Jaargang 4 nummer 3 juni 2014 Nieuwsbrief extra Databank Gemeentelijk Groenbeheer Groenbeheer in Hoorn Pagina 1
Nieuwsbrief De Nieuwsbrief Databank Gemeentelijk Groenbeheer geeft informatie over het project Databank Gemeentelijk Groenbeheer en ander onderzoek dat wordt uitgevoerd door Alterra en Wageningen Universiteit op het gebied van groenbeheer. De nieuwsbrief is gratis en verschijnt viermaal per jaar. Daarnaast verschijnt er eenmaal per een extra nieuwsbrief waarin een gemeente centraal staat. DGG De Databank Gemeentelijk Groenbeheer (DGG) is een benchmark met kengetallen over gemeentelijk groen en groenbeheer. De benchmark is in 1998 opgezet door Alterra (onderdeel van Wageningen University and Research centre) Contact Als u meer informatie wilt over de nieuwsbrief of de Databank Gemeentelijk Groenbeheer dan kunt u contact opnemen met: Ir. Joop Spijker Joop.Spijker@wur.nl 0317-484 990 www.databankgroenbeheer.nl Databank Gemeentelijk Groenbeheer Extra nieuwsbrief Ieder jaar brengen we een aantal nieuwsbrieven uit (vanaf dit jaar 4). Eén daarvan is een special, waarin we kijken hoe één specifieke gemeente het groenbeheer heeft georganiseerd. In deze derde special staat de gemeente Hoorn centraal. Hoorn is de gemeente van Dennis de Heer. Dennis is de nieuwe voorzitter van de klantenraad Dennis de heer neemt stokje over van Erik ter Heide Dennis de Heer, werkzaam bij de gemeente Hoorn, is bij de klantenraadvergadering van 6 juni jl. met algemene stemmen benoemd tot voorzitter van de Klantenraad. Dennis wordt daarmee de opvolger van Erik ter Heide (gemeente Boxtel) die eerder dit jaar het voorzitterschap in verband met persoonlijke omstandigheden moest neerleggen. Dennis heeft aangegeven het voorzitterschap graag voor een viertal jaren te willen bekleden. De databank gemeentelijk groenbeheer sluit goed aan op de dagelijkse werkzaamheden van Dennis bij de gemeente. Voorts is Dennis actief bij gebruikers- en werkgroepen van het CROW en deze activiteiten zullen zeker bijdragen aan zijn functioneren als voorzitter. Dennis treedt in de voetsporen van zijn voorgangers Antoon Kuhlmann (gemeente Nijmegen) (van 1998-2000), Roel ter Horst (gemeente Veenendaal) (2001-2003), Boudewijn Swart (gemeente Den Haag) (2003-2007) en Erik ter Heide (2008-2014). Erik ter Heide is voorzitter af, maar blijft zich de komende tijd inzetten voor de klantenraad. Nu in de hoedanigheid als lid. Ik stel het zeer op prijs dat Erik zich voor ons project wil blijven inspannen, en maak gebruik van deze gelegenheid om hem te danken voor zijn werk als voorzitter de afgelopen 6 jaar. Joop Spijker, projectleider Databank Gemeentelijk Groenbeheer Studiedagen Benchmarken van het openbaar groen In het najaar van 2013 organiseerde Stadswerk twee regionale studiedagen over het benchmarken van stedelijk groen. Die dagen waren zo succesvol dat er in 2014 weer twee dagen worden georganiseerd. De eerste bijeenkomst is 10 april gehouden in Breda. Een tweede en tevens laatste bijeenkomst zal worden gehouden op 15 september in Hoogeveen. Meer informatie staat o.a. op de website www.databankgroenbeheer.nl. Rapportages boekjaar 2013 We zijn dit jaar vroeg (half maart) gestart met het verzamelen van de gegevens over boekjaar 2013. Inmiddels zijn van de meeste gemeenten de gegevens binnen. Pagina 2
Groen en groenbeheer in de gemeente Hoorn Gemeente Hoorn Gemeentegegevens Hoorn is een stad en een gemeente in Noord-Holland. Hoorn ligt via het Hoornse Hop aan het Markermeer. Op 1 januari 2014 woonden er 71.741 mensen (bron: CBS). De gemeente Hoorn heeft een oppervlakte van 52,49 km², waarvan 32,62 km² water. Politiek en beleid In Hoorn bestaat de gemeenteraad uit 35 leden. De raad bestaat uit VVD (4), PvdA (5), GroenLinks (3), CDA (3), D66 (4), SP (4) en 6 lokale partijen met in totaal: 12 zetels. Het college bestaat uit PvdA, SP, D66. CDA en GroenLinks. Ondanks de forse bezuinigingsopgave heeft het college aangegeven niet te gaan bezuinigen op het onderhoudsniveau van het groen. Daarnaast moet het kwaliteitsgestuurd beheren verder vorm worden gegeven. Geschiedenis Volgens oude Friese legendes stichtte Hornus, stiefzoon van koning Radbod in 716 in het westen van Friesland een plaats die hij naar zichzelf noemde: Hoorn. De oudste restanten van bewoning die tot nu toe bij archeologische opgravingen gevonden zijn, stammen echter uit ongeveer 1200. Hoorn was toen niet meer dan een kleine plaats, met boerderijen en wellicht enige handel. De oudste vermelding van Hoorn komt voor in het Stadsboek van Wismar (uit 1250-1272), waarin een Nicolaus de Horne genoemd wordt als borg voor enkele kooplieden uit Muiden. Op 26 maart 1356/1357 verleende Willem V stadsrechten aan Hoorn, tegen betaling van 1550 schilden (gouden ecu's). Door deze maatregel kon de stad zelf rechtsregels opstellen en handhaven, en belastingen innen. Een neveneffect was dat de ontwikkeling van de stad als handelsnederzetting sterk bevorderd werd. Hoorn overvleugelde al snel de andere Zuiderzeehavens. Gedurende de 16e en 17e eeuw kende de stad haar grootste bloei, en was Hoorn een van de steden die vertegenwoordigd was in de Vereenigde Oostindische Compagnie. Hoorn was in die tijd de formele hoofdstad van het gebied boven het IJ. De 18e eeuw kenmerkt zich in Hoorn door achteruitgang van de economie. De havens waren verzand geraakt, de schepen voeren door naar Amsterdam of naar de Zaandam. In 1795 raakte Hoorn ook zijn gewestelijke hoofdstadfuncties kwijt. Deze kwamen ook niet meer terug. Toch bloeide Hoorn in de 19e eeuw weer op. Het West-Friese platteland leverde steeds meer agrarische producten en kaas, en die werden in of via Hoorn verhandeld. Hoorn was in die tijd de grootste kaasmarkt van Noord- Holland. Hoorn ontwikkelde zich daarna verder tot een moderne en bedrijvige plaats. In 1966 werd de gemeente Hoorn aangewezen als groeikern (een status die in 1985 eindigde). Hoorn is daardoor sterk gegroeid en huisvest ook veel forenzen. Pagina 3
Het groen in de gemeente (boekjaar 2012) Areaal groen In 2012 beheerde de gemeente Hoorn in totaal 3.930.000 m 2 (393 ha) groen binnen de bebouwde kom. Het gaat bijna allemaal om basisgroen*. *Basisgroen zijn de bomen, struiken, gazon, ruw gras en plantenperken. Binnen de Databank Gemeentelijk Groenbeheer (DGG) wordt basisgroen onderscheiden om goede kostenvergelijkingen te maken. Niet in basisgroen zitten bos, speelterreinen, watergangen, paden e.d. Per inwoner heeft Hoorn 52,9 m 2 basisgroen. Per huishouden is dat 119.1 m 2 basisgroen. De hoeveelheid basisgroen is vergelijkbaar met de benchmark. Als wordt gekeken naar al het groen, dan heeft Hoorn duidelijk minder dan het gemiddelde in de eigen grootteklasse. Die is slechts 55.7 m 2 per inwoner. Beheercategorieën Het basisgroen bestaat voor veruit het grootste gedeelte uit struiken (33%), gazon (32.9%) en ruw gras (32.8%). Het oppervlakteaandeel ruw gras is duidelijk groter dan de benchmark van vergelijkbare gemeenten. Het aandeel gazon is veel kleiner. Oppervlakte-aandelen van de verschillende beheercategorieën in het totale basisgroen. Kwaliteit Het ambitieniveau voor het basisgroen in Hoorn is kwaliteit B volgens de CROW-beeldkwaliteitscatalogus. In de praktijk zien we dat de reiniging (zwerfafval etc.) kwaliteit A scoort en het groenbeheer kwaliteit C. Drie maal per jaar wordt de kwaliteit beoordeeld door middel van een externe schouw. Daarnaast is er twee maal per jaar een burgerschouw. Uit de onderzoeken blijkt dat de burgers de kwaliteit duidelijk hoger inschatten dan de externe specialisten. Ze vinden al het groen wel mooi: Groen is groen. Ze storen zich vooral aan dingen die er eigenlijk niet zouden mogen zijn zoals zwerfvuil en afgemaaid gras op het trottoir. CROW kent 5 klassen: A+ (hoogste kwaliteit), A, B, C en D (laagste kwaliteit). Dienst gemeentelijk groenbeheer De gemeente Hoorn maakt gebruik van een eigen binnendienst voor coördinatie, planning e.d. De binnendienst maakt onder andere het beleidsplan (strategisch eens per 10 jaar met de gewenste onderhoudsniveaus) en het beheerplan (tactisch eens per 5 jaar). De jaarlijkse planning van het dagelijkse onderhoud is feitelijk elk jaar hetzelfde. Omvormingen en vervangingen vallen hier buiten. Vervangingen gebeuren altijd in combinatie met nietgroene projecten zoals het vervangen van een riool. Tot de binnendienst wordt ook de staf gerekend die het buitenwerk aanstuurt. De uitvoerende werkzaamheden worden voor ongeveer twee derde door de eigen buitendienst uitgevoerd. Een derde van het werk wordt dus uitbesteed. De aannemers worden vooral voor het bulkwerk ingehuurd, zoals het klepelen van het ruw gras, en het knippen van hagen. Het schoffelwerk gebeurt deels door de sociale werkvoorziening. Het werk dat aannemers uitvoeren wordt zowel onderhands als openbaar aanbesteed. Pagina 4
Kosten (boekjaar 2011) Aan het beheer van het groen binnen de bebouwde kom werd in 2011 ongeveer 3,5 miljoen euro uitgegeven. Per inwoner is dat ongeveer 50 euro. Voor het basisgroen betaalt elke inwoner ongeveer 41 euro. Struiken vragen veruit het meest van het budget (bijna 56.8% van de kosten van het basisgroen). Ook gazon en bomen bepalen een belangrijk deel van de kosten. Kostenverdeling van de beheercategorieën bij Hoorn als aandeel van de totale kosten van beheer van het basisgroen. Kostenniveau In vergelijking met andere gemeenten besteedt de gemeente Hoorn per huishouden iets minder aan gemeentelijk groen. Per vierkante meter zijn de kosten eveneens lager. Kosten en verdeling groen De verdeling van het groen over de verschillende beheercategorieën is één van factoren die het kostenniveau bepaalt. De gemeente heeft een duidelijk groter aandeel dure struiken. Dit wordt echter deels gecompenseerd doordat de gemeente een groter aandeel goedkoop ruw gras heeft. Het gazon is in Hoorn alleen intensief beheerd gazon. Extensief beheerd gazon wordt maximaal 3x per jaar gemaaid/geklepeld en is voor de databank dus ruw gras. Eenheidsprijzen Hoorn geeft overall per vierkante meter iets minder uit aan een vierkante meter groen dan vergelijkbare gemeenten. Een nadere beschouwing is op z n plek. Voor bijna alle categorieën groen is Hoorn namelijk per eenheid goedkoper dan de benchmark. Ook wat betreft struiken. Die struiken bepalen het grootste deel van de beheerkosten, wat het gemiddelde voor alle beheercategorieën dus sterk beïnvloedt. Kosten en overhead Bij nadere analyse blijkt de overhead een belangrijke factor in de kosten tussen Hoorn en de Bench -mark. Overhead zijn de kosten voor huisvesting, ondersteunende afdelingen, computers etc. die aan de groendienst worden doorberekend. De overhead van Hoorn is erg hoog (meer dan twee keer zo hoog als de overhead van de benchmark). Als de vierkante-meterprijs excl. overhead wordt vergeleken dan is Hoorn duidelijk goedkoper dan de benchmark. Kosten en organisatie De hoogte van de vierkantemeterprijs heeft vaak te maken met de organisatie. Hoorn werkt met eigen mensen, aannemers en de WSW. Effecten van deze keuze zijn niet echt aantoonbaar Kosten en lokale situatie Een opmerking die hier nog gemaakt moet worden is dat Hoorn erg dichtbevolkt is en de druk op de openbare ruimte groot is. Het gevolg is veel snippergroen waardoor minder efficiënt gewerkt kan worden. Kosten en uitbesteding Een deel van de werkzaamheden worden in Hoorn uitbesteed. Dat gebeurt zowel door onderhandse als openbare uitbesteding. Door de bestekken zorgvuldig voor te bereiden is bereikt dat de werken Ook wordt een deel inbesteed (het werk wordt gegund aan partijen die aan de gemeente zijn verbonden zoals de sociale werkvoorziening). Oppervlakteverdeling subcategorieën binnen de categorie struiken (54% bosplantsoen, 5% hagen en 41% niet gespecificeerd). Pagina 5
Uitdagingen en oplossingen Ook in Hoorn wordt er bezuinigd. Zo staat er een 10% integrale bezuiniging in de planning. De politiek heeft echter besloten dat het onderhoudsniveau van het groen niet achteruit mag gaan. Wel zijn er nog bezuinigingen vanuit het vorige college die nog moeten worden uitgevoerd. Zo worden er in het kader van oude bezuinigingen nog fors areaal heestervakken omgezet in gras. Door de bezuinigingen in het verleden is de werkdruk wel toegenomen. Ook de keuze om vanuit het groen meer betrokken te zijn bij bepaalde beleidsonderwerpen heeft de werkdruk verhoogd. Andere uitdagingen zijn er ook. Zo is het de bedoeling meer kwaliteitsgestuurd te beheren. Er moeten daarvoor nog instrumenten verder worden uitgewerkt en geïmplementeerd. Hoorn heeft ook een nieuw bomenplan gemaakt. Voor de uitvoering ontbreken echter de financiën. Deze moeten nog worden gezocht. Momenteel speelt, net als in veel andere gemeenten, het aanstaande verbod chemische onkruidbestrijding op verhardingen. Hoorn bestrijd het onkruid nu vaak door selectief te spuiten. Dennis de Heer verwacht zelf dat het verbod daarop vanuit milieuoogpunt niet heel effectief zal zijn. De alternatieven hebben in zijn ogen minimaal vergelijkbare milieu-effecten. En zijn toch duurder. In Hoorn wordt nog niet veel gedaan met burgerparticipatie in het groen. Goede burgerparticipatie vereist ook een andere organisatie. Het aansturen kost een hoop tijd. Er is bovendien niet veel vraag naar. Wel worden soms stukjes groen ter adoptie uitgegeven. Dat betreft groenstrookjes die bijv. aan iemands tuin grenzen. Pagina 6