Reader Training Agressiehantering 2017 Train Inn
Inhoudsopgave: Pagina: 1. Informatie Training Agressiehantering... 3 2. Visie uitgangspunten/onderwerpen training... 5 3. Wat is agressie? Definities van agressie... 6 4. Waar komt agressie vandaan? Het Attributie Model... 7 5. Hoe ga je met agressie om? Win-Win schema (ombuigen)... 9 6. Interventies om agressie om te buigen... 10 7. Confronteren/de-escaleren... 11 8. Wanneer fysiek inperken en hoe?... 13 9. Opvang en nazorg; en het afronden van een conflict... 14 2017 Train Inn Boudewijn Schut Annie Boshof 16 1087 LP Amsterdam www.traininn.nl info@traininn.nl (06) 427 727 70 Reader Training Agressiehantering 2
1. Informatie Training Agressiehantering Welkom deelnemers! Deze reader bevat alle theorie die aan bod komt in de training Agressiehantering. Je kunt deze reader gebruiken als voorbereiding en/of als naslagwerk bij de te volgen training. Doel van de training: Tijdens de training leer je je grenzen kennen (wat verstaan we onder agressie, waar liggen je grenzen, wat zijn de normen en waarden in het team?), agressie herkennen, te analyseren waar het vandaan komt en hoe we ermee om kunnen gaan. Centraal staat de communicatie en het contact met het kind. Hoe kunnen we agressie (weerstand) tijdig herkennen en ombuigen en escalatie voorkomen? Bewustwording en inzicht in eigen handelen en attitude staan hierbij centraal. Naast het vergroten van het zelfvertrouwen, is het doel van de training de deelnemer meer tools (zowel theorie als fysieke teamtechnieken) aan te reiken hoe om te gaan met agressie op de werkvloer. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat als een professional meer zelfvertrouwen heeft en goed getraind is in het omgaan met (hanteren van) agressie, er minder strijd en conflicten zijn op de werkvloer. Je zult beter zijn voorbereid zijn om agressie op de werkvloer te hanteren. Voor de praktijk kan dit betekenen: Vergroting veiligheid en veiligheidsgevoel onder de medewerkers Het verminderen van agressie en geweldsincidenten op de werkvloer Afname van het aantal separaties en fysieke inperkingen van kinderen Minder stress/ziekte/verzuim onder de medewerkers Verbetering werkrelatie/onderwijsklimaat tussen leerkracht en leerling met als gevolg verhoging (school)prestaties Voor wie is de training: De training is bedoeld voor medewerkers die persoonlijk en direct contact hebben met de leerlingen en ouders, maar ook voor andere disciplines binnen het team (management, etc.). Naast het individuele leerproces en bewustwording van iedere deelnemer, wordt er gedurende de training ook veel aandacht besteed aan samenwerking, afstemming en ondersteuning tussen collega s onderling. Reader Training Agressiehantering 3
Vorm training: De dagelijkse praktijk van de deelnemers vormt het uitgangspunt van de training. De inhoud van de training wordt gekoppeld aan de inbreng van de deelnemers. De nadruk in de training ligt op ervaringsleren ; je kunt je eigen ervaringen en kennis inbrengen en zal middels het ervaren meer inzicht krijgen in je eigen handelen en eigen rol in de interactie met het kind. Het programma heeft afwisselend een theoretisch (verdiepend) en praktisch (fysiek) karakter. Aanbod: - Basistraining Agressiehantering (op maat) - Opfris/Verdiepingstraining (aantal keer per jaar afhankelijk van de vraag) Train Inn komt na een inventarisatie op locatie bij de desbetreffende school met een trainingsaanbod op maat. De training wordt aangepast aan de behoefte van de school. Elke school heeft namelijk zijn eigen visie, cultuur en doelgroep. Reader Training Agressiehantering 4
2. Visie en uitgangspunten/onderwerpen training Visie: - Agressie als gegeven dat plaatsvindt in de interactie; er is niet één schuldige of oorzaak, maar er is sprake van een wederzijdse wisselwerking waarbij beide partijen elkaar beïnvloeden en rol hebben in het verloop van het conflict (gaat hierbij om bewustwording van eigen rol/aandeel en verwachtingen helder krijgen). - Agressie als boodschap in de relatie; de ander wil ons iets zeggen (het gaat hierbij om je open te stellen voor de boodschap van de ander, het gevoel achter het gedrag achterhalen, de ander willen begrijpen). - Zorgaspect is het uitgangspunt; veiligheid staat voorop maar zo min mogelijk de werkrelatie beschadigen. - Fysiek ingrijpen niet als doel, maar als middel om contact te herstellen en communicatie weer op gang te brengen (doel is weer tot communicatie te komen en weer afspraken te kunnen maken). Uitgangspunten/onderwerpen training: Begripsbepaling. Wat is agressie en hoe herkennen we het? Heeft te maken met waarden en normen > gaat over grenzen, waar liggen de grenzen? (Is er beleid en een protocol vanuit de organisatie?) Impliciete regels en verwachtingen uitspreken naar elkaar en samen onderzoeken en afspreken wat we onder agressie verstaan. Hoe verklaren we agressie en waar komt het vandaan (het willen begrijpen)? Introductie van het attributie model. Oplossingsvaardigheden en agressiehantering technieken. Hoe gaan we met agressie om en hoe kunnen we escalatie voorkomen ( ombuigen )? Teamtechnieken. Wanneer fysiek ingrijpen en hoe? Fysiek ingrijpen als uiterste middel, waarbij zoveel mogelijk uit de strijd, pijn en weerstand blijven. Doel is, naast herstellen veiligheid, weer tot contact/communicatie te komen en opnieuw afspraken te maken. Reader Training Agressiehantering 5
3. Wat is agressie? Definities van agressie Agressie is een moeilijk te beschrijven begrip. Er zijn heel veel verschillen definities van agressie. Agressie komt van het Latijnse woord ad gredere : ernaar toegaan. Het heeft te maken met de impuls om naar de ander (het andere) toe te gaan. Hoe men agressie ervaart (en beoordeelt) is o.a. afhankelijk van de persoon, relatie, de interactie, en de context. Wat voor de een agressie is dat voor de ander (nog) niet. In sommige gevallen wordt agressie betiteld als levensenergie, die zowel positief als negatief aangewend en gebruikt kan worden, waarbij de positieve kant wordt gezien als kracht en energie en de negatieve kant als geweld wordt betiteld. In het algemeen en in de meeste definities wordt agressie gezien als negatief, grensoverschrijdend gedrag. Het gaat daarbij om het toebrengen van schade aan een persoon of materiaal. Ondanks dat we dus kunnen vaststellen dat het moeilijk is een sluitende definitie te vinden voor wat agressie is, zullen we als instelling, en zeker als team, samen moeten kijken en moeten afspreken wat we onder agressie verstaan; waar de grenzen liggen en wat de waarden en normen zijn. Als dit helder is binnen een team zal dit ook duidelijkheid verschaffen naar de kinderen (ouders) wat betreft de verwachtingen en regels/afspraken en zullen er minder normschendingen en zal er ook minder agressie zijn op de werkvloer. Om agressie concreet waarneembaar en meetbaar te maken zien we dat agressie vrijwel altijd als gedrag wordt betiteld. Verschillende niveaus kunnen we hierin onderscheiden: assertief agitatie agressie geweld razernij Het is belangrijk dat we agressie leren herkennen en de verschillende stadia leren onderscheiden. Door hier inzicht in te krijgen zullen we de juiste interventie op het goede moment kunnen inzetten. Agressie en geweld staan bijna nooit op zichzelf. De bron is te vinden in een negatieve uiting van een emotie, zoals: woede, boosheid, angst, schuldgevoelens, frustratie, machteloosheid, jaloezie, etc. In praktijk zien we vaak dat er alleen maar aandacht is voor het gedrag van het kind. Door ook oog te hebben voor het gevoel achter gedrag en dit ook te benoemen naar het kind toe zullen we beter in staat zijn het gedrag te begeleiden (agressie is namelijk een boodschap en door het gevoel achter gedrag te achterhalen zullen we beter in staan het kind te begrijpen). Reader Training Agressiehantering 6
4. Waar komt agressie vandaan? Het Attributie Model Het Attributie Model onderscheidt zich van de basisverklaringsmodellen doordat het niet alleen kijkt naar de rol van de agressor maar kijkt naar de interactie tussen mensen. Benaderen de basismodellen agressie als een eenzijdig, individueel probleem, bij het attributie model zegt men: er is bij agressie sprake van een wederkerig proces waarbij beide partijen elkaar beïnvloeden en beiden dus een rol hebben in het verloop van het conflict. De attributietheorie gaat uit van een subjectieve en relatieve benadering van agressie. Er is expliciet aandacht voor de dynamische en communicatieve aspecten van de interactie tussen mensen of partijen. Agressie is dan het best te omschrijven als resultante van de interactie tussen twee of meer personen. Het is om deze reden dat wij ook waarde hechten aan deze visie voor het onderwijs en in de omgang met leerlingen en ouders. Interactie (en daarmee communicatie) wordt als belangrijk instrument gehanteerd; want we zeggen namelijk: agressie ontstaat in de relatie, ontwikkelt zich in de relatie en dient opgelost te worden in de relatie. Van belang hierbij zijn twee factoren: Helder krijgen van de wederzijdse rolverwachtingen en attributies: wat zijn de verwachtingen van beide partijen en attributies (= waarde of betekenis die je toekent aan het gedrag van de ander); het gaat hierbij om het kunnen inleven in wat de ander denkt en voelt en de verwachtingen en gewenst gedrag kenbaar maken aan het kind Helder krijgen van je eigen rol in het conflict, de interactie: het gaat hierbij niet om de schuldvraag maar om het vergroten van inzicht en bewustwording van eigen rol en handelen; hoe kan je je beter openstellen voor de boodschap van de ander en wat kan je een volgende keer anders doen om escalatie te voorkomen (wat heeft het kind nodig?) Als we kijken naar een conflict volgens het attributie model zien we het volgende proces: Normschending Verontwaardiging Attributie Communicatie Conflict of Oplossing Reader Training Agressiehantering 7
Bij de eerste stap gaat het om een normschending; er wordt over een grens gegaan (hoe onduidelijker de grenzen/afspraken, waarden en normen en verwachtingen hoe meer normschendingen!). Het gaat hierbij om waarneming. Na de normschending volgt een onmiddellijke reactie van verassing of verontwaardiging (gevoel). Vervolgens volgt de attributie: waarde of betekenis die je toekent aan het gedrag van de ander, het labelen, interpreteren van het gedrag van de ander. Jij hebt je attributie (gedachten) maar ook de ander heeft zijn attributie. Je attributie wordt gevormd door veel factoren: opvoeding, etnische achtergrond, geslacht, eerdere ervaringen, stemming en nog veel meer. Op basis hiervan kan dan wel of niet communicatie plaatsvinden (uitwisseling van gedachten, gevoelens, wensen en verwachtingen). Daarbij zal het gaan om verklaringen, rechtvaardigingen of excuses. De inhoud en het verloop van deze uitwisseling of discussie zal bepalen welke kant het opgaat: oplossing of conflict (mogelijk agressie). In de praktijk zien we vaak een circulair proces: normschending volgt op normschending, men verzandt al snel in een negatieve spiraal en het conflict escaleert. Belangrijk is er uit kunnen stappen, de negatieve cirkel te doorbreken en agressie om te buigen. Het model laat zien dat het resultaat (wel of geen conflict of agressie) dus van beide partijen afhankelijk is. Beiden partijen spelen rol in het verloop van de situatie. In deze opvatting worden beide partijen/actoren in de interactie ook niet meer gezien als dader en slachtoffer en wordt de dader-slachtoffer dichotomie verworpen. Beide partijen zijn in die zin zowel dader als slachtoffer en kunnen beide rollen afwisselend als zodanig ervaren. Vanuit deze visie lijkt het zinvol dat beide partijen hun eigen rol en bijdrage in de interactie inzien en bekijken wat ervoor, tijdens en na het agressie-incident heeft plaatsgevonden en hoe het een en ander in de toekomst voorkomen kan worden. Reader Training Agressiehantering 8
5. Hoe ga je met agressie om? Win-win schema (ombuigen) Als we kijken naar manieren van reageren op agressief gedrag en handelen in conflictsituaties, kunnen we stellen dat er drie primaire reacties zijn: 1. Vechten (forceren, strijden) 2. Vluchten (toegeven, toedekken) 3. Vermijden (bevriezen, niks doen) Deze drie primaire reacties zien we ook in de natuur bij dieren terug; een dier zal afhankelijk van zijn tegenstander één van de drie reacties laten zien. Als we kijken naar het werkveld en naar de interactie tussen mensen, kunnen we stellen dat de manier van reageren afhankelijk is van: - iemands persoonlijkheid - wie je tegen over je hebt - de situatie - het doel In bedreigende situaties zal men bijvoorbeeld eerder geneigd zijn te vluchten dan in situaties waar het minder bedreigend is en je doel erg belangrijk is. Verder zien we dat je karakter een rol speelt; de ene persoon heeft de neiging sneller te gaan strijden dan de ander en ook wie je tegenover je hebt speelt een rol. Echter bij zowel vechten, vluchten als bevriezen zal er altijd een win-verlies situatie ontstaan. Deze strategie (vechten/vluchten) heeft alleen zin als er geen alternatief voorhanden is en men er zeker van is te winnen en de nadelen van een verstoorde werkrelatie accepteert. Eigenlijk zouden we moeten streven naar een win-winsituatie waarbij alle betrokken partijen een stukje winst boeken, er beter van worden en geen gezichtsverlies lijden. De houding en het handelen van de leerkracht zou hierbij vooral gericht moeten zijn op het samen zoeken naar een oplossing die voor beide partijen winst oplevert. Dit vereist een sociaal-integratieve stijl van samenwerken met de ander (het kind); het gaat hierbij om een stijl van omgaan met elkaar waar beide partijen erop vooruitgaan en waarbij zowel het kind als de leerkracht serieus wordt genomen. Het kind wordt ondersteund in zijn of haar bestaan en eigen ontplooiing als autonoom persoon in deze wereld. Om op de win-win-lijn uit te komen en samen te werken aan hetzelfde doel is een aantal punten van belang en kunnen een aantal acties/interventies worden ingezet: voorspelbaar zijn, verwachtingen duidelijk, contact maken, communicatie en open overleg, keuzes geven, inleven, samen naar oplossing zoeken/onderhandelen, het positieve benoemen en bekrachtigen, leerdoelen en beloningsprogramma s inzetten om constructief aan langer termijn doel te werken. Reader Training Agressiehantering 9
6. Interventies om agressie om te buigen Confronteren en de-escaleren: - Beide zijn belangrijke interventies om agressie om te buigen. - Welke interventie men kiest is afhankelijk van waar men in de spanningsboog zit. - Confronteren en de-escaleren doe je nooit tegelijk; beide interventies beogen een ander doel. - Bij grensoverschrijdend gedrag gaat men confronteren, maar loopt de spanning snel op dan confronteren overslaan en meteen de-escaleren. - Later, als de spanning is gezakt, alsnog confronteren en conflict uitpraten en afronden. Op handelingsniveau zien we vaak de volgende stappen: 1. Regels en duidelijkheid (de basis) 2. Positief bekrachtigen/complimenteren (bij gewenst gedrag) 3. Benoemen en grenzen stellen: confronteren (bij grensoverschrijdend gedrag) 4. De-escaleren (bij verhoogde spanning) 5. Team ingrijpen (bij escalatie) Samengevat: wat we willen is een duidelijke basis van regels en afspraken. Hiernaast moeten de verwachtingen naar het kind toe helder zijn: wat verwachten we van de ander en wat is het gewenste gedrag? Laat het kind agressief gedrag (weerstand) zien dan gaat het erom om zo tijdig mogelijk de weerstand te herkennen, te benoemen en de juiste interventie te kiezen. Het gaat erom de boodschap te achterhalen (wat wil het kind je zeggen, wat is het gevoel achter het gedrag?) Het gaat hierbij om enerzijds ons beter open te stellen voor de boodschap van de ander (wat heeft de ander nodig?) en anderzijds hoe we het kind kunnen leren om zijn of haar boodschap op een andere (alternatieve, gewenste) manier over te brengen. Reader Training Agressiehantering 10
7. Confronteren/de-escaleren Doel: het negatieve gedrag een halt toe roepen Focus ligt op het gedrag (het gedrag begrenzen) Hoe: - contact maken (naam noemen) - benoemen wat je ziet/van het gedrag - verwijzen naar de afspraken (grenzen stellen) - keuze geven en verwachting uitspreken (gewenst gedrag benoemen) Let daarbij op: - rustige stem - aanspreken op gedrag, niet op persoon Niet doen: - persoonlijk maken - in discussie gaan - erboven gaan staan De-escaleren Doel: het voorkomen van escalatie Focus op het gevoel (het willen begrijpen van de ander) Hoe: - contact maken (naam noemen) - actief luisteren - inleven, begrip tonen - afleiden, humor - het positieve bevestigen Let daarbij op: - stemgebruik (rustige stem) - afstand - nabijheid (ruimte de-escaleert) - ooghoogte (gelijke ooghoogte de-escaleert) - lichaamshouding/bewegingen (rustige houding, geen onverwachtse/drukke bewegingen) Reader Training Agressiehantering 11
Niet doen: - oordelen - negeren - dreigen in taal of gebaar - ingaan op persoon/persoonlijkheid i.p.v. gedrag - persoonlijke strijd maken/competitie van maken/discussie aangaan - bevelen geven Reader Training Agressiehantering 12
8. Wanneer fysiek inperken en hoe? Teamingrijpen en fysiek ingrijpen wordt binnen onze visie gezien als uiterste stap, als laatste interventie. Wanneer men overgaat tot fysiek inperken, is vaak een moeilijk punt en vaak per situatie en per persoon verschillend (en ook natuurlijk wie je voor je hebt speelt hierbij een rol). Vaak zijn we het nog wel eens met de omschrijving van wanneer met zou moeten overgaan tot fysiek inperken ( bij dreigende escalatie waarbij het kind een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving ) maar zien we dat dit in de praktijk toch de nodige interpretatie en inschattingsverschillen oplevert. Toch is het belangrijk hier zoveel mogelijk overeenstemming met elkaar in te vinden en als team op één lijn te zitten. De verwachtingen, regels en afspraken moeten zo helder mogelijk zijn; naar elkaar als collega s maar vooral ook naar het kind en ouder. Het kind moet weten wanneer er wordt overgegaan tot fysiek inperken en moet ook weten wat er dan gaat gebeuren (hoe) en wat ervan hem wordt verwacht. Dit moet volgens de vaste procedure (protocol) verlopen. Dit verhoogt de veiligheid (eenieder weet ervan hem of haar wordt verwacht) en maakt het evalueerbaar. Hoe het fysiek inperken wordt ingezet en uitgevoerd wordt aangeleerd en eigen gemaakt in de training Agressiehantering. Iedereen wordt getraind vanuit dezelfde visie en technieken, en rode lijn bij de Teamtechnieken speelt de onderlinge afstemming, communicatie en samenwerking. Het fysieke inperken wordt als middel (niet als doel) ingezet om de veiligheid te herstellen en het contact/de communicatie weer opgang te brengen. Centraal staat hierbij het zorgen voor in plaats van het beheersen en contoleren. Waaraan denken bij fysiek inperken: - zoveel mogelijk uit de strijd/pijn blijven - zo respectvol en humaan mogelijk - in proportie en zo kort mogelijk - ALTIJD nabespreken (stilstaan bij de beleving van het kind en samen kijken hoe volgende keer voorkomen) Reader Training Agressiehantering 13
9. Opvang en nazorg; en het afronden van een conflict Als we kijken naar het na-traject zijn er twee dingen belangrijk: 1. Opvang en nazorg: wat heb jij zelf of je collega nodig na het meemaken van een heftig agressie-incident? Vanuit directe collega s maar ook vanuit management en de organisatie. Het is goed om dit binnen je team en organisatie met elkaar af te stemmen zodat voor ieder duidelijk is welke lijn (procedure/protocol) er ingezet wordt betreffende opvang en nazorg. 2. Nabespreken: elk agressie incident dient nabesproken te worden met het betrokken kind, alsmede de andere kinderen die betrokken of aanwezig waren. Belangrijk bij het nabespreken is: - het nabespreken van het incident met het betrokken kind - het stilstaan bij de beleving van het kind - bespreken hoe volgende keer met elkaar voorkomen; (nieuwe) afspraken maken - conflict afronden Reader Training Agressiehantering 14