2. Overgewicht. allochtone kinderen. autochtone kinderen. eenouder ouder+stiefouder. beide ouders. % kinderen met overgewicht. laag.

Transcriptie

1 2. Overgewicht De gevolgen van overgewicht op de kinderleeftijd zijn uiteenlopend van psychosociale problemen, zoals gepest worden, negatief zelfbeeld en depressiviteit, tot lichamelijke problemen zoals gewrichtsklachten, verstoring van bijvoorbeeld de vetstofwisseling en ouderdomssuikerziekte (diabetes mellitus type II). Kinderen met overgewicht lopen op de volwassen leeftijd een groter risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten en suikerziekte. 2.1 Overgewicht bij de Friese jeugd Overgewicht bij kinderen wordt bepaald met behulp van de Body Mass Index (BMI). De BMI is een verhoudingsgetal tussen gewicht en lengte. Op basis van internationaal onderzoek is vastgesteld wat de minimale waarde van de BMI moet zijn om te spreken van matig overgewicht of obesitas (ernstig overgewicht). Naast gewicht en lengte, wordt hierin rekening gehouden met de leeftijd van het kind. GGD Fryslân gebruikt de vastgestelde waarden van de BMI om het percentage kinderen met matig overgewicht en obesitas in kaart te brengen. In het schooljaar heeft 12% van de kinderen in de leeftijd van jaar te kampen met matig overgewicht en 2% met obesitas. In totaal is bij 14% van de kinderen sprake van overgewicht. Meer meisjes dan jongens hebben overgewicht 1 zoals blijkt uit figuur 1. % kinderen met overgewicht jongens meisjes laag midden hoog laag midden hoog beide ouders eenouder ouder+stiefouder autochtone kinderen allochtone kinderen opleiding moeder opleiding vader 0 Figuur 1. Percentage kinderen in groep 7 met overgewicht 1 uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, opleiding moeder, opleiding vader, gezinssamenstelling, etniciteit 2 (GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar ) 1 Met overgewicht wordt in deze tekst bedoeld matig overgewicht + obesitas, beide bepaald op basis van de Body Mass Index. 2 Etniciteit wordt bepaald aan de hand van de gesproken taal. GGD Fryslân 1 Jeugd

2 Uit figuur 1 blijkt verder het volgende: Kinderen met een laagopgeleide ouder hebben vaker overgewicht dan kinderen met een hoogopgeleide ouder. Het verschil in het percentage kinderen met overgewicht wordt groter als kinderen waarvan beide ouders laag zijn opgeleid, worden vergeleken met kinderen waarvan beide ouders hoog zijn opgeleid. Kinderen uit een éénoudergezin hebben vaker overgewicht dan kinderen uit een gezin met twee ouders. Kinderen van allochtone afkomst hebben vaker overgewicht dan kinderen van autochtone afkomst. 2.2 Overgewicht en de beoordeling van de gezondheid door ouders In figuur 2 is aangegeven hoe ouders de gezondheid van hun kind beoordelen. Hierbij zijn drie groepen onderscheiden, namelijk de groep kinderen zonder overgewicht (a), de groep kinderen met matig overgewicht (b) en de groep kinderen met obesitas (c). a. geen overgewicht 5% b. matig overgewicht 7% c. obesitas 10% 95% 93% 90% beoordeling gezondheid: redelijk tot slecht beoordeling gezondheid: goed tot zeer goed Figuur 2. Kinderen zonder overgewicht (a), met matig overgewicht (b) en met obesitas (c) en de beoordeling van hun gezondheid door de ouders (GGD Fryslân: schooljaar ) Uit figuur 2 blijkt dat meer ouders van kinderen met matig overgewicht en met obesitas de gezondheid van hun kind negatief beoordelen dan ouders van kinderen zonder overgewicht. Dit neemt echter niet weg dat de meerderheid van de ouders van kinderen met matig overgewicht of obesitas, het overgewicht van hun kind niet als een gezondheidsprobleem zien. 2.3 Overgewicht in relatie tot leefstijl Zoals eerder al werd genoemd, is overgewicht in de meeste gevallen het gevolg van een disbalans tussen de energieopname en het energieverbruik. GGD Fryslân 2 Jeugd

3 Overgewicht en voeding 3 In tabel 1 zijn verschillende aspecten van het voedingspatroon weergegeven, uitgesplitst naar de mate van overgewicht. Tabel 1. Overgewicht naar verschillende aspecten van voeding bij Friese kinderen in groep 7 (GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar ) % kinderen dat vrijwel iedere dag Ontbijt Broodmaaltijd Warme maaltijd Twee stuks fruit Groente kinderen zonder overgewicht kinderen met matig overgewicht kinderen met obesitas Tabel 1 laat voor wat betreft de onderzochte voedingsaspecten verschillen zien tussen kinderen zonder overgewicht, met matig overgewicht en met obesitas. Na statistische vergelijking blijken de verschillen niet significant te zijn. Dat wil zeggen dat de waargenomen verschillen naar alle waarschijnlijkheid berusten op toeval. Ontbijtgedrag en de consumptie van groente en fruit worden gezien als belangrijke voorspellers van een (on)gezond voedingspatroon (Rampersaud et al. 2005). In figuur 3 wordt de mate van overgewicht bij kinderen in groep 7 weergegeven in relatie tot een ongezond voedingspatroon 4. Een ongezond voedingspatroon wordt bepaald door de combinatie van ontbijtgedrag, de groente- en fruitconsumptie. % kinderen met een ongezond voedingspatroon normaal gewicht matig overgewicht obesitas Figuur 3. Percentage kinderen met een ongezond voedingspatroon 2 naar de mate van overgewicht (GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar ) 3 Zie voor meer informatie over voeding: Gezondheid in Friesland Jeugd Leefstijl Voeding 4 Het voedingpatroon is ingedeeld op basis van de items ontbijt, groenteconsumptie en consumptie van twee stuks fruit. Er is sprake van ongezonde voeding indien hooguit 1 van de 3 items vrijwel iedere dag wordt gebruikt. GGD Fryslân 3 Jeugd

4 Uit figuur 3 blijkt het volgende: Kinderen met obesitas hebben een ongezonder voedingspatroon dan kinderen zonder overgewicht. Overgewicht en beweging 5 In figuur 4 is aangegeven het percentage kinderen uit groep 7 dat weinig tot niet actief is in relatie tot lichaamsgewicht. Met weinig of niet actief worden die kinderen bedoeld, die dagelijks minder dan 1 uur lichamelijk actief zijn of een aantal dagen per week inactief zijn. % kinderen dat weinig tot niet actief is normaal gewicht matig overgewicht obesitas Figuur 4. Percentage kinderen dat weinig tot niet actief is naar de mate van overgewicht (GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar ) Uit figuur 4 blijkt het volgende: Kinderen met overgewicht (matig overgewicht en obesitas) zijn vaker weinig tot niet actief dan kinderen met een normaal gewicht. Kinderen met obesitas zijn vaker weinig tot niet actief dan kinderen met matig overgewicht. In tabel 2 is het voedingsgedrag en beweeggedrag gecombineerd en afgezet tegen de mate van overgewicht bij kinderen. Hieruit blijkt dat 27% van de kinderen met obesitas zowel een ongezond voedingspatroon heeft als weinig tot niet actief is. Bij kinderen met matig overgewicht en kinderen zonder overgewicht ligt dit percentage lager. Tabel 2. Combinatie van voedings- en beweeggedrag in relatie tot de mate van overgewicht bij kinderen % kinderen met een ongezond voedingspatroon in combinatie met weinig tot geen lichamelijke activiteit kinderen zonder overgewicht 10 kinderen met matig overgewicht 15 kinderen met obesitas 27 5 Zie voor meer informatie over beweging: Gezondheid in Friesland Jeugd Leefstijl Lichaamsbeweging en sport GGD Fryslân 4 Jeugd

5 2.4 Overgewicht door de jaren heen Overgewicht bij kinderen is de laatste decennia toegenomen, zoals blijkt uit figuur 5. % jongens en meisjes met overgewicht jongens meisjes Figuur 5. Percentage jongens en meisjes van jaar met overgewicht van (1980/1997: Landelijke Groeistudie; : GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar , , ) Schooljaar laat een lichte daling zien van het percentage kinderen met overgewicht ten opzichte van het schooljaar daarvoor. Toekomstige registraties moeten uitwijzen of er sprake is van een kentering in het tot nu toe stijgende percentage kinderen met overgewicht. 2.5 Overgewicht in andere gebieden Het laatste onderzoek naar het voorkomen van overgewicht in Nederland is uit 1997 (zie ook figuur 5). In de provincie Groningen is in 2004 onderzoek gedaan naar het voorkomen van overgewicht bij kinderen in groep 6 en groep 8 van de basisschool. Hieruit blijkt dat 11% van de kinderen in Groningen matig overgewicht heeft en 2% obesitas (HVD/GGD Groningen). Dit wijkt nauwelijks af van de situatie omtrent overgewicht bij kinderen in groep 7 van het basisonderwijs in Friesland. 2.6 Overgewicht in de Friese gemeenten In tabel 3 staat weergegeven de mate van overgewicht bij kinderen in groep 7 per Friese gemeente 6, gemiddeld over de jaren De indeling in gemeenten 7 is gedaan op basis van de basisschool waar de kinderen op zitten. De onderzoeksgegevens zijn geregistreerd tijdens een contactmoment in groep 7 tussen de Jeugdgezondheidszorg en het kind in schooljaar Een waargenomen verschil tussen gemeenten zoals dat in tabel 3 is af te lezen, betekent niet automatisch een statistisch verschil. Als een verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt, wordt gesproken van een significant verschil. Bij de niet-significante verschillen is het waarschijnlijk dat het verschil berust op toeval. De omvang van de onderzoeksgroep bepaald tot op zekere hoogte of een verschil al dan niet significant is. 6 De mate van overgewicht bij kinderen in groep 7 per Friese gemeente is zo weergegeven dat rekening is gehouden met eventuele verschillen tussen gemeenten in de verdeling van geslacht, opleiding van de moeder, opleiding van de vader, gezinssamenstelling en etniciteit. Dit is gedaan omdat deze kenmerken bij kinderen een duidelijke relatie hebben met de mate van overgewicht (zie ook figuur 1). 7 De Friese Waddeneilanden worden samengenomen, gezien het geringe aantal kinderen waarvan per gemeente gegevens beschikbaar zijn. GGD Fryslân 5 Jeugd

6 Tabel 3. Overgewicht bij kinderen in groep 7 per Friese gemeente, gemiddeld over de jaren , % (GGD Fryslân: Groep 7 schooljaar , , ) % kinderen met matig overgewicht* % kinderen met obesitas* Acktkarspelen 14 2 Friese Waddeneilanden 11 2 het Bildt 16 3 Boarnsterhim 12 1 Bolsward 11 3 Dantumadeel 11 1 Dongeradeel 11 2 Ferwerderadiel 12 2 Franekeradeel 9 1** Gaasterlân-Sleat 6** 1 Harlingen 11 2 Heerenveen 10 3 Kollumerland c.a Leeuwarden 12 3** Leeuwarderadeel 11 2 Lemsterland 16 5** Littenseradiel 10 1** Menaldumadeel 16** 1** Nijefurd 12 1 Ooststellingwerf 10 2 Opsterland 11 2 Skarsterlân 13 2 Smallingerland 12 2 Sneek 12 1 Tytsjerksteradiel 13 2 Weststellingwerf 13 2 Wûnseradiel 10 2 Wymbritseradiel 10 1 Totaal 12 2 * de cijfers voor matig overgewicht en obesitas zijn gecorrigeerd voor geslacht, opleidingsniveau van de vader en moeder, gezinssamenstelling en etniciteit. Overgewicht wordt bepaald aan de hand van de Body Mass Index; ** aangetoond (significant!) verschil voor wat betreft dit onderwerp in gemeente x en Friesland (alpha=0.05). GGD Fryslân 6 Jeugd

7 Conclusies Overgewicht 12% van de Friese kinderen in de leeftijd van jaar heeft overgewicht. Bij 2% is sprake van obesitas (ernstig overgewicht ). In totaal heeft 14% van de Friese kinderen van jaar overgewicht. Op jarige leeftijd hebben meer meisjes dan jongens overgewicht. Kinderen met een laagopgeleide ouder hebben vaker overgewicht dan kinderen met een hoogopgeleide ouder. Kinderen uit een éénoudergezin hebben vaker overgewicht dan kinderen uit een gezin met twee ouders. Kinderen van allochtone afkomst hebben vaker overgewicht dan kinderen van autochtone afkomst. De meerderheid van de ouders van kinderen met matig overgewicht of obesitas, ziet het overgewicht van hun kind niet als een gezondheidsprobleem voor het kind. Hoewel de relatie tussen afzonderlijke aspecten van de voeding en overgewicht niet sterk is, blijken kinderen met obesitas een ongezonder voedingspatroon te hebben dan kinderen met een normaal lichaamsgewicht. Dat kinderen met overgewicht (matig overgewicht en obesitas) vaker weinig tot niet actief zijn dan kinderen met een normaal gewicht. 27% van de kinderen met obesitas heeft een ongezond voedingspatroon én is weinig tot niet actief. Bij kinderen met matig overgewicht en kinderen zonder overgewicht ligt dit percentage lager. Het percentage kinderen (10-11 jaar) met overgewicht in Friesland wijkt nauwelijks af van het percentage kinderen in (bovenbouw basisonderwijs) met overgewicht in de provincie Groningen. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw neemt het percentage kinderen met overgewicht toe. In het schooljaar hebben minder kinderen te kampen met overgewicht dan in het schooljaar daarvoor. Toekomstige registraties moeten uitwijzen of de daling van het percentage kinderen met overgewicht door zetten zal. GGD Fryslân 7 Jeugd

8 Geraadpleegde bronnen 1. Groep 7 schooljaar ; Periodiek geneeskundig onderzoek van de Friese jeugd in groep 7; GGD Fryslân ; (databestand) 2. Hirasing RA, Frederiks AM, Buuren van S, Verloove-van Horick SP, Wit JM; Toegenomen prevalentie van overgewicht en obesitas bij Nederlandse en signalering daarvan aan de hand van internationale normen en nieuwe referentiediagrammen; Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde 145(27): ; Kenniscentrum overgewicht; 4. Hulpverleningsdienst Groningen/GGD; Jongeren in Groningen 2004: Resultaten van de GGD-Jeugdgezondheidsenquête; 2005 GGD Fryslân 8 Jeugd