Ministerie vn Binnenlndse Zken en Koninkrijksreities > Retourdres Postbus 20011 2500 EA Den Hg An de Voorzitter vn de Tweede Kmer der Stten Generl Postbus 20018 2500 EA Den Hg Bestuur DemocrUe en la Finnciën Bestuurlijke Inrichting en Demoertie Schedeldoekshven 200 2511 EZ Den Hg Postbus 20011 2500 EA Den Hg wwvsf.rljksoverheid.nl Contctpersoon E.M. Willemse T070 426 6267 Eirrlde.wlllemse@minbzk.nl Dtum 15 december 2011 Betreft Onderzoek nr de verlenging ontheffingen woonpltsvereiste vvethouders. Bij brief vn 16 mrt 2011 heb ik de Kmer geinformeerd over de effecten vn de verruiming vn de bevoegdheid vn de rd om tijdelijk ontheffing te verlenen vn het vereiste vn ingezetenschp voor wethouders^ Nr nleiding vn een csus zijn schriftelijke vrgen gesteld door het lid Orteg-Mrtijn (CU).^ Drop heb ik nder onderzocht hoe vk in de eerste helft vn 2011 verlenging vn ontheffing is verleend, om welke reden verlenging Is verleend en wt de ervringen vn de betrokken rden zijn bij de besluitvorming hieromtrent. De bevindingen vn dit onderzoek worden hieronder weergegeven. In het onderzoek is voorl gekeken nr de inhoudelijke invulling die gemeenterden geven n het begrip "bijzonder gevl'. Het onderzoek is uitgevoerd in nuw overleg met de Vereniging vn Nederlndse Gemeenten en de wethoudersvereniging. Om tot een goed beeld te komen is zowel kwntittief ls kwlittief onder7oek gedn. Op bsis vn beschikbre gegevens over gemeenten wrin wethouders over een ontheffing vn het woonpltsvereiste beschikken, is ngegn in hoeveel vn deze gemeenten in de eerste helft vn 2011 een verlenging is verieend. De bsisgegevens vn het kwntittieve onderzoek zijn fkomstig vn de Stichting Decentrl bestuur.nl-*. Het kwlittieve deel vn het onderzoek is gebseerd op gesprekken met griffiers en de bentwoording vn schriftelijke vrgen door rdsleden, burgemeesters en gemeentesecretrissen. Er is een selectie gemkt vn 10 gemeenten wrin sprke ws vn een verlenging vn de ontheffing vn het woonpltsvereiste voor wethouders. Voor 5 vn deze gemeenten geldt dt hier eerder contct mee is geweest nr nleiding vn vrgen over de besluitvorming in de rd over de verlenging vn de ontheffing vn het woonpltsvereiste voor wethouders. De ndere 5 gemeenten zijn willekeurig gekozen. Bij het kwlittieve onderzoek is geen representtiviteit ngestreefd, drvoor zouden te veel gevllen onderzocht moeten worden. Het gt om het verkrijgen vn kwlittief inzicht n de hnd vn enkele cses. Er is bij de selectie getet op het verknjgen vn een zekere diversiteit n gemeenten, zowel wt betreft omvng ls geogrfische ligging. ' Kmerstukken II 2010/11, 30 902, nr. 16. ^ Kmerstukken II 2010/11, nhngsel 2733 ^ Betrefi gegevens die de Stichting Decentrl Sestuur in opdrcht n het ministerie vn Binnentndse Zken en Koninkrijksrelties fteeft geleverd ten txhoeve vn de publictie 'de Stt vn het bestuur 2010' Pgin 1 vn 5
h} Kwntittief beeld In tbel 1 is een beeld gegeven vn het ndeel wethouders vn buiten de gemeente en vn het ntl ontheffingen vn het woonpltsvereiste sinds 2007, toen de wetswijziging in werking trd. Dtum 15 december 2011 Tbel 1. Andeel wethouders buiten rd'' Jr Andeel wethouders vn buiten de rd (% fqerond) Binnen qemeente Buiten qemeente Totl 2007 17% 6% 2009 19% 8% 27% 2010 20% 7% 27% N de verkiezingen op 3 mrt 2010 kwmen 104 vn de 1.494 wethouders vn buiten de gemeente (7%). Sindsdien zijn enkele wethouders verhuisd, en hebben enkele wethouders hun wethouderschp neergelegd vnwege bijvoorbeeld gemeentefusies. Begin 2011 beschikten rog 84 wethouders over een ontheffing voor het woonpltsvereiste. Vn deze 84 wethouders Is onderzocht ofer in de eerste helft vn 2011 een verlenging vn de ontheffing vn het woonpltsvereiste is ngevrgd en zo j, of deze is verleend. In tbel 2 zijn de resultten vn dit onderzoek weergegeven. Tbel 2. Anvrgen voor verlenging ontheffing woonpltsvereiste (N=84) Verlenging ontheffing niet ngevrgd Verlenging ontheffing ngevrgd Verlenging ontheffing verleend 36% 64% 64% Uit het kwntittieve onderzoek nr verlenging vn de ontheffing woonpltsvereiste is gebleken dt het in 2011 niet is voorgekomen dt een verzoek tot verlenging vn de ontheffing is fgewezen. In 30 gevllen (36%) werd geen verlenging ngevrgd. In 10 vn de 30 gevllen hield dit verbnd met de beëindiging vn het wethouderschp. In de overige 20 gevllen bleek de wethouder woonruimte in de gemeente gevonden te hebben. Dr wr verlenging vn de ontheffing is verieend gt het lng niet ltijd meer om een verlenging in verbnd met woonruimteproblemtiek. De kwliteit vn de motivering Is niet ltijd even duidelijk en ontbreekt in enkele gevllen geheel. In tbel 3 is weergegeven welke motiveringen zijn opgevoerd voor verlenging vn de ontheffing woonpltsvereiste wethouders. Tbel 3. Motiveringen voor verlenging ontheffmg woonpltsvereiste (N = 54) Omschrijvinci 'bijzonder gevl' Woningmrkt gerelteerd Privé omstndigheden Niet vn pln nr gemeente te verhuizen zonder dt privé omstndigheden een rol spelen percentge 30% * Wnneer een wethouder vn buiten de rd komt is in de meeste gevllen wel duidelijk. In sommige gevllen kn dit echter verschillend geïnterpreteerd worden. Bijvoorbeeld; een wethouder die in de vorige periode een wethouder vn buiten de rnd ws, heeft zich nu voor de verkiezingen op een lijst lten pltsen en is ook direct verkozen, mr heeft uiteindelijk geen zitting gehd in de rd. Komt deze wethouder nu vn buiten of binnen de rd? Dergelijke Interprettieverschillen zijn niet te voorkomen, mr de indruk bestt dt de gegevens een betrouwbr beeld geven vn de prktijk. Bron: Stt vn het bestuur 2008 en 2010, onderzoek: Stichting OecentrlBestuur.nl Pgin 2 vn 5
\.jl Overiq Motivering ontbreekt 17% 7% Enkele voorbeelden vn motiveringen, geschrd onder "overig": - Het deeltijd wethouderschp. Het lijkt er op dt men in gevl vn deeltijd wethouderschp vn mening is dt het niet redelijk is te eisen dt de betreffende wethouder voldoet n het vereiste vn ingezetenschp. - Een op hnden zijnde herindeling. Dr wr een gemeente te mken hd met een herindeling en besloten moest worden over een verlenging vn de ontheffing woonpltsvereiste werd deze herindeling ls voldoende motivering genoemd. Dtum 15 december 2011 In vn de gevllen werd door de betrokken wethouder ngegeven geen voornemen te hebben nr de gemeente te verhuizen. Hier ligt in de meeste gevllen een vn de twee volgende onderbouwingen n ten grondslg; er is indertijd bewust gekozen voor een wethouder vn buiten de gemeente, dus is er geen noodzk te verhuizen; de nbijheid vn de woonplts vn de betreffende wethoude/. Noot bij de onderzoeksgegevens vn de stichting decentrl bestuur die zijn gebruikt voor het kwntittief onderzoek; de informtie over het ntl wethouders vn butten de gemeente zijn verkregen door het bevrgen vn de gemeenten, de ntwoorden vn de gemeenten zijn voor wr ngenomen en niet chterf gecontroleerd op juistheid. Voor dit onderzoek cht ik deze beperking vn ondergeschikt being. Kwlittief beeld Om een kwlittief beeld te krijgen is gevrgd nr de ervringen vn betrokken gemeenterden bij de besluitvorming omtrent de verlenging vn ontheffing vn het woonpltsvereiste vn wethouders. De vrgen richtten zich op het verloop vn de besluitvorming en op de invulling vn het begrip "bijzonder gevl". Om tot dit beeld te komen Is met griffiers een fzonderlijk gesprek gevoerd en zijn schriftelijke vrgenlijsten gezonden nr burgemeesters, gemeentesecretrissen en frctievoorzitters vn 10 verschillende gemeenten. De respons op de schriftelijke vrgenlijst bedroeg 35%, wrvn 1% fkomstig vn burgemeesters en gemeentesecretrissen, 17% fkomstig vn frctievoorzitters vn oppositieprtijen en 17% fkomstig vn frctievoorzitters vn colitieprtijen. Het verioop vn de besluitvorming Om In krt te kunnen brengen hoe de betrokkenen het verioop vn de besluitvorming hebben ervren is geïnformeerd nr de voorbereiding op de besluitvorming; in hoeverre er in de discussie tussen colitie en oppositie invulling is gegeven n het begrip "bijzonder gevl, wt de rol vn de burgemeester ws bij de besluitvorming en of er een reden is wrom niet is gerekruteerd in de eigen gemeente en wt men drvn vindt. Uit het onderzoeksmteril komt nr voren dt de voorbereiding op de besluitvorming in bijn lle gevllen vi het presidium verioopt. In een ntl gevllen is bij de stukken een brief vn de betrokken wethouder gevoegd, mr meestl betreft het enkel een concept rdsvoorstel zonder verdere bijlgen. De discussie over invulling vn het begrip 'bijzonder gevl' is in het merendeel vn de ondervrgde gemeenten gevoerd. Hierbij ging het veell om de vrg of het wel een "bijzonder gevl' betreft in de zin vn de wet. Als discussie wordt gevoerd, wordt deze geïnitieerd door de oppositieprtijen. In bijn lle gevllen is tijdens de discussie bendrukt dt het niet om het functioneren vn de wethouder ging mr Pgin 3 vn 5
H Clll Ï..J J-A ^A om 'het principe'. Het feit dt ps bij de verlenging vn de ontheffing een gegronde Dtum motivering moet worden gegeven wordt ls beperkend ervren omdt het belng is december 2011 vn bestuurlijke continuïteit nu, nst de invulling vn het begrip ""bijzonder gevl". wordt betrokken in de discussie. De rol vn de burgemeester beperkt zich tijdens 20n-200O5378Si de discussie in de rd over het lgemeen tot een procesmtige. In de gevllen wrin de betrokken wethouder een kleine prtij vertegenwoordigt, geldt In het merendeel vn de gevllen dt men geen wethouder uit de eigen gemeente heeft kunnen vinden. In gevllen wr het een wethouder vn een lndelijk opererende prtij betreft is vker bewust op voorhnd voor een wethouder vn buiten de gemeente gekozen omdt de persoon kwliteiten heeft die binnen de gemeente niet nwezig zijn. De vrg of het vn belng is voor de ontheffing, dn wel de verlenging vn de ontheffmg of een prtij in eerste instntie ctief op zoek is geweest nr een geschikte kndidt binnen de gemeente wordt door het merendeel vn de respondenten ontkennend bentwoord. Hier is geen verschil wrneembr tussen gemeenten vn verschillende omvng of tussen lokle en lndelijke prtijen. Bestuurlijke kwliteiten in combintie met getoonde lokle betrokkenheid wordt vn groter belng gecht dn de fysieke woonplts. Inhoudelijke invulling vn het begrip 'bijzonder gevl' De vrgen die werden gesteld over de inhoudelijke invulling vn het begrip 'bijzonder gevl' wren welke mogelijkheden rdsleden zelf zien om invloed te hebben op de inhoudelijke besluitvorming, in hoeverre rdsleden gebruik hebben gemkt vn de mogelijkheden tot beïnvloeding en wt men zelf onder 'bijzonder gevl' verstt. Het is over het lgemeen de colitie die binnen de rd de invulling vn het begrip 'bijzonder gevl' verdedigt. Wt er mogelijk voorfgnd n gendering, in het presidium, n discussie pltsvindt over de invulling vn het begrip 'bijzonder gevl' blijft buiten beeld. Tijdens de rdvergdering wordt wel gediscussieerd over het l dn niet zijn vn een 'bijzonder gevl' mr gezien de meerderheid die de colitie heeft in de rd, wordt dit door de oppositie ervren ls een soort rituele dns. In geen vn de onderzochte gevllen heeft de discussie dn ook geleid tot herformulering vn het begrip 'bijzonder gevl' of tot fwijzing vn het ontheffingsverzoek. Als respondenten wordt gevrgd wt zij zelf verstn onder "bijzonder gevl' met betrekking tot de ontheffing vn het woonpltsvereiste betreft dit veell socile en of medische gronden. Vker echter geven respondenten n dt het begrip "bijzonder gevl' behoorlijk subjectief en rekbr is. Een enkele uitzondering drgelten wordt gesteld dt bestuuriijke cpciteiten, zichtbrheid en betrokkenheid bij de lokle gemeenschp zwrder wegen dn de uiteindelijke woonplts vn een wethouder. De rd heeft in de Gemeentewet discretionire ruimte gekregen om zelf invulling te geven n het begrip "bijzonder gevl'. De rectie op de vrg n rdsleden wt zij drvn vinden, is zeer divers. Een ntl rdsleden is hier zeer over te spreken en stelt dt het een goede zk is voor het democrtisch functioneren vn de lokle overheid. Een bijn even zo groot deel vn de ondervrgde rdsleden is echter vn mening dt het geen goede zk is omdt het onduidelijkheid zou scheppen. Hierbij werd ngegeven dt de discretionire ruimte zorgt voor onduidelijkheid en dt het de bsis vn de wettelijke norm dt een wethouder woont in de gemeente wr hij wethouder is, onderuit hlt. Frctievoorzitters vn colitieprtijen zijn positiever in hun beoordeling vn de discretionire ruimte dn frctievoorzitters vn oppositieprtijen. Pgin 4 vn 5
o Dtum Conclusie ^^ december 2011 Ult het kwntittieve deel vn het onderzoek blijkt dt ongeveer tweederde (64%) vn de wethouders die in 2010 bij de nvng vn de collegeperiode een ontheffing heeft gekregen voor het woonpltsvereiste in 2011 om verlenging vn de ontheffing heeft verzocht. Alle veriengingsverzoeken zijn gehonoreerd. In bijn lle gevllen (93%) werd het verlengingsbestuit gemotiveerd. Stilzwijgende verlengingen zijn in het onderzoek niet ngetroffen. Uit het kwlittieve deel vn het onderzoek blijkt dt rdsleden wrde hechten n het woonpltsvereiste voor wethouders mr dt bestuurlijke kwliteiten belngrijker worden gecht. Diverse mlen is opgemerkt dt betrokkenheid bij de lokle gemeenschp niet per definitie gerelteerd is n de woonplts vn een wethouder. Het feit dt ps bij het verzoek om verlenging vn de ontheffing een motivering hoeft te worden gegeven zorgt ervoor dt rdsleden in een lstige positie belnden, ls de motivering voor het zijn vn een 'bijzonder gevl' niet door de rd wordt onderschreven komt de bestuurlijke continuïteit in betreding. Immers, het niet voldoen n het woonpltsvereiste leidt ertoe dt de wethouder niet voldoet n één vn de vereisten vn zijn functie, wt utomtisch tot ontslg leidt (rtikel 47 Gemeentewet). Drnst geldt dt de meerderheidspositie vn de colitie er voor zorgt dt een voorstel voor verlenging in lle gevllen wordt ngenomen. De discretionire ruimte die de wetgever n de rd heeft gegeven voor het invullen vn het begrip "bijzonder gevl' wordt in het licht vn de utonomie vn het lokl bestuur positief beoordeeld. Echter, doordt ps een motivering voor de ontheffing hoeft te worden gegeven op het moment dt er sprke is vn een verlenging, dus ls de wethouder l een jr zijn functie uitoefent, ervrt voorl de oppositie deze bevoegdheid in hr huidige vorm ls een 'wssen neus'. Uit het onderzoek is gebleken dt het woonpltsvereiste voor wethouders iets is wr gemeenterden in beginsel n hechten. Het is echter ook zo, dt gevllen wrin bij nvng duidelijk is dt een wethouder gedurende zijn zittingstermijn niet n het woonpltsvereiste zl voldoen geen uitzondering zijn. Er lijkt een voorkeur te bestn voor een wethouder uit de eigen gemeente, mr bestuuriijke kwliteit wordt in voorkomende gevllen belngrijker gecht. In de memorie vn ntwoord n de Eerste Kmer bij het wetsvoorstel ter verruiming vn de bevoegdheid vn de rd en provincile stten om tijdelijke ontheffing te verlenen vn het vereiste vn ingezetenschp voor wethouders en gedeputeerden^ heeft mijn mbtsvoorgnger gesteld dt een ontheffingsduur vn telkens mximl een jr met zich meebrengt dt de rd steeds opnieuw n de hnd vn ctuele omstndigheden moet beoordelen of sprke is vn een bijzonder gevl dt fwijking vn het wettelijk uitgngspunt rechtvrdigt. Het is echter de vrg of dit wettelijk verplichte jrlijks verlengingsverzoek niet hr doel voorbij schiet. Wellicht zou dit beter door de gemeenterd zelf kunnen worden bepld. Hierdoor kn er sprke zijn vn mtwerk en wordt er meer recht gedn n de lokle utonomie. De minister vn Binnenlndse Zken en Koninkrijksrelties, J.P.H. Donner Kmerstukken I 2006/07, 30 480 C, pgin 5 Pgin 5 vn 5