Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit RAD Hoeksche Waard

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015. RAD Hoeksche Waard"

Transcriptie

1 Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015

2 Inhoud Samenvatting... 3 Inleiding Risicomanagement... 4 Doel risicomanagement Stappen risicomanagement Risicobeheersing Taken en verantwoordelijkheden risicomanagement Risicoprofiel... 8 Weerstandscapaciteit... 8 Weerstandsvermogen... 8 Beleid weerstandsvermogen Solvabiliteit... 9 Financieringsfunctie... 9 Afwegingen vermogenspositie en financiering 2

3 Samenvatting De nota reserves, weerstandvermogen en solvabiliteit is bedoeld om de omvang van het weerstandsvermogen en de gewenste solvabiliteit van de gemeenschappelijke regeling te bepalen. Waar het weerstandsvermogen van de (RAD) de minimale hoogte van de reserves aangeeft, geeft de solvabiliteit de verhouding tussen het eigen vermogen en het vreemd vermogen weer. De RAD is ondernemend op het gebied van afvalinzameling en reiniging. Aan het uitvoeren van deze taken zijn risico s verbonden. Het is daarom noodzakelijk dat er een goed functionerend systeem van risicomanagement is en dat voor de restrisico s voldoende weerstandsvermogen beschikbaar is. Daarnaast is het noodzakelijk dat de RAD aan haar financiële verplichtingen kan voldoen en dat de RAD beschikt over voldoende liquide middelen en over een eigen vermogen van voldoende omvang. In voorliggende nota staat op welke wijze risico s binnen de RAD worden geïnventariseerd, gekwalificeerd en beheerst. Vervolgens wordt ingegaan op het gewenste weerstandsvermogen, de solvabiliteit en de financieringsfunctie van het eigen vermogen. Een door Deloitte opgesteld rapport inzake de risico-inventarisatie maakt deel uit van deze nota. Op grond van deze nota zal de RAD: - Uit gaan van een gemiddeld risicoprofiel en streven naar een ruim voldoende weerstandsvermogen (verhouding tussen weerstandscapaciteit en het risicoprofiel tussen de 1,4 2,0) - De minimaal gewenste solvabiliteit te bepalen op 20%; - Voor wat betreft de financieringsfunctie te streven naar een maximale rentelast van 4-5% van de gemiddelde afvalstoffenheffing; Westmaas, november

4 Inleiding De aanleiding van deze vernieuwde nota heeft een aantal redenen: - De voorgaande nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit dateert uit 2011 en is in 2013 geëvalueerd. Vanwege de positieve vermogensontwikkeling bij de RAD komt het onderwerp relatief vaak onder de aandacht en is het onduidelijk welk beleid de RAD voert. - Door het bestuur en de accountant is aandacht gevraagd voor het adequaat risicomanagement. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) bepaald dat gemeenten (lees RAD) beleid moeten formuleren ten aanzien van de weerstandscapaciteit en de risico s. In artikel 11 van het BBV is vastgelegd dat het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen: - Het geheel aan middelen en mogelijkheden (weerstandscapaciteit) waarover de RAD beschikt om niet begrote kosten die onverwachts en substantieel zijn te kunnen dekken; - Alle risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de structurele weerstandscapaciteit en de incidentele weerstandscapaciteit. Incidentele weerstandscapaciteit is bijvoorbeeld de post onvoorzien op de begroting of de algemene reserve die voor de financiële gevolgen van incidentele gebeurtenissen kunnen worden gebruikt. Bij de structurele weerstandscapaciteit kan gedacht worden aan bijvoorbeeld de onbenutte belastingcapaciteit. Een risico is een onzekere gebeurtenis die voortvloeit uit de activiteiten van de organisatie en die ertoe kan leiden dat de missie van de organisatie in gevaar komt of de doelstellingen van de organisatie niet worden gerealiseerd. Deze nota heeft als doel de uitgangspunten van de RAD vast te leggen, zodat in de jaarrekening en begroting van de RAD, via de paragraaf weerstandsvermogen, een oordeel gegeven kan worden over de hoogte van het benodigd weerstandsvermogen. Risicomanagement Het bepalen van de gewenste hoogte van het weerstandsvermogen is relatief eenvoudig uit te voeren. Bij deze bepaling is een inventarisatie van de aanwezige risico s van belang. Echter voor het eventueel aanspraak doen op het weerstandsvermogen ligt het terrein van risicomanagement. Voor het bepalen van de gewenste hoogte van het weerstandsvermogen is het daarom noodzakelijk het risicomanagement goed op orde te hebben. Doel risicomanagement De heeft te maken met een diverse reeks van risico s. Te denken valt daarbij niet alleen aan risico s op het gebied van milieu, personeel maar ook image en juridische risico s bij bijvoorbeeld inkoop en aanbesteding. Doel van risicomanagement is het minimaliseren van de effecten van risico s. Risicomanagement is bij de RAD onderdeel van de dagelijkse bedrijfsvoering. Echter het is wenselijk om het onderwerp risicomanagement als apart onderdeel van de bedrijfsvoering meer gestructureerd neer te zetten. Doelstelling is dan ook om continue een actueel inzicht te hebben in de risico s en deze zodanig beheersen dat de missie van de organisatie niet in gevaar komt of de doelstellingen van de organisatie niet worden gerealiseerd. Stappen risicomanagement Risicomanagement is werken met een set van activiteiten die erop gericht zijn de risico's binnen een aanvaardbaar niveau te houden. 4

5 Deze activiteiten zijn : - Het definiëren en identificeren van het begrip risico; - Het inventariseren en kwalificeren van de risico s; - Het beheersen en monitoren van de risico s. Het definiëren en identificeren van het begrip risico De RAD hanteert als definitie van risico : Een risico is een onzekere gebeurtenis die voortvloeit uit de activiteiten van de organisatie en die ertoe kan leiden dat de missie van de organisatie in gevaar komt of de doelstellingen van de organisatie niet worden gerealiseerd. Bepalend voor een risico is dus de onzekerheid (kans) en het negatieve gevolg. (impact) Risico s zijn te onderscheiden in : - Bruto risico s : Risico s inherent aan de aard van het proces waarbij geen rekening wordt gehouden met beheersmaatregelen; - Netto risico s : De (geaccepteerde) rest risico s waarbij ervan wordt uitgegaan dat de beheersmaatregelen (controls) zijn geïmplementeerd. Bewustwording en identificatie van risico s begint bij het risicobewust zijn van de medewerkers in de organisatie. Als de medewerkers risicobewust zijn, worden risico s eerder onderkend en zal de kans op een negatief gevolg afnemen. Bovendien ontstaat hierdoor meer inzicht in de risico s. Het inventariseren en kwalificeren van de risico s Om te komen tot een risico-inventarisatie waarbij alle risico s in beeld komen is het naast de hiervoor genoemde bewustwording noodzakelijk dat zicht is op de relevante risicogebieden. Daarom zullen alle activiteiten periodiek (jaarlijks) en besluiten (bij besluitvormingsproces) worden beoordeeld op de aanwezigheid van eventuele risico s. Hierbij vindt ook een kwalitatieve kwantificatie plaats door het inschatten van de kans van optreden en de impact van het risico. De risico inschatting is over het algemeen gebaseerd op subjectieve aannames (expertmeningen). De kans en impact kunnen immers niet nauwkeurig worden ingeschat. Het beheersen en monitoren van de risico s Vervolgens zal een risicokaart worden opgesteld waarin de prioritering van de risicogebieden is aangegeven. 5

6 In onderstaand figuur is een voorbeeld van een risicokaart opgenomen. De risico-inventarisatie en de risicokwantificatie leveren in samenhang het risicoprofiel van de RAD en geven aan wat op basis van dat risicoprofiel de benodigde weerstandscapaciteit voor de RAD is. Voor het bepalen van het weerstandsvermogen wordt uitgegaan van een kwantificeringsmethodiek waarbij een samenhang is tussen het risicoprofiel een percentage van de gemiddelde lasten. Risicobeheersing Risicobeheersing bestaat uit het nemen van maatregelen. De eerste maatregel die genomen kan worden is het elimineren van het risico zodat aanvullende beheersmaatregelen niet meer noodzakelijk zijn. Hierbij moet gedacht worden aan het werken met vaste verwerkingstarieven, geen open-einde contracten afsluiten en dergelijke. De tweede maatregel die genomen kan worden is het risico (kans en/of impact) te verminderen door veiligheidsmaatregelen te nemen. Te denken valt hierbij aan toepassing van functiescheiding, een brandmeldinstallatie, keuringen van materieel en dergelijke. Voor het resterende risico kan de keuze gemaakt worden om deze zelf te dragen of over te dragen. In het eerste geval dienen voldoende middelen binnen de RAD aanwezig te zijn om deze risico s te kunnen dragen. (weerstandscapaciteit) en in het tweede geval wordt een bepaald risico afgedekt door een verzekering af te sluiten. Taken en verantwoordelijkheden risicomanagement Om het risicomanagement in de organisatie te verankeren is het belangrijk om de taken en bevoegdheden helder te omschrijven. Op het moment dat zich door gewijzigde omstandigheden (zowel intern als extern) nieuwe risico s ontstaan of komen te vervallen moten deze worden opgenomen in de risico-inventarisatie. In onderstaande tabel is aangeven wie betrokken zijn bij risicomanagement en welke taken en verantwoordelijkheden zij hebben. Betrokkenen Verantwoordelijkheid Taak Algemeen bestuur Kaderstellend Sturen en toezicht Vaststellen beleid ten aanzien van weerstandsvermogen en risicomanagement. Vaststellen hoogte weerstandsvermogen Vaststellen begroting 6

7 Vaststellen jaarrekening Dagelijks bestuur Sturen en toezicht Voorbereiden beleid ten aanzien van weerstandsvermogen en risicomanagement en het toezien op de implementatie hiervan Tussentijdse verantwoordingen Directeur Sturen en verantwoorden Beheersen en toezicht Opstellen beleid ten aanzien van weerstandsvermogen en risicomanagement. Tussentijdse verantwoordingen Toezien op uitvoering Afdelingshoofden Beheersen en toezicht Uitvoering en toezicht Implementeren hulpmiddelen beheermaatregelen Aanspreken op gedrag Rapporteren Controller Controleren Beheersen en toezicht Administratieve organisatie & Interne controle Kwantitatieve en kwalitatieve beoordeling In beeld brengen actuele positie (financieel) Afdekken restrisico s (verzekeringen) Opstellen paragraaf weerstandsvermogen en tussentijdse rapportages 7

8 Risicoprofiel Voor het bepalen van het risicoprofiel wordt uitgegaan van een kwantificeringsmethodiek waarbij aan de hand van de inschatting van het risico s een percentage van de gemiddelde lasten als uitgangspunt wordt genomen. In onderstaande tabel zijn de van toepassing zijnde percentages opgenomen: Risicoprofiel Benodigde omvang weerstandsvermogen in % Zeer laag 0 Laag 5,0 Laag-gemiddeld 7,5 Gemiddeld 15,0 Gemiddeld-hoog 17,5 Hoog 20,0 Uit de risico-inventarisatie van Deloitte (dd september 2015, zie bijlage) blijkt dat de RAD een gemiddeld risicoprofiel heeft. De RAD zou volgens deze inventarisatie minimaal kunnen volstaan met een weerstandscapaciteit met een omvang van 15% van de gemiddelde jaarlijkse lasten uit de meerjarenbegroting, zijnde een minimaal benodigde weerstandscapaciteit van 1,4 miljoen. Weerstandscapaciteit Met weerstandscapaciteit worden de middelen bedoeld waarmee financiële tegenvallers kunnen worden opgevangen. De weerstandscapaciteit bestaat uit de ruimte in de exploitatie en de algemene reserve. De ruimte in de exploitatie bestaat uit de post onvoorzien en de onbenutte belastingcapaciteit. De ruimte in algemene reserves die kunnen worden ingezet bij calamiteiten bestaat uit de risicobuffer in de algemene reserve, inclusief de verwerking van alle te verwachten claims en stortingen. De vermogenspositie en de samenstelling van het vermogen van de RAD wordt jaarlijks in de balans weergegeven. Deze weergave geschiedt volgens de voorgeschreven richtlijnen van het BBV. Onderstaand is de vereenvoudigde balans van de RAD ultimo 2014 weergegeven: Balans per 31 december (bedragen x 1.000) Vaste activa Eigen vermogen Voorzieningen middelen van derden Vlottende activa Lang vreemd vermogen Kort vreemd vermogen 935 Balans totaal Balans totaal In de begroting van de RAD is geen rekening gehouden met de post onvoorzien. De weerstandscapaciteit bestaat daarom alleen uit de algemene reserve. Deze reserve (=weerstandscapaciteit) bedraagt per ultimo 2014 ruim 2,2 mln. Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen (art 11 BBV) is een ratio en bestaat uit de relatie tussen de weerstandscapaciteit, zijnde de middelen en mogelijkheden waarover de dienst beschikt om niet begrote kosten te dekken en alle risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen én die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie. Het weerstandsvermogen (ratio) kan worden bepaald als het risicoprofiel bekend is. 8

9 Beoordelingstabel weerstandsvermogen Voor het beoordelen van de ratio weerstandsvermogen wordt de volgende tabel gebruikt: Ratio Hoger dan 2 Tussen 1,4 en 2 Tussen 1,0 en 1,4 Tussen 0,8 en 1,0 Tussen 0,6 en 0,8 Lager dan 0,6 Weerstandsvermogen (ratio) is Uitstekend Ruim voldoende Voldoende Matig Onvoldoende Ruim onvoldoende De ratio weerstandsvermogen op basis van het door Deloitte berekende risicoprofiel en de jaarrekening 2014 bedraagt 1,6 (= 2,2 mln. / 1,4 mln.) De RAD streeft naar een ratio weerstandsvermogen die minimaal ruim voldoende scoort. (een ratio tussen de 1,4 en 2,0) Beleid weerstandsvermogen Het risicoprofiel van de RAD kan verschillen naarmate externe of interne omgevingsfactoren wijzigen. In de jaarrekening en begroting van de RAD wordt daarom in de paragraaf weerstandsvermogen gerapporteerd of de gewenste hoogte en de werkelijke hoogte en de (verwachte) ontwikkeling van het weerstandsvermogen. Het bestuur kan aan de hand van deze rapportages besluiten om het beleid aan te passen of de omvang van het weerstandsvermogen aan te passen. Het beleid ten aanzien van het weerstandsvermogen is als volgt: - De RAD streeft naar een weerstandsvermogen (ratio) die minimaal ruim voldoende scoort. - Elk jaar zal bij de programmabegroting en de jaarrekening een risico-inventarisatie worden uitgevoerd en zal indien nodig een mutatie van de weerstandscapaciteit worden voorgesteld - Indien zich tussentijds risico s van materieel belang voordoen of zich dreigen voor te doen wordt hiervan melding gemaakt in het dagelijks bestuur. Het dagelijks bestuur besluit dan of hiervan melding met eventueel een voorstel gedaan wordt aan het algemeen bestuur. Solvabiliteit Solvabiliteit is de mate waarin een organisatie in staat is om aan haar verplichtingen te voldoen. De solvabiliteit wordt bepaald door de verhouding van het eigen vermogen in relatie tot het totale vermogen. Door commerciële geldverstrekkers is het gebruikelijk een solvabiliteit te eisen van 20 tot 30%. Bij onze organisatie is ultimo 2014 de verhouding van het eigen vermogen tot het totale vermogen 19%. In vergelijking tot voorgaande jaren is de solvabiliteit verslechterd omdat in 2014 op grond van gewijzigde richtlijnen van het BBV de bestemmingsreserves in zijn geheel zijn toegevoegd aan de voorziening middelen derden. Wanneer deze wijziging niet had plaats gevonden zou de solvabiliteit 50% bedragen. De RAD streeft naar een solvabiliteit van minimaal 20%. Financieringsfunctie Financiering door middel van het aantrekken van vreemd vermogen (leningen) heeft gevolgen voor de solvabiliteit. De vraag is dan ook of financiering door middel van vreemd vermogen, waardoor ook de rentelasten zullen toenemen, wenselijk is. Het vergroten van het eigen vermogen, in plaats van het vreemd vermogen, biedt rentevoordelen en is een basisvoorwaarde voor een gezonde bedrijfsvoering. De financieringsfunctie van het eigen vermogen kan bepaald worden door het eigen vermogen als percentage van de waarde van langlopende activa weer te geven. Deze manier geeft inzicht in de mate waarin een organisatie in staat is langlopende activa te financieren met eigen vermogen. Hierbij worden percentages van 50% genoemd. Deze maatstaf kan vooral zijn nut hebben bij instellingen die maar in beperkte mate toegang hebben tot de kapitaalmarkt, en dus in belangrijke mate op eigen vermogen zijn aangewezen. 9

10 Nota reserves, weerstandsvermogen en solvabiliteit 2015 De berekening gebaseerd op de concept meerjarenbegroting geeft het volgende beeld: (bedragen x 1.000) Jaar Waarde materiële vaste activa Totaal eigen vermogen Financieringsfunctie eigen vermogen % % % % % % Uit bovenstaand schema blijkt dat de financieringsfunctie van het eigen vermogen zal afnemen van 30% in 2014 naar 27% in De rentelasten stijgen hierdoor zonder dat een wijziging van activiteiten plaatsvindt. Ideaalcomplex Bij het investeren in materieel wordt zoveel als mogelijk getracht te streven naar een ideaalcomplex. In een ideaalcomplex kan met de jaarlijkse afschrijvingen de financiering van vervangingsinvesteringen plaatsvinden. Door te streven naar een dergelijke situatie worden grote schommelingen in het vreemd vermogen en de daarbij behorende rentelast vermeden. De RAD zal dit principe zoveel als mogelijk blijven hanteren. Door het investeren in ondergrondse inzameling bij invoering van Goed Scheiden Loont is het streven naar een ideaalcomplex niet mogelijk. Afwegingen vermogenspositie en financiering De vraag is hoeveel vermogen heeft de RAD nodig voor het financieren van de aan haar toegewezen taken en op welke wijze vindt de financiering hiervan plaats. - In een situatie dat de RAD kiest om haar activiteiten volledig met vreemd vermogen te financieren zullen de rentelasten toenemen. - In een situatie waarin de RAD kiest voor een volledige financiering door eigen vermogen vindt een besparing van rentelasten plaats. Door de lage rentestand van de afgelopen jaren en de invoering van schatkistbankieren heeft een scheve verhouding tussen het eigen en vreemd vermogen geen tot weinig invloed. Echter het is niet uitgesloten dat rentepercentages in de toekomst zullen toenemen. Een scheve financieringsverhouding kan daarmee ongewenste effecten hebben op de hoogte van de afvalstoffenheffing. De rentelasten zijn in onderstaand grafiek grafisch weergegeven: totaal rentelast rente per inwoner De rentelasten tussen 2009 en 2020 variëren tussen de 5,30 (2009) en 7,40 (2017) per aansluiting. Dit is ongeveer 4% van de afvalstoffenheffing. Duidelijk te zien is dat als gevolg van 10

11 investeringen in 2015 de rentelasten toenemen. De verwachte afbouw in de jaren is geraamd op basis van aflossingen van het vreemd vermogen met behulp van de berekende afschrijvingen. Het verdient aanbeveling om het eigen vermogen niet alleen als weerstandsvermogen te bezien maar ook de financieringsfunctie van het eigen vermogen nadrukkelijk te betrekken bij de bepaling van de hoogte van de algemene reserve. Hoewel de meningen over het meest ideale percentage verschillen werd in eerdere nota s aangenomen dat een minimum percentage van 50% wenselijk was. Omdat een instrument waarbij een percentage van het totaal vermogen als uitgangspunt wordt genomen door wijzigingen van wettelijke verslaggevingsvoorschriften (BBV) aan invloeden onderhevig zijn die geen verband houden met de reguliere bedrijfsvoering streeft de RAD naar een maximale rentelast van 4 tot 5% van de gemiddelde afvalstoffenheffing. Gezien de teruglopende verhouding van de activa ten opzichte van het eigen vermogen in de komende jaren wordt ook voorgesteld om eventuele toekomstige overschotten voor zover mogelijk toe te voegen aan de algemene reserve. 11

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG NOTA WEERSTANDSVERMOGEN RECREATIESCHAP VOORNE-PUTTEN-ROZENBURG Opgesteld door: G.Z-H In opdracht van: Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg Postbus 341 3100 AH Schiedam Tel.: 010-2981010 Fax: 010-2981020

Nadere informatie

Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland

Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland Notitie Weerstandsvermogen Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland 2017-2020 Inhoud 1. Aanleiding en Context... 3 2. Doel... 3 3. Methode... 3 3.1 Inventariseren en beoordelen risico s... 3 3.2 Vaststellen

Nadere informatie

F. Buijserd Burgemeester

F. Buijserd Burgemeester emeente nieuwkoop afdeling bedrijfsondersteuning raadsvoorstel portefeuillehouder Jan Tersteeg opgesteld door Ellen Burgers / 186 kenmerk/datum 09.0017140 / 11 februari 2010 vergaderdatum raad 11 februari

Nadere informatie

Bijlage bij raadsvoorstel nr Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen

Bijlage bij raadsvoorstel nr Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen 2012-2015 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding a. Aanleiding en kader b. Proces 2. Risicomanagement a. Risico's en risicomanagement b. Invoering van risicomanagement

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen September 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Aanleiding... 4 3. Nadere toelichting... 5 4. Doelstellingen en wettelijke kaders... 6 4.1. Doelstellingen...

Nadere informatie

Nota risicomanagement 2014

Nota risicomanagement 2014 Nota risicomanagement 2014 Opgesteld door: Afdeling concerncontrol D.d.: Februari 2014 2 Inhoud 1 Inleiding... 5 2 Wettelijk kader en doelstellingen... 6 2.1 BBV... 6 2.2 Doelstellingen... 6 3 Risicomanagement...

Nadere informatie

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 11.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Risicomanagement Risicomanagement is het proces waarbij de organisatie continue en systematisch doorlopen wordt op risico s, met als doel de gevolgen ervan

Nadere informatie

Nota risicomanagement. Gemeente Asten

Nota risicomanagement. Gemeente Asten Nota risicomanagement Gemeente Asten Inhoudsopgave: 1 INLEIDING... 3 2 UITGANGSPUNTEN... 4 2.1 BESLUIT BEGROTING EN VERANTWOORDING (BBV)...4 2.2 FINANCIËLE VERORDENING ARTIKEL 212...4 3 DOELSTELLING...

Nadere informatie

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen)

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) 2 januari 2014 2 Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Inhoudsopgave

Nadere informatie

Nota risicomanagement en weerstandsvermogen

Nota risicomanagement en weerstandsvermogen Vastgesteld door B&W op: 24 oktober 2016 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Doel en verantwoordelijkheidsverdeling 3 2 Risicomanagement(beleid) 5 2.1 Het begrip risico 5 2.2 Het begrip risicomanagement

Nadere informatie

Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Risicomanagement en Weerstandsvermogen Risicomanagement en Weerstandsvermogen Boxmeer, 28 september 2010 tbo . Inhoudsopgave Risicomanagement en weerstandsvermogen 1. Inleiding...3 1.1. Aanleiding... 3 1.2. Doelstelling en reikwijdte... 3 1.3.

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H)

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 2 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 2 1.2 Inhoud van de nota... 2 2 Regelgeving en

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 *** Onbekende risico s zijn een bedreiging, bekende risico s een management issue *** Samenvatting en besluit Risicomanagement is een groeiproces waarbij

Nadere informatie

22 april 2015 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE

22 april 2015 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE 22 april 2015 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE ONTWERPBEGROTING 2016 Inhoudsopgave Bladz. 1. Aanbieding begroting 2016 1 2. Beleidsbegroting 2016 3 2.1 Programma 2.2 Paragrafen 3. Financiële begroting

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen 2019 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 3 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 3 1.2 Inhoud van de nota... 3 2 Regelgeving en definities reserves

Nadere informatie

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO Risicomanagementbeleid 2015-2018 Gemeente Medemblik IO-14-18168 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Wat is Risicomanagement?... 4 1.1 Risico...4 1.2 Risicomanagement...4 1.3 Risicoprofiel...4 2. Doelstellingen

Nadere informatie

Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer

Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer 1. Inleiding In 2008 heeft Aniek Geerts, student Master of Business Administration met begeleiding vanuit de Rijksuniversiteit Groningen door de heer B.J.W.Pennink

Nadere informatie

Themaraad financiën 3 april

Themaraad financiën 3 april Themaraad financiën 3 april 2017 1 Aanleiding en doelstelling P&C-cyclus Robuust financieel beleid Begroting Financiële positie Risico s Afsluiting Agenda 2 Aanleiding en doelstelling Aanleiding Vanuit

Nadere informatie

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Aan de raad, Onderwerp: Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Voorstel: Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit 1 SAMENVATTING Tijdens de raadsinformatiebijeenkomst

Nadere informatie

4.2 Weerstandsvermogen

4.2 Weerstandsvermogen 4.2 Weerstandsvermogen 4.2.1 Inleiding Deze paragraaf handelt over de hoogte van de algemene reserve en andere weerstandscapaciteit waarover de gemeente Spijkenisse beschikt om calamiteiten en andere tegenvallers

Nadere informatie

Kadernota Risicomanagement provincie Groningen

Kadernota Risicomanagement provincie Groningen Kadernota Risicomanagement provincie Groningen Provincie Groningen December 2014 1. Inleiding Op basis van de Financiële Verordening Provincie Groningen dienen Gedeputeerden Staten (GS) ten minste eenmaal

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10

Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10 Nota Weerstandsvermogen 2013 Gemeente Olst-Wijhe Olst-Wijhe, maart 2013 doc. nr.: 13.014804 Nota Weerstandsvermogen 2013 - Gemeente Olst-Wijhe 1 van 10 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Hoofdstuk indeling 1.

Nadere informatie

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Wettelijk kader In het Waterschapsbesluit (2009) is vastgelegd wat de voorschriften zijn voor de paragraaf weerstandsvermogen in de meerjarenraming,

Nadere informatie

(Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement

(Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement (Proces)voorstel aanpak opstellen Nota Risicomanagement Aanleiding Het college heeft de opdracht een Nota Risicomanagement op te stellen. Hiertoe heeft de raad besloten bij de rapportage Financiële Strategie.

Nadere informatie

Volgens artikel 11 van het besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) bestaat het weerstandsvermogen uit de relatie tussen:

Volgens artikel 11 van het besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) bestaat het weerstandsvermogen uit de relatie tussen: Meent 94 Postbus 70012 info@rekenkamer.rotterdam.nl t 010 267 22 42 3000 KP Rotterdam www.rekenkamer.rotterdam.nl Gemeente Rotterdam Gemeenteraad d.t.k.v. de griffie Coolsingel 40 3011 AD ROTTERDAM ons

Nadere informatie

Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth

Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth Wie bewaakt mijn geld? Financiële controle en risicobeheersing binnen de gemeente Nuth De taak van de raad onder het dualisme Kaders stellen (WMO, Jeugdwet, handhaving) Budgetteren (begroting) Lokale wetgeving

Nadere informatie

Financiële begroting 2016

Financiële begroting 2016 Financiële begroting 2016 113 114 Voor een overzicht van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar het overzicht opgenomen onder Begroting van Baten en Lasten in het begin van deze begroting.

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Vastgesteld in de gemeenteraad 25 januari 2011 Nota weerstandsvermogen en risicomanagement Pagina 1 van 9 Weerstandsvermogen en risicomanagement 1. Inleiding.

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017 GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van de gemeente Nieuwkoop Nr. 115712 6 juli 2017 NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017 Gemeente Nieuwkoop Afdeling Bedrijfsvoering April 2017 1. Inleiding Wettelijke

Nadere informatie

Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing. Gemeente Uden

Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing. Gemeente Uden Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing Gemeente Uden Opgesteld door: Marieke Wagemakers Functie: Adviseur Planning & Control Afdeling: Middelen Cluster: Bedrijfsbureau - 1 - Inhoudsopgave 1.1 Samenvatting...

Nadere informatie

23 maart 2016 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE ONTWERPBEGROTING 2017

23 maart 2016 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE ONTWERPBEGROTING 2017 23 maart 2016 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE ONTWERPBEGROTING 2017 Inhoudsopgave Bladz. 1. Aanbieding begroting 2017 1 2. Beleidsbegroting 2017 3 2.1 Programma 2.2 Paragrafen 3. Financiële begroting

Nadere informatie

Beleidsnota weerstandsvermogen. en risicobeheersing

Beleidsnota weerstandsvermogen. en risicobeheersing Beleidsnota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2019-2022 Inhoud 1. Inleiding en samenvatting... 3 2. Kaders voor weerstandsvermogen en risicobeheersing... 4 3. Risico s en risicomanagement... 6 4.

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING Gemeente Nieuwkoop

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING Gemeente Nieuwkoop NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2017 Gemeente Nieuwkoop Afdeling Bedrijfsvoering April 2017 1 Inhoud 1. INLEIDING... 3 WETTELIJKE GRONDSLAG... 3 2. DEFINITIES... 4 ARTIKEL 2.1 BEGRIPSBEPALING...

Nadere informatie

Financiële positie. Beheersen

Financiële positie. Beheersen Beheersen Inleiding Doel avond Context 2 Donderdag, 23 december, 2009 Hier de titel van de presentatie Programma 1. Toelichting op de financiële positie 2. Financiële achtergronden 3. Hoe te beheersen?

Nadere informatie

Weerstandsvermogen. Begroting Actueel weerstandsvermogen op concernniveau

Weerstandsvermogen. Begroting Actueel weerstandsvermogen op concernniveau Weerstandsvermogen Begroting 2017 De uitvoering van provinciale activiteiten brengt risico's met zich mee. Een actief risicomanagementbeleid helpt bij het beheersen van deze risico's. Uw Staten stellen

Nadere informatie

11. Paragrafen. Paragrafen

11. Paragrafen. Paragrafen 11. Paragrafen De programmabegroting bevat de volgende paragrafen: 1. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 2. Onderhoud kapitaalgoederen 3. Bedrijfsvoering 4. Verbonden partijen 5. Financiering Evenals

Nadere informatie

Risicomanagement en weerstandsvermogen. 1. Inleiding

Risicomanagement en weerstandsvermogen. 1. Inleiding Risicomanagement en weerstandsvermogen 1. Inleiding Met deze nota wordt het beleid op gebied van risicomanagement en de spelregels voor de uitvoering vastgelegd, in het bijzonder waar het financiële risico

Nadere informatie

Nota weerstandsvermogen. gemeente Leeuwarderadeel

Nota weerstandsvermogen. gemeente Leeuwarderadeel Nota weerstandsvermogen gemeente Leeuwarderadeel Inhoudsopgave Inleiding...3 Wet- en regelgeving en huidig beleid...4 2.1 Besluit begroting en Verantwoording...4 2.2 Financiële verordening gemeente Leeuwarderadeel...4

Nadere informatie

Aan de raad van de gemeente Lingewaard

Aan de raad van de gemeente Lingewaard 6 Aan de raad van de gemeente Lingewaard *14RDS00194* 14RDS00194 Onderwerp Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen 2014-2017 1 Samenvatting In deze nieuwe Nota Risicomanagement & Weerstandsvermogen

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen 2013 Financial control 17 december 2012 Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Pagina 2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting... 5 2 Aanleiding... 6 3 Inleiding...

Nadere informatie

KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland

KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland KADERNOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Provincie Noord-Holland Leeswijzer De Kadernota Weerstandsvermogen is op het gebied van risicomanagement een vervolg op de verordening financieel beheer

Nadere informatie

II. De Nota risicomanagement Delfland vast te stellen met onder meer de volgende bepalingen:

II. De Nota risicomanagement Delfland vast te stellen met onder meer de volgende bepalingen: agendapunt B.05 1046082 Aan Verenigde Vergadering ONTWERP NOTA RISICOMANAGEMENT DELFLAND Gevraagd besluit Verenigde Vergadering 05-06-2014 I. De Nota risico's en weerstandsvermogen Delfland, vastgesteld

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT Beek, november 2011 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Wettelijke kaders en doelstellingen 4 2.1 Wettelijke kaders 4 2.2 Doelstellingen 5 3 Risicomanagement 6 3.1

Nadere informatie

Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie

Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie Reactie college op onderzoek Jaarstukken 2017 Rekenkamercommissie 30 mei 2018 Concerncontrol Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aanbevelingen RKC 3 2 1. Inleiding De Rekenkamercommissie (RKC) heeft naar aanleiding

Nadere informatie

Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie

Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie Zundertse Regelgeving Wetstechnische informatie Rubriek: Financiën en economie Naam regeling: Nota risicomanagementbeleid 2015 Citeertitel: Nota risicomanagementbeleid 2015 Wettelijke grondslag Vastgesteld

Nadere informatie

Nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2011

Nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2011 Nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2011 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING... 3 Aanleiding... 3 Doelstelling... 3 Evaluatie... 3 Leeswijzer... 3 2. ALGEMEEN en EVALUATIE... 4 2.1 Algemeen... 4 2.2 Evaluatie

Nadere informatie

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN

Berenschot. Evaluatie wet VTH. Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN Berenschot Evaluatie wet VTH Op weg naar een volwassen stelsel BIJLAGE 3 ANALYSE FINANCIËLE RATIO S OMGEVINGSDIENSTEN 22 mei 2017 Bijlage 3. Analyse financiële ratio s omgevingsdiensten Inleiding In deze

Nadere informatie

ALGEMENE VERGADERING. Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. Samenvatting

ALGEMENE VERGADERING. Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. Samenvatting VERGA DERDAT UM SE CTO R/A FDEL ING 25 augustus 2009 SMO/Financiën ST UKDATUM NAAM ST ELLER 10 juni 2009 mw. S. Ploeger ALGEMENE VERGADERING AGENDAPUNT Voorstel Instemmen met de nota Risicobeleid. ONDERWERP

Nadere informatie

Uitgangspunten stresstest

Uitgangspunten stresstest Uitgangspunten stresstest Hoofdzakelijk op basis van openbare bronnen: Begroting Jaarrekening CBS-statistieken Atlas van de lokale lasten Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden

Nadere informatie

Kaders Financieel gezond Brummen

Kaders Financieel gezond Brummen Kaders Financieel gezond Brummen 1. Inleiding Naar aanleiding van de vaststelling van de Programmabegroting 2019-2022 en de aanbevelingen die de provincie heeft gedaan in haar besluit financieel toezicht

Nadere informatie

Raadsinformatiebrief Nr. :

Raadsinformatiebrief Nr. : Raadsinformatiebrief Nr. : Onderwerp: Risicomanagement Reg.nr. : 12.0693 B&W verg. : 19 juni 2012 : 1) Status In het licht van de actieve informatieplicht informeren wij U over de stand van zaken met betrekking

Nadere informatie

Rapportage weerstandsvermogen. Gemeente Koggenland

Rapportage weerstandsvermogen. Gemeente Koggenland Rapportage weerstandsvermogen Gemeente Koggenland Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement Enschede, januari 2013 2013 Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement bv. Dit rapport is uitsluitend

Nadere informatie

Accountantscontrole 2013

Accountantscontrole 2013 Accountantscontrole 2013 Commissie Samen Leven gemeente Ridderkerk 26 juni 2014 Rein-Aart van Vugt Hennie de Winter 1 Controleproces Communicatie met de Raad in alle fasen Opdrachtbevestiging en controleplan

Nadere informatie

25 april 2012 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE

25 april 2012 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE 25 april 2012 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE BEGROTING 2013 Inhoudsopgave Bladz. 1. Aanbieding begroting 2013 1 2. Beleidsbegroting 2013 3 2.1 Programma 2.2 Paragrafen 3. Financiële begroting 2013

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen

Nota Reserves en Voorzieningen Nota Reserves en Voorzieningen 1 2 Inhoud 1 Visie en wettelijke kaders 5 1.1 1.2 Visie Wettelijke kaders 2 Reserves 7 2.1 Soorten reserves 8 2.1.1 Algemene reserves 2.2 2.3 2.4 3 Voorzieningen 11 3.1 3.2

Nadere informatie

Grip op Financiën. 13 januari 2015 Sector Control

Grip op Financiën. 13 januari 2015 Sector Control Grip op Financiën 13 januari 2015 Sector Control Opbouw presentatie Inzicht in ontwikkeling leningenportefeuille en rente Normenkader van de gemeente Eindhoven Beheersmaatregelen Huidige leningenportefeuille

Nadere informatie

16 april 2014 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE

16 april 2014 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE 16 april 2014 OPENBAAR LICHAAM CREMATORIA TWENTE CONCEPT-BEGROTING 2015 Inhoudsopgave Bladz. 1. Aanbieding begroting 2015 1 2. Beleidsbegroting 2015 3 2.1 Programma 2.2 Paragrafen 3. Financiële begroting

Nadere informatie

ADVIES STUKKEN GEMEENSCHAPPELIJKE REGELINGEN JAARSTUKKEN 2010 GGD

ADVIES STUKKEN GEMEENSCHAPPELIJKE REGELINGEN JAARSTUKKEN 2010 GGD ADVIES STUKKEN GEMEENSCHAPPELIJKE REGELINGEN JAARSTUKKEN 2010 GGD Algemeen: Uit bijgevoegde checklist blijkt dat de jaarrekening 2010 GGD, op een detail na, voldoet aan het BBV. Het saldo van baten en

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten

Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Eijsden-Margraten. Nr. 180003 20 december 2016 Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten 1 Inleiding De nota reserves en voorzieningen dient conform

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Risico s Economisch Politiek Juridisch Milieu Financieel Weerstandscapaciteit Reserves Bezuinigingen Onbenutte belastingcapaciteit Weerstandsvermogen Datum:

Nadere informatie

B en W - advies. 3. Polinder Financien en Personeel A.J. Klein 22 oktober 2009. nr. nr. / " Openbaar

B en W - advies. 3. Polinder Financien en Personeel A.J. Klein 22 oktober 2009. nr. nr. /  Openbaar B en W - advies Portefeuillehouder Afdeling Advies van Datum advies Bestandsnaam Advies O.R. In overleg met afdeling(en) Actief informeren raad Actief informeren wijkcontactambtenaar Advies: Aangehouden

Nadere informatie

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd Raadsvoorstel Aan : Raad van Geertruidenberg Raadsvergadering : 28 januari 2016 Agendanummer : 08 Datum collegebesluit : 8 december 2015 Onderwerp : Beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen 0.

Nadere informatie

Hoe financieel gezond is uw gemeente?

Hoe financieel gezond is uw gemeente? Hoe financieel gezond is uw gemeente? drs. R.M.J.(Rein-Aart) van Vugt RA A.(Arie)Elsenaar RE RA 1 Hoe financieel gezond is uw gemeente? In dit artikel geven de auteurs op hoofdlijnen aan welke indicatoren

Nadere informatie

BEGROTING BIEO (begroting in één oogopslag)

BEGROTING BIEO (begroting in één oogopslag) BEGROTING 2015 BIEO (begroting in één oogopslag) INLEIDING Voor u ligt de begroting in één oogopslag (BIEO) 2015 van de gemeente Wierden. Naast het begrotingsjaar 2015 wordt er aandacht geschonken aan

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN. Gemeente Nieuwkoop

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN. Gemeente Nieuwkoop NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN Gemeente Nieuwkoop Afdeling Bedrijfsvoering April 2017 1 Inhoud 1. BEGRIPPEN EN KADERS... 4 ARTIKEL 1.1 RESERVES... 4 ARTIKEL 1.2 VOORZIENINGEN... 4 ARTIKEL 1.3 RENTE...

Nadere informatie

Nota Reserves en. Voorzieningen. Gemeente Ferwerderadiel

Nota Reserves en. Voorzieningen. Gemeente Ferwerderadiel Nota Reserves en Voorzieningen 2004 Gemeente Ferwerderadiel Inhoudsopgave Blz. 0. Inleiding 1. Doelstelling van deze nota 2. Functies reserves en voorzieningen. Onderscheid reserves en voorzieningen 4.

Nadere informatie

Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen

Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen Beleid risicomanagement en weerstandsvermogen Gemeente Dalfsen 1 van 19 Inhoud 1 Inleiding risicomanagement en weerstandsvermogen 3 1.1 Doelstellingen risicomanagement 3 1.2 Besluit Begroting en Verantwoording

Nadere informatie

B&W Informatieavond 11 oktober Gericht investeren in de toekomst

B&W Informatieavond 11 oktober Gericht investeren in de toekomst B&W Informatieavond 11 oktober 2017 Gericht investeren in de toekomst Programma B&W infoavond Opening Toelichting Grondexploitatie & Vastgoedexploitatie 2017 Toelichting Begroting 2018 Slotwoord Einde

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015

Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015 GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Groesbeek. Nr. 88648 25 september 2015 Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Groesbeek 2015 De raad van de gemeente Gemeente Groesbeek; gelezen het voorstel

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1. Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement

RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1. Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement RAADSVOORSTEL Agendanummer 9.1 Raadsvergadering van 2 oktober 2008 Onderwerp: Voortgang uitvoering plan van aanpak voor de realisatie van risicomanagement Verantwoordelijke portefeuillehouder: M.G. de

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2015-2018

Nota reserves en voorzieningen 2015-2018 Nota reserves en voorzieningen 2015-2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleidslijnen reserves en voorzieningen... 4 2.1 Definities en regelgeving... 4 2.2 Toerekening van rente... 5 3. Huidige standen

Nadere informatie

Telefoonnummer Onderwerp: Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2015 Gemeente Harlingen

Telefoonnummer Onderwerp: Nota weerstandsvermogen en risicobeheersing 2015 Gemeente Harlingen Voorstel aan de gemeenteraad van Harlingen *GR15.00077* GR15.00077 Behandeld in Gezamenlijke commissie Mens & Bestuur en Omgeving Datum Commissie 17 juni 2015 Agendanummer 9 Datum Raad 1 juli 2015 Agendanummer

Nadere informatie

NB beide formulieren invullen (2 tabbladen)

NB beide formulieren invullen (2 tabbladen) Behandelend ambtenaar gemeente Begroting 2015 is Meerjarenbegroting 2016-2018 is Datum vaststelling begroting 2015 Datum ontvangst begroting 2015 Maatstaven Aantal inwoners per 1-1-2015 Aantal woonruimten

Nadere informatie

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Normenkader, toets van de begroting aan de formele eisen Inhoudsopgave 1 Normenkader 2 1.1 Besluit Begroting en Verantwoording 2 1.2 Verordening

Nadere informatie

Stafdienst Bedrijfsvoering Afdeling Concernfinanciën 31 augustus 2005. Kadernota weerstandsvermogen

Stafdienst Bedrijfsvoering Afdeling Concernfinanciën 31 augustus 2005. Kadernota weerstandsvermogen Stafdienst Bedrijfsvoering Afdeling Concernfinanciën 31 augustus 2005 Kadernota weerstandsvermogen INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 1 2 DEFINITIES VOOR WEERESTANDSCAPACITEIT EN RISICO S... 2 2.1 Weerstandscapaciteit...

Nadere informatie

Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen

Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen Risicomanagement, voorzieningen en weerstandsvermogen auteur Bas Bours/Suzan v Wezel datum december 2014 afdeling Fpl & C versie 0.4 status definitief bestandsnaam Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Risicomanagement

Nadere informatie

Stresstest Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht

Stresstest Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Stresstest Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Financiële positie Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk Sluitende begroting Weerstandsvermogen Risico s Weerstandscapaciteit AO/IC Verzekeren

Nadere informatie

Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing De wereld om ons heen verandert snel. Dat betekent dat er altijd ontwikkelingen zijn waar geen rekening mee is gehouden. Deze ontwikkelingen kunnen de gemeente

Nadere informatie

BIEO Begroting in één oogopslag

BIEO Begroting in één oogopslag BIEO 2016 Begroting in één oogopslag INLEIDING Voor u ligt de begroting in één oogopslag (BIEO) 2016 van de gemeente Wierden. Naast het begrotingsjaar 2016 wordt er aandacht geschonken aan de ontwikkeling

Nadere informatie

Handreiking Weerstandsvermogen voor Raadsleden

Handreiking Weerstandsvermogen voor Raadsleden Handreiking Weerstandsvermogen voor Raadsleden Handreiking Weerstandsvermogen voor Raadsleden Weerstandsvermogen te complex voor gemeenteraadsleden 1 en dus vooral voor het college? Neen, de gemeenteraad

Nadere informatie

ONDERWERP Omvang weerstandsvermogen VOORSTEL

ONDERWERP Omvang weerstandsvermogen VOORSTEL VOORSTEL AB CATEGORIE: Bespreekstuk DATUM VERGADERING : 27 november 2018 DATUM BEHANDELING DB : 30 oktober 2018 PORTEFEUILLEHOUDER : K.H. Odink REGISTRATIENUMMER : Z/18/022117-97391 OPSTELLER : Paul van

Nadere informatie

BIEO Begroting in één oogopslag

BIEO Begroting in één oogopslag BIEO 2017 Begroting in één oogopslag INLEIDING Voor u ligt de begroting in één oogopslag (BIEO) 2017 van de gemeente Wierden. Naast het begrotingsjaar 2017 wordt er aandacht geschonken aan de ontwikkeling

Nadere informatie

NOTA RENTEBELEID GEMEENTE BERGEN OP ZOOM

NOTA RENTEBELEID GEMEENTE BERGEN OP ZOOM l lllllll llll lllll llll llllll 111111111111111111111111111111111 815-023068 NOTA RENTEBELEID 2015 GEMEENTE BERGEN OP ZOOM Bergen op Zoom, oktober 2015 1. INLEIDING.""""""""""""""""""""""""""""""""""

Nadere informatie

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT GEMEENTE EERSEL

NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT GEMEENTE EERSEL NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOMANAGEMENT GEMEENTE EERSEL 1. INLEIDING Voor u ligt de nota weerstandsvermogen en risicomanagement gemeente Eersel. Deze nota vloeit voort uit de Financiële verordening

Nadere informatie

Het financieel beleid van onderwijsinstellingen

Het financieel beleid van onderwijsinstellingen Een vermogen om lief te hebben Symposium financieel beleid primair onderwijs, 11 juni 2010 Het financieel beleid van onderwijsinstellingen Henk Don Vz. Cie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen Outline

Nadere informatie

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland

Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland Nota Weerstandsvermogen en Risicomanagement Omgevingsdienst West- Holland 1 Inhoud Management Samenvatting... 3 Hoofdstuk 1 Inleiding... 4 Hoofdstuk 2 Weerstandsvermogen... 5 Hoofdstuk 3 Begrippenkader...

Nadere informatie

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Datum: 18 mei 2012 Afdeling: Bestuur, team ontwikkeling Afdelingshoofd:

Nadere informatie

RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN IN SAMENWERKINGSVERBANDEN PASSEND ONDERWIJS (HERZIEN)

RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN IN SAMENWERKINGSVERBANDEN PASSEND ONDERWIJS (HERZIEN) RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN IN SAMENWERKINGSVERBANDEN PASSEND ONDERWIJS (HERZIEN) Versie 1.0 februari 2017 Bé Keizer en Rick de Wit in opdracht van PO-Raad en Steunpunt Passend Onderwijs VO

Nadere informatie

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018 Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING 2018 November 2017 1 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Doelstelling en reikwijdte nota... 3 1.3 Definities

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert

Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert Intern document 2014/10084 behorende bij B&W nota 2014/10024 Colofon Uitgave Mei 2014 Gemeente Zundert Markt 1 4881 CN Zundert Postbus 10.001 4880 CA

Nadere informatie

Zienswijze programmabegroting 2013 en jaarstukken 2011 van GGD Hollands Noorden.

Zienswijze programmabegroting 2013 en jaarstukken 2011 van GGD Hollands Noorden. Zienswijze programmabegroting 2013 en jaarstukken 2011 van GGD Hollands Noorden. Algemeen Op 18 april 2012 zijn de programmabegroting 2013 en de jaarstukken 2011 ontvangen van GGD Hollands Noorden (GGD).

Nadere informatie

De raad van de gemeente Tholen. Tholen, 31 mei Onderwerp: Jaarstukken gemeente Tholen Geachte raad,

De raad van de gemeente Tholen. Tholen, 31 mei Onderwerp: Jaarstukken gemeente Tholen Geachte raad, No.: Portefeuillehouder: Wethouder Hoek Afdeling: Middelen Behandelaar: A. Moerland De raad van de gemeente Tholen Tholen, 31 mei 2015 Onderwerp: Jaarstukken gemeente Tholen 2015 Geachte raad, Algemeen

Nadere informatie

NOTA RISICOMANAGEMENT

NOTA RISICOMANAGEMENT NOTA RISICOMANAGEMENT 2013-2016 Gemeente Nijkerk Januari 2013 212045 Inhoudsopgave Bestuurlijke samenvatting... 3 INLEIDING... 6 HOOFDSTUK I Begrippen... 8 HOOFDSTUK II Risicomanagement... 13 HOOFDSTUK

Nadere informatie

VOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR

VOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR VOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR Vergadering : 15 maart 2016 Agendapunt : 4. Onderwerp : Mandaatbesluit herfinanciering leningen 2017 t/m 2023 Aandachtsveldhouder B.J. Bussink Informatie bij : H.W.C.

Nadere informatie

Risicomanagement in SWV PO en VO. Bé Keizer (expert passend onderwijs) Rick de Wit (Infinite Financieel)

Risicomanagement in SWV PO en VO. Bé Keizer (expert passend onderwijs) Rick de Wit (Infinite Financieel) Risicomanagement in SWV PO en VO Bé Keizer (expert passend onderwijs) Rick de Wit (Infinite Financieel) Aanleiding Kwaliteit Jaarverslagen 2014 o.a. Risicoparagraaf Financiële resultaten 2014 en 2015 -

Nadere informatie

Definitie: Eigen vermogen gedeeld door het vreemde vermogen.

Definitie: Eigen vermogen gedeeld door het vreemde vermogen. Definitie: Eigen vermogen gedeeld door het vreemde vermogen. Jaar kengetal Gemiddelde sector Indicator risicoanalyse inspectie 2016 73,6% 1 Don: ondergrens 3 2015 75% Don: ondergrens 3

Nadere informatie

Startnotitie Weerstandsvermogen en Risicobeheersing

Startnotitie Weerstandsvermogen en Risicobeheersing GEMEENTE BUREN Startnotitie Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 20-12-2016 Inhoud 1 Startnotitie Nota Weerstandsvermogen en risicobeheersing... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Inleiding taakverdeling tussen

Nadere informatie

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN

Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Gemeente Krimpen aan den IJssel NOTA RISICOMANAGEMENT EN WEERSTANDSVERMOGEN Oktober 2012 1 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Doelstelling en reikwijdte nota... 3 1.3 Definities en

Nadere informatie

Nieuw begrotingsresultaat

Nieuw begrotingsresultaat Portefeuille: A. van Amerongen Dronten, 22 september 2015 Financiële ontwikkeling begroting 2016-2019 Aan de gemeenteraad VOORSTEL Wij stellen u voor: Deze toelichting op de financiële resultaten vast

Nadere informatie

Financiële verordening RUD Zuid-Limburg

Financiële verordening RUD Zuid-Limburg Financiële verordening RUD Zuid-Limburg 1 Inhoud Hoofdstuk 1 Algemene bepalingen... 3 Artikel 1 Begrippenkader... 3 Hoofdstuk 2 Begroting en verantwoording... 4 Artikel 2 Opstellen begroting en verantwoording...

Nadere informatie