RUIMTE GEVEN EN RUIMTE NEMEN EEN VERKENNING VAN DE ERVAREN PROFESSIONELE RUIMTE VAN DOCENTENTEAMS IN HET HBO. Daniël van Middelkoop, Peter Horsselenberg & Mathieu Portielje Lectoraat HRM Hogeschool van Amsterdam d.van.middelkoop@hva.nl 1
AANLEIDING Docenten ervaren beperkt professionele ruimte. Dit kan een negatief effect hebben op het studiesucces van studenten. Docenten zouden ruimte moeten krijgen, maar zelf ook ruimte nemen 2
PROFESSIONELE RUIMTE? De mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de inhoud en de inrichting van het werk. Het is de ruimte die de leraar heeft om te beslissen over onderwijsinhoud, onderwijsinrichting (didactisch, pedagogisch en organisatorisch) en zijn professionele ontwikkeling (Wetenschappelijk Centrum Leraren Onderzoek 2014) Professionele ruimte voor docenten wordt door velen gezien als een belangrijke voorwaarde voor het onderwijskwaliteit en het verbeteren van het studiesucces van studenten in het hoger (beroeps)onderwijs (van Veen 2005, Vermeulen 2012, Priestley et al. 2015). Professionele ruimte is geen ding op zich, maar wordt altijd ingevuld ten dienste van onderwijskwaliteit en studiesucces (Onderwijsraad 2016). Het belang wordt erkend, bij de invulling van professionele ruimte lijkt in de praktijk een zekere handelingsverlegenheid te bestaan. 3
COLLECTIEVE PROFESSIONELE RUIMTE Het belang van collectieve professionele ruimte, dat tot stand komt in docententeams, wordt in toenemende mate benadrukt (Onderwijsraad 2016). Die collectieve professionele ruimte komt tot stand door agency van docententeams zelf, maar ook door de cultuur en structuur van de onderwijsorganisatie.(onderwijsraad 2016). De collectieve professionele ruimte bevindt zich in een constant spanningsveld en wordt beïnvloed door vele actoren. De ervaren ruimte wordt bepaald door druk van boven en druk van onder (Pelletier 2002, 2009). 4
HET VERVOLG: PROEFTUINEN PROFESSIONELE RUIMTE Docententeams krijgen de ruimte om zelf invulling te geven aan onderwijsontwikkeling. De teams nemen de ruimte (verantwoordelijkheid) om hier invulling aan te geven. Via een actie-onderzoek worden ze hierin begeleid en gemonitored door het lectoraat HRM van de HvA. Waar nodig wordt extra expertise ingezet. 5
HET VERVOLG: PROEFTUINEN PROFESSIONELE RUIMTE Longitudinaal actieonderzoek (18 maanden) in twee teams aan de HvA. Vier fasen: 1. Stip op de horizon: gezamenlijke visie en vaststellen richting interventies 2. Ontwikkelen interventies 3. Uitvoeren interventies 4. Evalueren interventies We presenteren de resultaten van fase 1 en 2 6
7
CENTRALE VRAAG Welke percepties hebben de HBO-docenten die participeren in de proeftuintrajecten over de professionele ruimte van het eigen docententeam? Welke effecten heeft het proeftuintraject op de ervaren collectieve professionele ruimte van de docententeams? 8
RESULTATEN INDIVIDUELE PROFESSIONELE RUIMTE FASE 1 De ervaren professionele ruimte van individuele docenten in de klas is groot. Beperkingen in de individuele ruimte worden door docenten benoemd binnen: Druk van boven: regelgeving, administratieve lasten, controlemechanismen Druk van onder: aantallen studenten, niveau studenten Een deel van de docenten neemt professionele ruimte door om de regels heen te werken. Anderen voelen zich niet in staat die ruimte te nemen; zij nemen een beheersende rol aan. Dus als je zegt van we geven ze veel meer persoonlijke aandacht en je gaat ze af en toe eens overhoren of je geeft ze een keer een extra toetsje, daar zullen ze veel meer winst bij hebben. Maar ja dat zit er niet meer in. Wat je vroeger nog wel kon doen, toen je nog veel meer contacturen had. 9
RESULTATEN COLLECTIEVE PROFESSIONELE RUIMTE FASE 1 De sterke individuele professionele ruimte lijkt ten koste te gaan van de collectieve professionele ruimte. Een deel van de docenten geeft aan dat begrenzing van de individuele ruimte gezamenlijke visie en standaarden) nodig is om collectieve ruimte goed in te kunnen vullen. Docenten signaleren een beperkte onderlinge afstemming en een gebrek aan gezamenlijke doelstellingen. Tijd- en werkdruk worden gezien als redenen van het uitblijven van betere afstemming. Er wordt weinig tot geen gebruik gemaakt elkaars expertise. Ik roep het al jaren. Als ik bekijk en vergelijk met hetgeen wat ik uit het bedrijfsleven heb meegekregen, dan hebben wij geen team. Wij zijn gewoon individuen die met elkaar op een opleiding werken. ( ) We zijn allemaal individualisten. 10
(VOORLOPIGE) EFFECTEN VAN DE PROEFTUIN TEAM FINANCE Doelstellingen: Er is een meer gezamenlijke visie op het gegeven onderwijs ontstaan. Ontwikkelrichting: Het team heeft interventies gekozen op het gebied van vakdidactische kennis en teamontwikkeling. Agency: Team heeft concrete aanpassingen in onderwijs doorgevoerd om beter in te kunnen spelen op de diversiteit in kennisniveau studenten. Team stemt regelmatig af over aanpak en is meer gezamenlijke werkwijze overeengekomen Succesfactoren: Ontstaan gezamenlijke verantwoordelijkheid. Gespreid leiderschap in team. Geboden ruimte door management. Ruimte voor betekenisvolle onderlinge dialoog. Risico s: nog afhankelijk van beperkt aantal kartrekkers. Veel wisselingen in samenstelling team. Ervaren druk van onder en boven blijft groot. 11
(VOORLOPIGE) EFFECTEN VAN DE PROEFTUIN TEAM SLB Tijdens het traject is slechts ten dele een meer gezamenlijke visie op het gegeven onderwijs ontstaan. Team voelt zich slechts ten dele eigenaar van SLB. Het team heeft interventies gekozen op het gebied van didactische vaardigheden en teamontwikkeling. Het team is er tot nu toe niet in geslaagd om de visie door te voeren naar gezamenlijke aanpassingen in het onderwijs. De gezamenlijke werkwijze is overeengekomen mar bestaat vooral op papier. Beperkende factoren: Sterke individuele professionele ruimte Beperkt gevoelde gezamenlijke verantwoordelijkheid. Gebrek aan leiderschap in team. Grote gevoelde tijddruk, ook bij vormgeven interventie.. 12
CONCLUSIES De individuele professionele ruimte van docenten is relatief groot. Dit lijkt een beperking te vormen voor het gebruik van collectieve professionele ruimte. Druk van onder en druk van boven beperkten de ervaren collectieve professionele ruimte Agency (handelingsvermogen) van teams kan versterkt worden via ondersteuningstrajecten. Meer aandacht is daarbij nodig voor het samenspel tussen cultuur en structuur in verschillende lagen van de onderwijsorganisatie. 13
DISCUSSIE Wat is de rol van HRM bij het stimuleren van het handelingsvermogen van docententeams, rekening houdend met het samenspel tussen handelingsvermogen, cultuur en structuur? 14