Module Gezondheid varkens De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Colofon Auteur Afke Zandvliet, Nordwin College, Leeuwarden Jolanda Holleman, Windkracht 10 - Groen onderwijsmateriaal Redactie Tekstbureau RoMein, Brigitte Meinen Beeld ARKA media BV Resonans Brigitte Kok, AOC Oost, Doetinchem Ellis Aardema, De Groene Welle, Zwolle Miranda van den Hoven, Groenhorst Barneveld Theo Boumans, CITAVERDE College, Horst Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, 2015 2015 Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Email: info@ontwikkelcentrum.nl Internet: www.ontwikkelcentrum.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.
Inhoudsopgave Inleiding 4 1 Het gezonde varken 5 1.1 Oriëntatie 5 1.2 Kenmerken van een gezond varken 5 1.3 Conditie van het varken 8 1.4 Bepalen van de conditie 9 1.5 Opdrachten 12 2 Herkennen van dierziekten bij varkens 13 2.1 Oriëntatie 13 2.2 Herkennen van zieke dieren of koppels 13 2.3 Ziekten van de luchtwegen bij varkens 15 2.4 Maag- en darmziekten bij varkens 18 2.5 Aangifteplichtige dierziekten varkens 21 2.6 Opdrachten 23 Begrippenlijst 24 3
Inleiding Als varkenshouder wil je dat je varkens gezond zijn en blijven. Een goede gezondheid draagt bij aan het welzijn van de varkens, maar ook aan het economische en technische resultaat. Zieke dieren kosten immers geld. Gezonde varkens produceren meer, veroorzaken minder dierenartskosten en kosten je minder tijd. De module Gezondheid varkens bestaat uit twee hoofdstukken. Elk hoofdstuk heeft een oriëntatie en opdrachten. Het eerste hoofdstuk, Het gezonde varken gaat over de kenmerken van een gezond varken en hoe je als varkenshouder de varkens gezond houdt. De conditie van een varken zegt veel over de gezondheid van het dier. In dit hoofdstuk lees je dan ook wat die conditie inhoudt en hoe je de conditie vaststelt. Het tweede hoofdstuk, Herkennen van dierziekten bij varkens, start met een beschrijving van hoe je een gezondheidscontrole en een koppelcontrole uitvoert bij varkens. Daarna worden de meest voorkomende dierziekten bij varkens behandeld. Dat zijn de ziekten van de luchtwegen en de maag- en darmziekten. Tenslotte is er aandacht voor de aangifteplichtige dierziekten. Van deze ziekten wordt de varkenspest uitgebreid besproken. Bij dit boek ontvang je een éénjarige licentie op de digitale module. Je vindt de activatiecode op de achterzijde. In deze module vind je computersymbolen. Deze interactieve extra s, waaronder digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen zijn te vinden in de digitale versie. 4
1 Het gezonde varken 1.1 Oriëntatie Wat zijn de kenmerken van gezonde varkens? En hoe houd je varkens gezond? De conditie van een varken zegt veel over de gezondheid van het dier. Als varkenshouder moet je de conditie voortdurend in de gaten houden. Zowel te vette als te schrale dieren hebben een nadelige uitwerking op het bedrijfsresultaat. Om de conditie te bepalen kun je een spekdiktemeting uitvoeren. Ook wordt steeds vaker de conditie bepaald door te wegen. Afb. 1.1 Een goede gezondheid draagt bij aan het welzijn van de varkens, maar ook aan het economische en technische resultaat. 1.2 Kenmerken van een gezond varken Als varkenshouder wil je dat je varkens zo gezond mogelijk zijn en blijven. Dit zorgt voor een goed welzijn van de varkens, maar ook voor een goed economisch en technisch resultaat. Zieke dieren kosten immers geld. Kenmerken gezondheid Afb. 1.2 Een gezond varken presteert in overeenstemming met de verwachtingen. Waaraan herken je een gezond varken? Een gezond varken: leeft in evenwicht met de omgeving: het vertoont natuurlijk gedrag; presteert in overeenstemming met de verwachtingen qua onder meer spierontwikkeling, voederconversie, op tijd berig worden en kengetallen; vertoont geen ziekteverschijnselen of afwijkend gedrag; is voldoende ontwikkeld: het gewicht en de conditie passen bij de leeftijd en het productiestadium; vertoont meetwaarden (van bijvoorbeeld lichaamstemperatuur, voeropname en wateropname) die binnen die normen vallen. Het gezonde varken 5
Weerstand en infectiedruk Ziekteverwekkers zijn overal. In de stal, in de omgeving, in kleding, in dieren, op mensenhanden. Als het dier genoeg weerstand heeft, kunnen die ziekteverwekkers niets doen en zal het dier ook niet ziek worden. Pas als de weerstand vermindert, is er een kans dat het dier ziek wordt. Gezond zijn kun je dus omschrijven als een balans tussen de aanwezigheid van ziekteverwekkers en de weerstand van het dier. Externe en interne biosecurity Afb. 1.3 Een hygiënesluis en het dragen van bedrijfskleding zijn maatregelen om het aantal nieuwe ziekteverwekkers in de stal te minimaliseren. Het is belangrijk om de infectiedruk op een bedrijf laag te houden. Infectiedruk is de optelsom van het aantal ziektekiemen dat de dieren bedreigt en het ziekteverwekkend vermogen van deze kiemen. Een lage infectiedruk bereik je met een goede externe en interne biosecurity. Dit betekent dat je maatregelen neemt ter voorkoming van insleep of versleep van ziekteverwekkers op het bedrijf. Insleep kun je voorkomen door bijvoorbeeld het bedrijf zo in te richten dat de varkens niet in aanraking kunnen komen met ziektekiemen van buitenaf. Ziektekiemen kunnen binnengebracht worden door bezoekers, met voer, materialen en lucht of bij het afvoeren van varkens, kadavers en mest van het bedrijf. Versleep van ziekten binnen het bedrijf kun je voorkomen of verminderen door te zorgen dat de dieren onderling zo min mogelijk contact met elkaar hebben. Daarbij passen een goede scheiding tussen de groepen varkens, juiste looplijnen, hygiëne tijdens het werk en een grondige reiniging en desinfectie van hokken. Als je een varkensbedrijf opstart, kun je dieren aankopen die heel weinig ziektekiemen bij zich hebben. Deze dieren hebben een SPF-status (hoge gezondheidsstatus). SPF staat voor Specific Pathogen Free, oftewel: vrij van specifieke ziektekiemen. Deze varkens zijn afkomstig van een bedrijf waar de varkens heel gezond zijn en die gezondheid goed kunnen vasthouden. Via bloedonderzoek wordt ook onderzocht welke ziektekiemen het dier bij zich draagt en welke niet. De uitdaging is om die hoge gezondheidsstatus van de dieren vast te houden. Dat gebeurt door strenge preventieve maatregelen uit te voeren. Een voorbeeld daarvan is bezoekers die de varkensstal willen betreden eerst te laten douchen. 6 Het gezonde varken
Stress en verminderde weerstand Afb. 1.4 Een rustige voorspelbare omgang van de varkenshouder voorkomt stress bij de varkens. Stress ontstaat als varkens in onplezierige omstandigheden zitten, die ze anders zouden willen hebben, maar niet kunnen veranderen. Veranderingen, onderlinge strijd en tocht zijn voorbeelden van situaties die stress geven. Bij stress rusten, eten en drinken varkens minder. Ze zijn onrustig, soms zelfs agressief. Ze kunnen dwangmatig gedrag ontwikkelen (staart- en oorbijten). Hun spieren voelen hard en gespannen aan. Hun afweersysteem raakt ontregeld en ze krijgen minder weerstand tegen ziekten. Vooral bacteriën en virussen kunnen hard toeslaan bij een overspannen varken. Gestresste varkens hebben net als gestresste mensen meer kans op een maagzweer en op hart- en vaatziekten. Normaalwaarden van gezonde volwassen varkens Afb. 1.5 Een glimmende, goed gevormde keutel: zo hoort mest van een gezond varken eruit te zien! De normaalwaarden van een varken geven een goede indicatie van wat gezond is. Als een dier afwijkt van deze normaalwaarden, kan dat erop duiden dat het ziek is. Normaalwaarden van een varken zijn: houding: alert, nieuwsgierig; mest: glimmend, gevormd, makkelijk in te drukken; lichaamstemperatuur: tussen 38,5 en 39 graden Celsius; ademfrequentie: 12-30 keer per minuut; hartslag± 70-85 slagen per minuut; huid: glimmend roze, geen wonden; voeropname: een goedgevulde buik; wateropname: (meten met een watermeter) minimaal 20 liter per dag. 1. Welke maatregel verlaagt de infectiedruk op een bedrijf? A. Bedrijfslaarzen dragen B. Contacten tussen varkens beperken C. Varkens elke dag douchen met ontsmettingsmiddel D. Varkens in verschillende leeftijdsgroepen houden 2. Hoe ziet de mest van een gezond varken eruit? A. Glimmend, gevormd, indrukbaar B. Glimmend, niet indrukbaar, gevormd C. Niet gevormd, donkerbruin, dof D. Stevig, niet indrukbaar, donkerbruin Het gezonde varken 7