Peilstationsonderzoek. Genotmiddelengebruik scholieren Voortgezet

Transcriptie

1 Peilstationsonderzoek Genotmiddelengebruik scholieren Voortgezet Onderwijs Den Haag 2011 Januari 2013 Gemeente Den Haag Dienst OCW / GGD Den Haag, Epidemiologie en Jeugdgezondheidszorg Ad van Dijk Mary Berns Nynke Steenbergen-Terpstra Janine Kallenbach-Heinen

2 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Hoe is het onderzoek uitgevoerd? 6 3 Resultaten 8 4 Conclusies 30 Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 2

3 Samenvatting In het najaar van 2011 heeft het Peilstation-onderzoek naar genotmiddelen plaatsgevonden onder Haagse scholieren uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs en uit het voortgezet onderwijs. Het onderzoek in Den Haag werd voor de vijfde keer uitgevoerd en was onderdeel van het achtste landelijke Peilstation-onderzoek naar het gebruik van genotmiddelen en gokgedrag. Dit landelijk onderzoek wordt sinds 1984 iedere vier jaar uitgevoerd door het Trimbos-instituut in opdracht van het ministerie van VWS. Dit schoolverslag geeft de resultaten weer van het voortgezet onderwijs. Roken In 2011 heeft van alle leerlingen 35% ooit gerookt, evenveel jongens als meisjes. In de maand voorafgaand aan de enquête heeft één op de zes leerlingen gerookt (19%). Beide percentages zijn vergelijkbaar met de landelijke gegevens (36% respectievelijk 19%). In de periode was er sprake van een daling in ooit roken en in recent roken. In 2011 daalt het aantal leerlingen dat ooit heeft gerookt verder, terwijl het aantal leerlingen dat recent heeft gerookt stabiel blijft ten opzichte van Zowel bij jongens als meisjes neemt recent roken toe met de leeftijd. Onder jarigen roken meer meisjes dan jongens, terwijl in de overige leeftijdscategorieën meer jongens dan meisjes roken. Alcoholgebruik Zes op de tien leerlingen heeft ooit wel eens alcohol gedronken (60%). Vier op de tien leerlingen (38%) heeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken. Landelijk zijn deze percentages respectievelijk 70% en 43%. Het gebruik ooit en het recente alcoholgebruik is in Den Haag tussen 1996 en 1999 gelijk gebleven, nam toe tussen 1999 en 2003 maar blijft gelijk tussen 2003 en Van de drinkers is 36% in de afgelopen maand dronken geweest of aangeschoten, lager dan in Breezers en andere pre-mixen zijn erg populair bij jongens en bij meisjes, zes op de tien leerlingen heeft deze drankjes de afgelopen maand gedronken. Bij jongens is bier het meest populair, maar veel meer meisjes dan jongens drinken wijn, rosé of champagne. Cannabisgebruik, harddrugs en hallucinogene paddenstoeltjes Eén op de vijf leerlingen (21%) heeft ooit wel eens cannabis gebruikt, meer jongens (25%) dan meisjes (17%). Landelijk heeft 17% van de leerlingen ooit cannabis gebruikt. Eén op de tien leerlingen (10%) heeft recent cannabis gebruikt, landelijk 8%. Tot 2007 was er in Den Haag sprake van een afname in cannabisgebruik bij de jongens en bij de meisjes. In 2011 lijkt het gebruik zowel bij jongens (11%) als bij meisjes (8%) toe te nemen. Harddrugs en hallucinogene paddenstoeltjes worden door weinig leerlingen gebruikt. Cocaïne en XTC zijn het meest gebruikte middel (recent gebruik schommelt rond de 1%). Het percentage leerlingen dat tenminste één van de harddrugs ooit in het leven heeft gebruikt is 5,4% in Dit is hoger dan het landelijke cijfer (3,5%) en hoger dan in 2007 (4,0%). Gokken Eén op de veertien leerlingen (7%) heeft in de laatste vier weken op een gokkast of fruitautomaat gespeeld, evenveel als landelijk het geval is en vergelijkbaar met 2007 (ook 7%). Evenals in 2007, hebben meer jongens (48%) dan meisjes (31%) ooit op een gokkast/fruitautomaat gespeeld. Genotmiddelengebruik naar herkomst en islamitische opvoeding Net als in 2007 is het aantal gebruikers van genotmiddelen het laagst onder leerlingen van niet- Nederlandse herkomst die islamitisch worden opgevoed. Dit geldt vooral voor alcoholgebruik. Met betrekking tot roken, cannabisgebruik, het spelen op een gokkast en alcoholgebruik zijn de verschillen tussen Nederlandse leerlingen en niet-nederlandse leerlingen zonder islamitische opvoeding niet zo groot. In 2011 blijkt dat er bijna geen verschillen zijn tussen leerlingen van niet-nederlandse herkomst zonder islamitische opvoeding die roken en Nederlandse leerlingen die roken (21% respectievelijk 20%). Het cannabisgebruik is voor beide groepen 11%. Ook met betrekking tot het alcoholgebruik zien we dat er geen verschillen meer zijn tussen leerlingen van Nederlandse herkomst en niet-nederlandse leerlingen zonder islamitische opvoeding (in % respectievelijk 47%, in % respectievelijk 43%). Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 3

4 Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 4

5 1 Inleiding In het najaar van 2011 heeft het Peilstation-onderzoek naar genotmiddelen plaatsgevonden onder Haagse scholieren uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs en uit het voortgezet onderwijs. Het onderzoek in Den Haag werd voor de vijfde keer uitgevoerd en was onderdeel van het achtste landelijke Peilstation-onderzoek naar het gebruik van genotmiddelen en gokgedrag. Dit landelijk onderzoek wordt sinds 1984 iedere vier jaar uitgevoerd door het Trimbos-instituut in opdracht van het ministerie van VWS. Dit schoolverslag geeft de resultaten weer van het voortgezet onderwijs; de resultaten van de basisscholen zijn gerapporteerd in een apart schoolverslag: Peilstationonderzoek genotmiddelengebruik scholieren basisonderwijs Den Haag De afdeling Epidemiologie en de productgroep Jeugdgezondheidszorg van de GGD verzorgden samen de voorbereiding van het onderzoek en assisteerden bij de uitvoering. De uitvoering van het onderzoek op de scholen zelf werd verzorgd door het Trimbos-instituut. De analyses en rapportages van het onderzoek zijn uitgevoerd door de afdeling Epidemiologie. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 5

6 2 Hoe is het onderzoek uitgevoerd? Lokaal onderzoek Voor de lokale steekproef in Den Haag in 2011 zijn 1299 leerlingen uit het voortgezet onderwijs geënquêteerd. De grootte van de steekproef in 2007 was vergelijkbaar (n=1263). De gegevens van het Haagse onderzoek in 2011 worden waar zinvol vergeleken met zowel de landelijke gegevens als gegevens uit het Haagse onderzoek van 2007 en De vragenlijst Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een schriftelijke vragenlijst. Naar het rookgedrag, alcohol- en cannabisgebruik is uitgebreid navraag gedaan. Over het gebruik van andere drugs en gokken is een beperkt aantal vragen gesteld. Voor het gebruik is in deze rapportage van belang: Het gebruik ooit: heeft de leerling ooit gerookt, ooit alcohol gedronken enzovoorts; Het actuele (recent) gebruik: heeft de leerling in de laatste maand voorafgaande aan de enquête gerookt, alcohol gedronken enzovoorts. Voor een juiste beoordeling van het gebruik ooit is de formulering van de betreffende vragen van belang: Roken: heb je wel eens sigaretten gerookt, ook al was dat maar één sigaret of een paar trekjes? Drinken van alcohol: hoe vaak heb je een alcoholhoudende drank gedronken? Cannabis: hoe vaak heb je wiet (marihuana) of hasj gebruikt? Overige drugs: hoe vaak heb je XTC (ecstasy, MDA), cocaïne (coke of wit), hallucinogene paddenstoeltjes (paddo s of magic mushrooms) of amfetamine (uppers, pep of speed) gebruikt? Gokken: hoe vaak heb je geld in een gokkast/fruitautomaat gegooid? Ooit hebben gebruikt hoeft niet te betekenen dat de leerling nu nog gebruikt, een aantal leerlingen is weer gestopt met het gebruik. Voor een deel van de leerlingen die ooit heeft gebruikt kan dit gebruik als experimenteergedrag worden beschouwd. Recent gebruik is een geschiktere maat voor de mate van huidig gebruik. Verder zijn in de vragenlijst vragen opgenomen over onder meer leeftijd, geslacht, geloof en etnische herkomst. De etnische herkomst is bepaald op basis van het geboorteland van de leerling en van zijn ouders. Daarbij wordt de leerling tot een andere etnische groep dan de Nederlandse gerekend als hij zelf óf een van de ouders niet in Nederland is geboren. Afname van de vragenlijst Het onderzoek in het voortgezet onderwijs (VO) is uitgevoerd tussen eind oktober en begin december De vragenlijst is schriftelijk en klassikaal afgenomen onder begeleiding van een medewerker van het Trimbos-instituut. De onderzoekspopulatie bestond uit alle leerjaren van het VMBO (4), HAVO (5) en VWO (6). Het schooltype VMBO is onderverdeeld in: VMBO-(kader)beroepsgericht (VMBO-b) en VMBOtheoretisch/gemengd/MAVO (VMBO-t). De respons In totaal werden 1299 leerlingen geënquêteerd, afkomstig uit 55 klassen. Representativiteit en herberekening De steekproef van de geënquêteerde leerlingen is vergeleken met gegevens over de totale schoolpopulatie in Den Haag. Deze vergelijking liet zien dat de steekproef niet helemaal de feitelijke verdeling weergaf van de schooljeugd in Den Haag als rekening wordt gehouden met leerjaar, schooltype en geslacht. Daarom werd deze steekproef herberekend ( gewogen ) om een beter beeld te krijgen van de feitelijke situatie in Den Haag. Indien leerlingen meer dan twee schooltypen aangaven Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 6

7 (zoals in het geval van een combinatieklas), dan werd uitgegaan van het laagste schooltype. Indien geen of meer dan twee schooltypen werden aangegeven dan zijn deze personen niet gewogen (weegfactor =1). De resultaten in dit verslag betreffen de herberekende cijfers. Presentatie resultaten Het middelengebruik wordt weergegeven in het zogenaamde prevalentiecijfer, dat wil zeggen het gevonden percentage in de steekproef. Dit prevalentiecijfer geeft dan een schatting van het werkelijke percentage in de totale groep leerlingen waar de steekproef uit afkomstig is. In de figuren worden de prevalentiecijfers gepresenteerd voor de totale groep, naar geslacht en naar leeftijd. Omdat de groep leerlingen van jaar erg klein is geeft het in dit onderzoek gevonden gebruik bij deze groep mogelijk geen goede schatting van het werkelijke gebruik binnen de totale groep Haagse leerlingen van jaar. Daarom worden de resultaten van deze groep niet in de figuren weergegeven maar wel apart vermeld. Om enigszins inzicht te geven in het gebruik bij de diverse schooltypen worden per genotmiddel de schooltypen geordend naar het aantal gebruikers. Voor deze ordening is geen rekening gehouden met factoren als islamitische opvoeding die van invloed kunnen zijn op het genotmiddelengebruik; deze ordening moet daarom met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 7

8 3 Resultaten Demografische gegevens Geslacht en leeftijd Evenals in het onderzoek van 2007 hebben evenveel jongens als meisjes (49% versus 51%) de vragenlijst ingevuld. De gemiddelde leeftijd is 14,8 jaar, vergelijkbaar met 2007 (14,7 jaar) en iets hoger dan het landelijke gemiddelde (14,3 jaar). Er is geen verschil in de gemiddelde leeftijd tussen jongens en meisjes. In Tabel 1 wordt de leeftijdsverdeling weergegeven voor 2011 en Tabel 1 Aantal deelnemende leerlingen in het VO, naar leeftijd. Den Haag 2007 versus Leeftijdscategorie 2011 (%) N= (%) N= jaar 38 a 39 b jaar jaar jaar 3 4 c Totaal 101 d 101 e a Inclusief drie leerlingen van 11 jaar; b Inclusief vier leerlingen van 11 jaar. c Inclusief één leerling van 20 jaar; d Totaal > 100% i.v.m. afronden; e Totaal > 100% i.v.m. afronden. Etnische herkomst Bijna 56% van de Haagse leerlingen is van Nederlandse herkomst. Landelijk is dat 81%. In 2007 was 38% van niet-nederlandse herkomst. Tabel 2 laat de verdeling naar etnische herkomst zien voor het Haagse onderzoek in 2011 en (%) Tabel 2 Etnische herkomst van de deelnemende leerlingen in het VO (in %). Den Haag 2007 versus Etnische herkomst 2011 (%) N=1299 a N=1241 b Nederlands Surinaams 9 12 Antilliaans/Arubaans 2 3 Marokkaans 5 3 Turks 8 6 Westers 9 9 Overig niet westers 12 6 a Geen gegevens beschikbaar van 2 leerlingen; b Geen gegevens beschikbaar van 2 leerlingen Religie Ruim 62% van de leerlingen geeft aan niet gelovig te worden opgevoed en 16% van de leerlingen wordt islamitisch opgevoed (Tabel 3). Deze aantallen wijken enigszins af van het resultaat in 2007 toen ruim de helft van de leerlingen aangaf niet gelovig te worden opgevoed en 14% van de leerlingen islamitisch opgevoed werd. Vier op de vijf leerlingen van Nederlandse herkomst worden niet gelovig opgevoed, terwijl vrijwel alle leerlingen van Turkse of Marokkaanse herkomst islamitisch worden opgevoed. Een zelfde tendens is ook in 2007 waargenomen. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 8

9 Tabel 3 Religieuze opvoeding naar etnische herkomst van de deelnemende leerlingen in het VO (in %). Den Haag Christelijk (%) Islam (%) Hindoe (%) Overig geloof (%) Niet gelovig opgevoed (%) Etnische herkomst a Nederlands 16 <1 0 <1 83 Surinaams Antilliaans Marokkaans Turks Overig Westers Overig niet westers Subtotaal niet- Nederlands Totaal a Geen gegevens beschikbaar van 15 leerlingen Het aandeel leerlingen met een bepaalde religieuze opvoeding verschilt aanzienlijk tussen schooltypen (Tabel 4). Op het VMBO-b worden vier op de tien leerlingen islamitisch opgevoed, op het VWO is dat zeven op de honderd leerlingen. In 2007 werden op het VMBO-b twee op de tien leerlingen islamitisch opgevoed en op het VWO zes op de honderd leerlingen. Tabel 4 Religieuze opvoeding van de deelnemende leerlingen in het VO, naar schooltype (in %). Den Haag Christelijk (%) Islam (%) Hindoe (%) Overig geloof (%) Niet gelovig opgevoed (%) Schooltype VMBO-b a VMBO-t b HAVO VWO a VMBO-b = VMBO-(kader)beroepsgericht b VMBO-t = VMBO-theoretisch/gemengd/MAVO Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 9

10 Roken Hoeveel leerlingen hebben ooit gerookt? Van alle leerlingen heeft 35% ooit gerookt, evenveel jongens als meisjes, en vergelijkbaar met de landelijke gegevens (36%). Het aantal leerlingen dat ooit gerookt heeft is lager dan in 2007 (38%) (figuur 1). Hoeveel leerlingen hebben in de afgelopen maand gerookt? In de maand voorafgaand aan de enquête heeft 19 procent van de leerlingen gerookt. Dat is vergelijkbaar met de resultaten voor 2007 (18%) (figuur 1). Landelijk heeft bijna één op de vijf scholieren in de maand voorafgaand aan het onderzoek nog gerookt (19%). Jongens en meisjes verschillen hierin nauwelijks. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% % 10% 5% 0% ooit gerookt recent gerookt Figuur 1 Prevalentie ooit en recent roken in het VO. Den Haag In 2011 neemt bij jongens en bij meisjes recent hebben gerookt toe met de leeftijd (figuur 2). In 2007 zagen we dezelfde trend zowel bij jongens als bij meisjes. Onder jarigen en jarigen roken meer meisjes dan jongens. In 2007 zagen we alleen bij de jarigen dat de meisjes meer rookten dan de jongens. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 10

11 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% jongens meisjes totaal 10% 5% 0% Totaal VO Leeftijd in jaren Figuur 2 Prevalentie van recent roken in het VO naar leeftijd en geslacht (in %). Den Haag Er is in Den Haag in recent rookgedrag verschil tussen de schooltypen: leerlingen van het VMBO- (kader)beroepsgericht (24%) en leerlingen van de HAVO (22%) geven vaker aan recent te hebben gerookt dan leerlingen van VMBO-theoretisch/gemengd/MAVO (19%) en van het VWO (14%). In 2007 waren het vooral de leerlingen van VMBO-theoretisch/gemengd/MAVO die vaker aangaven recent te hebben gerookt. Hoeveel leerlingen roken dagelijks? Vergelijkbaar met de resultaten van 2007 rookt van alle leerlingen 13% dagelijks een sigaret. Meisjes (14%) geven vaker dan jongens (12%) aan dagelijks te roken. In 2007 gaven jongens vaker dan meisjes aan dagelijks te roken. Onder de jarigen rookt 2% dagelijks, bij de jarigen 16% en bij jarigen 25%. Landelijk rookt zeven procent van alle scholieren dagelijks een sigaret: meisjes (7%) ongeveer even vaak als jongens (8%). Hoeveel leerlingen denken in de toekomst te gaan roken? Van de (1051) leerlingen die de afgelopen maand niet hebben gerookt denkt tweederde (61%) dat ze dat in de toekomst ook zeker niet zullen doen, vergelijkbaar met landelijk (62%). Ruim één op de vijf leerlingen (22%) denkt waarschijnlijk niet te zullen gaan roken, 12% weet het niet, 4% denkt het misschien te gaan doen en een enkeling weet zeker van wel. Dit is vergelijkbaar met Hoeveel leerlingen mogen van hun ouders roken? Van alle leerlingen mag 7% regelmatig roken van de ouders (tabel 5). 12% geeft aan dat thuis binnen mag worden gerookt. Driekwart van de leerlingen (75%) zegt dat er thuis niet mag worden gerookt. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 11

12 Tabel 5 Mogen leerlingen van hun ouders roken en mag thuis binnen worden gerookt volgens deelnemende leerlingen in VO (in %). Den Haag Mag je van je ouders?* zeker niet waarschijnlijk niet/ soms/ waarschijnlijk wel zeker wel een trekje van een sigaret nemen 65,8 25,5 8,7 af en toe een sigaret roken 71,9 27,2 7,9 regelmatig roken 79,8 13,5 6,7 Mag bij je thuis binnen worden gerookt?* 74,9 13,4 11,7 Is roken schadelijk? Aan de leerlingen is gevraagd: hoe schadelijk denk je dat het is (lichamelijk of anders) om af en toe of iedere dag sigaretten te roken. In tabel 6 is te zien dat bijna eenderde van de leerlingen denkt dat af en toe roken erg schadelijk of nogal schadelijk is. Het dagelijks roken wordt door veel meer leerlingen als schadelijk gezien: tweederde van de leerlingen denkt dat het erg schadelijk is. In 2007 werd er door de leerlingen niet anders over gedacht, genoemde percentages waren vergelijkbaar. Tabel 6 Hoe schadelijk is af en toe en dagelijks roken volgens deelnemende leerlingen in het VO (in %). Den Haag Af en toe roken (%) Dagelijks roken (%) Hoe schadelijk? Erg schadelijk 8 67 Nogal schadelijk Beetje schadelijk 52 4 Niet schadelijk 7 1 Ik weet het niet 3 2 De rokers nader bekeken Hieronder worden enkele aspecten van het roken nader toegelicht van de leerlingen die in de afgelopen maand hebben gerookt: de rokers. Hoeveel sigaretten worden gemiddeld gerookt? Van de (in totaal 248) leerlingen die in de afgelopen maand hebben gerookt, heeft 17% gemiddeld minder dan één sigaret per dag gerookt, 57% rookt tussen de één en tien sigaretten per dag en meer dan een kwart (28%) van de leerlingen rookt meer dan tien sigaretten per dag. Ten opzichte van Den Haag 2007 zien we dat het aantal lichte (minder dan 1 sigaret per dag) en matige (1 tot 10 sigaretten per dag) rokers is toegenomen en het aantal zware rokers (meer dan 10 sigaretten per dag) is afgenomen. Jongens en meisjes verschillen niet in het aantal gerookte sigaretten per dag. 12 en 13 jarigen geven vaker aan minder dan 1 sigaret per dag ter roken (13% tegen 19% bij 14 en 15 jarigen en 12% bij 16 en 17 jarigen). De landelijke cijfers laten meer lichte rokers zien en minder zware rokers. Van alle scholieren die de afgelopen maand hebben gerookt, heeft 42% gemiddeld minder dan een sigaret per dag gerookt; evenveel jongens als meisjes. Vier op de tien (39%) rookt gemiddeld één tot tien sigaretten per dag en één op de vijf rokers (19%) rookt gemiddeld meer dan tien sigaretten per dag. Waar kopen leerlingen meestal sigaretten/shag? Op de vraag waar koop je meestal sigaretten/shag? (meerdere antwoorden waren mogelijk) antwoordt 22 % van de (in totaal 248) recente rokers dat zij het nooit zelf kopen. Vier op de tien (41%) zegt sigaretten of shag te kopen bij de supermarkt, 19% koopt het bij de tabakswinkel. Bijna één op de 10 (8%) koopt dit bij de benzinepomp en de overigen (7% ) kopen dit elders (inclusief snackbar en café/discotheek). Van 5% is dit onbekend. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 12

13 Landelijk worden sigaretten en shag bij door 27% van de leerlingen bij de supermarkt gekocht, door 18% van de leerlingen bij de benzinepomp, en door 16% bij de tabakswinkel gekocht. Slechts een beperkt aantal rokende scholieren koopt sigaretten of shag in een snackbar (7%) of café of discotheek (6%). Is het roken in de periode veranderd? Het ooit en recent roken bleef in Den Haag tussen 1996 en 1999 stabiel, tussen 1999 en 2007 is er sprake van een daling. In 2011 daalt het aantal leerlingen dat ooit heeft gerookt verder, terwijl het aantal leerlingen dat recent heeft gerookt stabiel is vergeleken met Wel is er een stijging bij meisjes van 14 tot 18 jaar. Daar zien we tussen 2007 en 2011 een stijging, vooral in de leeftijd van 16 en 17 jaar (figuur 3). 45% 40% 35% 30% 25% 20% % 10% 5% 0% Leeftijd in jaren Figuur 3 Prevalentie van recent roken in het VO bij meisjes naar leeftijd (in %). Den Haag 2007 en Ook landelijk is na een redelijk stabiel beeld in de periode , in 2003 voor het eerst een daling te zien in het ooit en recent roken. Het ooit roken daalt landelijk in 2007 verder voor zowel jongens als meisjes. Vervolgens is er tot 2011 weliswaar een daling, maar deze is niet significant. Deze daling wordt vooral veroorzaakt door een significante daling onder leerlingen tot 13 jaar en onder meisjes van 12 tot en met 14 jaar. Bij de recente rokers is er bij de jongens sprake van een stabilisatie tussen 2003 en 2007 en bij meisjes is er een licht dalende trend waarneembaar tussen 2003 en Tussen is de prevalentie recente rokers stabiel. (bron: Jeugd en Riskant Gedrag 2011, Trimbos Instituut). Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 13

14 Alcohol Hoeveel leerlingen hebben ooit alcohol gedronken? In Den Haag heeft 60% van de leerlingen in het voortgezet onderwijs ooit wel eens alcohol gedronken, minder dan in Den Haag 2007 (75%). Net als in 2007 zijn er geen verschillen tussen jongens en meisjes. Landelijk geeft 70% aan ooit alcohol te hebben gedronken, ongeveer evenveel meisjes (67%) als jongens (72%). Onder de jarigen heeft 37% ooit gedronken. Dat percentage is vergeleken met 2007 fors lager: in 2007 was dat 68%. Van de jarigen heeft 65% ooit alcohol gedronken (in %) en van de jarigen 87% (in %). Landelijk heeft op 12-jarige leeftijd een derde van de leerlingen ervaring met het drinken van alcohol. Tot op 15-jarige leeftijd neemt het alcoholgebruik sterk toe (83%). Vanaf 15 jaar is de toename minder sterk. Hoeveel leerlingen hebben in de afgelopen maand alcohol gedronken? Vier op de tien leerlingen (38%) in Den Haag heeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken (recent alcoholgebruik), minder dan in 2007 (45%). Landelijk heeft 43% van de leerlingen in de maand voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken. Er zijn geen significante verschillen tussen jongens en meisjes. Wel zien we dat meisjes tot 16 jaar meer drinken dan jongens (figuur 4b). Het recente alcoholgebruik stijgt met de leeftijd (Figuur 4a en 4b). Evenals in 2007 heeft bij de jarigen twee van de drie leerlingen recent alcohol gedronken. Tot 16 jaar is het recent alcohol gebruik tussen 2007 en 2011 gedaald. Bij leerlingen vanaf 16 jaar zien we een stijging (Figuur 4a en 4b). HAVO en VWO tellen de meeste leerlingen die recent alcohol hebben gedronken (respectievelijk 42% en 40%), gevolgd door het VMBO-t en VMBO-b (beiden 34%). Dat is voor alle schooltypes een daling vergeleken met 2007(VMBO-t 50%, VMBO-b 48%, HAVO 47% en VWO 51%). 80% 70% 60% 50% 40% 30% % 10% 0% Leeftijd in jaren Figuur 4a Prevalentie van recent alcoholgebruik in het VO naar leeftijd voor jongens(in %). Den Haag Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 14

15 80% 70% 60% 50% 40% 30% % 10% 0% Leeftijd in jaren Figuur 4b Prevalentie van recent alcoholgebruik in het VO naar leeftijd voor meisjes(in %). Den Haag Hoeveel leerlingen zijn wel eens dronken? Van alle leerlingen geeft 36% aan ooit wel eens dronken of aangeschoten te zijn geweest, minder dan in 2007 (42%). Dit is vergelijkbaar met het landelijke beeld (39%). Vijftien procent van alle leerlingen zegt in het hele leven meer dan tien keer dronken of aangeschoten te zijn geweest (in 2007: 12%). In de afgelopen maand is één op de vijf leerlingen (22%) dronken of aangeschoten geweest, vergelijkbaar met landelijk (22%) en Den Haag 2007 (21%). Evenals in 2007 zijn er geen grote verschillen tussen jongens en meisjes in ooit of recent dronkenschap. Hoeveel leerlingen mogen thuis alcohol drinken? Van alle leerlingen mag 23 % thuis zeker één glas alcohol drinken als de vader of moeder thuis is (landelijk: 18%). Acht procent mag zelfs meerdere glazen alcohol drinken als vader of moeder thuis is. Zestien procent mag in het weekend van de ouders alcohol drinken, 17% geeft aan op feestjes alcohol te mogen drinken van de ouders. Voor alle cijfers geldt dat er sprake is van een daling. Zo gaf in 2007 nog 30% aan zeker te weten niet één glas alcohol te mogen drinken als de vader of moeder thuis is, nu is dat 53 %. Tabel 7 Mogen leerlingen van hun ouders alcohol drinken (uitgesplitst naar verschillende hoeveelheden en gelegenheden) volgens deelnemende leerlingen in VO (in %). Den Haag Mag je van je ouders? thuis één glas alcohol drinken als vader of moeder thuis is thuis meerdere glazen alcohol drinken als vader of moeder thuis is zeker niet waarschijnlijk niet/ soms/ waarschijnlijk wel zeker wel op een feestje alcohol drinken met je vrienden in het weekend alcohol drinken Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 15

16 Is alcoholgebruik schadelijk? Ruim driekwart van alle leerlingen denkt dat het iedere dag drinken van één of twee drankjes met alcohol erg schadelijk of nogal schadelijk is (Tabel 8). Dit is vergelijkbaar met Leerlingen denken hetzelfde over schadelijkheid als het gaat om het ieder weekend drinken van vijf of meer drankjes. Ruim acht op de tien leerlingen denkt dat het ieder weekend drinken van vijf of meer drankjes erg schadelijk of nogal schadelijk is (Tabel 8). Ook dit is vergelijkbaar met Tabel 8 Hoe schadelijk is het om iedere dag één of twee drankjes met alcohol te drinken of ieder weekend vijf of meer drankjes met alcohol drinken volgens deelnemende leerlingen in het VO (in %). Den Haag Iedere dag 1 of 2 drankjes (%) Ieder weekend 5 of meer drankjes (%) Hoe schadelijk? Erg schadelijk Nogal schadelijk Beetje schadelijk Niet schadelijk 2 2 Ik weet het niet 4 54 De alcoholgebruikers nader bekeken Hieronder worden enkele aspecten van het drinken van alcohol nader toegelicht van de leerlingen die in de afgelopen maand alcohol hebben gedronken: de actuele drinkers. Hoe vaak drinken leerlingen alcohol? Onder de actuele drinkers heeft 36% de afgelopen maand één of twee keer alcohol gedronken, 46% drie tot tien keer en 10% heeft meer dan tien keer alcohol gedronken (Figuur 5). Van de overige acht procent is dit onbekend. De percentages in 2007 waren vergelijkbaar. Het landelijke beeld is ongeveer hetzelfde, 39% van de actuele drinkers heeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek één of twee keer alcohol gedronken, bijna de helft (50%) drie tot tien keer en de overige elf procent meer dan tien keer. Er is een duidelijke relatie met de leeftijd: onder jarigen heeft de helft (51%) één of twee keer alcohol gedronken in de maand voorafgaand aan het onderzoek en niemand meer dan tien keer gedronken. Bij de jarigen heeft meer dan de helft (54%) drie tot tien keer iets gedronken en veertien procent meer dan tien keer. Deze tendens met de leeftijd was er ook in Jongens geven vaker dan meisjes aan meer dan 10 keer alcohol te hebben gedronken in de afgelopen maand (jongens 13%, meisjes 8%). Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 16

17 60% 50% 40% 30% 20% 1 of 2 keer 3 tot 10 > 10 keer 10% 0% totaal VO Leeftijd in jaren Figuur 5 Aantal keer alcohol gedronken in de afgelopen maand door leerlingen in het VO die drinken naar leeftijd (in %). Den Haag 2011 (onder jaar komt het drinken van meer dan 10 keer alcohol niet voor). Hoe vaak zijn leerlingen dronken of aangeschoten? Van de actuele drinkers is 58% in de afgelopen maand dronken of aangeschoten geweest, hoger dan het landelijke percentage (50%) en meer dan in 2007 (46%). Bij 38% van degenen die dronken waren bleef het bij één keer en bij 22% bleef het bij twee keer. Vijftien procent is vijf keer of vaker dronken of aangeschoten geweest (18% in 2007). In tegenstelling tot 2007 is er tussen jongens en meisjes die de afgelopen maand hebben gedronken een verschil in het aantal malen dronkenschap in die laatste maand. Van de jongens is 62% ooit dronken geweest, bij de meisjes is dat 53%. Bij de jarigen is 69% al één keer dronken geweest (dat was in %), bij de jarigen is 69% al vaker dan één keer dronken geweest (dat was in %), bij jarigen is 60% vaker dan één keer dronken geweest (in %) Wat drinken leerlingen? Tabel 8 laat zien dat bier bij jongens erg populair is. Wijn, rosé en champagne is bij meisjes populair. Breezers zijn vergeleken met 2007 veel minder geliefd: 19% (in %). Ook likeur (23% in 2007) en mixdrankjes (32% in 2007) worden minder gedronken. Uit het landelijke onderzoek bleek dat bier het meest wordt gedronken, gevolgd door breezers en mixdrankjes. Bier is met 49% onder wekelijkse drinkers ook de meest populaire drank bij de jongens, op afstand gevolgd door breezers (14) en shooters (12%). Bij meisjes is wijn/rosé en champagne het meest populair (21%), gevolgd door breezers (18%), mixdrankjes (15%) en shooters (10%). Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 17

18 Tabel 8 Tenminste wekelijks gebruik van verschillende soorten alcohol door deelnemende leerlingen in het VO die drinken, naar geslacht (%). Den Haag 2011 en Jongens (%) Meisjes (%) Totaal (%) Soort alcohol Breezers en andere premixen Bier Mixdrankjes (zelf gemixt) Likeur Wijn, rosé of champagne Shooters Sterke drank Sherry, port of Martini Pisang Ambon, Pasoa, Boswandeling, Malibu enz. Waar drinken leerlingen alcohol? De leerlingen die afgelopen maand hebben gedronken geven aan minstens eens in de maand alcohol te drinken in een discotheek of club (43%), bij familie of vrienden (46%), in een café of bar (37%) of thuis (30%). Vergeleken met 2007 is er alleen een stijging bij discotheek of club (in %) en drinken bij familie of vrienden (in %), andere locaties laten een vergelijkbaar beeld zien. De gegevens van Den Haag zijn vergelijkbaar met de landelijke cijfers. Van de jarigen geeft 16% aan minimaal elke maand bij vrienden alcohol te drinken. Van de jarigen doet 14% dat ook op straat, hangplek of ergens buiten. Van de jarigen doet 40% dat bij vrienden, en 30% op straat, 23% in een café en 34% in een discotheek of club. Van de oudere leerlingen (16-17 jaar) geeft 47% aan minimaal elke maand thuis alcohol te drinken, 58% doet dat (ook) bij familie of vrienden, 26% op straat, 56% in café of bar en 59% in de discotheek of club. Waar kopen leerlingen alcohol? Driekwart (57%) van de leerlingen die alcohol drinken koopt zelf wel eens alcohol ( %). Van de jarigen zegt 14% zelf alcohol te hebben gekocht ( %) en onder jarigen 48% ( %). Dit is opvallend aangezien aan jongeren onder de 16 jaar geen alcohol mag worden verkocht. Landelijk koopt vijf van de tien actuele drinkers meestal zelf zijn of haar alcohol. Ook landelijk stijgt het percentage met de leeftijd (echter minder hard dan in Den Haag). Van de jarige actuele drinkers koopt 8% de alcohol meestal zelf, bij de jarigen is dit al 21% en bij de jarigen 76%. Evenals in 2007 kopen jarigen alcohol meestal in de supermarkt. Bij de jarigen wordt daarnaast ook veel alcohol in discotheken, cafés en bars gekocht. Ervaringen met alcohol Evenals in 2007 is in 2011 aan de leerlingen gevraagd naar hun ervaringen met alcohol. In Tabel 9 worden de ervaringen weergegeven van alle leerlingen die in de afgelopen maand alcohol hebben gedronken. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 18

19 Tabel 9 Ervaringen met alcohol volgens deelnemende leerlingen in het VO die in de afgelopen maand alcohol hadden gedronken (in %) a. Den Haag % ja 2011 % ja 2007 Heb je wel eens in een AUTO gezeten die bestuurd werd door iemand die alcohol gedronken had? Gebruik je wel eens alcohol om te ONTSPANNEN, je beter te voelen over jezelf of bij de groep te horen? Gebruik je wel eens alcohol als je ALLEEN BENT? Vergeet je wel eens wat je gedaan hebt als je alcohol gebruikt? Zeggen je familie of vrienden wel eens dat je minder zou moeten drinken? 10 9 Ben je wel eens in de problemen geraakt toen je alcohol had gebruikt? a Geen gegevens beschikbaar van 49 leerlingen die drinken. a Geen gegevens beschikbaar van 38 leerlingen die drinken. Opvallend is de stijging van het aantal leerlingen dat aangeeft weleens wat te vergeten na alcohol gebruik. Ook het aantal leerlingen dat aangeeft problemen te hebben gehad als gevolg van alcohol gebruik is toegenomen. Indrinken voor het uitgaan Van alle leerlingen die drinken heeft 47% zich in de afgelopen vier weken wel eens ingedronken voor het uitgaan, meer dan in 2007 (34%) en ongeveer vergelijkbaar met landelijk (43%). Jongens deden dit even vaak als meisjes. Er is een duidelijke trend met de leeftijd; van de jarigen zegt 30% dat ze zich indrinken (in %), van de jarigen 39% (in %) en van de jarigen 56% (in %). De populairste locaties voor het indrinken is bij vrienden thuis (38%) of thuis (30%). In de meeste gevallen bleef het indrinken beperkt tot één of twee keer in de afgelopen vier weken. Is het alcoholgebruik in de periode veranderd? Het ooit en recent alcoholgebruik onder leerlingen van het voortgezet onderwijs in Den Haag is tussen 1996 en 1999 gelijk gebleven en nam toe tussen 1999 en Tussen 2003 en 2007 en tussen 2007 en 2011 lijkt er sprake van een daling. Landelijk is het gebruik van alcohol in de afgelopen maand tussen 2007 en 2011 gedaald, maar deze daling is niet significant. Figuur 6 laat zien dat bij zowel jongens als bij meisjes het recent alcohol gebruik is gedaald. Ook in 2011 zijn er geen verschillen tussen jongens en meisjes (38%) en ook landelijk was de afname tussen 2003 en 2007 bij jongens gelijk aan die bij meisjes. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 19

20 60% 50% 40% 30% 20% jongens meisjes totaal 10% 0% Figuur 6 Trends in de prevalentie van recent alcoholgebruik in het VO naar geslacht (in %). Den Haag Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 20

21 Energiedrankjes Hoeveel leerlingen hebben de afgelopen maand energiedrankjes gedronken? Van alle leerlingen heeft 60% de afgelopen maand energiedrankjes gedronken. Dat is vergelijkbaar met de landelijke cijfers. Achttien procent geeft aan minder dan 1 blikje per week te drinken. Ruim 11% drinkt meer dan 1 blikje per dag. Van de leerlingen van het VMBO-b geeft 74% aan energiedrankjes te drinken, van VMBO-t 71%, HAVO 61% en VWO 44%. Ook het dagelijks gebruik verschilt per schoolsoort: VMBO-b 26%, VMBO-t 16%, HAVO 11% en het VWO 3%. Hoeveel leerlingen drinken mixed energiedrankjes met alcohol. Zeven procent mixed minstens eens per week energiedrank met alcohol. Leerlingen van het VMBO-b geven vaker aan dan leerlingen van andere schoolsoorten energiedrankjes te mixen met alcohol: 12% van deze leerlingen doet dat minstens een keer per week (voor VMBO-t is dat 9%, HAVO 7% en VWO 3%). Vooral leerlingen ouder dan 17 jaar drinken mixed energiedrankjes met alcohol. Er zijn daarbij geen verschillen tussen jongens en meisjes. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 21

22 Cannabis Hoeveel leerlingen hebben ooit cannabis gebruikt? Eén op de vijf leerlingen (21%) heeft ooit wel eens cannabis gebruikt, iets meer dan het landelijke onderzoek waar 17% van de leerlingen ooit cannabis heeft gebruikt. In Den Haag 2007 was dit percentage 19%. Het gaat in 2011, evenals in 2007, om meer jongens (25%) dan meisjes (17%). Ook landelijk zien we ditzelfde beeld: meer jongens (19%) dan meisjes (14%). Hoeveel leerlingen hebben in de afgelopen maand cannabis gebruikt? Recent cannabisgebruik wordt gemeld door één op de tien leerlingen (10%), vergelijkbaar met het landelijke onderzoek (8%) en met Den Haag 2007 (9%). Figuur 7 laat zien dat het recente gebruik bij jongens (11%) en meisjes (8%) niet heel erg verschilt, landelijk is dit verschil iets groter (10% bij jongens versus 6% bij meisjes). In 2007 lag het recente gebruik eveneens bij de jongens hoger dan bij de meisjes (9% versus 7%). De gegevens van 2011 laten wel een verschil zien tussen jongens en meisjes in de leeftijdcategorie jaar. Zowel bij de jongens als de meisjes is er een tendens met de leeftijd, het cannabisgebruik neemt voor beiden toe met de leeftijd. In 2007 was er bij jongens en meisjes ook een toename in gebruik met de leeftijd. Bij de jarigen heeft 24% van de jongens en 20% van de meisjes recent cannabis gebruikt. In 2003 was dit nog 20% van de jongens en 16% van de zes meisjes. Evenals in 2007 zijn er geen verschillen in recent cannabisgebruik tussen schooltypen. 30% 25% 20% 15% 10% jongens meisjes totaal 5% 0% Totaal VO Leeftijd in jaren Figuur 7 Prevalentie van recent cannabisgebruik in het VO naar leeftijd en geslacht (in %). Den Haag Is cannabisgebruik schadelijk? Tabel 10 laat zien dat 64% van de leerlingen denkt dat af en toe wiet of hasj roken erg schadelijk of nogal schadelijk is, 30% denkt dat het een beetje of niet schadelijk is. In 2007 waren deze percentages vergelijkbaar. Het dagelijks wiet of hasj roken wordt door 81% van de leerlingen als erg schadelijk ingeschat. Slechts weinig leerlingen denken dat het een beetje of niet schadelijk is. In 2007 werd door 85% van de leerlingen gedacht dat dagelijks wiet of hasj roken erg schadelijk is, vergelijkbaar met Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 22

23 Tabel 10 Hoe schadelijk is het om af en toe of dagelijks wiet of hasj te roken volgens deelnemende leerlingen in het VO (in %). Den Haag Af en toe wiet of hasj roken (%) Iedere dag wiet of hasj roken (%) Hoe schadelijk? Erg schadelijk Nogal schadelijk Beetje schadelijk 25 2 Niet schadelijk 5 1 Ik weet het niet 6 6 De cannabisgebruikers nader bekeken Enkele aspecten van het cannabisgebruik van de leerlingen die in de laatste maand cannabis hebben gebruikt, de actuele gebruikers, worden hieronder nader toegelicht. Hoe vaak gebruiken leerlingen cannabis en hoeveel gebruiken ze? De helft van de leerlingen die in de afgelopen maand cannabis heeft gebruikt, heeft dit één (33%) of twee (15%) keer gedaan. Ook in het landelijke onderzoek heeft bij ruim de helft (51%) van de scholieren die de afgelopen maand cannabis gebruikten dit zich beperkt tot één à twee keer, meer meisjes dan jongens. Eén op de zeven actuele gebruikers (14%) heeft meer dan tien keer cannabis gebruikt, vergelijkbaar met 2007 (16%) en met landelijke cijfers (15%). Evenals in 2007 lijken oudere leerlingen frequenter cannabis te gebruiken dan jongere leerlingen en is er geen verschil tussen jongens en meisjes. Ook landelijk lijkt de frequentie van gebruik te stijgen met de leeftijd, maar het beeld is niet erg duidelijk. Achtenvijftig procent van de actuele gebruikers rookt minder dan één joint per keer (waarschijnlijk rookt men met anderen samen), iets meer dan landelijk (50%). Eén op de vier leerlingen rookt één of twee joints per keer (28%) en één op de zeven leerlingen rookt drie of meer joints per keer (14%). Dit is vergelijkbaar met Den Haag Hoe komen leerlingen aan cannabis? Van de actuele gebruikers zegt 82% nooit wiet zelf te kopen maar het altijd te krijgen of met anderen mee te roken. Dit is veel meer dan landelijk (38%). Tien procent van de leerlingen koopt het altijd zelf (vergelijkbaar met landelijk: 9%) en ruim een kwart zegt het soms te krijgen of anderen te laten kopen en soms zelf te kopen (27%). Landelijk zegt een kwart van de gebruikers het altijd door vrienden of anderen te laten kopen, 33% krijgt het of rookt met anderen mee en een deel van de cannabisgebruikers (27%) geeft aan dat elk van de drie opties voorkomt (zelf kopen, krijgen of laten kopen). De helft van de leerlingen (46%) die afgelopen maand cannabis heeft gebruikt koopt dit in een coffeeshop. Twaalf procent van de leerlingen koopt het (ook) bij een dealer thuis, vier procent (ook) bij iemand anders en drie procent op straat/in het park of vergelijkbare plaatsen. Is het cannabisgebruik in de periode veranderd? In 2007 was het ooit gebruik van cannabis gelijk gebleven vergeleken met De percentages voor 2011 zijn iets hoger vergeleken met Figuur 6 laat zien dat in de periode tussen 1999 en 2003 het recente gebruik van cannabis onder jongens min of meer gelijk is gebleven en bij de meisjes is gestegen (toe te schrijven aan jarige meisjes). Daardoor is het verschil tussen jongens en meisjes kleiner geworden. In 2007 lijkt het gebruik bij jongens af te nemen (9%) en bij meisjes nu ook te stabiliseren (7%). In 2011 is er zowel bij jongens als bij meisjes een stijging van het recente gebruik. Het verschil tussen jongens en meisjes, dat in 2007 kleiner is geworden, is in 2011 onveranderd gebleven (Figuur 8). Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 23

24 Landelijk is het percentage recent gebruikers van cannabis in 2011 ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van 2003 en % 12% 10% 8% 6% jongens meisjes totaal 4% 2% 0% Figuur 8 Trends in de prevalentie van recent cannabisgebruik in het VO naar geslacht (in %). Den Haag Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 24

25 Harddrugs en hallucinogene paddenstoeltjes Hoeveel leerlingen hebben ooit of recent harddrugs en paddo s gebruikt? Tabel 11 laat de prevalentiecijfers zien voor ooit en recent gebruik van harddrugs en hallucinogene paddenstoeltjes (paddo s) in Den Haag. Tabel 11 Ooit en recent gebruik van harddrugs en paddo s door deelnemende leerlingen in het VO, naar geslacht (in %). Den Haag Ooit gebruik Recent gebruik Jongens (%) Meisjes (%) Totaal (%) Jongens (%) Meisjes (%) Totaal (%) Amfetamin e 3,1 2,0 2,6 0,3 0,5 0,4 Cocaïne 4,1 1,2 2,6 1,3 0,3 0,8 Heroïne 0,6 0,6 0,6 0,3 0,6 0,2 XTC 4,7 3,2 4,0 1,3 0,3 0,8 Paddo s 3,1 0,9 2,0 0,6 0,3 0,5 Het percentage leerlingen dat ten minste één van de harddrugs ooit in het leven heeft gebruikt is 5,4%, hoger dan landelijk (3,5%) en hoger dan in 2007 (4%). XTC is door 4% van de scholieren ooit gebruikt, amfetamine en cocaïne door 2,6% en paddo s door 2%. Er zijn kleine verschillen in het gebruik van de diverse drugs in Den Haag tussen 2007 en Er is sprake van een lichte stijging voor het ooitgebruik bij XTC, en een daling bij paddo s. In 2007 waren paddo s het meest gebruikte middel, nu is dat XTC. Evenals in 2007 gebruiken in 2011 meer jongens dan meisjes harddrugs of paddo's; in 2011 is dat het meest uitgesproken voor cocaïne en paddo gebruik, en in mindere mate voor XTC gebruik, terwijl dat in Den Haag 2007 het meest uitgesproken was voor recent amfetaminegebruik. Landelijk is met 2,6% XTC het populairste ooit gebruikte middel. Daarna volgen amfetamine (1,8%), cocaïne (1,7%) en heroïne (0,6%). Is het gebruik van harddrugs en paddo s in de periode veranderd? Landelijk bereikte het gebruik van XTC, amfetamine en cocaïne een piek in 1996, sindsdien vertoont het gebruik een dalende lijn. Naar het gebruik van paddo s is voor het eerst in 1996 gevraagd en dit kent sindsdien ook een dalende lijn. Het ooit gebruik van heroïne blijft schommelen rond één procent. De trend in Den Haag lijkt niet af te wijken van de landelijke trend. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 25

26 Gokken Hoeveel leerlingen spelen op een gokkast of fruitautomaat? Van alle leerlingen heeft 40% ooit op een gokkast of fruitautomaat gespeeld, vergelijkbaar met 2007 (44%). Evenals in 2007, hebben meer jongens (48%) dan meisjes (31%) ooit op een gokkast/fruitautomaat gespeeld. Ook landelijk heeft bijna de helft van de scholieren (42%) ooit op een gokkast gespeeld, meer jongens (49%) dan meisjes (35%). Eén op de veertien leerlingen (7%) heeft in de laatste vier weken op een gokkast of fruitautomaat gespeeld, evenveel als in Den Haag 2007 en landelijk (7%). Figuur 9 laat zien dat meer jongens dan meisjes recent hebben gespeeld op gokkast of fruitautomaat. Bij de jarigen heeft vrijwel niemand recent gegokt. Deze resultaten zijn vergelijkbaar met die van Hoewel de verschillen tussen de schooltypen niet groot zijn, zijn de meeste leerlingen die recent hebben gegokt afkomstig van het VMBO-b, het VMBO-t en de HAVO (allen 8%). Het VWO telt maar weinig leerlingen die recent gokten (3%). In het landelijke onderzoek hadden vergeleken met HAVO en VWO ongeveer twee keer zoveel leerlingen van het VMBO-b en t recentelijk nog op een gokkast gespeeld. In Den Haag 2007 waren de meeste leerlingen die de maand voorafgaand aan het onderzoek hadden gegokt eveneens afkomstig van het VMBO-b, gevolgd door leerlingen van het VMBO-t en de HAVO en ook destijds had het VWO maar weinig recente gokkers. 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% jongens meisjes totaal 3% 2% 1% 0% Totaal VO Leeftijd in jaren Figuur 9 Prevalentie van recent spelen op een gokkast in het VO naar leeftijd en geslacht (in %). Den Haag Is het spelen op een gokkast of fruitautomaat in de periode veranderd? In het ooit hebben gespeeld op gokkast of fruitautomaat is in Den Haag bij de jongens in de periode niets veranderd na de daling tussen 1996 en Bij de meisjes is in de periode sprake van een stabilisatie maar hebben wel meer jarige meisjes en minder meisjes van 16 jaar en ouder ooit gespeeld. Landelijk is sinds 1992 het ooit spelen op een gokkast of fruitautomaat gedaald van 61% naar 44% in Figuur 10 laat zien dat het recent hebben gespeeld op een gokkast sinds 2003 bij jongens is afgenomen. Bij meisjes is die afname minder groot. Daardoor is het verschil tussen jongens en meisjes afgenomen. Landelijk daalde het recent gokken in de periode van 16% naar 7%. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 26

27 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% jongens meisjes totaal 6% 4% 2% 0% Figuur 10 Trends in de prevalentie van recent spelen op een gokkast in het VO naar geslacht (in %). Den Haag Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 27

28 Genotmiddelengebruik naar herkomst en islamitische opvoeding In het Haags onderzoek van 1996 bleek een islamitische opvoeding samen te hangen met middelengebruik. Een islamitische opvoeding hangt ook in hoge mate samen met een niet-nederlandse herkomst. In figuur 11 is het middelengebruik weergegeven naar herkomst en al dan niet islamitische opvoeding. Net als in 2007 is het aandeel gebruikers van genotmiddelen het laagst onder de leerlingen van niet- Nederlandse herkomst die islamitisch worden opgevoed. Wel is er sprake van een lichte toename van het aantal rokers (10% in 2007, 11% in 2011), en een afname van het aantal drinkers van alcohol (10% in 2007 en 8% in 2011). In 2007 was voor alle genotmiddelen en het spelen op gokkasten het aandeel gebruikers onder Nederlandse leerlingen het hoogst. In 2011 zijn er voor roken en cannabisgebruik geen verschillen tussen Nederlandse leerlingen en niet-nederlandse leerlingen zonder islamitische opvoeding (roken: 21%, respectievelijk 20%; cannabisgebruik: beide groepen 11% ). Dit was in 2007 ook het geval. Ook met betrekking tot het alcoholgebruik zien we dat er geen verschillen meer zijn tussen leerlingen van Nederlandse herkomst en niet-nederlandse leerlingen zonder islamitische opvoeding (in % respectievelijk 47%, in % respectievelijk 43%). Ook in het landelijke onderzoek is er een duidelijke samenhang tussen alcoholgebruik en etnische herkomst. Het percentage scholieren dat ooit in het leven alcohol heeft gedronken is het laagst onder de scholieren van Marokkaanse herkomst, gevolgd door Turkse scholieren en scholieren uit de overige nietwesterse landen. Scholieren van Surinaamse, Antilliaans/Arubaanse en overig westerse afkomst verschillen niet van de Nederlandse scholieren. Ook het alcoholgebruik in de maand voorafgaand aan de enquête is het laagst onder scholieren van Marokkaanse herkomst, gevolgd door Turkse scholieren en scholieren uit de overige niet-westerse landen. In tegenstelling tot het ooit gebruik van alcohol hebben ook minder Surinaamse en Antilliaans/Arubaanse scholieren de afgelopen maand alcohol gedronken dan Nederlandse scholieren. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% Nederlandse herkomst niet-nederlandse herkomst, niet islamitisch opgevoed niet-nederlandse herkomst, islamitisch opgevoed 10% 5% 0% roken alcoholgebruik cannabisgebruik gokkast Figuur 11 Prevalentie van recent middelengebruik en gokgedrag in het VO naar etnische herkomst en islamitische opvoeding (in %). Den Haag Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 28

29 Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 29

30 4 Conclusies In 2011 wordt er door leerlingen van het voortgezet onderwijs niet meer gerookt dan in 2007, zowel in Den Haag als landelijk. Wel zien we in Den Haag dat meisjes van 16 en 17 jaar meer roken (prevalentie roken in de afgelopen maand) dan jongens. In 2007 was dit alleen het geval onder leerlingen in Den Haag van 12 en 13 jaar oud. Landelijk zien we tussen jongens en meisjes geen verschillen. In Den Haag zien we vanaf 2003 een lichte daling bij het ooit en recent alcohol gebruik. Na 2007 zet die daling voort. Landelijk is er ook sprake van een daling, maar deze is niet significant. Leerlingen in Den Haag beginnen vroeg met drinken: maar liefst 37% van de leerlingen van 12 en 13 jaar zegt ooit alcohol te hebben gedronken. Weliswaar een halvering met vier jaar geleden en vergelijkbaar met de landelijke cijfers, maar toch een fors percentage. Ook zien we bij de jongere leerlingen in Den Haag een toename van het percentage dronkenschappen: tot 15 jaar, waarna het percentage afneemt. Opvallend is dat jongeren vaker dan in 2007 nadelige effecten rapporteren als gevolg van alcoholgebruik, zoals vergeetachtigheid (43%!) en het in de problemen raken. Ook geven ze vaker aan alcohol te gebruiken om te ontspannen. Verontrustend, het lijkt erop dat alcohol niet alleen een middel is om mee te experimenteren, maar ook een functie krijgt. Desondanks groeit het besef bij jongeren dat alcohol niet gezond is. Daarnaast geven jongeren vaker dan in 2007 aan dat er thuis niet mag worden gedronken. Blijkbaar raken ouders meer doordrongen van de gevolgen van het alcoholgebruik. In Den Haag neemt het percentage jongeren dat indrinkt voor het uitgaan toe. Het percentage dat indrinkt is in 2011 vergelijkbaar met de landelijke cijfers. Bier blijft bij jongens een populaire drank, wijn en rosé bij meisjes. Er is een afname van andere drank, zoals breezers, mixdrankjes e.d. In het gebruik van cannabis, overige drugs en in gokgedrag is weinig veranderd in het jaar Wel is het cannabis gebruik iets hoger dan landelijk. Jongens van 16 en 17 jaar geven vaker dan anderen aan cannabis te roken. De oudere leerlingen geven aan het frequentst cannabis te roken In 2011 worden harddrugs en paddo s nog steeds erg weinig gebruikt door scholieren. In het gebruik zagen we in 2007 al een stabilisatie, deze lijkt zich door te zetten in In 2007 werd geconcludeerd dat scholieren op steeds jongere leeftijd beginnen met alcohol drinken en roken. In 2011 lijken meisjes bij roken een inhaalslag te maken. Bij het drinken van alcohol is er een daling zichtbaar, maar het aantal zeer jonge drinkers en het aantal leerlingen dat al ervaring heeft met dronkenschap blijft hoog. Ook het aantal excessen, zoals dronkenschap en indrinken is hoog in Den Haag. Dit geeft aan dat preventieprogramma s om het roken en alcoholgebruik te ontmoedigen niet halverwege de middelbare schooltijd moeten starten maar veel eerder en al op de basisschool moeten worden aangeboden. Onderzoek genotmiddelengebruik voortgezet onderwijs Den Haag 30