Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Programma Bestuur & Middelen Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting In de voorliggende kadernota stellen we voor het beleidskader voor risicomanagement, weerstandsvermogen aan te passen en een beleidskader voor financiële kengetallen toe te voegen. De belangrijkste veranderingen zijn: Opnemen van beleidskader voor financiële kengetallen Scherpere beschrijving van definitie en functie van weerstandsvermogen Risico s in de tijd op basis van het moment waarop een risico zich kan voordoen In het Raadsvoorstel worden deze veranderingen toegelicht. BW-nummer Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. FA20, Albert Foekens, 2643 Datum ambtelijk voorstel 1 maart 2016 Registratienummer 16.0002255 Ter besluitvorming door het college Brief aan de Auditcommissie over Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen vast te stellen. Paraaf akkoord Datum Aan de Raad voor te stellen De kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen vast te stellen. Steller Albert Foekens Ter besluitvorming door de Raad (uiterlijk 30 maart 2016) Besluit B&W d.d. 22 maart 2016 Conform advies Aanhouden Anders, nl. nummer: 2.1 Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Portefeuillehouder Collegevoorstel
Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 13 april 2016 / 50/2016 Fatale termijn: besluitvorming vóór: Onderwerp Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Programma Bestuur & Middelen Portefeuillehouder H. Tiemens Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d. 8 maart 2016 Samenvatting In de voorliggende kadernota stellen we voor het beleidskader voor risicomanagement, weerstandsvermogen aan te passen en een beleidskader voor financiële kengetallen toe te voegen. De belangrijkste veranderingen zijn: Opnemen van beleidskader voor financiële kengetallen Scherpere beschrijving van definitie en functie van weerstandsvermogen Risico s in de tijd op basis van het moment waarop een risico zich kan voordoen In het voorstel worden deze belangrijke veranderingen toegelicht. Voorstel om te besluiten De kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen vast te stellen. Opgesteld door, telefoonnummer, e-mail Albert Foekens, 2643, a.foekens@nijmegen.nl Raadsvoorstel.docx
Voorstel aan de Raad Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1 Inleiding De kadernota weerstandsvermogen en risicomanagement geeft richting aan ons risicomanagement, schrijft voor wat wij onder weerstandsvermogen verstaan en met hoeveel financiële buffer wij ons ons comfortabel voelen.. In de financiële huishouding van Nijmegen zijn risico s en weerstandsvermogen belangrijke onderwerpen, waarover levendige debatten worden gevoerd en daarom aan doorontwikkeling onderhevig is.. Vandaar dat binnen drie jaar na vaststellen van de vorige kadernota risicomanagement en weerstandsvermogen wij uw Raad een nieuwe nota aanbieden. In dit Raadsvoorstel wordt vooral kort ingegaan op de belangrijke veranderingen ten opzichte van de vorige kadernota. 1.1 Wettelijk kader of beleidskader Deze kadernota vormt het beleidskader voor risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) schrijft voor dat kengetallen opgenomen worden in de eveneens voorgeschreven paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. 1.2 Relatie met programma De kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen raakt alle programma s als het gaat om risicobeheersing, maar is het meest verbonden met het programma Bestuur en Middelen en Grondbeleid 2 Doelstelling Met deze kadernota scheppen wij een nieuwe beleidskader voor risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen. 3 Argumenten Risicomanagement en weerstandsvermogen zijn belangrijke (financiële) onderwerpen waarbij uw Raad zeer betrokken is. Door de debatten hierover veranderen inzichten en de debatten leiden tot innovaties en verdere doorontwikkeling. Dit is dan ook een belangrijke reden waarom we binnen 3 jaar een nieuw beleidskader voor risicomanagement en weerstandsvermogen aan uw Raad voorleggen. Een andere reden om de kadernota te herzien is de vernieuwing van de BBV. Eén van de vernieuwingen is het opnemen van zes financiële kengetallen in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing van de Stadsbegroting en Stadsrekening. Deze ontwikkeling hebben wij aangegrepen om het informeren door middel van financiële kengetallen verder uit te bouwen. Door de financiële kengetallen een plek te geven in deze kadernota ontstaat er één nota die richting geeft aan de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de begroting en jaarrekening. Raadsvoorstel.docx
Voorstel aan de Raad Vervolgvel 2 Belangrijke waarden die we koesteren en gaan behouden Voordat wij uw Raad meenemen in de belangrijkste veranderingen in deze kadernota willen wij kort een aantal zaken benoemen die wij belangrijk vinden en willen behouden. Dit zijn: Goede en gestructureerde risico inventarisatie Systematische en methodische bepaling van risicoprofielen Handhaven van voorzichtigheidsprincipe en daarmee behoedzaamheid Beschikbaarheid van voldoende (vrije) weerstandscapaciteit Deze punten lijken voor de hand te liggen en zijn voor uw Raad waarschijnlijk ook een vanzelfsprekendheid. We hebben ook geconstateerd dat begrippen zoals weerstandscapaciteit door gemeenten zeer verschillend worden uitgelegd. De invulling die we geven aan de zin beschikbaarheid van voldoende (vrije) weerstandscapaciteit en de vanzelfsprekendheid die we daarbij ervaren wordt door andere gemeenten en de Provincie als toezichthouder anders beleefd. In de vergelijkbaarheid tussen gemeenten, een van de doelen van de vernieuwing BBV, is het wel van belang om een duidelijke definitie te hanteren. Daarbij blijkt dat wij strenger in de leer zijn dan de meeste Gelderse gemeenten. Dit is dan ook één van de belangrijke veranderingen, namelijk een aanscherping van de definitie en functie van weerstandsvermogen. Deze verandering en de andere belangrijke aanpassingen worden in de volgende alinea toegelicht. Belangrijke veranderingen ten opzichte van de vorige kadernota De belangrijke aanpassingen in deze kadernota zijn: Het opnemen van de financiële kengetallen Definitie en functie van weerstandsvermogen Risico s in de tijd op basis wanneer een risico zich kan voordoen Het opnemen van financiële kengetallen Aan de kadernota is het onderdeel financiële kengetallen toegevoegd. In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing het onderdeel financiële kengetallen gepresenteerd wordt. Naast de wettelijk verplichte kengetallen stellen we voor een aantal andere kengetallen op te nemen en deze te clusteren naar een aantal (financiële) gebieden. Hiermee beogen we uw Raad op een overzichtelijk manier te informeren over de financiële positie. Definitie en functie van weerstandsvermogen In de kadernota hebben we duidelijker opgenomen waarvoor het weerstandsvermogen dient, namelijk: a) Het kunnen opvangen van incidentele financiële tegenvallers zonder direct ingrepen in de begroting te hoeven doen; b) En de eerste klap kunnen opvangen van structurele tegenvallers, waardoor we tijd creëren om een zorgvuldige afweging te maken hoe we de structurele doorwerking een plek kunnen geven. Raadsvoorstel.docx
Voorstel aan de Raad Vervolgvel 3 Deze functie van het weerstandsvermogen stelt hoge eisen aan het beschikbare weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit moet namelijk vrij beschikbaar zijn. Met vrij beschikbaar bedoelen wij dat het inzetbaar is zonder dat dit consequenties heeft op de begroting. Immers: als de functie van het weerstansvermogen het beschermen van de begroting is, dan zou het tegenstrijdig zijn dat het inzetten van de weerstandscapaciteit tot ingrepen in de begroting zou leiden. Dit lijkt voor de hand te liggen, maar is het niet. In de dagelijks praktijk zien we bij andere gemeenten dat de weerstandscapaciteit voor delen en soms zelfs in het geheel niet vrij beschikbaar is. De rente die beschikbaar komt door onze reserves wordt toegevoegd aan de saldireserve. Dat maakt dat onze weerstandscapaciteit vrij beschikbaar is. Veel gemeenten gebruiken die reserve als dekkingsmiddel voor de begroting. Als in Nijmegen de saldireserve ingezet moet worden ter afdekking van een opgetreden risico, wordt de beschikbare rente wel verlaagd, maar slaat geen gat in de begroting. Eerder in dit voorstel hebben we al aangegeven dat we een aantal waarden belangrijk vinden en willen behouden. Dit geldt voor behoedzaamheid en de beschikbaarheid van voldoende (vrije) weerstandscapaciteit. We zien met het opnemen van de financiële kengetallen ook het belang van vergelijkbaarheid tussen gemeenten onderling. Daarom hebben we in de kadernota de volgende weerstandscapaciteit definities opgenomen: Vrije weerstandscapaciteit = Beschikbaar vrij vermogen wat ingezet kan worden zonder consequenties voor de begroting Totale weerstandscapaciteit = Hoeveel kan er beschikbaar worden gemaakt bij plotseling onverwachte financiële tekorten Risico s in de tijd op basis wanneer een risico zich kan voordoen Net als de huidige situatie baseren we de benodigde weerstandscapaciteit op basis van de geïnventariseerde risico s. Anders dan nu gaan we bij de risico s verbonden aan grondexploitaties rekening houden met het tijdstip waarop een risico zich kan voordoen. Omdat dit een belangrijke doorontwikkeling is, wordt dit hieronder toegelicht. Op dit moment inventariseren we alle mogelijke risico s die zich kunnen voordoen bij grondexploitaties. Deze worden teruggerekend naar het moment nu (in jargon netto contant gemaakt). We passen op de risicoprofielen van de GREX en een demping toe van 10%. Dit omdat het huidig systeem onvoldoende rekening houdt met aard en looptijd van de verschillende grondexploitaties. In de voorliggende kadernota blijft de basis de risico inventarisatie maar zetten we de risico s uit in de tijd. Dat wil zeggen; risico s worden opgenomen op het moment dat ze zich voor kunnen doen. Hierdoor ontstaat er een vergelijkbare ontwikkeling in de tijd van de risico s en de beschikbare weerstandscapaciteit. Bij het uitzetten in de tijd houden we rekening met prijspeilontwikkeling door verdiscontering van de risico s met de rentevoet van de grondexploitatie. Door het uitzetten van de risico s in de tijd is er geen goede basis meer voor het dempen van de risico s; de demping vervalt dan ook. Raadsvoorstel.docx
Voorstel aan de Raad Vervolgvel 4 Met het plaatsen van de risico s in de tijd ontstaat er een langere tijdshorizon waarin de ontwikkeling van de vrije weerstandscapaciteit en het risicoprofiel wordt geschetst. In deze tijdshorizon worden ook eventuele positieve winstverwachtingen op grondexploitaties meegenomen. Deze komen ten gunste van de vrij beschikbare weerstandscapaciteit in het jaar waarin deze worden verwacht. 4 Risico s Anders dan dat deze kadernota het kader beschrijft voor risicomanagement zijn er geen risico s verbonden aan dit voorstel. 5 Financiën De kadernota heeft geen directe financiële gevolgen voor de begroting. 6 Participatie en Communicatie Over de kadernota wordt op de gebruikelijke manier gecommuniceerd. 7 Uitvoering en evaluatie Na vaststelling door uw Raad zal deze kadernota leidend worden voor hoe wij met risico s, weerstandsvermogen en financiële kengetallen omgaan. College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris a.i., drs. H.M.F. Bruls drs. R. Wever Bijlage(n): Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Raadsvoorstel.docx
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Programma begroting Lokale lasten meerjarig sluitend structurele exploitatieruimte exploitatie ruimte laatste jaar MJB bedrijven inwoner eigenaar gebruiker inwoner huurder Onderhoudsbudgetten Financiële positie gemeente Nijmegen Weerstands vermogen Vrije weerstandscapaciteit versus risicoprofiel onderhoudsbudgetten Grond exploitaties Schulden netto schuldquote netto schuldquote ex. uitgeleend geld solvabiliteit boekwaarde t.o.v. exploitatie Gemeente Nijmegen, februari 2016
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Inhoud INLEIDING 3 SPELREGELS 4 FINANCIËLE KENGETALLEN 6 Voorgeschreven en Eigen Kengetallen, geclusterd naar 6 gebieden 6 Normering kengetallen 7 Toelichting per kengetal 7 RISICOMANAGEMENT 10 Begripsbepaling 10 Risicomanagement 11 WEERSTANDSVERMOGEN, WEERSTANDSCAPACITEIT EN RISICOPROFIEL 13 Weerstandscapaciteit: vrije en totale weerstandscapaciteit 13 Componenten weerstandscapaciteit 14 Risicoprofiel: benodigde weerstandscapaciteit 15 Weerstandscapaciteit en risicoprofiel in de tijd 16 Weerstandsvermogen: beschikbare weerstandscapaciteit ten opzichte van risicoprofiel 17 2
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Inleiding In de raadsvergadering van 13 november 2013 is de kadernota Risicomanagement en weerstandsvermogen vastgesteld door de Raad. Hoewel een kadernota over het algemeen voor de periode van 4 jaar wordt vastgesteld, is er aanleiding om een gewijzigde kadernota voor te leggen. De kadernota schrijft voor hoe we onze risicomanagement vormgeven en geeft aan met welk weerstandsvermogen wij ons comfortabel voelen. Maar de kadernota geeft ook richting aan datgene wat jaarlijks opgenomen wordt in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in zowel stadsbegroting als stadsrekening. In de onlangs ingezette vernieuwing van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is als eerste stap een voorgeschreven set financiële kengetallen opgenomen. Deze set moet een plek krijgen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Met deze set wordt een versterking van de financiële sturingskracht door de Raad beoogd en betere vergelijking tussen gemeenten onderling. Deze vernieuwing grijpen we aan om de financiële sturing door middel van kengetallen uit te breiden en ook kengetallen op te nemen die wij binnen Nijmegen relevant vinden, maar niet voorgeschreven zijn. Door ook de financiële kengetallen op te nemen in deze kadernota vormt deze kadernota de belangrijkste basis voor de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Eén van de belangrijkste onderwerpen in de financiële sturing van Nijmegen is het weerstandsvermogen. Over dit onderwerp worden geen financiële kengetallen voorgeschreven in de BBV. Reden hiervoor is dat gemeenten zeer divers met begrippen als weerstandsvermogen, beschikbare weerstandscapaciteit en benodigde weerstandscapaciteit omgaan. Ook in Nijmegen hebben we een eigen interpretatie gevormd doorlevendige debatten. Hieruit kan geconcludeerd worden dat over dit onderwerp veel wordt nagedacht en het een belangrijk onderdeel is van de financiële sturing. Het is goed om bewust te zijn van hoe wij begrippen definiëren zeker als de financiële positie van Nijmegen wordt vergeleken met anderen. In deze kadernota wordt daarom de definitie van het weerstandsvermogen verduidelijkt en verder aangescherpt. Een goede gewoonte is om in de begroting en rekening de ontwikkeling van de beschikbare weerstandscapaciteit uit te zetten in de tijd. Dit omdat we nu al inschattingen kunnen maken over mogelijke aanwendingen van en toevoegingen aan de weerstandscapaciteit in de komende jaren. Het benodigde weerstandscapaciteit (risicoprofiel) zetten we nu nog niet uit in de tijd. Hiermee gaan we er dus vanuit dat alle risico s zich nu kunnen voordoen. Bij langlopende projecten is dit niet het geval, sommige risico s kunnen zich pas over een aantal jaren voordoen. In deze kadernota werken we dit verder uit en zorgen ervoor dat ons weerstandscapaciteit en risicoprofiel ook in de tijd gekoppeld zijn. In de voorgaande kadernota is veel achtergrondinformatie gegeven over de spelregels; in deze kadernota hebben wij de spelregels integraal opgenomen, maar hebben we ons in de toelichting beperkt tot zaken die nieuw zijn of in de afgelopen jaren tot onduidelijkheid hebben geleid. Deze kadernota vervangt de nota risicomanagement en weerstandsvermogen uit 2013. 3
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Spelregels Risico s 1. Risico s worden op een gestructureerde wijze geïnventariseerd. 2. Maatregelen worden geïdentificeerd om de gevolgen van risico s te beheersen of te reduceren 3. Op basis van een kosten-batenanalyse wordt bepaald of en welke beheersmaatregel geïmplementeerd wordt. 4. Op basis van geaccepteerde (statistische) methodes worden vanuit de risico s mede op basis van financiële gevolgen en kans van optreden risicoprofielen bepaald. 5. De risico s worden periodiek gemonitord. 6. De kans en het effect van optreden van risico s wordt op basis van deskundigheid bepaald. 7. Risico s worden per planexploitatie geanalyseerd en gesimuleerd 8. De risico s worden bij planexploitaties in de tijd uitgezet. 9. Bij het uitzetten in de tijd worden de risico s verdisconteerd met rente 10. Risico s bij een verbonden partij, worden opgenomen voor dat deel waarvoor de gemeente Nijmegen deelneemt. 11. Risico s zonder financiële gevolgen maar met belangrijk imago schade/ politieke gevolgen worden eveneens geïnventariseerd. 12. De Raad wordt periodiek geïnformeerd over de ontwikkeling van de risico s. Weerstandsvermogen 13. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door het risicoprofiel. 14. Bij een risicoprofiel bepaling op basis van een statistische methode wordt uitgegaan van een zekerheidspercentage van 80%. 15. Tot de vrije weerstandscapaciteit worden alleen die componenten gerekend die ingezet kunnen worden zonder directe consequenties voor de begroting. 16. De totale weerstandscapaciteit is de weerstandscapaciteit die beschikbaar gemaakt kan worden bij plotseling onverwachte financiële tekorten. 17. De gewenste verhouding tussen de vrije weerstandscapaciteit en het risicoprofiel, de ratio van het weerstandsvermogen is 1,0. 18. Voor het niveau van de vrije weerstandscapaciteit hanteren we een absolute ondergrens van 25 miljoen. Als de vrije weerstandscapaciteit onder de ondergrens geraakt dan krijgt herstel van de weerstandscapaciteit maximale prioriteit in de begroting. 19. Jaarlijks bij begroting en rekening wordt een analyse gepresenteerd waarin aangegeven wordt in hoeverre invulling gegeven moet worden aan het streven naar een ratio weerstandvermogen (beschikbare vrije weerstandscapaciteit versus benodigde weerstandcapaciteit) van 1,0. 20. Onderdeel van deze analyse is de ontwikkeling in de tijd van zowel de beschikbare weerstandscapaciteit als het risicoprofiel Reserves 21. Voorstellen over reserves (instellen, opheffen, wijzigen bestemming) of over de aanwending van reserves worden aan de Raad voorgelegd. 22. De saldireserve is de enige algemene reserve. 23. Zowel bij de begroting als bij de jaarrekening wordt een sluitend overzicht gepresenteerd van de beginstand van de reserves, de mutaties en de eindstand. De beoogde mutaties worden in de programmabegroting en rekening verwerkt. In bijzondere gevallen kunnen mutaties via een afzonderlijk raadsbesluit verwerkt worden in de begroting. Mutaties in de reserves na afloop van 4
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen het begrotingsjaar worden bij de jaarrekening als winstbestemming aan de Raad ter besluitvorming voorgelegd. Tenzij de aard van de reserve verwerking van de mutatie is de jaarrekening wenselijk maakt. Deze mutaties worden dan afzonderlijk zichtbaar in de jaarrekening verwerkt en die wijze ter besluitvorming voorgelegd. 24. Een voordelig rekeningresultaat wordt toegevoegd aan de saldireserve, een negatief resultaat wordt aan de saldireserve onttrokken, besluitvorming hierover uitsluitend bij de vaststelling van de winstbestemming door de Raad bij de stadsrekening. 25. Bespaarde rente wordt altijd toegevoegd aan de saldireserve, tenzij de Raad anders besluit. 26. Bedragen ten laste van de saldireserve worden onderscheiden in: a. Uitnames die al besloten zijn en in de begrotingsadministratie zijn verwerkt. b. Claims (Raad is voornemens om uitgaven te doen ten laste van de saldireserve, is nog niet in de begrotingsadministratie verwerkt, omdat formele besluitvorming over de besteding nog plaats moet vinden. 27. Bestemmingsreserves worden vermeden, tenzij: Er majeure ontwikkelingen zijn die verstorend werken op het begrotingsevenwicht, er sprake is van een substantieel financieel belang ( schommelingen > 1 miljoen per jaar;) en het bestedingsdoel concreet is. Zodra het doel is gerealiseerd wordt de reserve opgeheven. Het gaat om incidentele bestedingen voor niet reguliere taken. Voorzieningen 28. Voorstellen over het instellen van voorzieningen worden voor formele besluitvorming voorgelegd aan de Raad. 29. Bij de instelling van een voorziening die dient tot gelijke verdeling van lasten over de verschillende begrotingsjaren, wordt een bestedingsplan aan de motivatie toegevoegd 30. Zowel bij de begroting als bij de jaarrekening wordt een sluitend overzicht gepresenteerd van de beginstand van de voorzieningen, de mutaties en de eindstand. 31. Aan voorzieningen die op contante waarde zijn gebaseerd, wordt een toevoeging gedaan om de voorziening op juiste omvang te houden. Een dergelijke toevoeging moet opgenomen zijn in de argumentatie bij het instellen van de voorziening. Financiële kengetallen 32. De in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) voorgeschreven kengetallen worden opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. 33. Als eigen kengetallen worden opgenomen: - Meerjarig sluitende begroting (repressief toezicht) - Exploitatieruimte laatste jaar meerjarenbegroting - Weerstandsvermogen versus risicoprofiel - Vrij besteedbare weerstandsvermogen - Onderhoudsbudgetten - Lokale lasten huurder - Lokale lasten bedrijven 34. Kengetallen worden gekwalificeerd als goed, neutraal of risicovol 5
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Financiële kengetallen Het vernieuwde BBV (Besluit Begroten en Verantwoorden) schrijft een aantal financiële kengetallen (inclusief berekeningsmethode) voor waarover gemeenten moeten rapporteren in de Begroting en Jaarverslag. De bedoeling is dat gemeenten op deze wijze onderling vergelijkbaar zijn en dat het daarmee de gemeenteraad een instrument biedt om eenvoudig inzicht te krijgen in de financiële positie van hun eigen gemeente en de financiële positie ten opzichte van andere gemeenten. Deze financiële kengetallen hebben een plek gekregen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing van de begroting en jaarrekening. Dit is ook de reden dat we in deze kadernota opnemen hoe we in Nijmegen willen omgaan met de financiële kengetallen. De kadernota is hiermee het kader stellende document voor de gehele paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. In dit deel gaan we eerst in op de hoe we over de financiële kengetallen willen rapporteren. We stellen namelijk voor om de voorgeschreven kengetallen uit te breiden en deze te clusteren. Daarna wordt kort ingegaan op een normering van kengetallen. Als laatste worden de individuele kengetallen toegelicht. VOORGESCHREVEN EN EIGEN KENGETALLEN, GECLUSTERD NAAR 6 GEBIEDEN Voordat aan de BBV financiële kengetallen waren toegevoegd, gebruikten we voor de financiële sturing ook kengetallen en financiële regels. Belangrijk in de financiële sturing zijn altijd het financieel sluitend zijn van de begroting en de weerstandscapaciteit ten opzichte van de risico s geweest. Voor een deel worden deze grootheden ondervangen door de voorgeschreven kengetallen. Op onderdelen is dit niet of onvoldoende het geval. Daarom breiden we de kengetallen uit met kengetallen die voor ons belangrijk zijn. Om goed inzicht te bieden clusteren we de financiële kengetallen naar 6 (financiële) gebieden. Deze financiële gebieden kennen een nauwe samenhang met de voorgeschreven paragrafen en de algemene financiële toelichting op de begroting c.q. rekening. De financiële gebieden en kengetallen zijn hieronder opgenomen. Bij de (financiële) gebieden is aangeven in welk onderdeel van begroting en jaarverslag dieper wordt ingegaan op het onderwerp. De voorgeschreven kengetallen die opgenomen zijn in het BBV zijn te herkennen door het kenmerk BBV. De provincie Gelderland heeft één kengetal toegevoegd, deze is te herkennen door de toevoeging provincie. De andere kengetallen zijn eigen kengetallen. Programma begroting, toegelicht in financiële begroting: Meerjarig sluitende begroting (repressief toezicht) Structurele exploitatieruimte BBV Exploitatie ruimte laatste jaar meerjaren begroting Provincie Weerstandsvermogen, toegelicht in paragraaf Weerstandsvermogen & risicobeheersing: Vrije weerstandscapaciteit versus risicoprofiel Grondexploitaties, toegelicht in paragraaf Grondexploitaties: Boekwaarde t.o.v. exploitatie BBV 6
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Schulden, toegelicht in paragraaf Financiering Netto schuldquote BBV Netto schuldquote gecorrigeerd met uitgeleend geld BBV Solvabiliteit BBV Onderhoudsbudgetten, toegelicht in paragraaf Onderhoud Kapitaalgoederen: Onderhoudsbudgetten Lokale lasten, toegelicht in paragraaf Lokale Lasten: Inwoner eigenaar/gebruiker BBV Inwoner huurder Bedrijven NORMERING KENGETALLEN Het kwalificeren van kengetallen doen we in termen van: Goed Neutraal Risicovol De kwalificering wordt eventueel gevisualiseerd met de kleuren groen (voor goed), oranje (voor neutraal) en rood (voor risicovol). In de oorspronkelijke gedachte van de vernieuwing van de BBV worden de kengetallen door de Raad en het College intern genormeerd. Het proces van interne normering is op dit moment nog in de opstartfase. TOELICHTING PER KENGETAL Programma begroting Het kengetal Meerjarig sluitende begroting (repressief toezicht) betreft het oordeel van de provincie over onze begroting. De provincie toetst of de begroting in evenwicht is en of de geraamde baten en lasten reëel en volledig zijn. De minst belastend vorm van toezicht is repressief toezicht, de andere vorm is preventief toezicht. Wettelijk voorgeschreven is het kengetal Structurele exploitatieruimte. Op het moment dat tegenover structurele lasten incidentele baten staan, ontstaat er op enig moment een probleem in de begroting. Dit kengetal laat zien of dit het geval is. Wanneer de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten dan is het kengetal groter dan 0, wanneer het kengetal kleiner is dan 0 dan kan dit duiden op een potentieel probleem. Het wettelijk voorgeschreven kengetal heeft betrekking op het eerste jaar van de meerjarenbegroting. Het eerste jaar is echter vaak niet erg representatief, het laatste jaar geeft dit inzicht veel beter. Dit is ook de reden dat de provincie een extra kengetal heeft opgenomen waarin het kengetal wordt berekend vanuit de laatste jaarschijf van de meerjarenbegroting: structurele exploitatieruimte laatste jaar in begroting. 7
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Weerstandsvermogen Er zijn geen wettelijk voorgeschreven kengetallen voor risico s en weerstandsvermogen. Achterliggende reden hiervoor is dat gemeenten verschillend met deze begrippen omgaan. Binnen de gemeente Nijmegen hebben juist het weerstandsvermogen en de risico s een prominente plek in de financiële sturing. Dit is ook de reden dat het kengetal Vrije weerstandsvermogen versus risicoprofiel is opgenomen. In deze kadernota wordt in het hoofdstuk weerstandsvermogen uitvoerig ingegaan op weerstandsvermogen en risicoprofiel. Grondexploitaties Voor de grondexploitatie is één kengetal voorgeschreven: Kengetal grondexploitaties BBV. Dit kengetal laat zien hoe groot de grondpositie (= boekwaarde van alle gronden) is ten opzichte van de baten in de programmabegroting. Hiermee ontstaat vooral een vergelijkingsgetal met andere gemeenten. Schulden Voor de schuldpositie zijn 3 kengetallen voorgeschreven. Twee relateren de schulden aan de omvang van de begroting: de netto schuldquote. De derde geeft een verhoudingsgetal tussen het eigen en vreemd vermogen: de solvabiliteit. De achtergrond van de netto schuldquote is dat de schuld de programmaexploitatie belast met rente, hoe hoger de schuld, hoe meer rentelasten. Wanneer de rente gaat stijgen drukken de rentelasten zwaarder op de begroting. Als signaalwaarde voor de netto schuldquote wordt voor overheden in het algemeen 130% aangehouden. Komt de schuld daarboven dan is de kans reëel dat bij rentestijging de betreffende overheid in een schuldenspiraal terecht komt: er moet geleend worden om de rentelasten te kunnen betalen. Voor een goede interpretatie van deze kengetallen is het nodig om te weten waarvoor geleend is. Het voorgeschreven kengetal netto schuldquote gecorrigeerd met verstrekte leningen doet dit door rekening te houden met leningen die verstrekt zijn aan derden. 1 Het derde kengetal voor de schuldpositie is de solvabiliteit. Dit getal geeft de verhouding tussen het eigen en vreemd vermogen aan. Onderhoudsbudgetten Het niet op orde zijn van het onderhoud kan leiden tot achterstallig onderhoud. Achterstallig onderhoud is een situatie waarbij er extra schade is ontstaan vanwege onvoldoende onderhoud en er in enig jaar een fors beroep moet worden gedaan op financiële middelen om de schade te herstellen. Het kengetal toereikende onderhoudsbudgetten geeft aan in hoeverre de begrote middelen voor onderhoud toereikend zijn voor het regulier onderhoud en daarmee achterstallig onderhoud kan worden voorkomen. Het kengetal is voldoende wanneer in de paragraaf Onderhoud Kapitaalgoederen er geen sprake is van achterstallige onderhoud. 1 Derden zijn hier anderen met uitzondering van deelnemingen. Deelnemingen zijn organisaties waarin wij participeren; van deze organisaties worden de leningen niet gecorrigeerd. 8
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Lokale lasten Voor de lokale lasten is er één kengetal voorgeschreven: Lokale lasten inwoner eigenaar gebruiker. Het betreft hier de OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing die een eigenaar/ gebruiker van een woning in Nijmegen gemiddeld betaalt ten opzichte van het landelijk gemiddelde van het voorgaand jaar. De financiële achtergrond van dit kengetal is dat wanneer er laag wordt gescoord ten opzichte van het gemiddelde er ruimte is om de lokale lasten te verhogen: er is ruimte in de lokale lasten om eventuele financieel onheil op te vangen. Om een volledig beeld van de lokale lastendruk te schetsen zijn er twee andere kengetallen opgenomen: de lokale lasten inwoner huurder en een kengetal Bedrijven (OZB tarief). Het kengetal Lokale lasten inwoner huurder geeft aan hoeveel een inwoner/huurder in Nijmegen betaalt ten opzichte van het gemiddelde van vorig jaar in Nederland. Het kengetal Bedrijven (OZB tarief) geeft de hoogte van het gecombineerde OZB tarief aan, dit is de optelling van het eigenaren en gebruikersdeel, ten opzichte van het gemiddelde in Nederland van vorig jaar. 9
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Risicomanagement BEGRIPSBEPALING Voordat nader wordt ingegaan op risicomanagement binnen de gemeente Nijmegen is het van belang de begrippen risicomanagement en risico toe te lichten. Hierbij zijn verschillende definities mogelijk. De gemeente Nijmegen hanteert de volgende definities: Risico: Risicomanagement: Een onzekere gebeurtenis kan leiden tot het afwijken van de gestelde doelstellingen en eisen. De zwaarte van het risico wordt bepaald door een combinatie van de waarschijnlijkheid dat een gebeurtenis plaatsvindt en de impact ervan op doelstellingen en eisen. Het geheel aan activiteiten en maatregelen gericht op het expliciet en systematisch omgaan met en het beheersen van risico s. Dit betekent ook dat als zekerheid bestaat over het optreden van een gebeurtenis, geen sprake meer is van een risico. Mogelijk heeft het al geresulteerd in een financiële tegenvaller of moet er een voorziening worden gevormd om mogelijke financiële tegenvallers in de toekomst te dekken; Onderstaand plaatje geeft een beeld van mogelijke risico's voor de gemeente. Programmarisico s - Rente - Uitkering Gemeentefonds - Investeringen - WOZ belasting - Budget overschrijding - Garantie verplichtingen - Aansprakelijkheid Imago en politieke risico s - Nieuwe wetgeving - Politieke achterban - Integriteit - Niet behalen van doelstellingen - Reputatie Planexploitatierisico s - Rente - Garantie verplichtingen - Bodemsanering - Recessie - Verminderde afzetmogelijkheid - Milieuproblemen - Bestemmingsplannen - prijspeil afwijkingen (inflatie) Bedrijfsvoeringsrisico s - Personeelsverloop - Ziekteverzuim - Weglopen kennis - Vergrijzing - IT Risico s Zoals in bovenvermelde matrix is te zien, onderkennen we in Nijmegen een viertal risico categorieën met elk hun eigen kenmerken. Deze eigenschappen zijn van belang voor de risicobepaling, maar meer nog voor de keuzes die gemaakt kunnen worden in risicoafdekking. 10
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Programmarisico s Risico s bij programma s doen zich over het algemeen voor binnen de scope van een meerjarenbegroting. Deze risico s moeten binnen die scope ook opgevangen kunnen worden. Inmiddels wordt dit als volgt vertaald: De financiële gevolgen van een risico nemen we voor maximaal één jaar mee. Als een risico een structurele doorwerking heeft op de begroting, dan gaan we er vanuit dat de structurele gevolgen een plaats krijgen in de meerjarenbegroting. Planexploitatierisico s Planexploitatierisico s doen zich in de regel voor over de gehele duur van een planexploitatie en hebben veelal een scope die de duur van de meerjarenbegroting overschrijdt. Die looptijd kan variëren van 2-5 jaar tot 10 jaar en langer. Imago en politieke risico s Deze risico s zijn niet financieel te vertalen, maar moeten wel geïdentificeerd worden. Hierbij kan het van groot belang zijn dat er adequate maatregelen getroffen worden en bewuste keuzes gemaakt worden. Bedrijfsvoeringsrisico s In de gemeente Nijmegen is de afspraak dat deze risico s niet van invloed mogen zijn op de financiële middelen die beschikbaar zijn voor programma s. Afspraak is dan ook dat bedrijfsvoeringsrisico s opgevangen moeten worden binnen de organisatie zelf. RISICOMANAGEMENT Risico s zijn niet per definitie op voorhand iets negatiefs. Beleid maken en uitvoeren is nooit zonder risico s. Wel moet vooraf en tijdens de rit nagedacht worden over de gevolgen zodat besluitvorming afgewogen kan plaatsvinden. Uitgangspunten bij risicomanagement voor de komende jaren zijn: Risico s nemen is onvermijdelijk, risico s in beeld brengen en op risico s sturen ook; Risicomanagement is voor alle betrokkenen duidelijk, er wordt proactief gehandeld, en het draagt bij aan een cultuur waarin risicomanagement vanzelfsprekend is; Risicomanagement betekent ook inzetten op het treffen van maatregelen en het beheersen en/of terugdringen van risico s; Risicomanagement is een continu en cyclisch proces. Enerzijds omdat aanvullende risico s gedurende de tijd kunnen ontstaan en anderzijds omdat reeds geïnventariseerde risico s qua omvang kunnen veranderen (vergroten, verkleinen, verdwijnen). Ook is risicomanagement een proces dat zich continu ontwikkelt. In Nijmegen is risicomanagement vanzelfsprekend. Risico s en financiële gevolgen worden in beeld gebracht. We koesteren deze cultuur en zullen hier blijvend aandacht aan schenken. 11
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Het risicomanagementproces bestaat uit een zestal onderdelen, zie onderstaande figuur. 1. Risico identificatie 6. Evaluatie & rapportage 2. Risico analyse 5. Maatregelen implementeren 3. Risico beoordeling 4. Maatregelen ontwerpen Alle systematisch verzamelde risico s en maatregelen worden geregistreerd in een risicomanagementsysteem. Het totaaloverzicht van deze risico s wordt opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de Stadsbegroting en stadsrekening. Ten tijde van de zomernota en slotwijziging wordt geen integrale risico-inventarisatie gedaan, maar wordt wel aandacht geschonken aan risico s die relevant zijn voor het lopende begrotingsjaar; we praten dan over winstwaarschuwingen. 12
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Weerstandsvermogen, weerstandscapaciteit en risicoprofiel In Nijmegen wordt veel waarde gehecht aan het weerstandsvermogen: de relatie tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en het risicoprofiel. Daarom is het goed om de begrippen zorgvuldig te definiëren zodat er zo min mogelijk ruis ontstaat. Niet alleen binnen de gemeente Nijmegen maar ook wat andere lagere overheden onder deze begrippen verstaan. In dit deel worden eerst de termen weerstandscapaciteit en risicoprofiel uitgediept daarna gaan we in op de relatie hiertussen: het weerstandsvermogen. WEERSTANDSCAPACITEIT: VRIJE EN TOTALE WEERSTANDSCAPACITEIT In het Besluit Begroten en Verantwoorden (BBV) wordt weerstandscapaciteit gedefinieerd als de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken. De weerstandscapaciteit wordt ook gebruikt om vergelijkingen tussen gemeenten te maken. De provincie Gelderland publiceert deze gegevens per gemeente. Als we inzoomen op deze gepubliceerde gegevens zien we dat in de dagelijkse praktijk bij veel gemeenten de weerstandscapaciteit zeer breed gedefinieerd wordt. De basis bestaat bijna altijd uit een algemene reserve, die aangevuld wordt met bijvoorbeeld bestemmingsreserves, een post onvoorzien, stille reserves en onbenutte belastingcapaciteit. In Nijmegen hebben we een strikte definitie van beschikbare weerstandscapaciteit, namelijk alleen de algemene reserve (saldireserve) die bovendien vrij beschikbaar (rentevrij) is. Dit past ook bij hoe wij het weerstandsvermogen zien, namelijk een buffer voor: a. het kunnen opvangen van incidentele financiële tegenvallers zonder direct ingrepen in de begroting te hoeven doen b. het kunnen opvangen van de eerste klap van structurele financiële tegenvallers, waardoor we tijd creëren om een zorgvuldige afweging te kunnen maken hoe we de structurele doorwerking een plek kunnen geven. Een andere interpretatie van weerstandsvermogen is: wat kan er beschikbaar gemaakt worden bij plotseling onverwachte financiële tekorten? Deze interpretatie levert een veel ruimere weerstandscapaciteit op die meer aansluit bij de gangbare definiëring. In Nijmegen gebruiken we beide. De eerste interpretatie omdat die past binnen de financiële behoedzaamheid waar wij veel waarde aan hechten en de tweede voor de vergelijkbaarheid met andere gemeenten. Om deze twee te onderscheiden gebruiken we de volgende termen: Vrije weerstandscapaciteit Totale weerstandscapaciteit de weerstandscapaciteit die ingezet kan worden zonder consequenties voor de begroting. de weerstandscapaciteit die beschikbaar gemaakt kan worden bij plotseling onverwachte financiële tekorten In deze kadernota geven wij in de volgende paragraaf aan uit welke componenten de vrije en de totale weerstandscapaciteit bestaat. In de paragraaf Weerstandsvermogen van de Stadsbegroting en Stadsrekening zal een bepaling van de weerstandscapaciteit op basis van deze definitie worden gegeven. 13
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen COMPONENTEN WEERSTANDSCAPACITEIT In de vorige paragraaf zijn twee definities van weerstandscapaciteit gegeven: de vrije en de totale weerstandscapaciteit. De vrije weerstandscapaciteit is de buffer die onze begroting moet beschermen tegen niet-afgewogen en ongerichte ingrepen. De stelt hoge eisen aan de componenten die we toerekenen aan de vrije weerstandscapaciteit: inzet van deze componenten mag namelijk geen consequenties hebben voor de begroting. Bij de totale weerstandscapaciteit geldt een bredere definitie. Hieronder is aangegeven welke componenten tot de weerstandscapaciteit worden toegerekend. De componenten worden daarna toegelicht. Weerstandscapaciteit vrije totale Post onvoorzien x X Algemene reserve (saldireserve), voor zover niet geblokkeerd x X Algemene reserve (saldireserve), eventueel geblokkeerd deel X Bestemmingsreserves X Stille reserves x Onbenutte belastingcapaciteit x Post onvoorzien In de begroting is een post onvoorzien opgenomen. Deze post dient als eerste buffer voor onvoorziene uitgaven en is daarmee op te vatten als een component van de (vrije) weerstandscapaciteit. Algemene reserve (saldireserve); voor zover niet geblokkeerd De saldireserve, zover niet geblokkeerd, behoort tot de vrije weerstandscapaciteit. De term geblokkeerd behoeft nadere toelichting. Bij vele gemeenten is het namelijk gebruik om de rente die aan de reserves wordt toegerekend (in jargon: bespaarde rente reserves) in te zetten als dekkingsmiddel in de begroting. Het putten uit de reserve heeft dan minder algemene dekkingsmiddelen in de begroting tot gevolg. Dat deel van de algemene reserve waarvan de toegerekende rente in de begroting wordt gebruikt, kan dus niet zonder consequenties worden ingezet en is dus geblokkeerd. De definitie van de vrije weerstandscapaciteit geeft aan dat alleen die componenten toegerekend mogen worden die ingezet kunnen worden zonder consequenties voor de begroting. Alleen het deel van de saldireserve waarvan de rente wordt teruggestort in de reserve (het niet-geblokkeerde deel) wordt als vrije weerstandscapaciteit gezien. Algemene reserve (saldireserve); eventueel geblokkeerd deel Het deel van de saldireserve waarvan de toegerekende rente wordt ingezet als algemene dekkingsmiddel in de begroting, het geblokkeerde deel, is onderdeel van de totale weerstandscapaciteit. Bestemmingsreserves Het is gangbaar dat de bestemmingsreserves tot de totale weerstandscapaciteit worden gerekend. Immers, de Raad kan beslissen om de bestemming te veranderen, bij financiële hoge nood ligt dit voor de hand. Stille reserves (voor zover deze ten gelden kunnen worden gemaakt) Stille reserves zijn bezittingen die feitelijk meer waard zijn dan waarvoor ze op de financiële balans zijn gewaardeerd. Wanneer een stille reserve goed te identificeren is en het ook aannemelijk is dat deze te gelde kan worden gemaakt kan deze tot de totale weerstandscapaciteit worden gerekend. Een voorbeeld van een stille reserve is een aandeel in een vennootschap. 14
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen Onbenutte belastingcapaciteit Eén van de traditionele component van de weerstandscapaciteit is de onbenutte belastingcapaciteit. Hoewel er geen gangbare definitie is van onbenut wordt deze veelal gerelateerd aan de woonlasten. Wij zien het verschil in de woonlasten voor inwoners tussen de duurste grote gemeente en Nijmegen als onbenut. Voor wat betreft de bedrijven wordt het verschil tussen het hoogste gecombineerde OZB-tarief voor bedrijven van grote steden in een Nederland en dat van Nijmegen gezien als onbenut. Het inzetten van de onbenutte belastingcapaciteit heeft gevolgen voor de begroting en behoort daarom niet tot de vrije weerstandscapaciteit, wel tot de totale weerstandscapaciteit. RISICOPROFIEL: BENODIGDE WEERSTANDSCAPACITEIT In Nijmegen kiezen we ervoor om de benodigde weerstandscapaciteit gelijk te laten zijn aan het risicoprofiel. Vandaar dat we in deze nota niet meer spreken van benodigde weerstandscapaciteit maar van risicoprofiel. In het vorige hoofdstuk zijn we ingegaan op het risicomanagement en beheersing. Hierin is onder meer aangegeven dat we de risico s en maatregelen systematisch verzamelen en registreren. Dit vormt de basis voor de bepaling van het risicoprofiel. Het risicoprofiel berekenen we voor het totaal aan programmarisico s en per grondexploitatie (GREX). We hanteren voor het berekenen van het risicoprofiel een geaccepteerde( statistisch) methode waarbij we over het algemeen de Monte-Carlosimulatie hanteren. Hieronder is kort weergegeven welke rekenmethode we hanteren: Programmarisico s: risicoprofiel op basis van Monte-Carlosimulatie over alle programmarisico s Grondexploitaties: op basis Monte-Carlosimulatie of eventueel andere geaccepteerde methode zoals een risico-matrix per GREX; de methode is afhankelijk van het karakter en complexiteit van de planexploitatie Bij het bepalen van het risicoprofiel met behulp van een Monte-Carlosimulatie speelt de term zekerheid een belangrijke rol. Deze term wordt in de volgende alinea toegelicht. Zekerheid Om zekerheid toe te lichten is het nodig om dieper in te gaan op de Monte-Carlosimulatie. In een dergelijke simulatie worden een aantal (bijvoorbeeld 10.000 ) simulaties gedaan op basis van de geïnventariseerde risico s. Hierbij wordt per simulatie een doorrekening gemaakt op basis van de ingeschatte kansen en gevolgen per risico. Eventueel kan de simulatie zelfs rekening houden met correlaties en andere risicospreidingen. Per simulatie is er een uitkomst dus in totaal is er een groot aantal uitkomsten Met het begrip zekerheid wordt aangegeven welk percentage van de uitkomsten moet worden afgedekt, het zegt dus iets over de behoedzaamheid. In Nijmegen kiezen we voor een zekerheidspercentage van 80%; dat wil dus zeggen dat 80% van de uitkomsten uit een Monte-Carlo simulatie lager is dan het risicoprofiel. 15
Kadernota Risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen WEERSTANDSCAPACITEIT EN RISICOPROFIEL IN DE TIJD In de paragraaf weerstandsvermogen in de Stadsbegroting en Stadsrekening geven we een beeld van de ontwikkeling van de weerstandscapaciteit in de tijd. In dit beeld verwerken we alle voorgenomen stortingen en aanwendingen in de komende jaren. Voor het risicoprofiel hebben we tot op heden geen rekening gehouden met de dimensie tijd. We berekenen op basis van alle risico s een risicoprofiel, ongeacht of het risico zich nu kan voordoen of pas over jaren. Deze tijdsdimensie is zeker bij projectrisico s te duiden. Dit wordt in de volgende alinea verder uitgewerkt. Voorbeelden van tijdsduiding bij projectrisico Bij projecten met een doorlooptijd van meerdere jaren worden alle risico s geïnventariseerd, net als bij de programmarisico s. Op basis van de geïnventariseerde risico s wordt een risicoprofiel berekend. De risico s in een project zijn voor een deel niet tijdgebonden: het betreffende risico kan zich op elk moment gedurende de looptijd van een project voordoen. Voor andere risico s geldt dit niet, deze kunnen zich alleen op een bepaald moment voordoen. Bij projectspecifieke risico s is dit duidelijk. Deze kunnen zich alleen voordoen op het moment dat het project op dat punt voorbereid/uitgevoerd wordt. Bij een aantal meer algemene risico s heeft het risico betrekking op de gehele doorlooptijd, maar ook daar zijn risico s te onderkennen die zich pas in de loop van de tijd kunnen voordoen. Dit geldt bijvoorbeeld voor afwijkingen op de aangenomen parameters voor kosten- en opbrengststijgingen. Voor het laatste genoemde risico geldt dat in het risicoprofiel voor elk jaar rekening wordt gehouden met een afwijking op de kosten- en opbrengststijging. Matching van weerstandscapaciteit en risicoprofiel in de tijd Door de ontwikkeling van het risicoprofiel in de tijd uit te zetten, kunnen we beter een match maken met de ontwikkeling van de weerstandscapaciteit. Dit maakt het mogelijk om beter te anticiperen wanneer de weerstandscapaciteit en het risicoprofiel uit elkaar gaan lopen. Hiermee wordt een sturingsinstrument geboden waarmee maatregelen om de weerstandscapaciteit te versterken zorgvuldig kunnen worden afgewogen. 16
Kadernota risicomanagement, weerstandsvermogen en financiële kengetallen WEERSTANDSVERMOGEN: BESCHIKBARE WEERSTANDSCAPACITEIT TEN OPZICHTE VAN RISICOPROFIEL Aan het begin van dit hoofdstuk hebben we geschreven dat we streven naar een weerstandsvermogen waarbij we incidente financiële tegenvallers kunnen opvangen zonder direct ingrepen in de begroting te hoeven doen. Bij structurele financiële tegenvallers moet het weerstandsvermogen het mogelijk maken om de eerste klap op te vangen zodat we de tijd krijgen om een zorgvuldige afweging te maken hoe we de financiële gevolgen een plek kunnen geven. In deze paragraaf wordt dit verder uitgewerkt. Weerstandsvermogen niet te laag maar ook niet te hoog In Nijmegen geven we ons beleid vorm door een zorgvuldige afweging van zaken die wij belangrijk vinden voor onze burgers, bedrijven en bezoekers ten opzichte van de beschikbare financiële middelen. Het weerstandsvermogen moet ons beschermen tegen het doen van ongewenste ingrepen op ons beleid. Wanneer het om risico s gaat met een éénmalig financieel nadeel moet het weerstandsvermogen voldoende zijn om dit op te vangen. Als het gaat om structurele nadelen moet het weerstandsvermogen voldoende hoog zijn om ons tijd te geven een zorgvuldige afweging te maken. Het weerstandsvermogen wordt opgebracht door onze burgers en bedrijven. Zij zijn gebaat bij een weerstandsvermogen dat voldoende hoog is. Als het weerstandsvermogen te laag is maken risico s mogelijk allerlei ongewenste ingrepen noodzakelijk. Aan de andere kant kan het weerstandsvermogen ook te hoog zijn. Er is dan een grotere bijdrage gevraagd dan nodig. Weerstandsvermogen: weerstandscapaciteit ten opzichte van risicoprofiel Het gewenste niveau van het weerstandsvermogen is een vrije weerstandscapaciteit dat gelijk is aan het risicoprofiel. Dus de gewenste verhouding tussen beschikbare vrije weerstandscapaciteit en risicoprofiel = 1. Bij deze verhouding betrekken we het element tijd. In de paragraaf weerstandsvermogen wordt inzichtelijk gemaakt hoe de weerstandscapaciteit en het risicoprofiel zich in de tijd ontwikkelen. De paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement licht toe wat er gebeurt als de weerstandscapaciteit op enig moment lager is of dit in de toekomst te voorzien wordt. Indien noodzakelijk/gewenst worden bij het volgende integrale afwegingsmoment maatregelen voorgesteld om het weerstandsvermogen op peil te brengen. Voor de weerstandscapaciteit hanteren we een absolute ondergrens van 25 miljoen. Dit komt ongeveer overeen met 150 per inwoner. Wanneer ons weerstandscapaciteit onder dit niveau komt krijgt herstel hiervan absolute prioriteit. Wanneer de vrije weerstandscapaciteit boven het risicoprofiel uitkomt, zowel op korte als op lange termijn, kan de Raad beslissen om deze middelen in te zetten. Naast de vrije weerstandscapaciteit geven we in de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement ook inzicht in de totale weerstandscapaciteit. Dit gegeven dient vooral om inzicht te hebben in wat wij als weerstandscapaciteit vrij kunnen maken bij plotselinge onverwachte financiële tekorten en biedt een betere basis voor vergelijking met andere gemeenten. 17