Psychosociale gezondheid

Transcriptie

1 1. Algemeen De psychosociale gezondheid van jeugdigen kan worden gezien als de resultante van kindfactoren, ouderfactoren en omgevingsfactoren. Kindfactoren zijn bijvoorbeeld de lichamelijke en geestelijke gezondheid van het kind, temperament en vitaliteit, verstandelijke ontwikkeling en cognitieve mogelijkheden, en de zintuiglijke, motorieke en spraak/taal ontwikkeling. Ouderfactoren zijn bijvoorbeeld de (affectieve) ouder kind relatie, de opvoedingscapaciteiten en de psychische gezondheid van de ouders. De omgevingsfactoren bestaan uit sociale factoren, zoals huisvesting, woonomgeving, financiële draagkracht van de ouders en de samenstelling van het gezin, en de sociale omgeving van het kind (school, vrienden, e.d.). Als de jeugdige niet goed functioneert in zijn/haar omgeving, thuis, op school of in de relatie met leeftijdgenoten, dan spreken we van psychosociale problematiek. Psychosociale problemen komen bij ongeveer één op de vijf jeugdigen voor, zowel bij kinderen in het basisonderwijs als bij jongeren in het voortgezet onderwijs. Veel problemen hangen samen met bepaalde fasen in de ontwikkeling van de jeugdige. In elke fase wordt de jeugdige voor nieuwe opgaven en uitdagingen gesteld, die een beroep doen op vaardigheden en competenties. Bij de overgang naar een volgende ontwikkelingsfase kan de jeugdige tijdelijk uit balans raken en probleemgedrag vertonen. Dit kan van invloed zijn op bijvoorbeeld de schoolprestaties. Meestal herstelt de balans zich weer door de vaardigheden en competenties van het kind (draagkracht). Lichte psychosociale problematiek bij jongeren in het voortgezet onderwijs wordt vooral gekenmerkt door klachten als eenzaamheid, piekeren, spanningen en een negatief zelfbeeld. De problemen hangen veelal samen met onzekerheid over veranderingen of ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld scholing, relaties en seksualiteit en het onvermogen om met dergelijke veranderingen om te gaan. Bij kinderen in het basisonderwijs gaat het meer om leer, aandachts en contactproblemen, pesten, verlatingsangst en afhankelijkheidsproblemen, eet of slaapstoornissen en gezins en opvoedingsproblemen, waardoor emotionele en gedragsstoornissen kunnen ontstaan. Binnen zekere grenzen zijn dergelijke problemen normaal en horen ze bij de ontwikkeling van het kind, of zijn ze het gevolg van een (ingrijpende) gebeurtenis. Als de balans (te veel) uit evenwicht is, is extra aandacht en zorg gewenst. Ernstige vormen van probleemgedrag kunnen leiden tot psychische stoornissen, zoals vernielzucht, agressie, eetproblemen, angsten of fobieën, depressiviteit, suïcidaal gedrag of excessief alcohol of drugsgebruik. Oorzaken van probleemgedrag zijn dikwijls terug te voeren op één of meer van de hierboven genoemde ouder, kind en omgevingsfactoren. Bij ongeveer 7% van de jeugdigen is er sprake van min of meer ernstig probleemgedrag. Gedragsproblemen kunnen worden onderverdeeld in internaliserende en externaliserende gedragsproblemen. Internaliserende gedragsproblemen zijn meer naar binnen gericht; de problemen worden vooral innerlijk verwerkt. Door de omgeving wordt dit type problemen dan ook vaak minder snel herkend. Tot de internaliserende gedragsproblemen horen bijvoorbeeld faalangst, onzekerheid, verlegenheid, neerslachtigheid. Externaliserende gedragsproblemen zijn meer naar buiten gericht en worden vaak afgereageerd op de omgeving. Voorbeelden van externaliserende gedragsproblemen zijn antisociaal en opstandig gedrag, agressiviteit, hyperactiviteit, impulsiviteit, delinquent gedrag, frequent of bovenmatig spijbelen of excessief genotmiddelengebruik. GGD Fryslân 1 Jeugd en gedrag

2 Gedragsproblemen gelden als een belangrijke voorspeller van probleemgedrag op volwassen leeftijd. Vaak worden externaliserende gedragsproblemen eerder door de omgeving onderkend dan internaliserend gedragsproblemen, omdat de omgeving er last van heeft. Door een vroegtijdige onderkenning van de problemen en een adequate hulpverlening kan een oplossing worden geboden om de problemen de baas te kunnen en kunnen negatieve effecten op latere leeftijd worden voorkomen. 2. De psychosociale gezondheid van jongeren in Friesland In het voorgezet onderwijs wordt bij leerlingen van klas 3 de KIVPA-vragenlijst afgenomen. KIVPA staat voor Korte Indicatieve Vragenlijst voor Psychosociale problematiek bij Adolescenten. Deze vragenlijst heeft als doel op individueel niveau vroegtijdig psychosociale problemen bij jongeren te signaleren, zodat de juiste begeleiding en/of eventuele hulpverlening kan worden ingezet. Aan iedere ingevulde vragenlijst wordt een score gekoppeld. Als de score hoger is dan de vooraf bepaalde indicatiegrens, krijgt de jongere een uitnodiging voor een gesprek met de verpleegkundige van de Jeugdgezondheidszorg om over de situatie te praten en te zoeken naar een oplossing voor het probleem. Zoals in de inleiding is genoemd beslaan psychosociale problemen een breed terrein: zowel internaliserende als externaliserende gedragsproblematiek. De KIVPA vraagt met name naar internaliserende problematiek omdat deze door de omgeving minder goed wordt onderkend. In het schooljaar scoorde 10% van de jongens en 29% van de meisjes boven de afgesproken grens op de vragenlijst. In andere woorden betekent dit dat de psychosociale gezondheid van deze jongeren in meer of mindere mate wordt bedreigd. Het relatief grote verschil tussen jongens en meisjes wil niet persé zeggen dat meisjes in het algemeen meer psychosociale problemen hebben dan jongens. Zoals in de inleiding is beschreven, liggen psychosociale problemen op een veel breder terrein dan het internaliserende gedrag waarnaar de vragenlijst verwijst. Internaliserende problematiek wordt meer gezien bij meisjes dan bij jongens. Voor externaliserend problematiek geldt het omgekeerde. Logischerwijs scoren meisjes in het KIVPA onderzoek dan ook hoger dan jongens. Op een meerderheid van de onderwerpen die aan bod komen in de vragenlijst scoren de jongeren van het vmbo hoger dan hun leeftijdsgenoten die op een hoger niveau voortgezet onderwijs volgen. In vergelijking tot de jongeren op het vwo, scoren ruim twee maal zoveel vmbo-ers hoog op de onderwerpen vaak driftig of agressief zijn (19,6% versus 8,3%) en niet gelukkig zijn (6,2% versus 2,5%). Voor het onderwerp onvrijwillige seksuele ervaring is dit ruim vier maal zoveel (6,3% versus 1,3%). In het algemeen leidt de hogere score van vmbo-ers op de afzonderlijke onderwerpen tot een totaalscore, die vaker boven de indicatiegrens uitkomt dan jongeren op de havo of het vwo (respectievelijk 21%, 17% en 14%). Uit dit onderzoek blijkt dat de groep vmbo-ers een kwetsbare groep vormt, als het gaat om de blootstelling aan bedreigingen voor de psychosociale gezondheid. Jongeren die boven de indicatiegrens scoren, worden uitgenodigd voor een gesprek, evenals leerlingen die zelf aangeven een gesprek met de verpleegkundige te willen, ongeacht de score op de KIVPA. De meeste problemen die verpleegkundigen signaleren tijdens de gesprekken met leerlingen hebben te maken met problemen in de thuissituatie, zoals echtscheiding, ruzie tussen de ouders, ziekte en werkloosheid. Daarnaast signaleren verpleegkundigen leerlingen die problemen hebben met hun eigen lichaam. Het gaat dan vooral om ontevredenheid over het uiterlijk en vage lichamelijke klachten (hoofdpijn, duizeligheid, buikpijn, huiduitslag etc.). Ook worden problemen als onzekerheid, faalangst en gebrek aan zelfvertrouwen relatief vaak gesignaleerd bij deze groep jongeren. GGD Fryslân 2 Jeugd en gedrag

3 Ruim driekwart van de jongeren die het thuis niet leuk vinden, niet tevreden zijn met zichzelf of zich best vaak somber of depressief voelen, scoort boven de indicatieve grens op de vragenlijst. Deze vragen zijn klaarblijkelijk belangrijke voorspellers van meerdere problemen op het psychosociale vlak. Bijna acht van de tien jongeren die het thuis niet leuk vinden, geven aan niet goed te kunnen praten met hun ouders. 90% van de jongeren die niet tevreden zijn met zichzelf, geeft bovendien aan niet tevreden te zijn met het uiterlijk. Ongeveer driekwart van de jongeren die zich best vaak somber of depressief voelen, geeft ook aan onzeker te zijn en veel te tobben. In het schooljaar is de KIVPA vragenlijst voor de tweede keer in de hele provincie Friesland afgenomen. De eerste keer was het schooljaar daarvoor ( ). De resultaten uit beide onderzoeken zijn nagenoeg gelijk. In Tabel 2.1 staat een aantal gegevens per gemeente weergegeven. Door de relatief kleine aantallen jongeren op de Waddeneilanden zijn deze voor de analyse samengevoegd. Omdat geslacht en schooltype van invloed zijn op de hoogte van de score op de vragenlijst, is in de tabel per gemeente ook het percentage meisjes en jongeren op het vmbo weergegeven. Op die manier wordt duidelijk of een hogere dan wel lagere score in vergelijking met de hele provincie Friesland kan worden verklaard door deze twee factoren. Om dit effect nog beter inzichtelijk te maken, is de laatste kolom toegevoegd. Deze kolom geeft het gecorrigeerde percentage jongeren in Friesland met een score boven de indicatieve grens aan. De percentages in deze kolom geven een schatting van hoe de situatie in Friesland zou zijn, als de scores van de afzonderlijke gemeenten op Friesland worden toegepast. Hierbij is rekening gehouden met de verschillen in scores voor jongens en meisjes en de verschillen in scores voor vmbo-ers en havisten/vwo-ers. Een voorbeeld: als Friesland dezelfde verdeling zou hebben als de gemeente Skarsterlân, dan zou het percentage jongeren met een score boven de indicatieve grens iets lager uitvallen (namelijk 17% in plaats van 19%). In figuur 2.1 is een geografische indeling gemaakt van de gecorrigeerde scores voor Friesland. De gele gemeenten geven aan dat, als de verdeling van de scores van die gemeente, van toepassing zou zijn op de provincie Friesland, dan zou het percentage jongeren dat scoort boven de indicatieve grens minder dan 17% zijn. Idem voor de overige kleuren. De gegevens hebben betrekking op het schooljaar Problemen of omstandigheden die gesignaleerd worden door de KIVPA en/of door verpleegkundigen hoeven niet persé te leiden tot (psychosociale) ongezondheid. Echter, vroegtijdige signalering en zo nodig behandeling van eventuele bedreigingen voor de (psychosociale) gezondheid kunnen voorkomen dat problemen uit de hand lopen. Ondermeer door problemen vroeg te signaleren, contact te onderhouden met de scholen, gesprekken te voeren met jongeren en/of de ouders en als spil te fungeren tussen de verschillende hulpverlenende instanties, vervult de Jeugdgezondheidszorg een belangrijke rol in samenwerking met onder andere leerkrachten, zorgteams en schoolmaatschappelijk werk. GGD Fryslân 3 Jeugd

4 Tabel 2.1 Psychosociale problematiek bij jongeren (klas 3, VO) per Friese gemeente (schooljaar ) Gemeente (waarin de jongere woonachtig is) Aantal jongeren dat aan het onderzoek heeft meegedaan % jongeren dat scoort boven de indicatieve grens % meisjes % leerlingen op het VMBO Gecorrigeerd** % jongeren in Friesland dat scoort boven de indicatieve grens Achtkarspelen het Bildt Boarnsterhim Bolsward Dantumadeel Dongeradeel Ferwerderadiel Franekeradeel Gaasterlân-Sleat Harlingen Heerenveen Kollumerland c.a Leeuwarden Leeuwarderadeel Lemsterland Littenseradiel Menaldumadeel Nijefurd Ooststellingwerf Opsterland Skarsterlân Smallingerland Sneek Tytsjerksteradiel Waddeneilanden Weststellingwerf Wûnseradiel Wymbritseradiel Totaal Friesland 8664* X * Het totaal aantal jongeren dat in Friesland in het schooljaar deelnam aan het onderzoek, is hoger dan de afzonderlijke gemeentes opgeteld. Dit komt enerzijds doordat niet van elke deelnemer bekend is in welke gemeente hij of zij woont. Een andere reden is dat enkele deelnemers die wel in de provincie Friesland naar school gaan, officieel niet in Friesland wonen. ** dit geeft aan het percentage jongeren in de provincie Friesland met een score boven de indicatieve grens, als de verdeling van de scores naar geslacht en onderwijsvorm wordt gelijk gesteld aan de gemeente zoals genoemd in de linker kolom. GGD Fryslân 4 Jeugd

5 Figuur 2.1 Indeling in vijf groepen van het per gemeente gecorrigeerde percentage jongeren in Friesland dat scoort boven de indicatieve grens voor psychosociale problematiek. 3. De psychosociale gezondheid van jeugdigen in Friesland in groep 7 van het basisonderwijs In het Basisonderwijs vullen de ouders van kinderen in groep 7 een vragenlijst in. In deze vragenlijst is de PSYBOBA opgenomen. PSYBOBA staat voor Psychosociale problematiek in de Bovenbouw van het Basisonderwijs. De PSYBOBA heeft tot doel op individueel niveau vroegtijdig psychosociale problemen bij jeugdigen en opvoedingsproblemen van ouders te signaleren. Naar aanleiding van wat ouders hebben ingevuld, worden ouders uitgenodigd voor een gesprek met een verpleegkundige of arts van de afdeling Jeugdgezondheidszorg van de GGD. In dit gesprek worden eventuele problemen besproken en, indien gewenst, begeleiding of een andere vorm van hulpverlening ingezet. Zoals in de inleiding is gesteld, beslaan de psychosociale problemen in deze leeftijdsgroep (10 11 jarigen) een breed terrein, zoals leer, aandachts en contactproblemen, pesten, verlatingsangst en afhankelijkheidsproblemen, eet of slaapstoornissen en gezins en opvoedingsproblemen. GGD Fryslân 5 Jeugd

6 In het kalenderjaar 2003 scoorde 32% van de jongens en 24% van de meisjes boven de vooraf vastgestelde indicatiegrens van de vragenlijst. In totaal heeft de afdeling Jeugdgezondheidszorg een gesprek gehad met de ouder(s) van 33% van de jongens en van 28% van de meisjes. Volgens de arts of verpleegkundige was er bij 14% van de jongens en bij 11% van de meisjes sprake van een psychosociaal probleem. Dit betekent dat bij zo n 11% 14% van de kinderen in groep 7 de psychosociale gezondheid in meer of mindere mate wordt bedreigd. In de thuissituatie werden gezinsproblemen bij 3% en opvoedingsproblemen bij 2% van de jeugdigen gesignaleerd. Deze laatste percentages zijn waarschijnlijk te laag, vanwege het feit dat in totaal zo n 70% van de ouders niet gezien is door de verpleegkundige of de arts. Andere relatief vaak gesignaleerde problemen zijn leerproblemen (4%), faalangst (4%), pesten (3%), druk en antisociaal gedrag (beide 2%). In de PSYBOBA kruisen ouders met name problemen aan als: druk, beweeglijk (jongens 22%, meisjes 15%) snel afgeleid, concentratieproblemen (jongens 15%, meisjes 9%) weinig zelfvertrouwen (jongens 8%, meisjes 8%) leerproblemen (jongens 6%, meisjes 4%) negatief zelfbeeld (jongens 4%, meisjes 5%) In Tabel 3.1 zijn gegevens opgenomen over de psychosociale gezondheid van de leerlingen in groep 7, uitgesplitst per gemeente in Friesland. Alleen de vier Waddeneilanden zijn samengenomen. In de linker kolom staan de percentages leerlingen met een indicatieve score op de vragenlijst voor mogelijke psychosociale problematiek. In de rechter kolom staan de percentages leerlingen die volgens de verpleegkundige of de arts een psychosociaal probleem hebben. Omdat de verschillen soms klein zijn, is een indeling gemaakt in vier groepen: weinig problemen meer problemen veel problemen zeer veel problemen. In Tabel 3.1 zijn deze groepen met verschillende kleuren aangegeven. In Figuur 3.1 is op basis van deze gegevens een geografisch kaartje samengesteld van het voorkomen van psychosociale problematiek in de provincie Friesland. In het kaartje is de zelfde indeling in vier groepen gebruikt: weinig problemen meer problemen veel problemen zeer veel problemen. Zo is voor elke gemeente de situatie die van toepassing is, eenvoudig te zien. N.B. 1 Met gezien door de JGZ worden de ouders bedoeld met wie de JGZ een gesprek heeft gehad en de bevindingen zijn vastgelegd. Dit betreft + 30% van de ouders. 2 Ten tijde van de analyses waren niet alle gegevens van de scholen bekend. Daardoor is het beeld van een aantal gemeenten niet volledig. GGD Fryslân 6 Jeugd

7 Tabel 3.1 Indeling van de gemeenten in vier groepen voor de psychosociale gezondheid van leerlingen in groep 7 van het Basisonderwijs in 2003 WEINIG PROBLEMEN MEER PROBLEMEN VEEL PROBLEMEN ZEER VEEL ROBLEMEN Gemeente, waarin het kind naar school gaat Psychosociale (on)gezondheid indicatieve score op vragenlijst (PSYBOBA) probleem volgens Jeugdgezondheidszorg Achtkarspelen 30% 11% het Bildt 34% 23% Boarnsterhim 32% 19% Bolsward 30% 7% Dantumadeel 23% 12% Dongeradeel 15% 7% Ferwerderadiel 30% 22% Franekeradeel 34% 23% Gaasterlân-Sleat 30% 10% Harlingen 18% 17% Heerenveen 35% 8% Kollumerland c.a. 18% 11% Leeuwarden 30% 14% Leeuwarderadeel 25% 11% Lemsterland 37% 17% Littenseradiel 24% 7% Menaldumadeel 25% 11% Nijefurd 41% 20% Ooststellingwerf 34% 19% Opsterland 24% 9% Skarsterlân 30% 18% Smallingerland 21% 4% Sneek 23% 7% Tytsjerksteradiel 33% 15% Waddeneilanden 23% 16% Weststellingwerf 27% 7% Wûnseradiel 32% 17% Wymbritseradiel 25% 16% Totaal Friesland 28% 13% GGD Fryslân 7 Jeugd

8 Figuur 3.1 Indeling van de gemeeenten in vier groepen voor de psychosociale gezondheid van leerlingen in groep 7 van het Basisonderwijs in Onderlinge samenhang en dwarsverbanden tussen psychosociale gezondheid en de leefstijlfactoren overgewicht en obesitas (=ernstig overgewicht), onvoldoende lichaamsbeweging en ongezond eetgedrag van jeugdigen in Friesland in groep 7 van het basisonderwijs Er is een duidelijke samenhang tussen de psychosociale gezondheid van jeugdigen en hun leefstijl. Deze verbanden geven meer inzicht in omvang en aard van de verschillende gezondheidsproblemen als geheel. In groep 7 worden naast de psychosociale gezondheid ook een aantal leefstijlfactoren geregistreerd. De resultaten hiervan worden in deze paragraaf nader onder de loep genomen. In Tabel 3.2 op de volgende pagina staan per gemeente de percentages vermeld van een ongezonde leefstijl: overgewicht en obesitas (=ernstig overgewicht), onvoldoende lichaamsbeweging en ongezond eetgedrag. Vervolgens zijn deze scores voor elke factor verdeeld in vier groepen: gezonde leefstijl (dus lage score ongezond), redelijk gezonde leefstijl, matig gezonde leefstijl en ongezonde leefstijl (hoogste scores). Zo kan in elke gemeente snel een beeld gevormd worden van de situatie ten aanzien van deze (3) leefstijlfactoren. Vaak zullen deze leefstijlen niet los van elkaar vookomen. Daarom is gekeken naar combinaties van gezonde en ongezonde scores op deze factoren. Zo ontstaat een soort totaalbeeld van een (on)gezonde leefstijl wat betreft overgewicht, ongezond bewegen en ongezond eetgedrag. Het resultaat hiervan staat weergegeven in het geografische kaartje van Friesland, Figuur 3.2. In dit kaartje is een indeling gemaakt in vijf groepen: minder dan 17% ongezonde leefstijl (geel), 17% 18% ongezonde leefstijl (groen), 19% 20% ongezonde leefstijl (grijsblauw), 21% 23% ongezonde leefstijl (blauw) en meer dan 23% ongezonde leefstijl (paars). GGD Fryslân 8 Jeugd

9 N.B. Ten tijde van de analyses waren niet alle gegevens van de scholen bekend. Daardoor is het beeld van een aantal gemeenten niet volledig. Tabel 3.2 Indeling van de gemeenten in vier groepen voor de leefstijlfactoren overgewicht, hoeveelheid actieve lichaamsbeweging en (on)gezond eten van leerlingen in groep 7 van het Basisonderwijs in 2003 GEZOND REDELIJK GEZOND MATIG GEZOND ONGEZOND Gemeente, waarin het kind naar school gaat Leefstijlfactoren overgewicht onvoldoende lichaamsbeweging ongezond eetgedrag Achtkarspelen 14% 32% 45% Het Bildt 19% 27% 31% Boarnsterhim 10% 22% 33% Bolsward 10% 20% 34% Dantumadeel 10% 31% 42% Dongeradeel 10% 32% 37% Ferwerderadiel 7% 21% 42% Franekeradeel 11% 33% 41% Gaasterlân-Sleat 7% 22% 27% Harlingen 9% 40% 33% Heerenveen 15% 31% 37% Kollumerland c.a. 13% 25% 39% Leeuwarden 14% 35% 39% Leeuwarderadeel 11% 27% 33% Lemsterland 19% 27% 41% Littenseradiel 9% 26% 26% Menaldumadeel 15% 31% 29% Nijefurd 9% 32% 37% Ooststellingwerf 14% 28% 33% Opsterland 11% 28% 37% Skarsterlân 14% 27% 38% Smallingerland 16% 36% 36% Sneek 14% 25% 31% Tytsjerksteradiel 14% 22% 36% Waddeneilanden 19% 20% 26% Weststellingwerf 8% 25% 33% Wûnseradiel 14% 29% 28% GGD Fryslân 9 Jeugd

10 Wymbritseradiel 11% 42% 35% Totaal Friesland 13% 29% 36% Figuur 3.2 Indeling van de gemeenten in vijf groepen voor de leefstijlfactoren overgewicht, hoeveelheid actieve lichaamsbeweging en (on)gezond eten van leerlingen in groep 7 van het Basisonderwijs in 2003 Verder is aan de ouders van de kinderen gevraagd wat zij in het algemeen vinden van de gezondheid van hun kind. Deze (subjectieve) beoordeling van gezondheid kan worden afgezet tegen een aantal gezondheidsfactoren of problemen. Zo blijkt dat, wanneer de gezondheid van het kind door de ouders niet als goed tot zeer goed wordt beoordeeld, kinderen aanzienlijk vaker boven de indicatiegrens van de PSYBOBA scoren. Ook blijkt dat ouders overgewicht van hun kind niet of nauwelijks zien als een gezondheidsprobleem: van de kinderen met een goede tot zeer goede gezondheid, blijkt 11% overgewicht te hebben. Ten aanzien van obesitas (ernstig overgewicht) is er wel een verband met beoordeling van de gezondheid van het kind door de ouders. Verder blijkt dat er een relatie is tussen ongezond eetgedrag en inactiviteit van het kind en de gezondheid van het kind volgens de ouders. Vergelijkbare resultaten worden gevonden als bovengenoemde gezondheidsfactoren worden afgezet tegen het opleidingsniveau van de ouders. PSYBOBA score, overgewicht, ongezond eetgedrag en inactiviteit scoren hoger in gezinnen van ouders met een laag opleidingsniveau. De resultaten zij weergegeven in Tabel 3.3 (beoordeling gezondheid van het kind door de ouders) en Tabel 3.4 (opleidingsniveau van de ouders). GGD Fryslân 10 Jeugd

11 Er is geen (duidelijk) verband gevonden tussen de psychosociale gezondheid, de bevindingen van de JGZ en de verschillende leefstijlfactoren in relatie tot de gezinssamenstelling. Hetzelfde geldt voor het verband tussen de verschillende factoren en het ziekteverzuim van school. GGD Fryslân 11 Jeugd

12 Tabel 3.3 De psychosociale gezondheid, de bevindingen van de JGZ en de verschillende leefstijlfactoren in relatie tot de beoordeling van van de gezondheid van het kind door de ouders Beoordeling gezondheid van het kind door de ouders goed zeer goed redelijk matig slecht Indicatieve score op de PSYBOBA 27% 56% 67% Probleem volgens JGZ 12% 29% 29% Belemmering in dagelijks functioneren 5% 12% 16% volgens JGZ Overgewicht 11% 14% 3% Obesitas 2% 3% 7% Inactiviteit 14% 20% 26% Ongezond eetgedrag 8% 16% 14% Tabel 3.4 De psychosociale gezondheid, de bevindingen van de JGZ en de verschillende leefstijlfactoren in relatie tot het opleidingsniveau van de ouders beide partners lbo of lager Opleidingsniveau van de ouders één partner beide partners mavo/mbo mavo/mbo één partner hbo/wo Indicatieve score op de PSYBOBA 38% 30% 25% 21% Probleem volgens JGZ 17% 14% 11% 9% Belemmering in dagelijks functioneren 6% 6% 4% 3% volgens JGZ Overgewicht 16% 13% 9% 8% Obesitas 3% 2% 1% 1% Inactiviteit 18% 15% 13% 11% Ongezond eetgedrag 14% 11% 5% 3% De kinderen van ouders die een onderzoek of gesprek aanvragen, hebben vaker een indicatieve score op de PSYBOBA en hebben vaker een probleem volgens de JGZ. De ouders die een onderzoek of gesprek aanvragen, rapporteren ook vaker een ongezonde leefstijl van hun kind. Verder is er een duidelijk verband tussen een ongezonde leefstijl en een indicatieve score op de PSYBOBA, zoals blijkt uit Tabel 3.5. GGD Fryslân 12 Jeugd

13 Tabel 3.5 De gemiddelde score op de PSYBOBA in relatie tot de achtergrondvariabelen geslacht van het kind en opleidingsniveau van de ouders, de beoordeling van de (psychosociale) gezondheid van het kind door de ouders en de JGZ, en de leefstijlfactoren eetgedrag, (in)activiteit en overgewicht geslacht gezondheid opleiding ouders jongens meisjes goed / zeer goed redelijk matig / slecht laag midden laag midden hoog hoog probleem ja x volgens JGZ nee x belemmering ja x volgens JGZ nee x normaal gewicht gewicht overgewicht ernstig overgewicht hoeveelheid dagelijkse normactief lichaams- matig actief beweging inactief gezond eetgedrag matig gezond ongezond gemiddelde score op de PSYBOBA x gemiddelde score gebaseerd op de ouder(s) waarmee een gesprek is gevoerd met de verpleegkundige of de arts (+ 30% van de kinderen). GGD Fryslân 13 Jeugd

14 Samengevat kan het volgende worden gesteld: Psychosociale problemen onder jeugdigen komen betrekkelijk vaak voor, zowel bij leerlingen in groep 7 van het basisonderwijs als bij jongeren in klas 3 van het voortgezet onderwijs. Bij ongeveer 7% is er sprake van min of meer ernstige problematiek. Daarnaast komen vaak gezinsproblemen en opvoedingsproblemen voor. In het basisonderwijs worden relatief vaak leerproblemen, faalangst, pesten en druk of antisociaal gedrag gesignaleerd. In het voortgezet onderwijs gaat het vaak om problemen met het eigen lichaam, een seksuele ervaring tegen de eigen wil, onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen en driftig of agressief gedrag. Jongens hebben een hogere gemiddelde score op de PSYBOBA dan meisjes (8.0 vs. 6.8). Het blijkt dat, wanneer de ouders de gezondheid van hun kind niet als goed tot zeer goed beoordelen, de score op de PSYBOBA hoog is (12.2 tot 13.1) en er dus zeer waarschijnlijk ook sprake is van psychosociale problemen bij het kind en /of opvoedingsproblemen van de ouders. Kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau scoren hoger op de PSYBOBA dan kinderen van ouders met een hoog opleidingsniveau, maar dit verschil is niet bijzonder groot (6.1 vs. 8.9). De gemiddelde scores op de PSYBOBA van de kinderen die gezien zijn door de JGZ, zijn hoog. Dit wordt verklaard door het feit dat vooraf reeds een selectie is gemaakt door de JGZ van de ouders die een uitnodiging voor een gesprek hebben gekregen. Verder blijkt dat overgewicht door de ouders lang niet altijd als een gezondheidsprobleem van het kind wordt gezien. Obesitas (ernstig overgewicht) blijkt een duidelijke psychosociale component te bevatten (gemiddelde score op de PSYBOBA = 10.6). Eetgedrag en lichamelijke activiteit zijn minder gerelateerd aan de psychosociale gezondheid (PSYBOBA scores variëren van 7 tot 8 à 9). GGD Fryslân 14 Jeugd

15 Consequenties voor beleid: Vroegtijdige signalering van psychosociale problematiek bij jeugdigen is een belangrijk aandachtspunt in de (preventieve) jeugdgezondheidszorg. Door vroegtijdige interventie kunnen leer, aandachts en contactproblemen, gezins en opvoedingsproblemen bij kinderen in het basisonderwijs in een vroeg stadium worden onderkend en zonodig professioneel ondersteund. Voor jongeren in het voortgezet onderwijs gaat het vooral om problemen rondom scholing, relaties en seksualiteit. Dergelijke problemen kunnen leiden tot een negatief zelfbeeld, eenzaamheid, spanningen of onzekerheid. In de erge gevallen kan dit leiden tot psychische stoornissen, zoals eetproblemen, angsten of fobieën, depressiviteit, suïcidaal gedrag of excessief alcohol of drugsgebruik. Bij ongeveer 7% van de jeugdigen is er sprake van min of meer ernstig probleemgedrag. Ook in de 0 4 jarigenzorg wordt aandacht besteedt aan het vroegtijdig onderkennen van psychosociale problemen en opvoedingsproblemen. Indien de jeugdgezondheidszorg dergelijke problemen vroegtijdig signaleert, moeten er ook voldoende mogelijkheden zijn om jeugdigen en hun ouders met problemen te kunnen helpen. Voor lichte psychosociale problematiek zijn groepsgerichte trainingen met betrekking tot sociale vaardigheid, weerbaarheid, faalangst en zelfverdediging geschikte instrumenten. Daarnaast zijn laagdrempelige opvoedingsadvisering en cursussen en het versterken van sociale netwerken van belang. Tenslotte zijn zogenaamde pestprojecten in dit verband zinvol. Voor de ernstiger psychosociale problematiek is een goede ketenzorg van belang en dient er een effectief hulpverleningsaanbod bij schoolmaatschappelijk werk, jeugdzorg en GGZ beschikbaar te zijn. Er is een duidelijk verband tussen gezondheid en leefstijl van jeugdigen en het voorkomen van psychosociale problematiek. Zo komen psychosociale problemen en opvoedingsproblemen aanzienlijk vaker voor wanneer de ouders de gezondheid van het kind als niet goed beoordelen. Dit betekent dat in dergelijke situaties de Jeugdgezondheidszorg hiernaar dient te informeren om zo een goed beeld te krijgen van de problemen die hieraan ten grondslag liggen. Zo kan het ondersteuningsaanbod beter worden afgestemd (zorg op maat). Ook dient te worden geïnventariseerd welke vragen en welke behoeften ouders hebben ten aanzien van de gezondheid van hun kind. Dit is van belang om daarover gemeentelijk beleid te kunnen maken. Het voorkomen van obesitas (ernstig overgewicht) gaat praktisch altijd gepaard met problemen van psychosociale aard. Omdat obesitas gemakkelijk kan worden waargenomen, is het van groot belang dat aan deze kinderen én hun ouders een goed, geïntegreerd ondersteuningsaanbod kan worden aangeboden. GGD Fryslân 15 Jeugd