Market Timing 10 september 2012 Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Technische & kwantitatieve analyse GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Onderliggende assets TRENDS 2e ST 1e ST koers 1e W 2e W W/V% W/V% KT LT 5D 20D AEX INDEX + + 322 328 337.57 337.00 347.00 2.52 1.22 BRENT CRUDE + + 103 108 114.40 117.00 126.00-1.19 0.70 NYMEX CRUDE + + 87 93 96.29 99.00 101.00-0.19 3.68 DAX INDEX + + 6760 6875 7214.50 7550.00 8100.00 3.50 3.89 DJ STOXX 600 INDEX + + 260 264 272.30 273 278 2.28 0.90 DOW JONES INDEX + + 12950 13075 13306.64 13338.00 14550.00 2.35 1.07 EUR/USD + - 1.2287 1.2700 1.2793 1.3000 1.3400 1.61 3.75 BUND FUTURE - + 135 140 140.41 144.00 153.00-2.51-2.09 GOUDPRIJS + + 1650 1680 1736.10 1790.00 1923.00 2.87 6.98 NASDAQ COMPOSITE + + 2980 3030 3136.42 3134.00 3230.00 2.88 3.90 NIKKEI-225 INDEX - - 8350 8700 8855.00 9200.00 10200.00-0.45-0.84 S&P 500 INDEX + + 1365 1385 1437.92 1550.00 1550.00 2.75 2.50 ZILVER + + 3050 3200 3366.50 3700.00 4300.00 7.32 19.97 Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. Samenvatting Goud en zilver lijken de beste kansen te hebben luidde de conclusie in de samenvatting vorige week. De DJ-UBS Precious Metals index steeg vorige week met 10,9% gevolgd door de DJ-UBS Industrial Metals index met 7,4%. Naast de goud- en zilverprijs werden palladium, platina, aluminium, lood, nikkel en zink duurder. De correlatie tussen de goudprijs en de EUR/USD-wisselkoers blijkt hoog. Vorige week trok de euro aan en werd de Amerikaanse dollar goedkoper. Nadat de goudprijs een week eerder al de dalende trend van de afgelopen 12 maanden achter zich liet, volgde eind vorige week de euro met een uitbraak boven $ 1,27. Hoewel de lange termijn trend op basis van kwantitatieve criteria in het overzicht hierboven nog als dalend wordt aangemerkt, blijkt er sprake van een bullish overgangsfase. Forse koersstijgingen in de Spaanse, Italiaanse en Chinese beurzen suggereren een terugkerende vertrouwen onder beleggers dat de economische problemen zullen worden opgelost. Deze indruk wordt mede gevoed door een sterk koersherstel in de financiële waarden in zowel Europa als in de Verenigde Staten, hetgeen ook geldt voor de cyclische basic resources en materials sectoren. De non-cyclische waarden blijven achter. De beleggers nemen afscheid van de veilige havens. Duits en Nederlands staatspapier bevindt zich in een topvormingsproces. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
Trendoverzicht Asset Allocatie (instrumenten) STIJGENDE TREND TOPVORMING % Silver 5000 Oz. COMEX Continuous 11.04 iboxx EU Sov. Netherl. Index Overall -1.16 SPDR Gold Trust 4.93 iboxx EU Sov. Germany Index 7-10 Yr. -1.16 ishares MSCI Emerging Markets Index F 4.45 ishares MSCI ACWI Indx Fund 3.54 Vanguard Total Stock Market 3.04 ishares MSCI Pacific ex-japan Index Fund 2.95 S&P 500 Index 2.75 SPDR Dow Jones Global Real Estate 2.28 DJ STOXX 600 EUR Price 2.28 ishares FTSE/EPRA European Property F 1.98 Vanguard REIT 1.83 United States Oil Fund LP 1.76 RJ/CRB Index 1.68 ishares S&P GSCI Commodity-Indexed Tr 1.61 Ishares FTSE Epra Nareit Asia 1.51 PowerShares Emrgng Mkt Sovereign Dbt 1.26 Ishares Ftse Epra Nareit US Prop 0.69 ishares Barclays TIPS Bond Fd 0.27 ishares Barclays Credit Bond Fund 0.04 ishares Barclays Inter Govt Credit Bd Fd -0.09 ishares Barclays Aggregate Bond Fund -0.12 IShares Brclys 7-10 Yr Treasury Bnd Fnd -0.31 IShares Brclys 20+ Yr Treasury Bnd Fnd -1.52 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Ishares MSCI Latin America (USD) 3.84 ishares MSCI Japan Index Fd 0.22 De aandelenindices in de opkomende landen trekken vorige week per saldo relatief sterk aan, waardoor in de koersgrafiek van de ishares MSCI All Countries World index (zie onder) een opwaartse koersuitbraak uit een symmetrische driehoek zichtbaar is. Deze uitbraak volgt op de recente golden cross in de 20/120-daags gemiddelden. Vergelijkbare condities in het verleden hinten op nog meer opwaarts koerspotentieel. De verkoopdruk binnen het lange termijn stijgende trendkanaal sinds de top vorig jaar lijkt nu te zwichten voor toenemende vraag. Dit is een positieve ontwikkeling. Desondanks blijft aandacht voor risicobeheer geboden. ishares MSCI All Countries World Index vanaf 2009 2
De recente ontwikkelingen in Europa moedigen velen aan om weer in aandelen te stappen. De +5% koerssprong in de Chinese Shanghai & Shenzhen 300 index eind vorige week werd ingezet na een geel gekleurde candle op 5 september jl. ten teken van een neerwaartse overdrijvingsfase. China Shanghai & Shenzhen 300 index vanaf september 2011 De koersstijging in de Chinese CSI-300 index eind vorige week boven het dieptepunt van afgelopen 12 maanden (zie grafiek boven) suggereert een mislukte neerwaartse uitbraak (= bear trap). Echter, de bodem begin dit jaar onder de bodem van 2010 (zie onder) bleek net zoals de bodem in 2010 slechts de aanzet tot een tijdelijk herstel van enige maanden. China Shanghai & Shenzhen 300 index vanaf september 2011 De recent herstelbeweging in de CSI-300 index reikt dit keer mogelijk niet verder dan de gebroken stijgende steunlijn vanaf het dieptepunt uit 2008. In de komende dagen/weken zal moeten blijken in hoeverre de opleving een technische pullback is. Dit is gelet op de mondiale economische ontwikkelingen belangrijk, omdat beurskoersen in de regel vooruitlopen op de feiten zoals wij die vanuit de pers vernemen. 3
Zonder het beursfeest van vorige week te willen bederven, zijn er belangrijke kanttekeningen te plaatsen bij de recente hoopgevende ontwikkelingen. In de S&P 500 index is het opwaarts koerspotentieel naar de koerstoppen uit 2000 en 2007 minder dan 10%. De stijgende wigformatie welke o.a. een bearish reputatie heeft als eindpatroon van een bullmarkt, vraagt bij de actuele test van de stijgende weerstandlijn reden tot enige voorzichtigheid. Vooral de negatieve divergentie in de RSI lijkt te wijzen op een uitputtingslag in de herstelpogingen in het afgelopen jaar. S&P 500 index op weekasis met 14-weeks RSI De top in de S&P 500 index in 2007 werd gezet in een poging om opwaarts uit te breken (zie koersgrafiek onder). S&P 500 index in 2007 op dagbasis + 14-daags RSI Dat enige voorzichtigheid is geboden, blijkt ook uit het koersverloop van de S&P 500 futures sinds 2010 (zie volgende pagina). De belegger die nu in Amerikaanse aandelen stapt doet er verstandig aan om een stop loss grens rond 1400 te hanteren voor het geval er sprake blijkt te zijn van een mislukte opwaartse uitbraak. 4
S&P 500 futures vanaf 2010 Vooralsnog geeft het kwantitatieve trendoverzicht van de verschillende landenindices aan dat wereldwijd de opgaande lijn is opgepakt. De risicovol geachte beursgraadmeters van Italië en Spanje nemen momenteel de leiding in het herstel. Trendoverzicht Landenindices STIJGENDE TREND % TOPVORMING % MILAAN-FTSE/MIB 6.69 MADRID-IBEX 35 6.23 DAX INDEX 3.50 CAC 40 3.11 Bel-20 3.03 NASDAQ COMPOSITE INDEX 2.88 S&P 500 INDEX 2.75 TORONTO-S&P/TSX Composite 2.67 AEX-index 2.52 Dow Jones Industrials 1897-2001 2.35 SWISS MARKET INDEX 2.34 POLEN-WIG Index 2.24 INDONESIE-JCI 1.92 Hang Seng Index 1.64 FTSE 100 INDEX 1.46 TURKIJE-National 100 0.84 INDIA-Sensex 30 0.81 MEXICO-IPC 0.27 Sydney-All Ordinaries Index 0.23 MALEISIE-KLCI -1.31 BODEMVORMING % DALENDE TREND % RUSLAND-RTS 6.34 CHINA-Shanghai & Shenzhen 300 5.09 Bovespa 1.86 TOKYO/NIKKEI 225/DOW JONES index -0.23 5
Sentiment op Wall Street Bron: American Association of Individual Investors 5 september 2012 Het sentiment onder Amerikaanse beleggers is volgens een recente peiling (zie www.aaii.com) niet overdreven positief. Dit schept nog ruimte voor een opwaartse koersuitbraak. Positief is ook dat op sectorniveau aan beide kanten van de oceaan de financiële waarden vorige week samen met de grondstoffengerelateerde waarden de leiding namen in het koersherstel. In Europa bleven de defensieve sectoren (voeding & drank, farmacie) achter bij de rally, hetgeen wijst op sectorrotatie vanuit de non-cyclische waarden naar cyclische waarden (zie overzicht volgende pagina). 6
Trendoverzicht bedrijfssectoren STIJGENDE TREND % TOPVORMING % DJ STOXX Bank Index 6.41 DJ STOXX Basic Resr. 6.11 S&P 500 Materials Sector 4.62 DJ STOXX Insurance 4.58 S&P 500 Financials Sector 4.19 DJ STOXX Constr&Mat 3.68 DJ STOXX Chemical 3.55 DJ STOXX Utility 3.52 S&P 500 Energy Sector 3.52 S&P 500 Consumer Discretionary Sector 3.11 DJ STOXX Industrial 3.06 DJ STOXX Fin.Serv. 3.04 S&P 500 Information Technology Sector 2.93 S&P 500 Index 2.75 S&P 500 Industrials Sector 2.41 DJ STOXX 600(P)-Euro 2.28 DJ STOXX Trav&Leisur 2.24 S&P 500 Health Care Sector 2.16 DJ STOXX Auto&Parts 1.88 S&P 500 Telecom Services Sector 1.78 DJ STOXX Telecom 1.63 DJ STOXX Retail 1.48 DJ STOXX Media 1.31 S&P 500 Consumer Staples Sector 0.74 S&P 500 Utilities Sector 0.56 DJ STOXX Oil & Gas 0.52 DJ STOXX Health Care 0.39 DJ STOXX Technology -0.07 DJ STOXX Food&Bev. -0.20 DJ STOXX Pers&House -0.27 BODEMVORMING % DALENDE TREND % S&P 500 Automobile & Components 6.09 DJ Stoxx 600 Bank (+ relatieve sterkte versus Stoxx 600) outperformer 7
Commodities & edele metalen STIJGENDE TREND % TOPVORMING % Silver 5000 Oz. COMEX Continuous 11.04 Rough Rice Pit CBOT Cont. -5.77 Palladium NYMEX Continuous 6.20 Platinum NYMEX Continuous 5.95 Gold 100 Troy Oz. COMEX Continuous 4.89 Cocoa ICE FUT US Continuous 2.57 Crude Oil Light Sweet Continuous 1.74 RJ/CRB Index 1.68 NY-DJ-AIG Petroleum Index 1.67 NY-DJ-AIG Commodity Index 1.53 Goldman Sach Commodity Indx Comp C Cont. 1.46 Wheat Pit CBOT Continuous 0.22 NY-DJ-AIG Energy Index 0.18 Brent Crude Oil Continuous 0.03 Soybean Oil Pit CBOT Continuous -0.62 NY-DJ-AIG Grains Index -0.91 Corn Pit CBOT Continuous -1.11 Gas Natural NYMEX Continuous -2.11 Soybean Meal Pit CBOT Continuous -3.81 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Orange Juice (FCOJ-1) ICE FUT US Continuous 7.51 Coffee C ICE FUT US Cont. 0.18 NY-DJ-AIG Industrial Metals Index 6.31 NY-DJ-AIG Livestock Index -0.73 Copper High Grade COMEX Continuous 6.26 NY-DJ-AIG Softs Index -1.15 Cotton No. 2 ICE FUT US Cont. -1.24 Sugar World No.11 Continuous -1.82 De edele metalen hebben afgelopen week de verwachte stijgingsfase gecontinueerd. Verwacht doorgaande koersstijgingen in goud en zilver. DJ UBS Industrial Metals index is recent opwaarts uitgebroken uit een bullish falling wedge en wordt gedragen door een recente positieve divergentie in de RSI DJ UBS Industrial Metals index vanaf 2008 8
Obligaties & rentecontracten De stijgende trend in de Duitse bundfuture is vorige week afgebroken. Verwacht op de korte termijn een technisch herstel vanaf 139 naar ca. 143. Een verandering in de richting van de trend is ingezet. Bund future vanaf 2011 In de Verenigde Staten staat de 10-jaars US T-Bond op het punt om de stijgende steunlijn neerwaarts te doorbreken (zie onder). Formeel is een trend intact, totdat het tegendeel wordt aangetoond. US 10 jaars staatslening vanaf 2011 9
VALUTA De euro (in het groen) vertoont een opwaartse trendbreuk nadat een week eerder de goudprijs (in het geel) al boven een dalende weerstandlijn uitbrak. EUR/USD en goudprijs vanaf augustus 2011 Valuta trendfasen STIJGENDE TREND % TOPVORMING % UK Pound Sterling - US Dollar 0.91 US Dollar - Swiss Franc -0.90 Euro-Swiss Franc 0.60 US Dollar-Euro -1.49 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Euro - US Dollar 1.51 Euro-Japanese Yen 1.47 Euro-Canadian Dollar 0.75 Euro-Australian Dollar 0.37 US Dollar - Japanese Yen -0.06 Euro-Norwegian Krone -0.08 US Dollar - Norwegian Krone -1.34 Vooralsnog blijkt het bodemproces in de euro een aangelegenheid die exclusief is bestemd in relatie tot de US Dollar. Blijf derhalve voorzichtig ondanks de recente verbeteringen. 10
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun TRAP = mislukte uitbraak 11
PULLBACK terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw - sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend Paars - sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend Geel - overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart - overgangsfase tussen stijgende en dalende trend (geen positie) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn belegging - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. 12