschikbaar en bruikbaar moeten zijn. Een voorbeeld van webformulieren die volgens dezelfde principes tot stand zijn gekomen zoals in deze publicatie beschreven zijn die van Regelhulp. Na het invullen van de vraagverheldering is het mogelijk om je aan te melden voor een gesprek of direct een aanvraag te doen. Gemeenten kunnen zelf kiezen op welke manier ze gebruik maken van deze functionaliteit. Deze webformulieren zijn het snelste te bekijken op www.regelhulp.nl, via direct aanvragen. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 25

Bijlage 1: Model meldingsformulier Op dit formulier kunt u aangeven dat u ondersteuning nodig heeft bij zelfstandig wonen of het meedoen aan de samenleving. Op basis van het ingevulde meldingsformulier voeren we een gesprek met u. In dat gesprek bespreken we uw situatie en zoeken we naar passende ondersteuning. Persoonlijke gegevens cliënt Naam: Geboortedatum: BSN: Telefoonnummer: E-mail adres: Contact/vertrouwenspersoon Naam: Adres: Woonplaats: Telefoonnummer: 26 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

E-mail adres: Toelichting: Probleembeschrijving Beschrijf waar u ondersteuning bij nodig heeft. Geef een beschrijving van uw situatie. Geef aan welke problemen u heeft bij zelfstandig wonen en/of het meedoen aan de samenleving. U kunt daarbij denken aan: het huis schoon en leefbaar houden de boodschappen in huis halen kleding wassen en strijken voor de kinderen zorgen zich in en om het huis verplaatsen zich in de buurt verplaatsen sociale contacten hebben de rekeningen betalen de administratie doen werk vinden etc. Ondertekening Handtekening cliënt: Vereniging van Nederlandse Gemeenten 27

Bijlage 2 Model rapportageformat Gegevens cliënt Naam: Geboortedatum: BSN: Telefoonnummer: E-mail adres: Deel I: Situatiebeschrijving per levensdomein (Per levensdomein worden er voorbeeldvragen gegeven. Deze zijn slechts bedoeld als steun, niet als voorschrift.) Wonen en huishouden In wat voor woning woont u? (eengezinswoning, portiekwoning, flat, gelijkvloers, koop/huur) Hoe is uw gezinssituatie? Woont u met anderen in dezelfde woning? Met wie? Doet u zelf het huishouden? Ondervindt u belemmeringen bij het doen van het huishouden? 28 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Haalt u zelf de boodschappen in huis? Wast en strijkt u zelf uw kleding? Kunt u veilig gebruik maken van de keuken? Kunt u veilig gebruik maken van de badkamer? Kunt u de trap op en af? Kunt u zich verplaatsen van en naar de keuken/ het toilet/ de badkamer/ de slaapkamer? In hoeverre zijn de eventuele belemmeringen een probleem voor u? Welke dingen kunt u niet (meer), maar wilt u (nog) wel doen? Zijn er huisgenoten die u helpen of kunnen helpen met het huishouden? (boodschappen doen, eten koken, schoonmaken, wassen en strijken) Sociale relaties Hoe ziet uw vrienden- en kennissenkring eruit? Heeft u veel familie? Heeft u veel contact met uw familie? Ondervindt u belemmeringen in het aangaan en/of onderhouden van sociale relaties? Bent u tevreden met uw sociale relaties? Wat zou u willen verbeteren aan uw sociale relaties? Arbeid en activiteit (dagbesteding) Beschrijf uw dag eens. Heeft u betaald werk? Doet u vrijwilligerswerk? Gezondheid (lichaam en geest) Hoe is uw lichamelijke gezondheid? Hoe is uw geestelijke gezondheid? Ondervindt u door uw gezondheid belemmeringen in het meedoen in de samenleving? Vereniging van Nederlandse Gemeenten 29

Inkomen Heeft u een vast inkomen? Is uw inkomen uit werk, uitkering of pensioen? Is uw inkomen voldoende om rond te komen? Ondersteuning Heeft u op dit moment een individuele voorziening van de gemeente in gebruik? (Hulp bij het huishouden, rolstoel, scootmobiel, woningaanpassing) Wordt u op dit moment geholpen door mensen in uw omgeving? (familie, vrienden, kennissen, mantelzorg) Wordt u op dit moment geholpen door een vrijwilliger? (maatje, administratie of formulierenhulp) Conclusie met betrekking tot de ondersteuningsbehoefte Noteer welke conclusies door de gespreksvoerder en de cliënt getrokken zijn ten aanzien van de ondersteuningsbehoefte. Formuleer deze zoveel mogelijk in termen van de acht resultaten. Noteer ook ondersteuningsvragen en problemen die niet in termen van de acht resultaten te formuleren zijn. Checklist acht resultaten Is er voldoende bekend over de situatie van de cliënt met betrekking tot de acht resultaten? 1 wonen in een schoon en leefbaar huis 2 wonen in een voor hem/haar geschikt huis 3 beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften 4 beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding 5 thuis zorgen voor kinderen die tot het gezin behoren 6 zich verplaatsen in, om en nabij het huis 7 zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel 8 de mogelijkheid om contacten te hebben met medemensen en deel te nemen aan recreatieve, maatschappelijke of religieuze activiteiten 30 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Deel II: Oplossingen Eigen kracht In hoeverre kunt u zelf het probleem aanpakken? Wat kunt u zelf organiseren om uw probleem aan te pakken? Heeft u financiële draagkracht om zelf een oplossing in te kopen? Kunt u misschien iemand anders helpen? Sociaal netwerk Zijn er mensen in uw omgeving die u kunnen helpen met het aanpakken van uw probleem? (buurman/vrouw, vriend(in), kennis, familielid) Algemene en collectieve voorzieningen Bekijk welke voorzieningen er in de gemeente beschikbaar zijn om de burger te ondersteunen bij zijn probleem. Voorbeelden: Was- en strijkservice Collectief vraagafhankelijk vervoer Scootmobielpool Rolstoelpool Klussendienst Boodschappendienst Maaltijdvoorziening (Vrijwillige) formulierenbrigade/ondersteuning bij administratie Maatjesprojecten of andere vrijwillige zorgdiensten Mantelzorgondersteuning Individuele voorzieningen Bekijk welke individuele voorzieningen er nodig zijn om de burger te ondersteunen bij zijn probleem. Voorbeelden: Hulp bij het huishouden Woningaanpassing Mobiliteitshulpmiddelen (rolstoel, scootmobiel) Vereniging van Nederlandse Gemeenten 31

Deel III: Verslag van het gesprek De doelen van de cliënt op het gebied van meedoen zijn: De cliënt en de gespreksvoerder hebben samen vastgesteld dat de cliënt ondersteuning nodig heeft bij: Afgesproken is dat de cliënt zelf de volgende acties onderneemt: Vastgesteld of geregeld is dat mensen in de sociale omgeving van de cliënt de volgende ondersteuning bieden: Afgesproken is dat de cliënt van de volgende voorzieningen gebruik zal maken: Afgesproken is dat de volgende individuele voorzieningen door de gespreksvoerder voor de cliënt worden aangevraagd: Handtekening cliënt: Handtekening gespreksvoerder: 32 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Bijlage 3: Model aanvraagformulier Persoonlijke gegevens cliënt Naam: Geboortedatum: BSN: Telefoonnummer: E-mail adres: Contact-/vertrouwenspersoon Naam: Adres: Woonplaats: Telefoonnummer: E-mail adres: Toelichting (relatie tot de aanvrager): Vereniging van Nederlandse Gemeenten 33

Aanvraag voor Hulp bij het huishouden Woonvoorziening Vervoersvoorziening Hulp bij het huishouden Nieuwe/eerste aanvraag Verlenging Gewenste startdatum: spoed Gewenste einddatum: Gewenste vorm van verstrekking: Zorg in natura PGB (financiële tegemoetkoming) Bank- /girorekeningnummer: Woonvoorziening Aanvraag voor: Woningaanpassing Verhuiskostenvergoeding Cliënt woont in een: Huurwoning Koopwoning Nadere specificatie van de aangevraagde voorziening: Gewenste vorm van verstrekking: Zorg in natura PGB (financiële tegemoetkoming) Bank- /girorekeningnummer: 34 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

Vervoersvoorziening Aanvraag voor: Scootmobiel Driewielfiets Vervoerskostenvergoeding Collectief vraagafhankelijk vervoer (regiotaxi/taxipas) Autoaanpassing Fietsaanpassing Nadere specificatie van de aangevraagde voorziening: Gewenste vorm van verstrekking: Zorg in natura PGB (financiële tegemoetkoming) Bank- /girorekeningnummer: Rolstoel Aanvraag voor: Handbewogen rolstoel Elektrische rolstoel Sportrolstoel Gewenste vorm van verstrekking: Zorg in natura PGB (financiële tegemoetkoming) Bank- /girorekeningnummer: Ruimte voor nadere toelichting (Motiveer de aanvraag, specificeer relevante beperkingen) Ondertekening Ondergetekende verklaart zich akkoord met de in het aanvraagformulier ingevulde gegevens; Vereniging van Nederlandse Gemeenten 35

geeft toestemming aan de gemeente om informatie uit dit aanvraagformulier te gebruiken voor haar adviseurs; geeft toestemming aan artsen, hulpverleners en instellingen om informatie en (medische) gegevens op verzoek te verstrekken aan de gemeente en haar adviseurs; geeft toestemming aan het CAK om inkomensgegevens op te vragen voor het bepalen van een eventuele eigen bijdrage Datum: Handtekening cliënt: 36 Vereniging van Nederlandse Gemeenten