Sensorische gevoeligheid: een nieuwe autisme-specifieke vragenlijst

Sensorische gevoeligheid: een nieuwe autisme-specifieke vragenlijst Marieke Kuiper, promovenda Dr. Lisette Verhoeven Prof. Dr. Hilde Geurts

Inhoud Sensorische gevoeligheid (bij autisme) Huidige instrumenten Nieuwe vragenlijst Onderzoek

Sensorische gevoeligheid

Sensorische gevoeligheid Sensorische integratie, sensorische verwerking, hoog sensitief, hypoen hypersensitiviteit, sensation-seeker, overprikkelt of onderprikkelt, etc. Sensorische gevoeligheid is een hypo- of hyperreactie op een zintuigelijke prikkel of prikkels. Hypo- en hyperreacties kunnen voorkomen binnen dezelfde persoon!

Zintuigelijke prikkels Visueel Auditief Smaak Reuk Aanraking Evenwicht Proprioceptie (Lichaamsbeleving) bron plaatje: www.7senses.org/au/what-are-the-7-senses/

Sensorische gevoeligheid & ASS Leo Kanner (1943) He [Donald, 5 years old] spun with great pleasure anything he could size upon to spin. He kept throwing things on the floor, seeming to delight in the sounds they made. Prevalence 60-96% (Dunn et al., 2002; Baranek et al., 2006; Billstedt et al., 2007; Leekham et al., 2007; Lane et al., 2011; Marco et al., 2011)

Visueel Intensiteit van het licht (fel licht) Felle kleuren Natuurlijk licht Donker(der) Patronen (e.g., staren naar schappen in de winkel, herhaling van producten) Robertson & Simmons, 2015

Auditief Harde geluiden (pijnlijk) Zachte geluiden (irritatie) Frequentie van geluiden Harde muziek (zelfgekozen) ASMR: bijv. haarkammen (YouTube) (e.g., ventilator in computer) Robertson & Simmons, 2015

Reuk Intensiteit Verminderd vermogen om eraan te wennen Robertson & Simmons, 2015

Tactiel Zachte aanraking Knuffelen Textuur van voedsel Pijn (hypo) Koude, gladde oppervlakten Druk op het lichaam (e.g., drukvest, zware deken) Temperatuur (hypo) Robertson & Simmons, 2015

Fysieke Reacties Pijn Hoofdpijn/migraine Misselijkheid Ontspanning (ogen ontspannen bij natuurlijk licht) Makkelijker in slaap vallen Rustgevend/ geruststellend (stofzuiger) Robertson & Simmons, 2015

Gebrek aan controle Factoren Stemming en mentale gesteldheid Niet kunnen wennen aan stimuli Single channel processing : het idee dat er maar 1 zintuig per keer verwerkt kan worden. Copingstrategieën Robertson & Simmons, 2015

Onderzoek Schauder & Benneto, 2016

Vragenlijstonderzoek Atypische responses bij mensen met autisme op alle modaliteiten ten opzichte van mensen zonder autisme (e.g., minder prikkels zoekend ) Hyperreactiviteit t.a.v. sensorische prikkels hangt samen met ASS kenmerken (Tavassoli et al., 2014)

Tactiel Zelfrapportage van atypische tactiele reacties bij autisme (Baranek et al., 1997) Behandeling: frequent gebruik van tactiele interventies zoals een zware deken of drukvest. Mensen met autisme rapporteren: liever niet aanraken of knuffelen! Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Temperatuur Fijne aanraking Tactiel Naaldenprik Druk Vibratie Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Tactiel Quantitative Sensory Testing Batterij met 13 technieken: - 4 maten om aanraking te onderscheiden - Temperatuur detectie (warm/koud) - Mechanische detectie - Vibrotactiele detectie Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Tactiel: drempelwaarden Temperatuur: - Hogere drempelwaarden voor warm en koud bij autisme (Duerden et al., 2015) - Geen verschil (Cascio et al., 2008) Vibrotactiele detectie: - Lagere drempelwaarden bij autisme (Blakemore et al., 2006; Cascio et al., 2008) Mechanische detectie: - Geen significant verschil (Cascio et al., 2008) Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Tactiel: onderscheidend vermogen Geen (systematische) verschillen tussen mensen met en zonder autisme Kunnen wel voorkomen, maar dan vaak op een specifieke plek of frequentie Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Pijn Hypergevoeligheid voor druk bij autisme (Fan et al., 2013) Pijn hypergevoeligheid bij autisme (Fan et al., 2013) Pijn (temperatuur) hypergevoeligheid bij autisme (Cascio et al., 2008) Geen verschil in pijn (Bird et al., 2010) Hypo-gevoeligheid? Dia gebaseerd op presentatie van Dr. John Moores (Liverpool University) bij NAC (2017)

Vragenlijsten Validiteit: meet de test wat hij zou moeten meten? Betrouwbaarheid: meten alle items hetzelfde? Voorbeeld AQ

Vragenlijsten AQ: meet het autismekenmerken? vergelijk met andere autisme vragenlijsten of factor analyse (bij nieuwe vragenlijst) meet het wat anders dan bijv. een vragenlijst voor angst? vergelijk met een angst vragenlijst meten de items hetzelfde kernmerk? interne consistentie als ik deze test na een paar weken nogmaals afneem, meet deze dan hetzelfde? test/hertestbetrouwbaarheid

Huidige instrumenten - volwassenen Internet Bogdashina vragenlijst Vragenlijst Sensorische Gevoeligheid (Minshew & Hobson, 2008; Nederlandse vertaling: Lever & Geurts, 2012) Adolescent/Adult Sensory Profile (Brown & Dunn, 2002; Nederlandse vertaling: Rietman, 2007)

Huidige instrumenten - volwassenen VSG* AASP Items 13 60 Validiteit? Betrouwbaarheid (totaalscore) Test-hertest?? Score per zintuig X X Totaalscore X Hypo/Hyper X X Autisme X * Voorlopige (tussentijdse) resultaten

Huidige instrumenten - volwassenen VSG* AASP GSQ* Items 13 60 42 Validiteit? Betrouwbaarheid (totaalscore) Test-hertest?? eind 2017 bekend Score per zintuig X X Totaalscore X Hypo/Hyper X X Autisme X * Voorlopige (tussentijdse) resultaten

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Originele auteurs: Ashely E. Robertson & David R. Simmons (2012) Afgelopen 12 maanden 42 items Elke modaliteit (e.g., auditief) heeft 6 items, waarvan 3 hypo-items en 3 hyper-items.

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Nooit (0) - zelden (1) - Soms (2) - Vaak (3) - Altijd (4); range 0-68 Subtotaal scores: een score voor hypo, een score voor hyper en een score per modaliteit Totaalscore: is iemand sensorisch gevoelig (hypoen hypersensitiviteit gecombineerd)

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ)

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Relatie met AQ: Originele GSQ: r =.775 (p <.001) GSQ-NL*: r =.747 (p <.001) Hoe hoger iemand op de AQ scoort, hoe meer frequent en extreme reacties (hypo- én hyper-) iemand rapporteert ten aanzien van sensorische prikkels. * Voorlopige (tussentijdse) resultaten

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) GSQ* (n = 140) Horder et al. (2014) Alle items samen AASP r =.828***.716*** Sociale vaardigheden (IOA; frequentie) r = -.464*** - * Voorlopige (tussentijdse) resultaten; *** p <.001

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Interne consistentie: Originele GSQ: Cronbach s alpha r =.935 GSQ-NL: Cronbach s alpha r =.991 Test-hertestbetrouwbaarheid: eind 2017! * Voorlopige (tussentijdse) resultaten

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Japanse versie (2014) Franse versie (2017) Nederlandse versie: interesse vanuit andere instanties in Nederland en België (e.g., Donders Instituut Nijmegen; Universiteit Leuven)

Glasgow Sensory Questionnaire (GSQ) Begin 2018 worden de eindresultaten verwacht! In Glasgow (UK) is de GSQ voor kinderen in ontwikkeling (Robertson & Simmons).

Gevoeligheid voor geluid bij autisme Literatuur: hyperreacties t.a.v. geluid bij mensen met ASS. Mogelijke oorzaken? (lichamelijk) wennen aan de prikkel: Habituatie? (Hutt et al., 1964) Drempelwaarden

Gevoeligheid voor geluid bij autisme 24 volwassenen met en 24 zonder autisme Leeftijd 25-45 jaar IQ > 70 Vragenlijsten: AASP & GSQ Fysiologische metingen

Gevoeligheid voor geluid bij autisme Basismeting: Is het lichaam rustig of gestrest in basis? Habituatie-taak: toon (1000 Hz) en Drempel-taak: 60 db toon

Gevoeligheid voor geluid bij autisme Skin conductance response Hartslagvariabiliteit

Gevoeligheid voor geluid bij autisme Went het lichaam van mensen met autisme aan herhaalde geluiden? Horen mensen met autisme geluiden eerder dan mensen zonder autisme? Resultaten begin 2018

Einde GSQ Nederlandse versie; eerste aanwijzingen: mogelijk bruikbaar voor klinische praktijk en wetenschappelijk onderzoek > begin 2018 Resultaten van gecombineerd onderzoek (vragenlijsten en fysiologische metingen) naar gevoeligheid voor geluid > begin 2018