GO Jeugd 2008 Alcohol Samenvatting alcohol Uit de gegevens van GO Jeugd 2008 van GGD Fryslân blijkt dat 63% van de Friese 12 t/m 18 jarigen wel eens alcohol heeft, 51% nog in de vier voorafgaand aan het onderzoek. Het percentage alcoholdrinkende jongeren is afgenomen in vergelijking met 2004. In de vier voorafgaand aan het onderzoek heeft 38% van de 12 t/m 18 jarigen minimaal één keer aan binge drinken gedaan. Daarnaast is 41% van de jongeren wel eens, 24% nog in de vier voor het onderzoek. Risicogroepen bij alcoholgebruik onder 12 t/m 18 jarigen zijn over het algemeen de jongens, vmbobasisleerlingen en bij extremer alcoholgebruik (binge drinken, dronkenschap) de 16 t/m 18 jarige jongeren en mbo-leerlingen. Ook zijn er veel jongeren onder de 16 jaar die ervaring hebben met (teveel) alcohol. Over het algemeen drinken jongeren (bij iemand) thuis of in een discotheek en lijken ze zich grotendeels te houden aan de wettelijke regels voor alcoholverkoop. Veertien procent van de jongeren onder 16 jaar koopt wel eens zelf alcohol. Inleiding In deze rapportage komt onder andere aan bod welk deel van de Friese jongeren van 12 t/m 18 jaar alcohol drinkt, hoeveel ze drinken en waar ze dat doen. Ook wordt beschreven of er verschillen zijn tussen jongens en meisjes, leeftijdsgroepen en opleidingsniveaus. Belangrijke afwijkingen worden in de tekst genoemd. Er wordt alleen van een dergelijk verschil gesproken als er na toetsing een significant verschil bestaat, dat wil zeggen dat het gevonden verschil niet op toeval berust. De cijfers in deze rapportage zijn gebaseerd op de gegevens van GO Jeugd 2008 (GGD Fryslân). Waar mogelijk wordt een vergelijking gemaakt met het vorige GO Jeugd uit 2004 en/of landelijke cijfers. Meer achtergrondinformatie bij het onderzoek over bijvoorbeeld de methode, aantallen jongeren en indeling van de soorten onderwijs staat in de rapportage Achtergrondinformatie behorende bij GO Jeugd 2008. Alcoholgebruik Iets minder dan tweederde (63%) van de 12 t/m 18 jarigen in Fryslân heeft wel eens alcohol, ruim een derde (37%) dus nog nooit (tabel I). De helft (51%) van de jongeren heeft in de vier voorafgaand aan het onderzoek nog. Het percentage jongeren dat wel eens alcohol heeft blijkt te zijn afgenomen sinds 2004. Toen gaven namelijk nog vier op de vijf jongeren (78%) aan dat zij wel eens alcohol hadden gehad. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol hebben is ongeveer 13 jaar, vergelijkbaar met 2004. In Nederland heeft in 2007 79% van de jongeren wel eens alcohol. Ook daar is een daling te zien. In 2003 had nog 85% wel eens alcohol 1. Jongens (66%) blijken iets vaker wel eens alcohol te hebben dan meisjes (60%). In 2004 waren deze verschillen niet zichtbaar. Daarnaast neemt het percentage jongeren dat ooit alcohol heeft 1 http://www.trimbos.nl/downloads/producten/11939-tb-jeugd%20en%20riskant%20gedrag%20(af0814).pdf GO Jeugd 2008 Leefstijl Genotmiddelengebruik Alcohol (oktober 2009) - 1 -
toe met de leeftijd van de jongere. Van de 12-jarigen zegt 19% wel eens alcohol te hebben. Bij de 18-jarigen is dit percentage opgelopen naar 91% (figuur 1). Ruim de helft (54%) van de jongeren onder de 16 jaar heeft ervaring met alcohol, twee op de vijf (40%) hebben recentelijk nog. Uit tabel I blijkt ook dat het recent alcoholgebruik onder jongens en oudere jongeren hoger ligt. Tabel I: alcohol naar geslacht, leeftijd en opleiding (%) ooit alcohol jongen 66% 54% meisje 60% 48% 12 t/m 15 jaar 2 54% 40% 16 t/m 18 jaar 89% 82% vmbo-basis 69% 56% vmbo-theoretisch 60% 47% havo 52% 39% vwo 61% 50% mbo 94% 93% Fryslân 63% 51% alcohol in afgelopen 4 Het niveau van het onderwijs hangt ook samen met het alcoholgebruik. Van de vmbo-basisleerlingen heeft een iets groter deel wel eens (69%). Ook mbo-leerlingen hebben relatief vaak wel eens alcohol (94%), maar gemiddeld genomen zijn deze leerlingen ook wat ouder. Ook recent alcoholgebruik is onder deze leerlingen hoger. Verder blijken jongeren die hun eigen gezondheid niet zo positief beoordelen en jongeren die roken ook vaker alcohol te hebben (respectievelijk 79% en 96%). Relatief minder allochtone (57%) jongeren hebben wel eens alcohol. Jongeren drinken over het algemeen bier (43%), breezers en andere kant-en-klare mixdrankjes (36%) of drankjes die zelf gemixt worden (29%). Wanneer wordt gekeken waar de 12 t/m 18 jarigen alcohol drinken, leidt dit tot de volgende top 5: 1 thuis, alleen of samen met anderen (34%); 2 discotheek (31%); 3 bij anderen thuis (29%); 4 café, (snack)bar of terras (23%); 5 keet, hok of schuur (17%). Deze top 5 komt grotendeels overeen met die van 2004. Een van de verschillen is het drinken in een keet, hok of schuur. Deze antwoordmogelijkheid was er in 2004 niet, terwijl toen bijvoorbeeld wel de houseparty als antwoordmogelijkheid werd genoemd. Bij jongeren tot en met 15 jaar staan de discotheek en het café iets lager in de top 5, terwijl bij de oudere jongeren (16 t/m 18 jaar) de discotheek en het café juist helemaal bovenaan staan als gelegenheid waar alcohol wordt. Ruim driekwart (77%) van de jongeren die wel eens alcohol drinken zegt dit nooit doordeweeks te doen, 14% zegt nooit op een weekenddag te drinken. Van de jongeren die in het weekend drinken, drinkt 7% 15 glazen of meer op een dag, 7% drinkt 11-14 glazen 18-jarigen 17-jarigen 16-jarigen 15-jarigen 14-jarigen 13-jarigen 12-jarigen Figuur 1: percentage jongeren dat wel eens alcohol heeft naar leeftijd 19 38 0 20 40 60 80 100 58 percentage (%) 75 85 91 95 2 De gekozen leeftijdscategorieën bij alcohol wijken af van de overige onderwerpen. Vanwege de wettelijke kaders omtrent alcoholverkoop aan jongeren tot 16 en 18 jaar is gekozen voor deze leeftijdsindeling. GO Jeugd 2008 Leefstijl Genotmiddelengebruik Alcohol (oktober 2009) - 2 -
Tabel II: 5 of meer drankjes per gelegenheid in de naar geslacht, leeftijd en opleiding (%) nooit minimaal 1 keer jongen 24% 42% meisje 25% 34% en 32% drinkt 5-10 glazen. De overigen (54%) drinken minder dan 5 glazen op zo n weekenddag. Oudere jongeren drinken meer. Van de 16 t/m 18 jarigen drinkt namelijk één op de vijf (21%) meer dan 10 glazen en onder de 12 t/m 15 jarigen is dit één op de tien (10%). Aan de Friese jongeren van 12 t/m 18 jaar is ook gevraagd wat hun ouders vinden van het feit dat zij alcohol drinken. Het meest genoemd werden: 1 ze vinden het goed (27%); 2 ze raden het af (13%); 3 ze zeggen er niets van (10%). 12 t/m 15 jaar 26% 28% 16 t/m 18 jaar 22% 67% vmbo-basis 22% 47% vmbo-theoretisch 26% 34% havo 24% 27% vwo 30% 31% mbo 16% 78% Zowel bij de 12 t/m 15 jarigen als bij de 16 t/m 18 jarigen worden de eerste twee meningen relatief het meest genoemd. De jongere leeftijdscategorie zegt echter iets vaker dat de ouders niet weten dat ze alcohol drinken. Binge drinken Wanneer iemand grote hoeveelheden alcohol drinkt bij één gelegenheid wordt gesproken van binge drinken. Binge drinken is gedefinieerd als het drinken van vijf of meer drankjes per gelegenheid. Doordat jongeren in korte tijd veel alcohol consumeren neemt de kans op een black-out of alcoholvergiftiging toe. Fryslân 25% 38% Van de 12 t/m 18 jarige Friese jongeren hebben ongeveer twee op de vijf (38%) in de vier voorafgaand aan het onderzoek vijf of meer drankjes bij minimaal één gelegenheid (tabel II). Relatief meer jongens (42%) dan meisjes (34%) doen wel eens aan binge drinken. Hetzelfde geldt voor de oudere jongeren (67%) in vergelijking met de 12 tot en met 15 jarigen (28%). Van de jongeren die een vmbo-basis of mbo-opleiding volgen heeft ook een relatief groter deel wel eens aan binge drinken gedaan (respectievelijk 47% en 78%), havo-leerlingen doen dit aanzienlijk minder (27%). Ook allochtone jongeren doen in verhouding minder aan binge drinken (32%). Het landelijk percentage binge drinkers (36%) is vergelijkbaar met Fryslân 3. Dronkenschap Van de 12 t/m 18 jarige jongeren uit Fryslân zijn er twee op de vijf (41%) wel eens of dronken (tabel III). Een relatief groot deel van de oudere jongeren (73%), die in principe al zelf bepaalde alcoholische dranken mogen kopen, is wel eens. Echter, ook bijna één op de drie (30%) jongeren onder de 16 jaar is wel eens dronken. Wanneer we naar het soort onderwijs kijken dat de jongeren volgen, blijkt ook dit met dronkenschap samen te hangen. Met name van de mbo-leerlingen is een relatief groter deel wel eens (79%). Zoals al eerder gezegd zijn dit over het algemeen ook de wat oudere jongeren. Van de allochtone jongeren is een relatief kleiner deel (37%) wel eens of dronken. Een kwart (24%) van de jongeren is in de vier voorafgaande dronken. Het gaat relatief om iets meer jongens (27%) dan meisjes (22%). 3 http://www.trimbos.nl/downloads/producten/11939-tb-jeugd%20en%20riskant%20gedrag%20(af0814).pdf GO Jeugd 2008 Leefstijl Genotmiddelengebruik Alcohol (oktober 2009) - 3 -
De jongeren is ook gevraagd wat ze er van vinden als iemand van hun leeftijd dronken is. Ruim de helft (56%) van de jongeren vindt dit (heel) slecht. Bijna een derde (31%) vindt dit een beetje slecht en 14% van de 12 t/m 18 jarige jongeren vindt dit helemaal niet slecht. Over het algemeen oordelen meisjes negatiever over dronkenschap bij leeftijdsgenoten. Ook leeftijd speelt een belangrijke rol. Van de 12-jarigen vindt 93% het (heel) slecht wanneer een leeftijdsgenoot dronken is, dit neemt daarna geleidelijk af tot 24% bij de 18-jarigen. Daarnaast is opleidingsniveau van invloed waarbij vmbo-basisleerlingen minder negatief oordelen. De mening over dronkenschap bij leeftijdsgenoten blijkt ook samen te hangen met het feit of de jongere al dan niet zelf wel eens of dronken is. Van de jongeren die zelf wel eens dronken zijn zegt bijna een kwart (23%) dronkenschap bij leeftijdsgenoten (heel) slecht te vinden. Onder jongeren die nog nooit zelf dronken zijn is dit 67%. Een derde (31%) van de jongeren denkt dat ze minder alcohol drinken dan hun leeftijdsgenoten. Eén op de tien (10%) zegt dat ze iets (of veel) meer drinken. Aanschaf van alcohol Een jongere mag voordat hij 16 jaar is, wettelijk gezien, zelf geen alcoholhoudende dranken kopen. Vanaf het 16 e levensjaar mag in principe zwakalcoholische drank worden gekocht. Sterkalcoholische dranken mogen worden gekocht nadat de jongere 18 jaar is geworden. Het blijkt dat ongeveer één op de zeven (14%) 12 t/m 15 jarigen wel eens zelf alcohol koopt. Eén op de tien (10%) koopt wel eens zelf zwakalcoholische drank en 1% wel eens sterkalcoholisch. De overigen kopen zowel zwakals sterkalcoholische drank zelf. Tabel III: ooit naar geslacht, leeftijd en opleiding (%) nooit jongen 24% 43% meisje 19% 40% 12 t/m 15 jaar 24% 30% 16 t/m 18 jaar 16% 73% vmbo basis 24% 45% vmbo theoretisch 24% 36% havo 20% 32% vwo 19% 43% mbo 16% 79% Fryslân 22% 41% minimaal 1 keer Drie procent van de 16 t/m 18 jarigen koopt zelf wel eens sterkalcoholische dranken en één op de vijf (18%) zowel zwak- als sterkalcoholische dranken. Alcoholgebruik in gemeenten Van een aantal indicatoren alcoholgebruik zijn de gemeentelijke percentages berekend. Gemeenten die met hun percentage significant afwijken van de overige gemeenten in Fryslân zijn gemarkeerd met een asterisk (*) 4. De gemeenten die positief afwijken van de overige gemeenten in Fryslân op het merendeel van de indicatoren zijn: Dongeradeel, Harlingen, Heerenveen, Kollumerland c.a., Lemsterland en Sneek. Ongunstig wijken af: Het Bildt, Boarnsterhim, Gaasterlân-Sleat, Leeuwarderadeel, Tytsjerksteradiel en Wûnseradiel. 4 Elke gemeente is steeds vergeleken met de overige gemeenten in Fryslân. Het kan voorkomen dat meerdere gemeenten eenzelfde percentage scoren maar niet allen significant afwijken van de rest van Fryslân. Dit kan onder andere komen door verschillende aantallen respondenten in deze gemeenten. GO Jeugd 2008 Leefstijl Genotmiddelengebruik Alcohol (oktober 2009) - 4 -
Tabel IV: indicatoren alcoholgebruik naar gemeente (%) ooit alcohol alcohol in 5 of meer drankjes bij een gelegenheid ooit Achtkarspelen 66% 57% * 40% 42% 21% * Het Bildt 75% * 64% * 47% * 49% * 28% * Boarnsterhim 70% * 58% 43% * 51% * 32% * Bolsward 62% 41% * 36% 30% * 16% Dantumadeel 67% 56% 43% 45% 27% Dongeradeel 56% * 43% * 27% * 32% * 9% * Ferwerderadiel 66% 51% 35% 39% 25% Franekeradeel 58% 51% 41% * 38% 27% * Gaasterlân-Sleat 72% * 63% * 57% * 55% * 27% * Harlingen 56% * 39% * 27% * 31% * 18% * Heerenveen 58% * 45% * 33% * 37% * 21% * Kollumerland C.A. 67% 48% * 33% * 39% 16% * Leeuwarden 61% 50% 37% 43% * 27% * Leeuwarderadeel 75% * 59% * 47% * 50% * 32% * Lemsterland 61% 46% 30% * 30% * 14% * Littenseradiel 61% 47% 39% 42% 20% Menaldumadeel 68% 61% * 49% * 48% 30% Nijefurd 64% 58% * 41% 35% 23% Ooststellingwerf 59% 48% 39% 40% 27% * Opsterland 65% 52% 39% 39% 23% Skarsterlân 67% 53% 42% 43% 27% Smallingerland 62% 48% 33% * 42% 24% Sneek 50% * 38% * 32% * 35% * 28% * Tytsjerksteradiel 69% * 56% 42% * 48% * 25% Weststellingwerf 65% 55% 41% 43% 27% Wûnseradiel 73% * 67% * 54% * 53% * 32% * Wymbritseradiel 63% 54% 42% 41% 27% Waddeneilanden 64% 50% 40% 39% 25% in Fryslân 63% 51% 38% 41% 24% GO Jeugd 2008 Leefstijl Genotmiddelengebruik Alcohol (oktober 2009) - 5 -