Differentiëren is te leren Stichting Passend Primair Onderwijs Haaglanden thema: STER(K) VOOR DE KLAS 09-11-2016 Aafke Bouwman & Ineke Bruning WWW.CPS.NL WWW.CPS.NL Doelen Jullie kennen de lagen van de piramide van leerkrachtvaardigheden. Jullie weten wat de 5 rollen van de leerkracht inhouden. Jullie hebben meer inzicht en overzicht in omgaan met verschillen in doelen, tijd, instructie en aanbod. Jullie hebben gedifferentieerd gewerkt. 1
Omgaan met verschillen is uitgaan van verschillen.(oostdam, 2009) 4 Differentiëren en omgaan met verschillen Omgaan met verschillen: rekeningen houden met verschillen tussen leerlingen in een groep. Differentiëren: uitwerking van het omgaan met verschillen door leerlingen individueel of in een groepje te begeleiden. Differentiatie is het nemen van maatregelen waarin de leerkracht tegemoet komt aan aan de verschillen tussen leerlingen. 5 Visie: Interne en externe differentiatie Interne differentiatie vindt plaats binnen de eenheid: klas, groep, unit. Externe differentiatie vindt plaats op niveau van de schoolorganisatie: eenheid overstijgend. 6 2
Voorwaarden Differentiëren: complexe vaardigheid die geleerd moet worden. Piramide: basisvaardigheden beheersen is voorwaarde voor goed kunnen differentiëren. Klassenmanagement. 7 5 rollen van de leerkracht (Martie Slooter, CPS, 2009) gastheer presentator didacticus pedagoog afsluiter dag of les starten: contact maken aandacht vangen overzicht houden gepaste instructie geven: duidelijk activerende didaktiek orde houden: veilige en motiverende leeromgeving dag of les afsluiten; terug en vooruit kijken 8 klassenmanagement Overzichtelijke klasindeling en ruimte Stiltesignaal (Samenwerkings)regels Groepsvragensteller?! Afspraken over geluidsniveau Begin- en eindtijden 9 3
10 Effectief instructiemodel: IGDI+ Het Interactieve Gedifferentieerde Directe Instructiemodel (IGDI+) is een organisatiemodel Ondersteunt leerkrachten bij realiseren van gedifferentieerde instructie en begeleiding. Differentiëren: Doelen Tijd Instructie Aanbod Monitoring 12 4
Differentiëren in doelen: wat Alle leerlingen halen de minimale doelen. SLO eind groep 2. Referentieniveaus 1F en 1S en tussendoelen per leerjaar. Passende perspectieven: 3 leerroutes voor leerling die 1F niet halen. Hoe: Lesdoelen op inhoud en procesniveau Lesdoelen concreter maken Een vorm van Gepersonaliseerd leren: leerlingen behalen inhoudelijke en procesdoelen in een open aanbod, waarbij zij zelf de keuzes maken (eigenaar worden van eigen leerproces=autonomie) 13 Knelpunt. Een groep leerlingen haalt referentieniveau 1F niet op 12-jarige leeftijd (en mogelijk 2F niet op 16 jarige leeftijd). Project Passende Perspectieven: een onderzoekende houding in het onderwijs (opbrengstgericht werken) wat kan een leerling? waar heeft hij moeite mee? hoe kan die leerling ondersteund worden? Passende perspectieven PO/S(B)O passendeperspectieven.slo.nl De ijsbergmetafoor en handelingsmodel Selectie op basis van handelingsniveau en strategiegebruik Leidend tot doelenlijsten en overzichten van leerroutes 5
Differentiëren in inhoudelijke doelen Lesdoelen op inhoud: Je kunt de woorden c=k in een keer vlot te lezen. Je kunt van 10 woorden c=k in een keer de klanken aan elkaar te plakken. Je kunt van 10 woorden woorden c=k, zonder eerst te spellen, in een keer de klanken aan elkaar te plakken. Je weet wat het onderwerp van de zin is. Je oefent met het vinden van het onderwerp in de zin door de zin vragend te maken. Je hebt kennis gemaakt met een deel van een zin dat onderwerp heet en je hebt geoefend met het vinden van het onderwerp. 16 Differentiëren in procesdoelen Je leert met behulp van 3 oefeningen te luisteren naar elkaar. Je leert te luisteren naar elkaar door om de beurt 5 zinnen te lezen. Je leert te luisteren naar het verhaal van je schoudermaatje, door het verhaal in 3 zinnen samen te vatten Differentiëren in aanbod Methode als middel: maak doelgerichte keuzes uit de lessen en opdrachten. Nieuwe media als apps en oefensoftware i.p.v. opdrachten. Spellen, materialen als visuele ondersteuning, bewegen, rap, lied waarin de oefenstof is verwerkt als werkvorm (leerstijl doen). 18 6
Differentiëren in instructie: hoe Gebruik een instructiemodel. Korte en langere instructie voor wie dat nodig heeft. Korte en langere begeleide inoefening. Instructie sturen en banen: instructie hardop denkend voordoen en instructie door het stellen van vragen. Wissel hardop denken en vragen stellen af. Stel vragen die aanzetten tot denken en redeneren (taxonomie Bloom) Varieer in het geven van verlengde instructie: verlengde instructie is geen excuusinterventie voor een zwakke instructie en voorkom afhankelijkheid. Gebruik coöperatieve werkvormen, waarin leerlingen instructie geven. Gebruik Nieuwe media als flipping the classroom voor korte instructiefilmpjes. Gebruik de filmpjes van de methoden met uitleg. https://www.youtube.com/watch?v=3edl1ct36l4 https://www.youtube.com/user/takengroep2 https://www.youtube.com/watch?v=2zueoljl2ts Vragen stellen in de Taxonomie van Bloom Differentiëren in tijd: wat Meer of minder tijd voor instructie Meer of minder tijd begeleide-inoefening Meer of minder tijd voor zelfstandig werken. Differentieer in tijd door leerlingen meer oefentijd, productietijd, doe-tijd en puzzeltijd te geven, zodat alle leerlingen de doelen bereiken. Voor plusleerlingen puzzel tijd, denktijd en doetijd benutten voor verdieping. 21 7
Begrijpend lezen differentiatie in tijd/organisatie Gezamenlijke start met: leerdoel, kennis activeren en aandacht voor de strategie: (5 minuten) Modelen: 2 lastige tekstdelen door de leerkracht: klassikaal (3-5 min) Leerlingen plusgroep verwerken samen of zelf de tekst met een passende opdracht. Ze modelen aan elkaar. Leerkracht loopt rond en geeft feedback. 10 minuten Samen denken: op hoger denkniveau. Lkr modelt als dat nodig is. Leerkracht verwerkt tekst door te modelen aan rest groep. Leerlingen doen de strategie ook hardopdenkend voor aan elkaar. Samen of zelf verwerken. Afsluiting: klassikaal 3 minuten Terugkoppeling naar het doel van de les en een opdracht op inhoud/strategie bespreken. 22 Differentiatiemodel rekenen Differentiëren in monitoring en evaluatie. Maak gebruik van verschillende soorten evaluatiedata (leerlingenwerk, foto s, filmpje, toetsen, verslagen, etc.). Evalueer summatief door na het leren toetsen af te nemen om vervolgens te kunnen differentiëren. Evalueer formatief door tijdens het leren met leerlingen verschillende toetsvormen in te zetten (mening vormende vragen, schrijfopdracht, stappenplan, samenvatting) om vervolgens te kunnen differentiëren. Duim op/neer. Laat leerlingen op onderdelen een verschillende hoeveelheid opdrachten van de methode toets maken, zodat de leerkracht weet dat de doelen zijn bereikt. Maak de toets vooruit en geef instructie op niet beheerste onderdelen en onderhoud wat reeds is geautomatiseerd. 8
Aan de slag gedifferentieerd Samenwerkingsvaardigheden Wat zijn de vaardigheden van een goede helper? Luisteren Overleggen Besluiten nemen Luisteren naar elkaar Vragen stellen aan elkaar Samenvatten van wat er geleerd is Samenvatten van wat de ander heeft verteld Aanwijzingen geven Bereiken van overeenstemming Aanmoedigen Hulp geven Hulp vragen Wachten op elkaar Evenredige deelname Informatie uitwisselen Elkaar gelegenheid geven een inbreng te hebben Uitleg geven Feedback geven Bron coöperatief leren in het basisonderwijs M.Förrer, B.Kenter, S. Veenman Helpen, hoe doe je dat! Wat wil je met je groep bereiken m.b.t. helpen., wat is haalbaar voor jouw leerlingen. Doel: Je leert om elkaar te helpen. (Iedereen heeft wel eens hulp nodig) Wat doet een goede helper: De helper let op anderen; heeft er iemand misschien hulp nodig. De helper biedt hulp aan; maar dringt zich niet op. De helper maakt oogcontact; kijkt anderen vriendelijk aan. De helper luistert goed; wat is de vraag/ het probleem. De helper neemt de antwoorden van leerlingen serieus. De helper is geduldig. De helper geeft complimenten als het goed gaat. De helper geeft gelegenheid fouten zelf te verbeteren. De helper prijst als de ander zelf een fout verbetert. Vaardigheden goede helper: helpen is iemand leren het zelf te doen. Goed helpen betekent: o De ander helpen zich te oriënteren op de opdracht o Hardop denkend voordoen o Samendoen en goed kijken hoe een andere leerling de opdracht oppakt o Precies aangeven wat goed gaat en niet goed gaat o Geven van aanwijzingen Bron coöperatief leren in het basisonderwijs o Het stellen van vragen M.Förrer, B.Kenter, S. Veenman Effecten van differentiëren. Leerkrachten die meer gaan differentiëren merken dat ze: Hun activiteiten en lessen beter (en anders) voorbereiden. Efficiënter lesgeven doordat ze zichzelf vragen stellen zoals: wat doet er eigenlijk toe in deze les? Welke instructie, passende werkvormen zet ik in? Welke activiteiten zijn nodig voor bepaalde groepen leerlingen? Minder afhankelijk worden van de methode. Heldere lesdoelen op inhoud en proces stellen. Opbrengstgerichter gaan werken omdat ze summatieve en formatieve data gebruiken om de lessen vorm te geven. Problemen met klassenmanagement voorkomen, omdat ze meer inspelen op de (leer)behoeften van leerlingen. 9
www.cps.nl CPS Onderwijsontwikkeling en advies Plotterweg 30 3821 BB Amersfoort Postbus 1592 3800 BN Amersfoort T [033] 453 43 43 F [033] 453 43 53 E cps@cps.nl www.cps.nl WWW.CPS.NL 10