Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box? Zorg voor spirit. Een interdisciplinaire benadering. Dr. Marc Desmet marc.desmet@jessazh.be Gits, 25 oktober 2016
Jessa Hospital
Mijn ziekenhuis 1993-2010: Virga Jesse (katholieke naam maar openbaar ziekenhuis bewust pluralistisch) Sinds 2010 fusie met katholiek ziekenhuis SASU (= Salvator & Sint-Ursula) Momenteel 3 campussen, samen Jes-sa (niet ideologie van de neutraliteit; pastores welkom) Virga Jesse: grootst, technisch intensief Salvator: rustiger - o.a. (psycho)geriatrie (6) Sint-Ursula(HerkdS): 4 revalidatieafdelingen
Mijn dienst Palliatieve Eenheid (7 bedden) eind 2012 verhuisd van campus Virga Jesse naar campus Salvator PST (2 verpleegkundigen, 2 psychologen, 2 artsen) actief op de drie campussen Pastor soms aanwezig op briefing PE teamleden niet praktiserend (behalve de twee artsen)
Van container tot containing
Containing / Nursing
Alleen voor palliatieve eenheid? Dag van de spiritualiteit: op initiatief pastores 3 artsen (!) over spiritualiteit (170 aanw.): "Totaalzorg: spiritualiteit in de zorg als taak van elke hulpverlener Spiritualiteit: verrassende herkenning Ook op de palliatieve eenheid heeft het jaren geduurd voordat als team expliciete ontwikkeling spirituele zorg Palliatieve eenheid spiritueel labo & school (o.a. via stagiaires) PST (+ referentievp PZ) kunnen dit verspreiden op afdelingen Ethische problemen: veel geestelijke pijn, nood spirituele zorg. Waar zijn we toch mee bezig!? Euthanasie. Omgaan met druk bij palliatieve sedatie. cf. Prijs Spiritueel Boek
Spiritueel :? spiritueel valt niet samen met religieus of gelovig (maar sluit het niet uit): iedereen kan spirituele pijn voelen niet iedereen voelt dit als religieus-gelovige pijn spirituele zorg valt niet samen met pastorale (maar sluit het niet uit) Iedereen kan spirituele zorg bieden Niet iedereen kan pastorale zorg bieden
Spiritualiteit voor practici: harde feiten zien en veel meer. dan koffie: Een koffie drinken dat is iets dan mijn functie: Gij ging zitten en dat was het dan pijn: Ik heb nu wel geen pijn meer, maar waar dient die resterende tijd nog? dan interdisciplinariteit: t Is hier anders dan lijden: waardigheid, genieten = on-gehoord
Het spirituele heeft lichamelijke effecten verdriet, zinloosheid, eenzaamheid blokkeren het lichaam: trage bewegingen, stomheid, gesloten ogen, een gewicht... zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen lichaam in beweging: glimlachen, neuriën/fluiten, terug spreken
Het spirituele: meer dan het individuele Familieleden Team spirit als ruimte Rituelen & symbolen
Ons team: een vlieg-machine of (ook) een zwerm vogels?
Verbondenheid (= religie ) is efficiënt
Spi - ritueel
Symbool: de interdisciplinaire bloem
Bemoedigingsmoment 5 keer per jaar La vita é bella?
Rituele betekenis van techniek: de levenslijn
Rituele betekenis van voeding: de levenslijn
Spirituele zorg: hoe ontwikkelen? 2 soorten middelen 1. Persoonlijke middelen: op niveau van de eigen spiritualiteit van de zorgverlener: attitudes en persoon 2. Technische middelen: op niveau van het concrete gesprek en de observatie Beide kunnen geoefend worden!
Workshop FPZV spiritualiteit artsen, verpleegkundigen, psychologen.
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument A VERLANGEN: Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? Je kan vele jaren ergens werken en dan gebeurt er iets vaak privé waardoor je zegt: Eigenlijk heb ik nooit geweten wat het betekent om zo zwaar ziek te worden. Maar nu Bijbels: Ik heb de ellende van mijn volk gezien (Mozes) Via vele toevalligheden kan je ergens terecht komen: Dit is wat ik zocht zonder het te weten Dit is zorg voor mij De stukken van de puzzel pasten als het ware in elkaar Hier ben ik in mijn element Bijbels: Het zaad viel in goede grond en gaf tot 100-voudig vrucht
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument B KWETSUUR: Waar werd ik gekwetst (machteloos én verantwoordelijk)? Welke omgeving heeft mij geheeld? waarheid verschilt van informatie. Waarheid is een spirituele ervaring (diepe opluchting) In waarheid omgaan met patiënten kan niet zonder in waarheid met mezelf om te gaan: gekwetst door conflicten met patiënten, families, collega s, structuren = gemengde ervaring: tussen verantwoordelijkheid en machteloosheid het belang van goed omgeven/vergeven te worden Gesprekscultuur, intervisie Bijbels: de leerlingen hebben zich opgesloten. En toch doorbreekt iets die muur: Vrede met u.
Intervisie
Intervisie
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument C MIJN DODE HOEK: Raak niet aan mijn (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) Wat zijn de goede dingen die ik belangrijk vind maar waaraan ik zo gehecht ben ( dada ) dat ze mij (en anderen) in een impasse brengen? Een moeilijke oefening: Raak niet aan mijn domein van competentie goede orde patiënt ethisch principe.
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument D Welke PASSIVITEIT heb ik ontwikkeld in mijn activiteit bij mijn zware zieken? Drievoudige passiviteit: (1) Pas-si-vite: Wie volgt deze patiënt? (2) Passiviteit als authentieke compassie Lijden-zonder / lijden-tegen / lijden-met (3) Passiviteit als receptiviteit
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument Meerdere teamleden hebben deze workshop gevolgd (gebaseerd op dynamiek van de Geestelijke Oefeningen van Ignatius) Stilaan echter noodzaak erkend van een technisch middel om spirituele zorg concreter te maken nood aan meer taal en methode. The spiritual box!? (gebaseerd op boeken C.Leget)
Spiritual box 1 Wat? 2 Een teamproces!
Vijf spanningsvelden Spanningen ( lastige patiënt, familie, ik word zelf lastig ) leren herkennen en vertalen als spirituele pijn? En hoe kan je die benauwenis ont-spannen? Loskomen van oordelende houding Zullen we dit eens vanuit de box bekijken? ons schema : aanpassing van schema ontwikkeld door Carlo Leget en de PE van het UZ Leuven.
1 Autonomie afhankelijkheid Wat betekent dit verlies in het geheel van je leven? Ook dat nog? Of Nooit ziek geweest? (impact) Hoe gaat de zieke om met afhankelijkheid? onredelijk eisend? Egocentrisch? begripvol en dankbaar? achterdochtig? Of angstig voor afwijzing? lijdend aan autonomieverlies? laat de ander toe of sluit zich af? Vertrouwen of wantrouwen t.a.v. de instelling (het ziekenhuis, de kerk, de politiek, ).
1 Ik en de ander: autonomie en afhankelijkheid: voorbeelden Iemand vraagt euthanasie vanaf het moment dat ze niet meer recht kan staan, zonder rekening te houden met haar echtgenoot.
2 Vasthouden loslaten (verleden) Waar hou je vast.? aan wie je vroeger was (innerlijk, uiterlijk, waarden). aan naasten (fysiek, continue aanwezigheid, ) aan lichtpuntjes ( valse hoop, irreële perspectieven, zich distantiëren van het overlijden van anderen).
2 Loslaten vasthouden (verleden) Mensen blijven ontvangen als de cafébaas die men was Palliatieve patiënte laat haar badkamer vernieuwen en schenkt zich twee nieuwe borsten twee maanden voordat ze opgenomen wordt op de PE
3 Pijn - lijden t.a.v. het naderend levenseinde Controle willen houden: pijnstillers weigeren overdreven hang naar voeding tijdstip van de zorg, tijdstip sterven, regelen uitvaart Wat wilt u dat we nog doen? Kunnen we iets betekenen? Hoe gaat u om met verdriet? Wat gaat er in u om?
3 Doen laten (toekomst) Sterven en begrafenis tot in detail voorbereiden niet meer gezien willen worden na de dood Een dagboek bijhouden Blijven dezelfde vraag stellen over een buiktumor ondanks herhaalde uitleg: Wat wordt daarvan?
4 Levensbalans verzoening Als u terugblikt op uw leven. Zijn er dingen die u dwarszitten of die u nog recht wil zetten? Is er een gevoel van schuld? Van had ik maar? Willen vergeten / zich niet verzoenen Door zich af te sluiten voor diepe gesprekken. Door niet te spreken over gebroken relaties, conflicten,.
4 Vergeven en vergeten Vader en dochter vinden elkaar terug na tien jaar van complete scheiding; de moeder wil haar dochter niet terugzien; na het weerzien vraagt de vader euthanasie alsof de spanning met de echtgenote teveel werd en/of hij kon gaan nu hij zijn dochter terug had gezien Een man heeft zijn kinderen 25 jaar geleden verlaten. Hij wil er iets aan doen maar doet dit op ambivalentie manier. Ik ga een brief schrijven Ik ga hem zien op het voetbal Een vriend heeft geprobeerd hem via facebook te contacteren maar hij heeft hem gedefriend
5 Het transcendente Denkt u dat er iets is na de dood? Hebt u steun aan een geloof? Bidt u wel eens? Wat geeft u troost? Vertrouwen? Merk je houding van weten/niet weten of van geloven/vertrouwen, van overgave aan het mysterie?
5 Weten en geloven tav wat komt Wij zullen als hemel-lichamen zijn Ik hoop mijn man terug te zien. Wat is er aan van al wat ik geloofde?
Spiritual box 1 Wat? 2 Een proces!
Etappes Is er een verlangen om samen vooruit te geraken? Lange groei want veel praktische obstakels 2014: we besteden in elke dienstvergadering wat tijd aan spirituele zorg Artikel team UZ Leuven samen lezen: herkenning? Schema dagelijks beetje oefenen in briefing en taal aanpassen aan ons team
Etappes Verschillende snelheden & spiritualiteiten Vraag naar verdieping: van waar komt het schema van de spanningsvelden eigenlijk? cf. Van stervenskunst naar levenskunst: tweede boek Oktober 2015: verdiepende bijscholing door psychologe: belang eigen innerlijke ruimte om zieke te helpen gaan van kramp tot rust & ont-spanning Oktober 16: vervolg Niet te vlug resultaten verwachten!
Integratie pastorale via luisteren via rituelen via zorgpad van de stervende (PE, alle afdelingen geriatrie)
De persoon van de zorgverlener als voornaamste spiritueel instrument A Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? B Waar ben ik gekwetst geworden (machteloosheidverantwoordelijkheid)? Welke omgeving heeft mij geheeld? C Raak niet aan mijn (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) D Welke passiviteit heb ik ontwikkeld in mijn activiteit tav het lijden: pas-si-vite / com-passie / wat heb ik ontvangen van mijn zware zieken?
vasthouden - Vergeven - loslaten vergeten Innerlijke ruimte doen - laten Geloven-weten Autonomie - Afhankelijkheid
Zet m (de box) op (tafel)!