Workshop Dyscalculie Evelien Brouwer Dianne Roerdink Startopdracht Opdracht 1 Placemat Bedenk voor je zelf wat jij al van dyscalculie af weet. Wat is volgens jou dyscalculie. Schrijf dit op in één van de vier vakken. Vervolgens bespreken jullie jullie ideeën met elkaar en je schrijft datgene op waar jullie consensus over hebben. Welke vragen wil je graag aan het einde van deze workshop beantwoord hebben? Schrijf deze vragen op een post it. Doel Jullie weten wat dyscalculie is. Jullie weten hoe je dyscalculie kunt signaleren. Jullie weten wat je moet doen, voordat je een leerling kan aanmelden voor dyscalculie onderzoek. Jullie weten hoe je leerlingen met dyscalculie kunt helpen 1
Agenda Wat is dyscalculie? Prevalentie: Hoe vaak komt het voor? Kenmerken Wat moet je doen als je een leerling wil aanmelden? Welke hulp geef je als school voorafgaande aan dyscalculie onderzoek? Wat houdt een dyscalculieverklaring in? Wat is dyscalculie? Definitie dyscalculie 1 Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het leren en vlot en/of accuraat oproepen en/of toepassen van reken-/wiskundekennis (feiten/afspraken) (Ruijssenaars, Van Luit, & Van Lieshout, 2006) Dus: Het ernstige rekenprobleem is niet het gevolg van dyscalculie maar het is dyscalculie 2
Definitie Dyscalculie volgens ERWD protocol (Bron: ERWD protocol) Onderscheid tussen ernstige rekenwiskunde-problemen en dyscalculie. Ernstige rekenwiskunde-problemen kunnen ontstaan als er onvoldoende afstemming wordt gerealiseerd tussen het onderwijs en de onderwijsbehoeften van de leerling. Wij spreken van dyscalculie als ernstige rekenwiskunde-problemen ontstaan ondanks deskundige begeleiding en zorgvuldige pogingen tot afstemming en hardnekkig blijken. Complex Dyscalculie: een stoornis Biologische basis Dysfunctie in de hersenen Erfelijkheid 3
Kenmerken dyscalculie o Tekorten op declaratieve kennis!! o Tekorten op procedurele kennis o Onvoldoende inzicht in getallensysteem en onvoldoende kennis over plaatswaarde van cijfers o Op visueel-ruimtelijk gebied: problemen met inzicht en notie van ruimte. Wat je ook vaak ziet Niet in staat tot het correct afleiden van rekenkundige handelingen uit tekstueel weergegeven opgaven. Ze hebben moeite met de declaratieve termen en begrippen. Ze oriënteren en controleren zichzelf vaak niet tijdens het rekenen, omdat ze niet weten waar ze op moeten letten (Van Luit, 2010). Ze associëren niet tussen opgaven: elke opgave is uniek (Dowker, 2005). Wetmatigheden in het rekenen zijn niet zomaar duidelijk. Ervaren veel stress tijdens het rekenen. Dit kan leiden tot psychosomatische klachten, zoals vermoeidheid, buikpijn, negatieve gedachten en gevoelens (Van Luit, 2010). Rekenprobleem of dyscalculie? Verschil tussen rekenprobleem en dyscalculie zit hem in de hardnekkigheid (van Luit, 2010) 4
Filmpje http://www.leraar24.nl/video/2550 Wat moet je doen voordat je een leerling kunt aanmelden voor dyscalculie onderzoek? Wanneer spreek je van dyscalculie; 3 beschrijvende criteria Het criterium van ernst: Significante achterstand w.b. automatisering van de basale rekenvaardigheden tov leeftijd- en/of opleidingsgenoten. & Significante achterstand w.b. beheersing inhoud rekendomeinen. Het criterium van achterstand: Er is sprake van een significante rekenachterstand tov datgene wat op basis van de individuele ontwikkeling van de persoon verwacht mag worden Het criterium van de hardnekkigheid: Het rekenprobleem moet een hardnekkig probleem zijn. 5
Dyscalculie onderzoek Op z n vroegst eind groep 5/ begin groep 6 Niveaus van zorg van het ERWD protocol Bron: ERWD protocol 6
Bron: ERWD protocol Hoe ziet goede hulp er uit? Niveaus van zorg doorlopen (ERWD protocol) Aansluiten bij de oudste fout, bij de rekenhiaten (Tip: neem een PDO af!) Minimaal een half jaar lang, 2x per week a 30 minuten. Alle hulp + effect goed noteren in handelingsplan. HP ook evalueren. Werk aan inhoudelijke doelen. Het gaat niet zozeer om een vaardigheidsscore te halen, maar meer om een specifiek rekendoel (het kind kent de splitsingen tot 10). Casus.. Wat denken jullie van deze leerling? Komt Koen in aanmerking voor een dyscalculie onderzoek? 7
Verklaring: faciliteiten op school PO -Extra voorzieningen: extra tijd bij toetsen (30 min bij toets tijd van 2 uur), gebruik rekenmachine, gebruik opzoekboekje. -Cito heeft geen enkele zeggenschap over afname. Ze hebben richtlijnen. -Directeur bepaalt! -In ieder geval extra tijd bij eindtoets Cito. VO -Bij toetsen en schoolexamens extra tijd en rekenmachine. -Directeur bevoegd gezag voor aanvullende voorzieningen. -Eindexamen en ook de rekentoetsen: laatste woord nog niet over gezegd. -Havo/vwo zwaardere eisen Na onderzoek en diagnose Best passende aanpak voor deze leerling? -Analyse protectieve en belemmerende factoren -Werkzame instructieprincipes -Evidence-based rekenprogramma s -Behandelen van tekorten in strategiegebruik (vaste stappenplannen en strategiekaarten) -Sticordi (stimuleren, compenseren, remediëren, dispenseren) Beste aanpak: Werkzame instructieprincipes Instructie is de belangrijkste pijler voor effectieve begeleiding en behandeling. Individuele, taakgerichte en directe instructie sluit het beste aan bij leerlingen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie. Leerstappen bij instructie dienen klein te zijn Structuur en herhaling is nodig Het aanleren van één oplossingsprocedure geeft structuur Ook opgaven opdelen in subtaken geeft structuur. Zelfinstructie levert goede resultaten op. 8
Beste aanpak: evidence based instructie programma s. Vb van evidence based hulpprogramma s: Graviant: Speciaal rekenhulpprogramma optellen en aftrekken tot 1000 (Van Luit & van de Krol, 1989) Speciaal rekenhulpprogramma vermenigvuldigen en delen van de tafels tot en met 10 (Van Luit, Kaskens & van de Krol, 1993) Op weg naar rekenen (Van Luit & Toll, 2013) Met sprongen vooruit, een oefenprogramma voor zwakke rekenaars in het getallengebied tot 100 (Menne, 2005; Van Luit, Van Andel, & Toll, 2012) Voor de eerste 2 leerjaren VO: Hulp bij leerproblemen: Rekenen-wiskunde. Practise based: Maatwerk (Erich, Van Galen & Huitema, 2001) Beste aanpak: Behandelen van tekorten in strategiegebruik Vaste stappenplannen Strategiekaarten Modelleren: voordoen, samendoen en nadoen Stappen laten verbaliseren Opzoekboekje: www.tbraams.nl Beste aanpak: Sticordi STImuleren betekent het ondersteunen van de affectieve component door begrip te tonen voor het probleem van de leerling; COmpenserende maatregelen zijn nodig om problemen of tekorten die inherent zijn aan dyscalculie te omzeilen; Remediëren: het doel is de rekenkennis en rekenvaardigheden geïndividualiseerd op een hoger niveau te krijgen. Een taakgerichte behandeling door middel van: isoleren, integreren en generaliseren ; DIspenserende maatregelen kunnen nodig zijn om te voorkomen dat een leerling afhaakt wanneer een situatie te frustrerend wordt. 9
Terugblik Zijn alle vragen die zijn opgeschreven op de post it beantwoord? Interessant Documentaire Proef op de som over studeren met dyscalculie http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/2903/dyscalculie Interessante literatuur en website: Protocol Ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie Mieke van Groenestijn, Ceciel Borghouts, Christien Janssen Aan de slag met rekenproblemen Marije van Oostendorp Voorkom (ernstige) rekenproblemen, 7 aanraders Ceciel Borghouts www.rekenstoornis.nl www.passendonderwijszuidoost.nl Evaluatie formulier en aftekenlijst Dank voor jullie aandacht! 10