De PLG-bril. De drie capaciteiten

Transcriptie

1 De PLG-bril De PLG-bril (Verbiest, 2008) kan als hulpmiddel gebruikt worden om na te gaan in hoeverre de leerprocessen op verschillende niveaus met elkaar verbonden zijn en verbonden zijn aan de koers. De bril integreert de drie capaciteiten van een professionele gemeenschap: de persoonlijke, organisatorische en interpersoonlijke capaciteit. Deze drie capaciteiten en de dimensies daarbinnen worden vanuit het werken aan een concrete vernieuwing met elkaar verbonden (figuur 1). Op deze wijze betekent het werken aan de concrete ontwikkeling ook het ontwikkelen van de school als professionele leergemeenschap. Figuur 1: De PLG-bril (in Verbiest, 2008) De drie capaciteiten Wanneer een school werkt aan een verbetering dan speelt de kwaliteit van de capaciteiten binnen de school een grote rol.

2 1. De persoonlijke capaciteit Deze capaciteit heeft betrekking op de wijze waarop een individu in staat is om kennis te construeren en reconstrueren. In de organisatie ziet men deze capaciteit als medewerkers hun handelen en praktijktheorieën onderzoeken en streven naar verbetering hiervan, met als uiteindelijk doel het verbeteren van het leren van leerlingen. 2. De interpersoonlijke capaciteit Bij de interpersoonlijke capaciteit gaat het om samen leren en samenwerken vanuit gedeelde opvattingen omtrent leren en onderwijs. In de school ziet men die capaciteit als de visie van de school, welke gedeeld en gerealiseerd wordt door zowel het team als de schoolleiding. Verbiest (2008) stelt dat de reflectieve dialoog tussen de professionals over hun handelen in de praktijk het voertuig is in deze collectieve leerprocessen. Schoolleiders en leerkrachten stellen hun werk en functioneren in de klas open voor collega s, zodat mogelijkheden ontstaan voor onderzoek en reflectie met elkaar. 3. De organisatorische capaciteit De organisatorische capaciteit bestaat uit drie condities die ondersteunend zijn voor de persoonlijke en interpersoonlijke capaciteiten (Verbiest, 2008). De eerste conditie is de cultuur van een school. De tweede conditie is stimulerend en gedeeld leiderschap en de derde wordt gevormd door bronnen, structuren en systemen. De cultuur De organisatiecultuur wordt gevormd door de dominante normen en waarden en gedragsuitingen die gedeeld worden door de organisatieleden; Voor Fullan (2007) is het transformeren van deze cultuur, reculturing, de kern van de verandering. Reculturing houdt een ontwikkeling in naar professionele gemeenschappen waarbinnen medewerkers collectief kunnen leren. Het doel is een cultuur tot stand te brengen waarin leren vanzelfsprekend is, voor ieder afzonderlijk en vooral gezamenlijk. Het leiderschap Hoe leerkrachten de schoolleider percipiëren, beïnvloedt in hoge mate hoe succesvol de organisatie -en onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen verlopen. Ontwikkelingen blijken meer succesvol wanneer de schoolleider door de leerkrachten gezien wordt als iemand die duidelijk maakt wat hij/zij verwacht, die daarnaast ondersteunt, bemoedigt en vertrouwt op de expertise van de leerkracht en die persoonlijke belangstelling heeft voor de professionele

3 ontwikkeling. Volgens Verbiest (2008) zijn er drie rollen die een schoolleider binnen het ontwikkelingsproces van de school als professionele gemeenschap op zich neemt: - De cultuurbouwer: hierbij draagt de (school)leider bepaalde normen, waarden en opvattingen uit en/of versterkt deze. Deze staan allen in het teken van het vormen van een gemeenschappelijk gedragen professionele leercultuur. - De educator: de (school) leider bevordert de intensiteit en kwaliteit van de individuele en collectieve leerprocessen bij de teamleden, waardoor er sprake is van diepgaand leren. - De architect: het bouwen aan bronnen, structuren en systemen in de school die persoonlijke en interpersoonlijke capaciteitsontwikkeling bevorderen. De bronnen,structuren en systemen van een schoolorganisatie Om leerkrachten in staat te stellen praktijken te onderzoeken en individueel en collectief te laten leren moeten er door de school mogelijkheden worden gegeven. Deze mogelijkheden (bronnen) kunnen financieel, organisatorisch of materieel van aard zijn. Daarnaast moeten de aanwezige structuren zodanig worden ingericht dat zij de professionele leergemeenschap stimuleren. Hierbij kan worden gedacht aan de een optimale overleg -en de communicatie structuur, roosterafspraken en afspraken over scholing etc. Daarnaast moeten de systemen toereikend genoeg zijn om ondersteuning te bieden aan de vernieuwing en het leren van de leerkrachten. Dit gebeurt o.a. door afspraken te maken om de vernieuwing als vast agendapunt op te nemen, waarbij de ervaringen centraal staan. De vernieuwing dient ook opgenomen te worden in het kwaliteitszorgsysteem waar leerkrachten toegang toe moeten krijgen. Als laatste moeten scholen op materieel vlak voldoende ingericht zijn waarbij kan worden gedacht aan de aanwezige bronnen (methodes, leermiddelen) binnen de school. Deze moeten kwantitatief en kwalitatief voldoende zijn om het leerproces te ondersteunen

4 Reflectieve vragen Persoonlijke capaciteit Dimensie Actief, reflectief en kritisch kennis (re)construeren Vragen 1)Wordt er door alle leerkrachten regelmatig en systematisch gereflecteerd over het verbeter 2) Is er in de reflectie aandacht voor: - het eigen handelen en de resultaten ervan op de leerlingen? Onderzoeken leerkrachten op een systematische wijze hun eigen handelen en de resultaten daarvan (bijvoorbeeld via actieonderzoek)? -de persoonlijke competenties (kennis, vaardigheden, attitudes) aangaande het -de eigen mentale modellen over leren en onderwijzen aangaande het -actuele wetenschappelijke kennis over het desbetreffende -actuele praktijkkennis over het desbetreffende Actuele inzichten uit wetenschap en praktijk gebruiken 1)Houden alle leerkrachten op voldoende wijze hun kennis en vaardigheden aangaande het thema bij? 2)Maakt men in het onderwijs gebruik van: -recente vakkennis over het desbetreffende -recente vakdidactische kennis over het desbetreffende -recente algemeen didactische kennis over het desbetreffende -recente algemeen pedagogische kennis over leerlingen, relevant voor dat recente inzichten over remediale hulp aan leerlingen op het desbetreffende -mogelijkheden die informatie-en communicatietechnogie biedt voor het onderwijs op het desbetreffende Interpersoonlijke capaciteit Dimensie Vragen Gedeelde waarden en visie 1) Is er een gedeelde visie in de school? op leren en op de rol van de 2) Is die visie concreet gericht op het verbeteren van het leren leerkracht en de resultaten van de leerlingen? 3) Wat zegt de visie van de school over het onderwijs over het desbetreffende thema respectievelijk wat zij de consequenties van de visies van de visie voor het onderwijs over het desbetreffende 4) Worden die consequenties gedeeld door alle leerkrachten?

5 5) Is de visie voldoende richtinggevend voor het onderwijs in het desbetreffende Collectief leren en gedeelde praktijken 1)Leren en werken de leerkrachten samen met betrekking tot het onderwijs over dat 2)Is in dit collectief leren en handelen aandacht voor (onderzoekt men), in relatie met het thema, - het handelen van de leerkrachten en de resultaten ervan op de leerlingen? -de persoonlijke competenties (kennis, vaardigheden en attitudes)? -de mentale modellen van de verschillende leerkrachten over leren en onderwijzen? -actuele wetenschappelijke kennis? -actuele praktijkkennis? 3) Getuigt dit collectief leren van een kritische dialoog met elkaar over dat Luistert men goed naar elkaar? Geeft men elkaar op een constructieve wijze feedback? Organisatorische capaciteit Dimensie Vragen Ondersteunende condities: 1) Zijn er voldoende mogelijkheden om individueel en structuren, bronnen en collectief te leren over en te werken aan het onderwijs over systemen het 2) Zijn de bronnen kwantitatief en kwalitatief voldoende? (methodes, overige leermiddelen, bibliotheek ) 3) Zijn de structuren adequaat om met elkaar te leren over dat -overleg- en communicatiestructuur -afspraken over functies en taken i.v.m het thema -roosterafspraken (voldoende tijd voor overleg over het thema) -afspraken over scholing over het thema 4) Zijn de systemen toereikend? - komt het thema terug op de agenda van de bouw- en teamvergaderingen? -is er in het kwaliteitszorgsysteem aandacht voor het Worden de resultaten van het onderwijs in het thema opgenomen in het kwaliteitszorgsysteem? Gebruiken ze dat ook? -komt het thema terug in de pop-gesprekken en in de Ondersteunende condities: cultuur groepshandelingsplannen? 1) Bevordert de cultuur in de school het individueel en collectief leren en verbeteren van onderwijs over dat

6 Ondersteunend, stimulerend en gedeeld leiderschap -worden relaties tussen de teamleden gekenmerkt door respect en vertrouwen? -durft men fouten te maken en dit openlijk toe te geven? Leert men van fouten? -spreekt men elkaar aan op een professionele manier? -waardeert men experimenteren en vernieuwingen van collega s? -is professionalisering in de school vanzelfsprekend? 1) Betrekt de schoolleider de teamleden bij het beleid over het 2) Heeft de schoolleider aandacht voor de persoonlijke behoeften van de leerkrachten? 3) Draagt de schoolleider de visie van de school uit? Vertaalt hij de visie naar consequenties voor het onderwijs in het Stelt de schoolleider hoge verwachtingen aan het onderwijs in het 4) Daagt de schoolleider de leerkrachten intellectueel uit over het 5) Begeleidt de schoolleider de collectieve leerprocessen in de school over het 6) Zorgt de schoolleider voor voldoende bronnen, adequate structuren en toereikende systemen voor het individueel en collectief leren over het 7) Stimuleert de schoolleider een cultuur van vertrouwen en respect? 8) Stimuleert de schoolleider een cultuur van kritisch onderzoek en verbetering van het onderwijs het desbetreffende onderwerp? Verbiest, E. (2012). Professionele leergemeenschappen. Een inleiding. Antwerpen: Garant