Leefstijl. 1. Genotmiddelengebruik

Transcriptie

1 1. Genotmiddelengebruik 1.1 Alcohol Uit onderzoek in de gemeente Wûnseradiel blijkt dat ongeveer driekwart van de jongeren tussen 12 en 23 jaar, alcohol drinkt (2BCtnd (=To Be Continued), 2002). Het gebruik stijgt met de leeftijd. De opleiding is niet van invloed op het alcoholgebruik. Van degenen die alcohol drinken, hebben 9 van de 10 jongeren dat (ook) in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek gedaan. Eén op de vijf jongeren drinkt per keer 5 9 glazen en één op de tien jongeren drinkt 10 glazen of meer. Antenne 2001 is een permanent monitorsysteem in Amsterdam dat de ontwikkelingen op het gebied van genotmiddelengebruik volgt. Hieruit blijkt dat in de hoofdstad in de afgelopen jaren weinig verandering is opgetreden ten aanzien van het alcoholgebruik van jongeren. In dit opzicht wijkt Amsterdam niet af van de rest van ons land. Breezers zijn in korte tijd enorm populair geworden, ook in Friesland. Uit onderzoek van de GGD Drenthe blijkt dat jongeren vooral in het weekend drinken. Op vrijdag en zaterdag drinkt één op de vijf jongeren tussen 16 en 25 jaar meer dan 21 glazen. Na het 25 e levensjaar neemt het bovenmatig weekend drinken af. Vanaf het 35 e levensjaar is ongeveer 5% nog een bovenmatige weekenddrinker. Volwassenen en ouderen zijn meer geregelde drinkers. Wanneer, behalve met het aantal glazen per keer ook rekening wordt gehouden met het aantal dagen per week dat wordt gedronken, dan neemt het bovenmatig geregeld drinken toe vanaf het 25 e levensjaar. Bovenmatig alcoholgebruik volgens dit model loopt op tot zo n 25% onder de veertigers en neemt vervolgens weer af tot ongeveer 10% onder de 55 plussers. Jongeren met alcoholproblemen melden zich niet aan voor behandeling bij de Dr. Kuno van Dijk stichting. De gemiddelde leeftijd van alcoholisten, die in de hulpverlening komen is hoog, namelijk 44 jaar. Volgens de Drank en Horecawet mag aan jongeren beneden de 16 jaar geen zwak alcoholische drank worden verkocht. Aan jongeren beneden de 18 jaar mag geen sterk alcoholische drank worden verkocht. Onderzoeksbureau Intraval in Groningen heeft onderzocht in hoeverre jongeren beneden de 18 jaar alcoholhoudende dranken kunnen kopen. Uit dit onderzoek blijkt dat jongeren beneden de 16 jaar zelf zonder problemen zwak alcoholische dranken kunnen kopen. En dat zowel in de horeca, de slijterij, als in de supermarkt. Jongeren van 16 en 17 jaar kunnen vrijwel zonder uitzondering sterke drank kopen in alledrie genoemde gelegenheden. 1

2 Consequenties voor beleid: Preventief beleid en activiteiten dienen zich te richten op: - regels (verkoop aan jongeren) - signalering - voorlichting - hulpverlening Om alcoholmisbruik tegen te gaan dient het primair preventief beleid zich reeds te richten op de leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs. Preventieve activiteiten dienen daarnaast te worden uitgevoerd en gecontinueerd in het voortgezet onderwijs. Locaties waar preventief beleid zich op moet richten, zijn horeca, sportverenigingen, winkels, campings en hangplekken. Een effectief preventief beleid met betrekking tot alcohol en drugs zal waarschijnlijk positieve effecten hebben op de ervaren overlast gezien de relatie tussen bovenmatig alcoholgebruik en overlast (zie hoofdstuk Overlast, bedreiging en criminaliteit). Specifieke aandacht is eveneens van belang voor de bestrijding van seksueel geweld Alcoholgebruik onder Friese jongeren Bijna 80% van de Friese jongeren van 13 tot 18 jaar heeft wel eens alcohol gedronken. Tussen jongens en meisjes is hier vrijwel geen verschil. Jongens die alcohol gebruiken, 2

3 drinken gemiddeld 2 keer per week 5 glazen alcohol. Meisjes die alcohol gebruiken, drinken gemiddeld 1 keer per week 3 glazen alcohol. Het alcoholgebruik neemt toe met de leeftijd. In 2004 is het percentage jongeren (13-15 jaar) in Friesland dat wel eens alcohol heeft gedronken hoger dan in 1998 in regio De Friese Wouden (zie figuur 1). Idem dito is het percentage jongeren (13-15 jaar) dat wel eens alcohol heeft gedronken in regio de Friese Wouden in 2004 gestegen ten opzichte van 1998 in dezelfde regio. Dit impliceert dat het percentage jongeren dat in 2004 wel eens alcohol heeft gedronken, is toegenomen ten opzichte van Voor de oudere leeftijdsgroepen op het voortgezet onderwijs is de trend stabiel (GGD De Friese Wouden, 1998). Deze trend is ook zichtbaar in Nederland. In 2003 is het aantal jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken alleen gestegen ten opzichte van 1999 voor wat betreft de leeftijdsgroep 12 tot 14 jaar (Trimbos 2004) % jaar jaar De Friese Wouden 1998 Provincie Friesland 2004 Figuur 1. Alcoholgebruik onder jongeren in De Friese Wouden (1998) en in de provincie Friesland (2004), naar leeftijdsgroep (%). Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren wel eens alcohol heeft gedronken. Over jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken. 78% zegt dat hun ouders weten hoeveel en hoe vaak zij alcohol drinken. 10% van de jongeren zegt dat de ouders dit niet weten. 12% van de jongeren heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun alcoholgebruik weten. 43% van de jongens en 34% van de meisjes geven aan dat zij in de afgelopen maand minimaal 1 keer aangeschoten of dronken zijn geweest. Bij het merendeel van deze jongeren is dat bij één keer gebleven. 14% van de drinkende jongeren zegt de afgelopen maand 2 tot 3 keer dronken of aangeschoten te zijn geweest. 5% van de drinkende jongeren geeft aan de afgelopen maand 4 keer of vaker dronken of aangeschoten te zijn geweest. In 1998 in De Friese Wouden gaf een nagenoeg overeenkomstig percentage drinkende jongeren aan de afgelopen maand dronken of aangeschoten te zijn geweest. Jongeren die aangeven dat zij de afgelopen maand dronken of aangeschoten zijn geweest, drinken gemiddeld vaker alcohol en meer alcohol per keer dan jongeren die aangeven de afgelopen maand niet aangeschoten of dronken te zijn geweest. Ook zijn zij gemiddeld iets ouder. Zij geven gemiddeld 6 euro per week uit aan alcohol. Alcohol die zij niet zelf betalen, is hierin niet meegerekend. Jongens geven meer geld uit aan alcohol dan meisjes. De geldbesteding aan alcohol neemt toe met de leeftijd: van ongeveer 3 euro per week door de 13 jarigen tot 10 euro per week door de 18 jarigen. 1 Het Peilstation-onderzoek van het Trimbos-Instituut heeft een andere onderzoeksopzet dan GO!. Een verschil in percentages tussen Friesland en Nederland geeft een globale indicatie aan. Een verschil wordt mogelijk voor een deel bepaald door een verschil in onderzoeksopzet. 3

4 Jongens drinken meestal bier. Bij meisjes zijn premix dranken (zoals Bacardi Breezers) favoriet. Zelfmix dranken en likeuren zijn bij meisjes eveneens populair. Verschillen in alcoholgebruik per onderwijsvorm Of jongeren wel eens alcohol hebben gedronken verschilt per onderwijsvorm: 81% van de jongeren 2 op het vmbo heeft wel eens alcohol gedronken. Op de havo en het vwo hebben minder jongeren wel eens alcohol gedronken (havo 74%; vwo 66%). Er is geen noemenswaardig verschil in het aantal glazen alcohol dat jongeren gemiddeld per keer drinken. Zware drinkers Zware drinkers worden gedefinieerd als drinkers die tenminste 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol drinken (CBS). In Friesland is ongeveer 1 op de 11 jongeren een zware drinker. Dit komt redelijk overeen met het percentage zware drinkers in 1998 in regio De Friese Wouden. Zware drinkers bevinden zich vooral onder jongens vanaf 15 jaar. Op het vmbo vallen substantieel meer jongens van 16 jaar in de categorie zware drinker dan op de havo en vwo. Ongeveer 1 op de 3 zestienjarige jongens op het vmbo is een zogenaamde zware drinker. Voor jongere jongens is dit verschil voor wat betreft onderwijsvorm minder groot tot nihil. Idem dito vallen meer meisjes van 15 en 16 jaar op het vmbo in de categorie zware drinker dan meisjes van deze leeftijd op de havo en vwo (zie figuur 2a/b). a. jongens b. meisjes % vmbo havo vwo 16 jaar 15 jaar 14 jaar 13 jaar en jonger % vmbo havo vwo 15 jaar 13 jaar en jonger Figuur 2a/b. Percentage zware drinkers voor jongens en meisjes, per onderwijsniveau en leeftijd 2. Iedere kolom in figuur 2a/b vertegenwoordigt een groep jongens (a) of meisjes (b) van een bepaalde leeftijd en onderwijsvorm. Op welke leeftijd drinken jongeren voor het eerst alcohol? 21% van de jongens en 12% van de meisjes drinken op 11-jarige leeftijd of eerder voor het eerst alcohol. Bijna de helft van alle jongeren drinkt de eerste alcoholische drank als zij tussen de 12 en 13 jaar zijn. Meisjes drinken over het algemeen op iets oudere leeftijd voor het eerst alcohol dan jongens (zie figuur 3). 2 Deze gegevens hebben betrekking op de jeugd van 13 tot en met 16 jaar in het voortgezet onderwijs. De groep jongeren van 17 jaar en ouder in dit onderzoek bestaat voornamelijk uit leerlingen op de havo en vwo. Omdat alcoholgebruik toeneemt met de leeftijd, is deze selectie gemaakt. Op deze manier is de representativiteit voor onderwijsniveau groter. 4

5 In Nederland drinkt 31% van de jongens en 20% van de meisjes voor het eerst alcohol als zij 11 jaar of jonger zijn (Trimbos 2004) % jongens meisjes jaar of jonger 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar 13 jaar 14 jaar of ouder Figuur 3. Leeftijd waarop Friese jongeren voor het eerst alcohol drinken, naar geslacht. Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren op welke leeftijd voor het eerst alcohol drinkt. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken is tussen de 12 en 13 jaar. In 1998 in De Friese Wouden was de gemiddelde leeftijd waarop jongeren begonnen met drinken 13 tot 14 jaar. Waar gebruiken jongeren alcohol? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar drinkende jongeren alcohol gebruiken is: 1. thuis (63%) 2. bij vrienden thuis (56%) 3. disco (51%) 4. feest (anders dan een houseparty) (36%) 5. bar / café (35%) Jongeren vanaf 16 jaar drinken op veel meer verschillende plaatsen alcohol dan jongeren onder de 16 jaar. Uitgaansgelegenheden zoals een bar en disco is de meest genoemde plaats waar deze jongeren alcohol drinken, gevolgd door drinken in de huiselijke sfeer (thuis of bij vrienden thuis). Jongeren in de lagere leeftijdsgroep drinken alcohol met name in de huiselijke sfeer, gevolgd door drinken op een feest. Hoewel drinken op straat of een hangplek niet voorkomt in de top 5, is dit een plek waar verhoudingsgewijs meer jongeren van een lagere leeftijdgroep alcohol drinken. 5

6 Hoe komen jongeren aan alcohol? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar drinkende jongeren alcohol kopen is: 1. disco (43%) 2. bar / café (32%) 3. supermarkt (24%) 4. slijterij (12%) 5. sportkantine (6%) Ruim de helft van de drinkende jongeren geeft aan de alcohol niet zelf te kopen. Zij krijgen de alcohol meestal van iemand anders (bijvoorbeeld thuis of bij vrienden). 59% van de drinkende jongeren onder de 16 jaar koopt zelf wel eens alcohol. De meest genoemde plaatsen waar deze jongeren zelf alcohol kopen, is in de disco of een bar / café, gevolgd door de supermarkt. Alcoholgebruik in de Friese gemeenten In tabel 1 staat een overzicht van het percentage jongeren dat wel eens alcohol drinkt per Friese gemeente. Cijfers zijn gebaseerd op een steekproef van de Friese jeugd van 13 tot 18 jaar uitgevoerd in 2004 (het onderzoek GO! van ). Een aantal gemeenten is geclusterd, omdat uitspraken op gemeenteniveau onbetrouwbaar zijn en daarom niet de juiste informatie weergeven 3. In tabel 1 is tevens kenbaar gemaakt of de gemiddelde leeftijd en het opleidingsniveau van de jongeren per gemeente hoger ( ), gelijk (=) dan wel lager ( ) is dan in Friesland. Bij de interpretatie van het percentage jongeren dat wel eens alcohol drinkt, is informatie over gemiddelde leeftijd en opleidingsniveau van de deelnemende groep jongeren belangrijk, omdat het percentage jongeren dat wel eens alcohol drinkt, toeneemt met de leeftijd. Bovendien drinkt een hoger percentage jongeren op het vmbo wel eens alcohol ten opzichte van jongeren op de havo en vwo. Een percentage dat verschilt van Friesland kan mogelijkerwijs verklaard worden door leeftijd en / of opleiding. Een waargenomen verschil zoals dat in tabel 1 is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is naar alle waarschijnlijkheid sprake van een verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil. De waargenomen verschillen, die statistisch niet aangetoond zijn, berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. In tabel 1 worden significante verschillen aangegeven met **. In de rechterkolom van tabel 1 is voor elke gemeente uitgelegd wat de cijfers ten opzichte van de provincie Friesland betekenen. 3 De Friese Waddeneilanden vormen samen een kleine groep jongeren. De omvang van de groep is te klein om op dit niveau een betrouwbare uitspraak te doen. Voor de Friese Waddeneilanden wordt in tabel 1 daarom uitgeweken naar de Friese cijfers. 6

7 Tabel 1. Percentage jongeren (13-18 jaar) per Friese gemeente dat wel eens alcohol drinkt* (: GO 2004). % jongeren dat wel eens alcohol drinkt* Achtkarspelen 86** Friese Waddeneilanden Zie Friesland totaal het Bildt 74 Boarnsterhim 88** Bolsward, Sneek 71 Dantumadeel 87** Dongeradeel 78 Ferwerderadiel 77 Franekeradeel 75 Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel 85 Harlingen 73 Heerenveen 74 Kollumerland c.a. 84 Leeuwarden 75 Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel 79 Lemsterland 82 Littenseradiel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Menaldumadeel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Nijefurd zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Ooststellingwerf 77 Opsterland 84 Skarsterlân 80 Smallingerland 73 Sneek zie Bolsward, Sneek Tytsjerksteradiel 77 Weststellingwerf 79 Wymbritseradiel zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Wûnseradiel 82 Totaal 78 * gecorrigeerd voor leeftijd en opleidingsniveau; ** aangetoond (significant!) verschil voor wat betreft dit onderwerp tussen jongeren in gemeente x en jongeren in Friesland (alpha =0.05). 7-9 Juli 2006

8 Conclusies Alcohol In Friesland drinken 4 van de 5 jongeren tussen de 13 en 18 jaar wel eens alcohol. Eén op de 11 jongeren is volgens de landelijk toegepaste definitie een zogenaamde zware drinker. Zware drinkers zijn met name jongens vanaf 15 jaar. Op het vmbo zijn meer zware drinkers te vinden dan op de havo en vwo. Onder de jongere leeftijdsgroep drinken in 2004 meer jongeren wel eens alcohol dan in Jongens drinken vaker en meer dan meisjes. Meer jongeren op het vmbo drinken alcohol dan jongeren op de havo of vwo. Er is geen verschil tussen de onderwijsvormen voor wat betreft het gemiddeld aantal glazen alcohol dat jongeren per keer drinken. Ruim driekwart van de jongeren zegt dat ouders weten hoe vaak en hoeveel alcohol zij drinken. 43% van de jongens en 36% van de meisjes zegt de afgelopen maand tenminste 1 keer dronken of aangeschoten te zijn geweest. Ongeveer 1 op de 6 jongeren drinkt voor het eerst alcohol als zij op de basisschool zitten. In 2004 is de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken iets lager dan in Jongeren drinken alcohol meestal in de huiselijke sfeer (thuis of bij vrienden thuis). Bijna 2 op de 3 jongeren onder de 16 jaar koopt zelf alcohol in de disco, bar / café of supermarkt. Geraadpleegde bronnen 1. GO! 2004; Onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Friese jeugd van jaar; ; 2004 (databestand) 2. Ede van J; Ruijsscher de K; Schippers I; Uitentuis E; Jongeren en Gezondheid in De Friese Wouden; GGD De Friese Wouden; 1998 (rapport en databestand) 3. Monshouwer K et al.; en riskant gedrag; Trimbos-instituut; Utrecht; Centraal Bureau voor de Statistiek; Statline

9 1.2 Roken Rookgedrag van Friese jongeren Bijna een kwart van de Friese jongeren van 13 tot 18 jaar rookt tabak. Eén op de 10 nietrokers heeft wel eens gerookt maar is onlangs gestopt met roken. Evenveel jongens als meisjes roken. Het percentage jongeren dat rookt neemt toe met de leeftijd. Dit is het hoogst bij jongeren van 16 jaar, namelijk 28%. Bij oudere jongeren neemt dit percentage geleidelijk af. Dit is in overeenstemming met landelijk onderzoek (Trimbos 2004) 1. 12% van de Friese jongens en 9% van de Friese meisjes rookt dagelijks. Dit is bijna de helft van alle rokers. Uit Nederlands onderzoek blijkt een even groot percentage jongeren dagelijks te roken. In Nederland is het percentage meisjes dat dagelijks rookt iets groter dan het percentage jongens dat dagelijks rookt (Trimbos 2004). In Friesland is dit omgekeerd. Gemiddeld roken de dagelijkse rokers 9 sigaretten per dag. Jongens roken gemiddeld iets meer sigaretten per dag dan meisjes. Het aantal sigaretten dat dagelijkse rokers per dag roken neemt toe met de leeftijd. In 2004 is het percentage jongeren in het voortgezet onderwijs dat dagelijks rookt in Friesland lager dan in 1998 in de regio De Friese Wouden. Voor de oudere leeftijdsgroep geldt dit eveneens (zie figuur 1). Idem dito is het percentage jongeren dat dagelijks rookt in regio de Friese Wouden in 2004 gestegen ten opzichte van 1998 in dezelfde regio. Dit impliceert dat het percentage jongeren dat in 2004 dagelijks rookt, is afgenomen ten opzichte van (GGD De Friese Wouden, 1998) % jaar jaar De Friese Wouden 1998 provincie Friesland 2004 Figuur 1. Dagelijks roken onder Friese jongeren in het voortgezet onderwijs in De Friese Wouden (1998) en in de provincie Friesland (2004), naar leeftijdsgroep (%). Over jongeren die roken. Driekwart van de jongeren die dagelijks roken, zegt dat de ouders weten hoeveel zij roken. 13% van deze groep jongeren zegt dat de ouders dit niet weten. Het overige deel van deze groep heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun rookgedrag weten. 20% van de jongeren die af en toe roken (niet dagelijks), zegt dat de ouders weten hoeveel zij roken. Ruim 60% van deze groep zegt dat de ouders dit niet weten. Het overige deel van deze groep heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun rookgedrag weten. 1 Het Peilstation-onderzoek van het Trimbos-instituut heeft een andere onderzoeksopzet dan Go!. Een verschil in percentages tussen Friesland en Nederland geeft een globale indicatie aan. Een verschil wordt mogelijk voor een deel bepaald door het verschil in onderzoeksopzet. 11

10 Dagelijkse rokers geven zelf gemiddeld 8 euro per week uit aan sigaretten of shag. Jongeren die af en toe roken, geven gemiddeld 2 euro per week uit aan sigaretten of shag. Verschillen in rookgedrag per onderwijsvorm Of jongeren roken verschilt per onderwijsvorm: 15% van de jongeren 2 op het vmbo rookt iedere dag. Op de havo rookt 5% van de jongeren iedere dag, op het vwo is dit minder dan 1%. Het percentage jongeren dat af en toe rookt is op het vmbo hoger dan op de havo en vwo (vmbo 12%, havo 8%; vwo 4%). Dagelijkse rokers op het vmbo roken gemiddeld 9 sigaretten, op de havo 8 en op het vwo 7. Op welke leeftijd roken jongeren voor het eerst? De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst roken is als zij tussen de 12 en 13 jaar oud zijn (zie figuur 2). Dit is vergelijkbaar met 1998 in regio De Friese Wouden % jongens meisjes 0 8 jaar of jonger 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar 13 jaar 14 jaar of ouder Figuur 2. Leeftijd waarop Friese jongeren voor het eerst roken, naar geslacht. Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren op welke leeftijd voor het eerst rookt. 2 Deze gegevens hebben betrekking op de jeugd van 13 tot en met 16 jaar in het voortgezet onderwijs. De groep jongeren van 17 jaar en ouder in dit onderzoek bestaat voornamelijk uit leerlingen op de havo en vwo. Omdat roken afhankelijk is van de leeftijd, is deze selectie gemaakt. Op deze manier is de representativiteit voor onderwijsniveau groter. 12

11 Rookgedrag in de Friese gemeenten In tabel 1 staat een overzicht van het percentage jongeren dat rookt per Friese gemeente. Cijfers zijn gebaseerd op een steekproef van de Friese jeugd van 13 tot 18 jaar uitgevoerd in 2004 (het onderzoek GO! van ). Een aantal gemeenten is geclusterd, omdat uitspraken op gemeenteniveau onbetrouwbaar zijn en daarom niet de juiste informatie weergeven 3. In tabel 1 is tevens kenbaar gemaakt of de gemiddelde leeftijd en het opleidingsniveau van de jongeren per gemeente hoger ( ), gelijk (=) dan wel lager ( ) is dan in Friesland. Bij de interpretatie van het percentage jongeren dat rookt, is informatie over gemiddelde leeftijd en opleidingsniveau van de deelnemende groep jongeren belangrijk, omdat het percentage jongeren dat rookt, toeneemt met de leeftijd. Bovendien rookt een hoger percentage jongeren op het vmbo ten opzichte van jongeren op de havo en vwo. Een percentage dat verschilt van Friesland kan mogelijkerwijs verklaard worden door leeftijd en / of opleiding. Een waargenomen verschil zoals dat in tabel 1 is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is naar alle waarschijnlijkheid sprake van een verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil. De waargenomen verschillen, die statistisch niet aangetoond zijn, berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. In tabel 1 worden significante verschillen aangegeven met **. In de rechterkolom van tabel 1 is voor elke gemeente uitgelegd wat de cijfers ten opzichte van de provincie Friesland betekenen. 6 De Friese Waddeneilanden vormen samen een kleine groep jongeren. De omvang van de groep is te klein om op dit niveau een betrouwbare uitspraak te doen. Voor de Friese Waddeneilanden wordt in tabel 1 daarom uitgeweken naar de Friese cijfers. 13

12 Tabel 1. Percentage jongeren (13-18 jaar) per Friese gemeente dat rookt * (: GO 2004). % jongeren dat rookt* % jongeren dat dagelijks rookt* Achtkarspelen Friese Waddeneilanden Zie Friesland totaal het Bildt 20 7 Boarnsterhim Bolsward, Sneek 13** 6 Dantumadeel 24 9 Dongeradeel Ferwerderadiel Franekeradeel Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel 14** 9 Harlingen 17 8 Heerenveen 16 9 Kollumerland c.a Leeuwarden Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Lemsterland 23 6 Littenseradiel Menaldumadeel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Nijefurd zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Ooststellingwerf 15** 5** Opsterland 29 9 Skarsterlân Smallingerland Sneek zie Bolsward, Sneek Tytsjerksteradiel Weststellingwerf 23 8 Wymbritseradiel zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Wûnseradiel 22 4** Totaal * gecorrigeerd voor leeftijd en opleidingsniveau; ** aangetoond (significant!) verschil voor wat betreft dit onderwerp tussen jongeren in gemeente x en jongeren in Friesland (alpha =0.05). Juli

13 Conclusies Roken In Friesland rookt bijna een kwart van de jongeren. De helft van de groep rokers, rookt iedere dag. In totaal is dat 12% van de Friese jongens en 9% van de Friese meisjes. Het hoogste percentage rokers bevindt zich onder jongeren van 16 jaar oud. In Friesland roken in verhouding net zoveel jongeren iedere dag als in Nederland. In Friesland bestaat het percentage jongeren dat dagelijks rookt uit iets meer jongens dan meisjes. In Nederland is dit omgekeerd. In 2004 roken in Friesland minder jongeren dan in Op het vmbo roken meer jongeren dan op de havo of het vwo. Ruim 60% van de jongeren die af en toe roken, zegt dat de ouders niet weten hoeveel zij roken. Bij jongeren die dagelijks roken, is dit 13%. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst roken is tussen de 12 en 13 jaar. Eén op de 10 jongeren rookt voor het eerst op 11-jarige leeftijd of eerder. Jongeren die iedere dag roken, geven gemiddeld 8 euro per week uit aan sigaretten of shag. Voor jongeren die af en toe roken is dit 2 euro per week. Geraadpleegde bronnen 1. GO! 2004; Onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Friese jeugd van jaar; ; 2004 (databestand) 2. Ede van J; Ruijsscher de K; Schippers I; Uitentuis E; Jongeren en Gezondheid in De Friese Wouden; GGD De Friese Wouden; 1998 (rapport + databestand) 3. Monshouwer et al.; en riskant gedrag; Trimbos-instituut; Utrecht;

14 1.3 Drugs Softdruggebruik onder Friese jongeren 16% van de Friese jongens en 11% van de Friese meisjes van 13 tot 18 jaar heeft ooit hasj of marihuana gebruikt (in het vervolg aangeduid als softdrugs). In Nederland hebben iets meer jongeren wel eens softdrugs gebruikt, namelijk 20% voor de jongens en 17% voor de meisjes (Trimbos 2004) 1. Het percentage jongeren dat ooit softdrugs heeft gebruikt, neemt toe met de leeftijd. Anno 2004 gebruikt bijna 10% van de jongens en 5% van de meisjes met enige regelmaat softdrugs. Gemiddeld gebruiken deze jongeren 2 keer per maand softdrugs. Softdruggebruik neemt toe met de leeftijd. De grootste stijging van het percentage jongeren dat met enige regelmaat softdrugs gebruikt, is te zien tussen de 14 en 16 jaar. In 2004 is het percentage jongeren in het voortgezet onderwijs (13 tot en met 15 jaar) dat softdrugs gebruikt (heeft) in Friesland lager dan in 1998 in de regio De Friese Wouden. Voor de oudere leeftijdsgroep geldt dit eveneens (figuur 1). Idem dito is het percentage jongeren dat softdrugs gebruikt (heeft) in De Friese Wouden in 2004 gestegen ten opzichte van 1998 in dezelfde regio. Dit impliceert dat het percentage jongeren dat in 2004 sofdrugs gebruikt (heeft) is afgenomen ten opzichte van Dit is redelijk in overeenstemming met bevindingen uit Nederlands onderzoek, dat er op wijst dat de het aantal softdruggebruikers onder jongeren zich de laatste jaren stabiliseert (Trimbos, 2004) % Ooit softdrugs gebruikt Huidig gebruik softdrugs jaar jaar jaar jaar De Friese Wouden 1998 provincie Friesland 2004 Figuur 1. Softdruggebruik onder Friese jongeren in het voortgezet onderwijs in De Friese Wouden (1998) en in de provincie Friesland (2004), naar leeftijdsgroep (%). Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren softdrugs gebruikt (heeft). Over jongeren die softdrugs gebruiken (de huidige gebruikers). 28% zegt dat hun ouders weten dat zij softdrugs gebruiken. 60% van de jongeren zegt dat de ouders dit niet weten. 12% van de jongeren heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun softdruggebruik weten. Jongeren geven zelf gemiddeld 6 euro per week uit aan softdrugs. Softdrugs die jongeren krijgen, zijn hierin niet mee gerekend. 1 Het Peilstation-onderzoek van het Trimbos-instituut heeft een andere onderzoeksopzet dan Go!. Een verschil in percentages tussen Friesland en Nederland geeft een globale indicatie aan. Een verschil wordt mogelijk voor een deel bepaald door het verschil in onderzoeksopzet. 19

15 Verschillen in softdruggebruik per onderwijsvorm Of jongeren ooit softdrugs hebben gebruikt, verschilt per onderwijsvorm: 16% van de jongeren 2 op het vmbo heeft wel eens softdrugs gebruikt. Op de havo en het vwo hebben minder jongeren wel eens softdrugs gebruikt (havo 8%; vwo 6%). Wat betreft het huidige softdruggebruik is er geen noemenswaardig verschil tussen de onderwijsvormen. Op welke leeftijd gebruiken jongeren voor het eerst softdrugs? De meeste jongeren, die wel eens softdrugs hebben gebruikt, zijn 14 jaar of ouder als zij dit voor het eerst doen (zie figuur 2). Dit is vergelijkbaar met de situatie in 1998 in regio De Friese Wouden % jongens meisjes 0 11 jaar of jonger 12 jaar 13 jaar 14 jaar of ouder Figuur 2. Leeftijd waarop Friese jongeren voor het eerst softdrugs gebruiken, naar geslacht. Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren op welke leeftijd voor het eerst softdrugs gebruikt. Waar gebruiken jongeren softdrugs? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar jongeren (huidige gebruikers) softdrugs gebruiken, is: 1. op straat of hangplek (40%) 2. bij vrienden thuis (32%) 3. disco (29%) 4. houseparty (24%) 5. thuis (22%) Hoe komen jongeren aan softdrugs? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar jongeren (huidige gebruikers) softdrugs kopen is: 2 Deze gegevens hebben betrekking op de jeugd van 13 tot en met 16 jaar in het voortgezet onderwijs. De groep van 17 jaar en ouder bestaat voornamelijk uit leerlingen op de havo en vwo. Omdat softdruggebruik toeneemt met de leeftijd, is deze selectie gemaakt. Op deze manier is de representativiteit voor onderwijsniveau groter. 20

16 5. koffieshop (49%) 6. bij vrienden thuis (30%) 7. op straat of hangplek (21%) 8. huis waar softdrugs wordt verkocht (16%) 9. op of rond school (8%) Nummer 1 in de top 5 van plaatsen of gelegenheden waar jongeren softdrugs kopen is de koffieshop. Dit geldt ook voor jongeren onder de 18 jaar. Bijna 1 op de 5 jongeren die softdrugs gebruiken, koopt zelf geen softdrugs, maar krijgt het van iemand anders. 21

17 Harddruggebruik onder Friese jongeren In Friesland heeft 5% van de jongeren van 13 tot 18 jaar, ofwel 7% van de jongens en 4% van de meisjes, wel eens andere drugs dan softdrugs gebruikt. Dit is vergelijkbaar met Nederland (Trimbos 2004) 7. Het percentage jongeren dat ooit andere drugs dan softdrugs heeft gebruikt, neemt toe met de leeftijd. Anno 2004 gebruikt 3% van de jongens en 1% van de meisjes met enige regelmaat harddrugs 3. De regelmaat waarmee jongeren harddrugs gebruiken is ongeveer 2 tot 3 keer per maand. XTC, amfetaminen en hallucinogene paddestoelen zijn de meest gebruikte soorten. In 2004 is het percentage jongeren in het voortgezet onderwijs dat ooit andere drugs dan softdrugs heeft gebruikt in Friesland lager dan in 1998 in de regio De Friese Wouden. Dit geldt ook voor het percentage huidige gebruikers 4 (figuur 3). Idem dito is het percentage jongeren dat ooit andere drugs dan softdrugs heeft gebruikt en het percentage huidige gebruikers in regio de Friese Wouden in 2004 gedaald ten opzichte van 1998 in dezelfde regio. (GGD De Friese Wouden, 1998). Deze trend is redelijk in overeenstemming met landelijke onderzoek, waar een stabilisatie is te zien ten aanzien van het gebruik van harddrugs na een flinke stijging in het gebruik van deze middelen in 1996 (Trimbos 2004). Ooit andere drugs dan softdrugs Huidig gebruik van harddrugs % De Friese Wouden 1998 provincie Friesland jaar jaar jaar jaar Figuur 3. Drugsgebruik onder Friese jongeren in het voortgezet onderwijs in De Friese Wouden (1998) en in de provincie Friesland (2004), naar leeftijdsgroep (%). Over jongeren die harddrugs 9 gebruiken (de huidige gebruikers) 14% geeft aan dat hun ouders weten dat zij wel eens harddrugs gebruiken. 71% van de jongeren zegt dat de ouders dit niet weten. 15% van de jongeren heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun drugsgebruik weten. Zij besteden gemiddeld 9 euro per week aan harddrugs. 3 Harddrugs worden hier onderverdeeld in: cocaïne, heroïne, LSD, hallucinogene paddestoelen, smartdrugs, amfetaminen, XTC. 4 Huidige gebruikers van harddrugs gedefinieerd zoals in voetnoot 9. 22

18 Verschillen in harddruggebruik per onderwijsvorm Of jongeren wel eens andere drugs dan softdrugs hebben gebruikt verschilt per onderwijsvorm: 8% van de jongeren 8 op het vmbo heeft wel eens andere drugs gebruikt. Op de havo en het vwo hebben minder jongeren wel eens andere drugs gebruikt (havo 3%; vwo 2%). Bovendien is er een verschil tussen de onderwijsvormen wat betreft het huidig gebruik van harddrugs 9. 3% van de jongeren op het vmbo gebruikt met enige regelmaat harddrugs. Op de havo en het vwo is dit 1%. Op welke leeftijd gebruiken jongeren voor het eerst harddrugs? De meeste jongeren, die ooit andere drugs dan softdrugs gebruiken, zijn 14 jaar of ouder als zij hiermee voor het eerst experimenteren (zie figuur 4). Dit is vergelijkbaar met 1998 in de regio de Friese Wouden. 4 3 % 2 jongens meisjes jaar of jonger 12 jaar 13 jaar 14 jaar of ouder Figuur 4. Leeftijd waarop Friese jongeren voor het eerst harddrugs gebruiken, naar geslacht. Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren op welke leeftijd voor het eerst harddrugs gebruikt. Waar gebruiken jongeren harddrugs? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar jongeren (huidige gebruikers) harddrugs 9 gebruiken, is: 1. bij vrienden thuis (31%) 2. koffieshop (26%) 3. op straat of hangplek (25%) 4. houseparty (17%) 5. huis waar drugs wordt verkocht / disco (beide 16%) 23

19 Hoe komen jongeren aan harddrugs? De top 5 van plaatsen of gelegenheden waar jongeren (huidige gebruikers) harddrugs 9 kopen is: 6. bij vrienden thuis (31%) 7. koffieshop (26%) 8. op straat of hangplek (25%) 9. houseparty (17%) 10. huis waar drugs wordt verkocht / disco (beide 16%) Van de jongeren die wel eens harddrugs 9 gebruiken, koopt 66% de harddrugs in de gemeente waar hij / zij woont, ruim een kwart in een andere gemeente in Friesland en 7% koopt de harddrugs buiten de provincie Friesland. 24

20 Drugsgebruik in de Friese gemeenten In tabel 1 staat een overzicht van het percentage jongeren dat ooit softdrugs heeft gebruikt en het percentage jongeren dat ooit andere drugs dan softdrugs heeft gebruikt per Friese gemeente. Cijfers zijn gebaseerd op een steekproef van de Friese jeugd van 13 tot 18 jaar uitgevoerd in 2004 (het onderzoek GO! van ). Een aantal gemeenten is geclusterd, omdat uitspraken op gemeenteniveau onbetrouwbaar zijn en daarom niet de juiste informatie weergeven 5. In tabel 1 is tevens kenbaar gemaakt of de gemiddelde leeftijd en het opleidingsniveau van de jongeren per gemeente hoger ( ), gelijk (=) dan wel lager ( ) is dan in Friesland. Bij de interpretatie van het percentage jongeren dat ooit softdrugs of andere drugs heeft gebruikt, is informatie over gemiddelde leeftijd en opleidingsniveau van de deelnemende groep jongeren belangrijk, omdat het percentage jongeren dat ooit softdrugs of andere drugs heeft gebruikt, toeneemt met de leeftijd. Bovendien heeft een hoger percentage jongeren op het vmbo ooit softdrugs of andere drugs gebruikt ten opzichte van jongeren op de havo en vwo. Een percentage dat verschilt van Friesland kan mogelijkerwijs verklaard worden door leeftijd en / of opleiding. Een waargenomen verschil zoals dat in tabel 1 is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is naar alle waarschijnlijkheid sprake van een verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil. De waargenomen verschillen, die statistisch niet aangetoond zijn, berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. In tabel 1 worden significante verschillen aangegeven met **. In de rechterkolom van tabel 1 is voor elke gemeente uitgelegd wat de cijfers ten opzichte van de provincie Friesland betekenen. 11 De Friese Waddeneilanden vormen samen een kleine groep jongeren. De omvang van de groep is te klein om op dit niveau een betrouwbare uitspraak te doen. Voor de Friese Waddeneilanden wordt in tabel 1 daarom uitgeweken naar de Friese cijfers. 25

21 Tabel 1. Percentage jongeren (13-18 jaar) per Friese gemeente dat ooit softdrugs of andere drugs heeft gebruikt* (: GO 2004). % jongeren dat ooit softdrugs heeft gebruikt* % jongeren dat ooit andere drugs dan softdrugs heeft gebruikt* Achtkarspelen 8 5 Friese Waddeneilanden Zie Friesland totaal het Bildt 11 5 Boarnsterhim 21** 6 Bolsward, Sneek 12 4 Dantumadeel 12 5 Dongeradeel 14 4 Ferwerderadiel 15 4 Franekeradeel 10 4 Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel 16 6 Harlingen 13 3 Heerenveen 13 3 Kollumerland c.a. 9 7 Leeuwarden 16 7 Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel 17** 8 Lemsterland Littenseradiel Menaldumadeel 6 3 zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Nijefurd zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Ooststellingwerf 18** 4 Opsterland 12 6 Skarsterlân 14 8 Smallingerland 16 4 Sneek zie Bolsward, Sneek Tytsjerksteradiel 16 7 Weststellingwerf 10 4 Wymbritseradiel zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Wûnseradiel 8 5 Totaal 14 5 * gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en opleidingsniveau; ** aangetoond (significant!) verschil voor wat betreft dit onderwerp tussen jongeren in gemeente x en jongeren in Friesland (alpha =0.05). Juli

22 Conclusies Drugs Softdrugs In Friesland gebruikt 1 op de 10 jongens en 1 op de 20 meisjes met enige regelmaat softdrugs (hasj / marihuana). In 2004 gebruiken minder jongeren in Friesland softdrugs dan in In vergelijking met Nederland, zijn er in Friesland minder jongeren die ooit softdrugs hebben gebruikt. Op het vmbo hebben meer jongeren ooit softdrugs gebruikt dan op de havo of vwo. 60% van de gebruikende jongeren zegt dat ouders niet weten dat zij wel eens softdrugs gebruiken. Ook gebruikende jongeren onder de 18 jaar kopen softdrugs meestal in een koffieshop. Harddrugs 1 op de 20 Friese jongeren heeft wel eens andere drugs dan softdrugs gebruikt (zoals XTC, amfetaminen en hallucinogene paddestoelen). Dit is vergelijkbaar met Nederland. 2% van de jongeren in Friesland gebruikt harddrugs (harddrugs gedefinieerd in voetnoot 9). In 2004 gebruiken minder jongeren in Friesland harddrugs dan in Op het vmbo hebben meer jongeren ooit harddrugs gebruikt dan op de havo of vwo. Op het vmbo zijn meer huidige harddruggebruikers te vinden dan op de havo en vwo. 71% van de gebruikende jongeren zegt dat ouders niet weten dat zij wel eens harddrugs gebruiken. Een deel van de gebruikende jongeren koopt wel eens harddrugs in de koffieshop. 65% van de jongeren koopt de harddrugs in de gemeente waar hij of zij woont. Een kwart koopt het in een andere Friese gemeente en de rest koopt de harddrugs buiten de provincie. Algemeen De meeste jongeren die ooit softdrugs of harddrugs gebruiken, zijn 14 jaar of ouder als zij dit voor het eerst doen. De meeste jongeren gebruiken softdrugs of harddrugs op straat of een hangplek. Het percentage jongeren dat wel eens softdrugs of andere drugs heeft gebruikt in de afzonderlijk gemeenten verschilt vrijwel niet van Friesland als geheel. 29

23 Geraadpleegde bronnen 1. GO! 2004; Onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Friese jeugd van jaar; ; 2004 (databestand) 2. Ede van J; Ruijsscher de K; Schippers I; Uitentuis E; Jongeren en Gezondheid in De Friese Wouden; GGD De Friese Wouden; 1998 (rapport + databestand) 3. Monshouwer et al.; en riskant gedrag; Trimbos-instituut; Utrecht;

24 1.4 Gokken en internet Gokken 10% van de Friese jongens en 3% van de Friese meisjes van 13 tot 18 jaar speelt wel eens op een gokkast. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat 13% van de jongens en 8% van de meisjes de maand voorafgaand aan het onderzoek op een gokkast heeft gespeeld (Trimbos, 2004) 1. Het percentage jongeren dat gokt is vrij stabiel als de verschillende leeftijdsgroepen met elkaar vergeleken worden. Anno 2004 spelen gokkende jongeren gemiddeld 2 keer per maand op een gokkast. Gokkende jongens spelen iets vaker op een gokkast dan gokkende meisjes. In 2004 is het percentage jongeren in het voortgezet onderwijs dat wel eens op een gokkast speelt in Friesland gedaald ten opzichte van 1998 in de regio De Friese Wouden. Idem dito is het percentage gokkers in regio de Friese Wouden in 2004 gedaald ten opzichte van 1998 in dezelfde regio. Dit impliceert dat het percentage jongeren dat in 2004 gokt is afgenomen ten opzichte van 1998 (GGD De Friese Wouden, 1998) % 10 De Friese Wouden 1998 provincie Friesland jaar jaar Figuur 1. Spelen op een gokkast onder jongeren in het voortgezet onderwijs in De Friese Wouden (1998) en in de provincie Friesland (2004), naar leeftijdsgroep (%). Over jongeren die wel eens op een gokkast spelen. Ruim de helft van de gokkende jongeren zegt dat hun ouders weten hoe vaak zij gokken en hoeveel geld zij daaraan besteden. Een kwart zegt dat de ouders dit niet weten. Iets minder dan een kwart van de jongeren heeft geen idee of de ouders wel of niet van hun gokgedrag weten. Jongeren geven gemiddeld 5 euro per week uit aan gokken. Verschillen in gokgedrag per onderwijsvorm Of jongeren wel eens op een gokkast spelen, verschilt per onderwijsvorm: 8% van de jongeren op het vmbo gokt wel eens. Op de havo en het vwo is dit percentage lager (havo 5%; vwo 4%). 1 Het Peilstation-onderzoek van het Trimbos-instituut heeft een andere onderzoeksopzet dan GO!. Een verschil in percentages tussen Friesland en Nederland geeft een globale indicatie aan. Een verschil wordt mogelijk voor een deel bepaald door het verschil in onderzoeksopzet. 31

25 Voor wat betreft hoe vaak gokkende jongeren gokken is er geen verschil tussen de onderwijsvormen. Op welke leeftijd gokken jongeren voor het eerst? Jongeren zijn gemiddeld tussen de 11 en 12 jaar als zij voor het eerst gokken (zie figuur 2). Dit geldt ook voor regio De Friese Wouden, in tegenstelling tot 1998 toen de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst gokten in deze regio 13 jaar was (De Friese Wouden, bewerkt) % 4 jongens meisjes jaar of jonger 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar 13 jaar 14 jaar of ouder Figuur 2. Leeftijd waarop Friese jongeren voor het eerst gokken, naar geslacht. Percentages geven aan hoeveel procent van de Friese jongeren op welke leeftijd voor het eerst heeft gegokt. Friese jongeren en gokhallen 5% van de jongeren, bij wie in de woonplaats een gokhal aanwezig is, zegt hier wel eens naar toe te gaan. Deze groep jongeren brengt gemiddeld een paar keer per maand een bezoek aan de gokhal in de eigen woonplaats. Bezoekers van de gokhal zijn vaker jongens dan meisjes en vaker vmbo-ers dan jongeren van de havo of vwo. 32

26 Gokken in de Friese gemeenten In tabel 1 staat een overzicht van het percentage jongeren dat wel eens gokt per Friese gemeente. Cijfers zijn gebaseerd op het onderzoek GO! 2004 van. Een aantal gemeenten is geclusterd, omdat uitspraken op gemeenteniveau onbetrouwbaar zijn en daarom niet de juiste informatie weergeven 2. In onderstaande tabel is tevens kenbaar gemaakt of het gemiddelde opleidingsniveau van de jongeren per gemeente hoger ( ), gelijk (=) dan wel lager ( ) is dan in Friesland. Bij de interpretatie van het percentage jongeren dat wel eens gokt, is informatie over het gemiddelde opleidingsniveau van de deelnemende groep jongeren belangrijk. Immers, een hoger percentage jongeren op het vmbo gokt wel eens ten opzichte van jongeren op de havo en vwo. Een percentage dat verschilt van Friesland kan mogelijkerwijs verklaard worden door opleidingsniveau. Een waargenomen verschil zoals die in onderstaande tabel is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is sprake van een werkelijk verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hard gemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil. De waargenomen verschillen, die statistisch niet aangetoond zijn, berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. In tabel 1 worden significante verschillen aangegeven met **. In de rechterkolom van tabel 1 is voor ieder gemeente uitgelegd wat genoemde percentages betekenen. 2 De Friese Waddeneilanden vormen samen een kleine groep jongeren. De omvang van de groep is te klein om op dit niveau een betrouwbare uitspraak te doen. Voor de Friese Waddeneilanden wordt in tabel 1 daarom uitgeweken naar de Friese cijfers. 33

27 Tabel 1. Percentage jongeren (13-18 jaar) per Friese gemeente dat wel eens gokt (GGD Fryslân: GO 2004). % jongeren dat wel eens gokt* Achtkarspelen 8 Friese Waddeneilanden Zie Friesland totaal het Bildt 3** Boarnsterhim 6 Bolsward, Sneek 9 Dantumadeel 5 Dongeradeel 6 Ferwerderadiel 5 Franekeradeel 4 Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel 8 Harlingen 4 Heerenveen 5 Kollumerland c.a. 14** Leeuwarden 6 Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel 6 Lemsterland 6 Littenseradiel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Menaldumadeel zie Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel Nijefurd zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Ooststellingwerf 9 Opsterland 6 Skarsterlân 5 Smallingerland 4 Sneek zie Bolsward, Sneek Tytsjerksteradiel 3** Weststellingwerf 6 Wymbritseradiel zie Gaasterlân-Sleat, Nijefurd, Wymbritseradiel Wûnseradiel 11 Totaal 7 * gecorrigeerd voor geslacht en opleidingsniveau; ** aangetoond (significant!) verschil voor wat betreft dit onderwerp tussen jongeren in gemeente x en jongeren in Friesland (alpha =0.05). Juli

28 Internetgebruik onder Friese jongeren In dit stuk wordt naast gokken ook internetgebruik onder Friese jongeren opgenomen. De reden hiervan is de mogelijke kans op het bestaan van internetverslaving onder de bevolking 14. Tot nu toe is internetverslaving een niet duidelijk gedefinieerd begrip, waardoor hier gepresenteerde cijfers slechts iets zeggen over het gebruik van internet onder de jeugd. Voor de toekomst zijn dergelijke cijfers wellicht bruikbaar om internetverslaving in kaart te brengen. 83% van de jongeren van 13 tot 18 jaar in Friesland maakt gebruik van internet. Ruim driekwart van de jongeren die internetten, gebruiken internet ook om te chatten 15. Evenveel jongens als meisjes internetten. Het percentage jongeren dat internet, is vrij stabiel als de verschillende leeftijdsgroepen met elkaar vergeleken worden. Op het vmbo zijn in verhouding minder jongeren die gebruik maken van internet dan op het vwo (vmbo 81%; vwo 86%). Hoelang internetten jongeren per dag? Jongeren internetten gemiddeld 2½ uur per dag, waarvan zij ongeveer een uur invullen met chatten. De hoeveelheid tijd die jongeren besteden aan internetten, is afhankelijk van het doeleinde waarmee zij internetten. Tabel 2 laat zien dat jongeren die internet gebruiken om zowel te chatten als voor andere doeleinden, de meeste tijd per dag kwijt zijn aan internet. Tabel 2. Tijdsinvestering per dag van Friese jongeren die internet gebruiken (2004) Tijdsinvestering per dag Jongeren die internetten en chatten 3 uur (waarvan de helft chatten) Jongeren die alleen internetten Jongeren die alleen chatten Totaal 1 uur 1 uur 2½ uur (waarvan 1 uur chatten) Tussen jongens en meisjes is geen verschil in de hoeveelheid tijd die zij besteden aan chatten. Aan internetten met andere doeleinden dan chatten, besteden jongens iets meer tijd dan meisjes. Hoewel minder jongeren op het vmbo gebruik maken van internet dan jongeren op het vwo, besteden internetgebruikers op het vmbo gemiddeld meer tijd per dag aan internet (en chatten) dan jongeren op de havo en vwo. Internet: 4 uur per dag of meer 7% van de jongeren in Friesland die internet gebruiken, brengt 4 of meer uren per dag door met internetten. Nog eens 6% van de jongeren die internet gebruiken, geeft aan 4 uren of meer per dag te besteden aan chatten. Deze cijfers hebben betrekking op veelal dezelfde jongeren. Met andere woorden: 6% van de jongeren die internet gebruiken, geeft aan minimaal 8 uur per dag aan internet te besteden. Dagelijks 8 uur internetten en chatten lijkt zeer onwaarschijnlijk. Het is goed mogelijk dat de groep jongeren die dit aangeeft, de afzonderlijke vraagstellingen over internet en chatten verkeerd heeft begrepen. Dit neemt echter niet weg dat een substantieel deel van de jongeren meer dan gemiddeld gebruik maakt van internet. Kenmerkend is dat deze jongeren zich met name op het vmbo bevinden. 14 In Feitenblad Genotmiddelen no. 3 september 2004 van Quo Fadis is meer aandacht besteed aan problematisch internetgebruik en internetverslaving. 15 Chatten: rechtstreeks online communiceren via internet (Van Dale) 35

29 Conclusies Gokken en internet Gokken 10% van de jongens en 3% van de meisjes speelt wel eens op een gokkast. Jongeren die gokken, spelen gemiddeld 2 keer per maand op een gokkast. In 2004 is het percentage jongeren dat gokt, afgenomen ten opzichte van Een kwart van de jongeren zegt dat de ouders niet weten hoeveel zij gokken. Jongeren die gokken, geven hieraan gemiddeld 5 euro per week uit. Op het vmbo gokken meer jongeren dan op de havo en het vwo. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst gokken ligt tussen de 11 en 12 jaar. Er is vrijwel geen verschil tussen de gemeenten voor wat betreft het percentage jongeren dat gokt. Internet 83% van de jongeren maakt gebruik van internet. Jongeren die internetten, brengen gemiddeld 2½ uur per dag op het internet door. Jongeren die internet gebruiken om zowel te chatten als voor andere doeleinden, brengen meer tijd door op het internet dan jongeren die alleen chatten of jongeren die internet voor andere doeleinden gebruiken. Op het vmbo maken minder jongeren gebruik van internet dan op de havo en vwo. Jongeren op het vmbo die wel internetten, brengen gemiddeld meer tijd door op het internet dan jongeren op de havo en het vwo. Ongeveer 6% van de internetgebruikers besteedt meer tijd per dag aan internet en chatten dan gemiddeld. Deze jongeren zijn met name te vinden op het vmbo. Geraadpleegde bronnen 1. GO! 2004; Onderzoek naar de gezondheidssituatie van de Friese jeugd van jaar; ; 2004 (databestand) 2. Ede van J; Ruijsscher de K; Schippers I; Uitentuis E; Jongeren en Gezondheid in De Friese Wouden; GGD De Friese Wouden; 1998 (rapport + databestand) 3. Monshouwer et al.; en riskant gedrag; Trimbos-instituut; Utrecht; Quo Fadis; Feitenblad Genotmiddelen No. 3; september