mevrouw Y.D. (Yvette) van Leeuwen-Vaal delegate marketeer yvette.vaal@jaarbeurs.nl Jaarbeurs neemt bij het samenstellen van dit rapport uiterste zorgvuldigheid in acht. Ondanks dit feit kan Jaarbeurs niet instaan voor de juistheid en volledigheid van de in het rapport genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten. Jaarbeurs aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid of onvolledigheid van de informatie. 2015, Jaarbeurs, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit rapport mag zonder voorafgaande toestemming van Jaarbeurs worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. Strategie Summits, Jaarbeurs 1
Voorwoord Voor u ligt het zesde onderzoeksrapport ten behoeve van de Strategie Summit Industrie. Deze editie staat het thema smart entrepreneurship centraal. Bijna 50 captains of industry hebben meegewerkt aan een persoonlijk interview waar zij hun visie gaven op thema s als innovatie, het ondernemersklimaat, industriebeleid en samenwerking. Vanuit verschillende hoeken uit de Nederlandse industrie wordt gesproken over een vierde industriële revolutie. Door nieuwe productietechnologieën en de verdere integratie van ICT in het hele proces van ontwerpen, fabriceren en distribueren, verandert de industrie radicaal. Dit biedt kansen voor Nederlandse ondernemers, die veelal met hoogwaardige, kennisintensieve diensten/producten de markt bedienen. Tijdens het afnemen van de interviews werd één ding duidelijk: het Nederlandse innovatievermogen is misschien wel sterker dan ooit tevoren! Ondernemers die door smart te produceren flinke kostprijsreducties realiseren, organisaties die sterk inzetten op kennisvalorisatie, vernieuwende manieren van het versnellen van innovaties, ketensamenwerking en nieuwe toepassingen van bijvoorbeeld big data en 3D-printing. Naast kansen zijn er ook voldoende uitdagingen; vraagstukken die alleen in gezamenlijkheid kunnen worden opgelost. De beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerd personeel in de techniek is al jaren onderwerp van gesprek. Daarnaast blijft het lastig om samen te werken en buiten de gebaande paden te treden. Het topsectorenbeleid wordt door de ene organisatie hooggewaardeerd, daar waar een ander het nut niet ziet. In de voorbereiding van de Strategie Summit Industrie 2015 zijn bijna 50 captains of industry geïnterviewd over bovenstaande onderwerpen. De samenvatting en conclusies van deze interviews vindt u terug in dit onderzoeksrapport. Ik wens u veel leesplezier. Yvette van Leeuwen-Vaal delegate marketeer Strategie Summits Jaarbeurs Strategie Summits, Jaarbeurs 3
Samenvatting Dit onderzoek draagt de titel smart entrepreneurship. In twee hoofdstukken worden de onderliggende thema s fit for the future en randvoorwaarden behandeld. Hoofdstuk 1 Kansen en uitdagingen De NEVI inkoopmanagers-index van februari 2015 geeft aan dat er voor de 22 e achtereenvolgende maand sprake is van een groeiend Nederlands productievolume. Ook verreweg de meeste geïnterviewden (89%) voorspelt dat hun organisatie groeit tussen 2015 en 2017. Gemiddeld is de verwachte groei over 2 jaar 26%. Slim ondernemen is kansen grijpen, maar ook het aangaan van uitdagingen. 37% van de ondernemers die meewerkten aan dit onderzoek geeft aan dat innovatie hun grootste kans is voor de komende vijf jaar. De nummer twee kans ligt in export, volgens 18%. De derde kans (15%) is Smart Industry. Voor succes op dit vlak is de ontwikkeling van digitalisering en robotisering zeer belangrijk. Uiteraard zien de geïnterviewden ook verschillende uitdagingen. De meest genoemde uitdaging is komen tot ketenoptimalisatie (17%), nummer twee is het vinden van voldoende, gekwalificeerd personeel (14%) en de derde uitdaging is de samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven (11%). Personeel vs. technologie Om kansen te grijpen en uitdagingen aan te kunnen gaan is het zaak om zowel de harde, als de zachte kant van de organisatie op orde te hebben. 44% van de ondervraagden zegt dat automatisering & hardware de belangrijkste interne investeringspost wordt de komende vijf jaar. 36% zegt meer te zullen investeren in kennis & personeel. Investeren in een aantal enabling technologies zal naar verwachting bijdragen aan de innovatiekracht van Nederlandse bedrijven. Zo zet 86% van de geïnterviewden in op sensortechnologie, is 79% actief bezig met big data en is 64% de kansen van 3D-printing reeds aan het ontdekken. Medewerkers zijn uiteraard van doorslaggevend belang voor het succes van organisaties. 54% van de ondervraagden maakt zich zorgen om de kwaliteit van hun medewerkers ten opzichte van de behoeften in 2020. Gaps worden verwacht in het vermogen ICT en techniek te combineren tot nieuwe oplossingen en op het gebied van outside-in denken. 35% van de geïnterviewden geeft aan dat de kwaliteit van het personeel in 2020 prima zal aansluiten bij de behoeften. Strategie Summits, Jaarbeurs 4
Samenvatting Hoofdstuk 2 In hoofdstuk 2 worden verschillende randvoorwaarden voor ondernemen behandeld. Ook wordt er nader ingegaan op het Smart Industry initiatief. Randvoorwaarden voor ondernemen Belangrijk onderdeel van een omgeving waarin de Nederlandse industrie kan floreren zijn de juiste randvoorwaarden. Cross sectorale samenwerking (42%) en kennisvalorisatie (32%) blijken de twee belangrijkste randvoorwaarden voor ondernemen. Dit zijn tegelijkertijd de voorwaarden waaraan het meest verbeterd kan worden. Het succes van cross sectorale samenwerking hangt nu nog te veel af van individuen en er is te veel angst voor concurrentie. Op het gebied van kennisvalorisatie is de transitie van kennis naar commercieel interessante producten nog een verbeterpunt. Ook is meer onderling begrip en vertrouwen nodig voor een betere verbinding tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen. Smart Industry De industrie verandert radicaal door nieuwe productietechnologieën en de integratie van ICT. In 2014 is daarom het Smart Industry initiatief van start gegaan. Initiatiefnemers als TNO, FME en het Ministerie van Economische Zaken stellen dat er grote kansen liggen voor Nederland als wij tijdig in weten te spelen op deze ontwikkeling. 84% van de geïnterviewden vind het een goede zaak dat bovengenoemde partijen zich hard maken voor dit thema. De ondervraagden willen vooral meer weten over inspirerende, praktische voorbeelden van slimme innovaties en allianties. Ook vindt men het belangrijk dat de industrie positiever in het nieuws is. Een beter imago van de Nederlandse industrie zal wellicht meer jongeren ertoe bewegen om voor een technische opleiding te kiezen. 54% van de geïnterviewden verwacht binnen vijf jaar nadelige gevolgen te ervaren vanwege het tekort aan technici, tegenover 34% van de ondervraagden die aangeeft dat het tekort geen effect op hun bedrijf zal hebben. Door de veranderingen in industriële waardeketens zullen in de toekomst naar verwachting ook de businessmodellen wijzigen: er verdwijnen schakels in de keten en service wordt belangrijker dan bezit. 49% van de geïnterviewden noemt de huidige businessmodellen zelfs al achterhaald, 29% is neutraal en 22% zegt dat de huidige modellen in hun sector wel voldoende bij de tijd zijn. Strategie Summits, Jaarbeurs 5
Strategie Summits, Jaarbeurs 6
Inhoudsopgave Samenvatting Inhoudsopgave Inleiding 8 Statements 10 Hoofdstuk 1 Fit for the future 11 Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden 17 Hoofdstuk 3 Overzicht van geïnterviewden 23 Strategie Summits, Jaarbeurs 7
Inleiding In dit Onderzoeksrapport Industrie 2015 worden de resultaten toegelicht van het door Jaarbeurs uitgevoerde kwalitatieve onderzoek onder bijna 50 captains of industry. Verdeling geïnterviewden naar sector Maakindustrie 6% 10% 6% 6% 6% 33% High-tech Branchevereniging / Kennisinstituut Machine- en apparatenbouw 14% 20% Agri - Food Chemie en farmacie Semiconducter Toeleveranciers De telefonische, schriftelijke en face-to-face interviews zijn afgenomen aan de hand van een vragenlijst met open vragen en een aantal stellingen. De uitkomsten van dit onderzoek dienden als input voor het inhoudelijk programma van de Strategie Summit Industrie 2015. Leidraad voor de vragenlijst zijn de strategische thema s, die door de onafhankelijke Raad van Advies zijn geformuleerd. Raad van Advies 2015 Mevrouw drs. C. (Carin) Huibers Pharm.D, general manager/ a.i. supply chain lead for production Ebola vaccine, Janssen Biologics B.V. De heer M. (Martijn) Boelens, COO, Lely Holding De heer drs. P.J.L. (Peter) Bongaerts, managing director, Vereniging FME-CWM De heer dr. ir. R. (Rob) Hartman, director strategic technology program, ASML De heer dr. ir. W. (Wybren) Jouwsma, commissaris, Bronkhorst High-Tech B.V. De heer drs. G.M. (Guido) Landheer, directeur topsectoren en industriebeleid, Ministerie van Economische Zaken De heer ing. W.G.J. (Wim) Pasteuning, CTO, Fokker Technologies Holding B.V. Strategie Summits, Jaarbeurs 8
Inleiding Thema Strategie Summit Industrie 2015 Smart entrepreneurship Uit eerder onderzoek van Jaarbeurs onder captains of industry blijken R&D en innovatie de grootste kansen voor de Nederlandse industrie. Uit ditzelfde onderzoek wordt duidelijk dat twee grote belemmeringen deze kansen in de weg kunnen staan: de beschikbaarheid van goed personeel en kennisvalorisatie. Deze onderwerpen worden tevens in het rapport Smart Industry geagendeerd. Fit for the future Ondernemers zijn altijd op zoek naar kansen in het sneller (door)ontwikkelen van productietechnologieën en businessmodellen. Smart Industry biedt hiertoe kansen: de nieuwste informatie- en technologische ontwikkelingen als big data, 3D-printing en robotisering geven innovatiesnelheid en customisation een impuls. Hoe zet u kritische succesfactoren als R&D, personeel en de nieuwste technieken in om uw concurrentie voor te blijven? Randvoorwaarden Er zijn altijd vraagstukken die alleen in gezamenlijkheid kunnen worden opgelost. Hoe kan bijvoorbeeld de cross-sectorale kennisontwikkeling en -overdracht worden bevorderd? Hoe sluiten bedrijfsleven en onderwijs vraag naar 21st century skills en aanbod op elkaar aan? En welke randvoorwaarden vanuit wet- en regelgeving heeft u nodig om optimaal te kunnen ondernemen? Strategie Summits, Jaarbeurs 9
Statements Alle personen die hebben meegewerkt aan dit onderzoek hebben nagedacht over een boodschap die zij mee willen geven aan hun collega industriebestuurders. Het resultaat is een bonte verzameling van tips, vragen en statements. De meest opvallende uitspraken zijn onderstaand weergegeven. Vraag 1 Welk statement wilt u meegeven aan de Nederlandse captains of industry? Onze kernvraag moet zijn: hoe kan de industrie een sterkere rol vervullen in het oplossen van de echte grote maatschappelijke challenges en hoe kunnen we deze uitdaging gezamenlijk aangaan? We moeten de hele industriële waardeketen zo ver mogelijk digitaliseren en herstructureren om mondiaal te kunnen blijven concurreren. Hoe delen we de aanwezige kennis hierover zodat ook kleinere bedrijven deze transitie kunnen maken? We moeten veel positiever spreken over de successen die we boeken. Deze komen nu te weinig onder de aandacht en daarom krijg je ook geen positieve uitstraling op industrie en techniek. Indien wij de slag van kleine naar grote broer van Duitsland willen maken, zal onze nationale investering aan industriegelden procentueel even groot moeten zijn als in Duitsland. Innovatie gericht op duurzaamheid gaat grote kansen bieden voor ondernemingen. De vraag is of je een bedrijf moet hebben om aandeelhouders te pleasen of om kwaliteit en continuïteit te leveren. Het antwoord lijkt voor de hand liggend maar veel bedrijven worstelen hiermee. We maken onvoldoende meters omdat we op te veel zaken tegelijk focussen. We moeten vereenvoudigen en de boel kanaliseren. De consequentie is dat je gebieden moet aanwijzen waar je dingen niet meer gaat doen, maar het macro perspectief ontbreekt nu. Strategie Summits, Jaarbeurs 10
Hoofdstuk 1 Fit for the future Schaliegas uit de VS, de Russische boycot, verregaande IT-innovaties, lak-aan-patentenhebbende Chinezen, veranderingen in het innovatie- en industriebeleid, (on)gunstige valutakoersen en opkomende economieën zorgen voor veel Nederlandse bedrijven voor zowel kansen als uitdagingen. De geïnterviewde captains of industry gaven daarom antwoord op de volgende vraag: Vraag 2 Waar liggen uw grootste kansen voor de komende vijf jaar? Innovaties 8% 7% 6% 5% 4% 37% Export Smart Industry Verschuiving rollen in keten 15% 18% Ketensamenwerking Groei van markt Kennisvalorisatie Terug naar core Met in totaal 37% van de antwoorden liggen in innovaties de grootste kansen voor de geïnterviewden. Veelal gaat het om doorontwikkelde producten die op korte termijn op de markt verschijnen. De kennisintensieve industrie is waar Nederland in uitblinkt. Deze toppositie behouden betekent dat innovatie een structureel onderdeel moet zijn van ieder succesvol bedrijf. De afzetmarkt van veel van de ondervraagden ligt grotendeels in het buitenland. Export was, is en zal daarom altijd een kans blijven. Met 18% van de antwoorden is export dan ook de op één na grootste kans. Geografisch zien de captains of industry de grootste kansen in de VS, Zuid-Amerika en Azië. Nederland kan op de wereldmarkt concurrerend blijven door slimmer, geavanceerder en efficiënter te ontwikkelen en produceren. 15% van de genoemde kansen liggen in het verlengde van Smart Industry. Dit wil zeggen: Het versterken van de Nederlandse industrie door maximaal gebruik te maken van de nieuwste informatie en technologische ontwikkelingen zodat deze efficiënter, flexibeler, kwalitatief beter en tailor made kan produceren. 1 Door o.a. digitalisering en robotisering kunnen unieke, klantspecifieke oplossingen worden geleverd met een kortere time-to-market, tegen bijna dezelfde prijzen als massaproductie. 1 www.smartindustry.nl Strategie Summits, Jaarbeurs 11
Hoofdstuk 1 Fit for the future Vraag 3 Voorspelt u groei tussen nu en 2 jaar? 8% 3% Ja Nee 89% Neutraal Verreweg de meeste geïnterviewden (89%) voorspellen dat hun organisatie de komende twee jaar zal groeien. De Nederlandse industrie lijkt in de lift te zitten. Dit blijkt ook uit de NEVI inkoopmanagers-index (NEVI PMI ). In februari 2015 stijgt het Nederlandse productievolume al voor de 22 e maand op rij. De verwachte groeicijfers van de ondervraagden lopen sterk uiteen. Gemiddeld genomen is de verwachte groei over 2 jaar ruim 26%. Men verwacht deze groei te bereiken door o.a. de introductie van innovaties in bestaande markten, door nieuwe afzetgebieden te betreden en door overnames. Je moet je organiseren voor flexibiliteit. Er is een enorme transitie gaande waarvan de winnaars de bedrijven zullen zijn die systemen aan meerdere markten kunnen leveren. Vraag 4 Nemen uw R&D investeringen in 2015 toe ten opzichte van 2014? 12% 15% Ja Nee 73% Neutraal Uit vraag 2 blijkt dat innovatie de grootste kans is voor Nederlandse ondernemers in de industrie. Om te kunnen blijven innoveren, zal er flink geïnvesteerd moeten worden in R&D. En dit lijkt ook te gebeuren. Maar liefst 73% van de ondervraagden geeft aan dat de R&D investeringen in 2015 stijgen ten opzichte van 2014. De meeste geïnterviewden geven aan dat het innovatiebudget een vast percentage van de omzet is, waarbij stijgingen van zo n 10 tot 15% eerder regel dan uitzondering zijn. De innovatie van de toekomst is 75% software en 25% hardware: intelligenter en productiever. Strategie Summits, Jaarbeurs 12
Hoofdstuk 1 Fit for the future Vraag 5 Wat zijn uw grootste belemmeringen in het (sneller) op de markt brengen van innovaties? Ketensamenwerking 6% 6% 6% 19% 8% 3% 17% 10% 14% 11% Bemensing Samenwerking kennis & bedrijfsleven Juiste business case Intelligenter produceren Financiering Korte terugverdientijd Risicomanagement Overig Geen Innoveren is één ding, maar om vervolgens een product rendabel op de markt te brengen is vaak een lange adem nodig. Ketenoptimalisatie is wenselijk om de kostprijs zo laag mogelijk te houden. Helaas is dit vaak een struikelblok, aldus 17% van de geïnterviewden. Een belangrijke les die ik heb getrokken is dat het goed is om in een samenwerking niet te veel overlap te hebben. Zorg dat je partnert met partijen die meer aanpalende gebieden bedienen, dit zijn de winnende modellen. Zo brengt onze partner plaatselijke logistiek en marktkennis in en wij de techniek. De tweede belemmering, genoemd door 14%, is de bemensing van de organisatie. Het vinden van voldoende, gekwalificeerd personeel blijft voor veel organisaties lastig. Deze belemmering valt uiteen in twee vraagstukken: de komende jaren wordt een grote uitstroom verwacht van de oudere medewerkers, waarmee veel kennis en ervaring verdwijnt. Aan de instroomkant is het aanbod schaars, waardoor de gap groter wordt. Medewerkers aantrekken uit het buitenland is een veel gezochte oplossing. Maar dat dit niet altijd ideaal is, bewijst de volgende quote: Het tekort aan goed personeel remt ons. Ik wil investeren in mijn medewerkers, maar mensen uit het buitenland blijven vaak kort en vertrekken vervolgens met hun kennis en ervaring weer terug naar hun eigen land. De samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven is de derde belemmering die wordt genoemd (11%). De verschillende belangen die beide partijen dienen zorgt vaak voor discussie en wederzijds onbegrip. Daarnaast geven ondernemers aan het vertalen van fundamenteel onderzoek naar praktische diensten en producten lastig te vinden. 19% van de antwoorden vallen in de categorie overig. Hier zijn zaken genoemd als: tijdsdruk, groei en intern verandermanagement. Strategie Summits, Jaarbeurs 13
Hoofdstuk 1 Fit for the future Vraag 6 Waar ligt de komende vijf jaar de nadruk van uw interne investeringen? 20% Automatisering & hardware 44% Personeel & kennis 36% Zowel personeel als automatisering Iedere euro kan maar één keer worden uitgegeven, een veelgehoorde uitspraak en een absolute waarheid. Technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op, waardoor er ieder jaar in automatisering & hardware geïnvesteerd kan worden. Maar anderzijds moet er voldoende, goed en geschoold personeel zijn die om kan gaan met de nieuwste manieren van ondernemen, innoveren en produceren. 44% van de ondervraagde captains of industry geeft aan de komende vijf jaar de nadruk te leggen op de automatisering & hardware kant. 36% van de geïnterviewden zegt meer te investeren aan de zachte kant: kennis en personeel. Zelfs onze jongste medewerkers zijn vanuit hun opleiding niet bekend met de nieuwste technieken. Je moet daarom blijven investeren in het kennisniveau van je mensen. Vraag 7 Ik maak me zorgen over de kwaliteit van mijn personeel t.o.v. de behoeften in 2020. Volledig mee eens 21% Mee eens 33% Neutraal 12% Mee oneens 26% Volledig mee oneens 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% De kwaliteit van medewerkers ten opzichte van de behoeften in 2020 baart 54% van de geïnterviewden zorgen. Vaak is men zich bewust van het feit dat bepaalde competenties almaar belangrijker zullen worden. Zo raakt ICT steeds meer vervlochten met techniek en wordt de outside-in blik voor alle medewerkers belangrijker omdat klanten steeds specifiekere oplossingen zoeken. Daartegenover staat dat 35% van de geïnterviewden aangeeft dat de kwaliteit van het personeel in 2020 prima aan zal sluiten bij de behoeften. Zij investeren al flink in bijscholing en de ontwikkeling van de juiste skills. Strategie Summits, Jaarbeurs 14
Hoofdstuk 1 Fit for the future Enabling technologies zijn nieuwe technologieën die vele nieuwe toepassingen mogelijk maken. Vanwege het feit dat Nederlandse industrie bedrijven veelal actief zijn in hoogwaardige, kennisintensieve nichemarkten bieden deze technologieën grote kansen voor innovatie. Een ronde langs de velden levert het volgende beeld op: Vraag 8 Welke enabling technologies zijn belangrijk voor uw organisatie? Adaptieve robots Nee Ja 45% 55% Miniaturisering Nee Ja Sensortechnologie Nee Ja 3D-printing Nee Ja Big data Nee Ja Nanotechnologie Nee Ja 14% 21% 36% 50% 50% 47% 53% 64% 79% 86% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3D-toepassingen vinden we voor prototyping zinvol, maar minder in daadwerkelijke productie. Ik ben voorstander van het idee low cost intelligence automatisation. Je moet automatiseren waar je automatiseren kunt, maar niet tegen elke prijs. Robotica zie ik in de toekomst veel meer in verband met andere enabling technologies, bijvoorbeeld in kruisverband met 3D-printing. Echt baanbrekend vind ik de adaptieve robots. Er is al een robot waarbij je menselijke bewegingen kan programmeren door het één keer voor te doen. Dit kan heel goed in bestaande productieprocessen geïntegreerd worden, omdat ze ook steeds goedkoper worden. 3D-printing zal tot verschuivingen in de keten leiden; er kunnen tussenstappen worden geëlimineerd. Bedrijven leggen zich steeds meer toe op hun corebusiness, dus je wordt afhankelijker van samenwerkingsverbanden. Daarnaast maakt automatisering het makkelijker om over de keten heen te communiceren. Strategie Summits, Jaarbeurs 15
Conclusies hoofdstuk 1 Fit for the future Dit hoofdstuk staat fit for the future centraal. Geconcludeerd kan worden dat innovaties nog altijd kans nummer één is en dat ICT een steeds belangrijker component wordt. Kansen & belemmeringen De grootste kans voor de komende vijf jaar is volgens 37% van de geïnterviewden innovatie. Alleen door te blijven investeren in innovatie kan de Nederlandse positie op industriegebied verbeteren. De tweede kans ligt in export, volgens 18%. De derde kans (15%) is Smart Industry, waar digitalisering en robotisering essentiële factoren voor zijn. Natuurlijk zijn er ook belemmeringen in ondernemen. Komen tot ketenoptimalisatie is de grootste belemmering, volgens 17% van de geïnterviewden. De tweede belemmering (14%) is het vinden van voldoende, gekwalificeerd personeel. De samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven is de derde uitdaging met 11%. Beide partijen hebben verschillende drijfveren en belangen en dit zorgt voor wederzijds onbegrip. Groei Vrijwel alle ondervraagde captains of industry (89%) gaan ervan uit dat hun organisatie groeit tussen nu (2015) en 2017. Dit is in lijn met de NEVI inkoopmanagers-index, waaruit blijkt dat februari 2015 de 22 e achtereenvolgende maand is waarin het Nederlandse productievolume stijgt. Gemiddeld is de verwachte organisatiegroei van de geïnterviewden over 2 jaar ruim 26%. Om te kunnen (blijven) groeien moet er intern geïnvesteerd worden. 44% van de ondervraagden zegt dat automatisering & hardware de belangrijkste investeringspost zal worden van de komende vijf jaar. 36% zegt meer te investeren in kennis & personeel. Kwaliteit personeel 54% geeft aan dat de kwaliteit van medewerkers ten opzichte van de behoeften in 2020 hen zorgen baart. Het vermogen om in te kunnen spelen op unieke klantwensen en ICTskills zijn de meest genoemde factoren waaraan het momenteel ontbreekt. Daartegenover staat dat 35% van de geïnterviewden aangeeft dat de kwaliteit van het personeel in 2020 prima aan zal sluiten bij de behoeften. Enabling technologies Van een aantal enabling technologies hebben de ondervraagde ondernemers hooggespannen verwachtingen voor de toekomst. Zo zet 86% in op sensortechnologie, is 79% actief bezig met big data en is 64% van de geïnterviewden de kansen van 3D-printing reeds aan het ontdekken. Strategie Summits, Jaarbeurs 16
Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden Essentieel onderdeel van een optimaal (ondernemers)klimaat waarin de Nederlandse industrie kan floreren, zijn de juiste randvoorwaarden. De aansluiting tussen onderwijs & bedrijfsleven, een breed gedragen industriebeleid, wet- en regelgeving en kennisvalorisatie vanuit de kennisinstellingen zijn hier enkele voorbeelden van. Vraag 9 Zet de volgende vier randvoorwaarden voor ondernemen in volgorde van belangrijkheid. 50% 42% 40% 32% 30% 20% 14% 12% 10% 0% Cross sectorale samenwerking Kennisvalorisatie Wet- en regelgeving Antwoord op privacy & security vraagstukken De belangrijkste randvoorwaarde voor ondernemen blijkt volgens 42% van de geïnterviewden cross sectorale samenwerking te zijn. Zoeken naar synergie met minder vanzelfsprekende partners heeft vaak vernieuwende oplossingen tot resultaat. Zo speelt ICT een steeds grotere rol in industriële waardeketens. Het aangaan van samenwerkingsverbanden met sectoren die een sterk digitaal fundament hebben kan dan ineens grote kansen bieden. Er gebeurt al veel in cross sectorale samenwerking, maar er is altijd veel meer te halen aan gratis-en-voor-niets kennis. 32% van de ondervraagden geeft aan kennisvalorisatie de belangrijkste randvoorwaarde voor ondernemen te vinden. Door allianties te sluiten met kennisinstellingen liggen er grote kansen om sneller tot (technologische) innovaties te komen. Dat samenwerking, zowel in cross sectorale samenwerking als in kennisvalorisatie, grote kansen biedt zal niemand ontkennen. Desondanks blijft het zoeken naar het juiste evenwicht: De truc is het goede ecosysteem voor innovatie te vinden; de balans in wat je intern en extern doet. Je kunt versnellen door open innovaties maar partnerships kunnen ook vertragend werken. Strategie Summits, Jaarbeurs 17
Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden aag 10 Vraag 10 Aan welke randvoorwaarde kan nog het meest verbeterd worden? 7% Cross sectorale samenwerking 23% 38% Kennisvalorisatie Wet- en regelgeving 32% Privacy & security vraagstukken Een opvallende uitkomst van bovenstaande vraag: de belangrijkste randvoorwaarden voor ondernemen blijken tevens de punten te zijn waaraan het meest verbeterd kan worden. Zo hangt het succes van cross sectorale samenwerking teveel af van individuele personen in organisaties. Omdat het vaak tijdrovende trajecten betreft waarbij het resultaat niet direct zichtbaar is, eisen korte termijn zaken al (te) snel weer de aandacht op. Daarnaast wordt angst voor concurrentie genoemd als remmende factor. Kennisvalorisatie is de tweede randvoorwaarde waaraan nog veel verbeterd kan worden. Het omzetten van kennis in rendabele producten, betere aansluiting van industrie op de kenniswereld en investeringsmogelijkheden voor new business zijn voor verbetering vatbaar. Zo geven geïnterviewden aan dat de relevantie van fundamenteel onderzoek voor de commerciële sector vaak (te) laag is. Anderzijds is het bedrijfsleven onvoldoende proactief als het gaat om het halen van kennis bij kennisinstellingen. Belangrijkste verbeterpunt blijkt een proactieve houding te zijn en meer wederzijdse kennis van elkaars drijfveren. Slechts 7% noemt het thema privacy & security. Een vertekenend percentage, dat wellicht om nadere toelichting vraagt. Ondernemers geven aan dat zij wel degelijk moeite hebben met het ontoereikende privacy & securitybeleid en het ontbreken van internationale synergie. Dit schaadt echter in veel gevallen de business niet direct en daarom wordt het niet als belangrijkste verbeterpunt genoemd. Strategie Summits, Jaarbeurs 18
Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden Naast het topsectorenbeleid is er sinds 2014 het Nederlandse initiatief Smart Industry, in navolging van het Duitse programma Industrie 4.0. De definitie: het versterken van de Nederlandse industrie door maximaal gebruik te maken van de nieuwste informatie en technologische ontwikkelingen zodat deze efficiënter, flexibeler, kwalitatief beter en tailor made kan produceren. 2 De initiators van dit initiatief (FME, TNO, Min. EZ, VNO-NCW, KvK en Nederland ICT) stellen dat de industrie radicaal verandert door nieuwe productietechnologieën en de integratie van ICT in het hele proces van ontwerpen, fabriceren en distribueren. Er liggen voor Nederland grote kansen als we hier tijdig op in weten te spelen door Smart Industry. Vraag 11 Ik vind het een goede zaak dat partijen als de FME, TNO en Ministerie van EZ zich hard maken voor Smart Industry. Volledig mee eens 52% Mee eens 32% Neutraal 5% Mee oneens 9% Volledig mee oneens 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% De Nederlandse captains of industry zijn veelal positief over het Smart Industry initiatief. 84% vind het een goede zaak dat partijen als de FME, TNO en Ministerie van EZ zich hier hard voor maken. Men is blij dat de industrie meer en positiever in het nieuws is. Politici, beleidsmakers en consumenten zien in hoeverre de industrie bij kan dragen aan maatschappelijke uitdagingen en hoe interessant de sector is om in te werken. Daarnaast is men vanuit commercieel oogpunt benieuwd naar de specifieke kennis die wordt opgedaan in de field labs van het initiatief. Uiteraard worden er ook kanttekeningen geplaatst. Zo wordt de hoop uitgesproken dat dit initiatief niet het zoveelste praatgroepje wordt, maar dat het vooral over praktische oplossingen zal gaan die als inspiratie dienen voor andere ondernemers. Ook vragen enkele geïnterviewden zich af hoe Smart Industry zich verhoudt tot het huidige topsectorbeleid en vrezen sommigen juist voor een verstarring in plaats van een versnelling van innovatie: Toen de minister aangaf dat de sleutelgebieden topsectoren werden, wachtte iedereen op het subsidiebeleid. Datzelfde risico op vertraging lopen we nu bij Smart Industry. Veel start ups zijn afhankelijk van dit soort projecten en die verstarren nu. 2 www.smartindustry.nl Strategie Summits, Jaarbeurs 19
Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden Vraag 12 Qua industriebeleid zullen we altijd achter blijven lopen op Duitsland. Volledig mee eens 18% Mee eens 30% Neutraal Mee oneens Volledig mee oneens 15% 18% 20% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Tijdens de interviews werd af en toe met jaloezie naar het industriebeleid van onze Oosterburen gekeken. Hun industrie 4.0 beweging, de rol van het Fraunhofer Instituut en de consistente mogelijkheden in subsidies worden als erg aantrekkelijk ervaren. Over het algemeen is men van mening dat het huidige Nederlandse industriebeleid achterloopt op dat van Duitsland. Maar, zo zegt 38%: er is geen enkele reden is waarom wij geen succesvol industriebeleid kunnen hebben. Nederland moet af van het Calimeroeffect, zo stellen zij. Onze topsectoren dragen volgens veel ondervraagden bij aan innovatie, maar er is te weinig focus en het MKB is onvoldoende aangehaakt. Vraag 13 De huidige businessmodellen in de industrie zijn achterhaald. Volledig mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens 22% 27% 29% 17% Volledig mee oneens 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Een gemengd beeld over de mate waarin de huidige businessmodellen achterhaald zijn. 49% vindt van wel, 29% is neutraal en 22% vindt van niet. De ene sector ziet al sterkere verschuivingen dan de ander. Naar verwachting gaan op middellange termijn schakels in waardeketens verdwijnen door ontwikkelingen als 3D-printing. Er zal steeds vaker vraag zijn naar klantspecifieke oplossingen, wat flexibiliteit en kostenefficiency eist. Een aantal organisaties hebben reeds de transitie van een traditioneel verkoopkanaal naar leasemodellen of build-to-order gemaakt, waarbij (full)service een steeds belangrijker component wordt. Een geïnterviewde waarschuwt wel voor een financieel vacuüm waarin organisaties in dit geval terecht komen: Voorinvesteringen worden steeds belangrijker. Bij traditionele verkoop verdien je al bij verkoop een smak geld, maar met leasecontracten verdien je je investering veel meer gespreid terug. Strategie Summits, Jaarbeurs 20
Hoofdstuk 2 Randvoorwaarden Vraag 14 Het tekort aan technici staat de komende vijf jaar de ontwikkeling van mijn bedrijf in de weg. Volledig mee eens 14% Mee eens 40% Neutraal 12% Mee oneens 30% Volledig mee oneens 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Het tekort aan technici is een maatschappelijke ontwikkeling die grote impact kan hebben op Nederland als industrieland. Meer dan de helft (54%) van de geïnterviewden geeft aan dat zij binnen vijf jaar geremd worden in de ontwikkeling van hun bedrijf vanwege het tekort aan technisch personeel. 34% van de ondervraagden zegt niet gehinderd te worden door het tekort aan technici. Dit komt omdat zij intensieve samenwerkingsverbanden hebben met (regionale) opleiders, bij populaire werkgevers werkzaam zijn, of zelf creatief omgaan met deze uitdaging: Het bedrijfsleven doet intern te weinig aan opleiding. Na een jaar van omscholing zijn slagers, bakkers en stratenmakers bij ons werkzaam als procesbewakers. Maar dit werkt niet bij een gierige baas! Strategie Summits, Jaarbeurs 21
Conclusies hoofdstuk 2 Randvoorwaarden Randvoorwaarden Voor een optimaal ondernemersklimaat is het belangrijk dat de juiste randvoorwaarden geschapen worden. Volgens 42% van de geïnterviewden is de belangrijkste randvoorwaarde cross sectorale samenwerking. Dit is tegelijkertijd de voorwaarde waaraan het meest verbeterd kan worden. Het succes van cross sectorale samenwerking hangt nog te veel af van individuen en er is nog teveel angst voor concurrentie. 32% vindt kennisvalorisatie de belangrijkste randvoorwaarde voor ondernemen. Maar ook hier ligt nog veel ruimte voor verbetering: de transitie van kennis naar commercieel interessante producten en er moet meer onderling begrip en vertrouwen komen tussen bedrijven en kennisinstellingen. Smart Industry In 2014 is het Smart Industry initiatief van start gegaan. 84% vind het een goede zaak dat partijen als de FME, TNO en het Ministerie van Economische Zaken zich hier hard voor maken. De geïnterviewden zijn vooral op zoek naar praktische voorbeelden van slimme innovaties en allianties. Ook vindt men het belangrijk dat de industrie positiever in het nieuws is. Industriebeleid 48% denkt dat Nederland qua industriebeleid altijd achter zal lopen op Duitsland. 38% van de geïnterviewden ziet geen enkele reden waarom wij geen industriebeleid kunnen hebben dat voorloopt op het Duitse beleid. Het huidige beeld is helaas dat het Nederlandse industriebeleid achterblijft op dat van Duitsland. Businessmodellen Naar verwachting zullen in de toekomst de businessmodellen in de industrie veranderen: er verdwijnen schakels in de waardeketen en service wordt belangrijker dan bezit. Daarnaast wordt build-to-order een belangrijke ontwikkeling. 49% noemt de huidige businessmodellen achterhaald, 29% is neutraal en 22% zegt dat de huidige modellen wel voldoende bij de tijd zijn. Tekort aan technici 54% van de geïnterviewden verwacht binnen vijf jaar nadelige gevolgen te ervaren vanwege het tekort aan technici. 34% van de ondervraagden geeft aan dat het tekort geen effect op hun bedrijf zal hebben. Zij investeren nu al in omscholing en goed werkgeverschap. Strategie Summits, Jaarbeurs 22
Hoofdstuk 3 Overzicht van geïnterviewden Organisatie Functie 247 Tailorsteel directeur eigenaar Addit Airborne ASML ASML Boorwerk B.V. / FPT Bosch Rexroth Bronkhorst High-Tech B.V. Bronkhorst High-Tech B.V. Bugaboo international bv Cellro B.V. De Kat Tooling en Moulding Demcon DSM Fokker Technologies B.V. Fokker Technologies Holding B.V. Fontys Hogescholen FPT-VIMAG GlaxoSmithKline BV Houdijk Kamer van Koophandel KMWE Precisie Eindhoven B.V. Lely Lionix BV Maastricht Instruments Machinefabriek Boessenkool B.V. Moba B.V. MPS Systems B.V. NEVAT managing director CEO VP D&E Machine Architecture & Industrialization director strategic technology program directeur, voorzitter algemeen directeur managing director commissaris CSO managing director DGA directeur director Science to Innovate CTO director Public Affairs voorzitter College van Bestuur branche manager director Corporate Affairs CEO accountmanager Industrie en kennisinstellingen CEO COO president & CEO founder & ambassador of Maastricht Instruments bv CEO / owner managing Director co-founder & owner directeur Strategie Summits, Jaarbeurs 23
Hoofdstuk 3 Overzicht van geïnterviewden NTS Group NTS-Group Pas Reform Pezy Group Promolding BV Rademaker Salland Electronics bv Thales Nederland B.V. TNO Bedrijven B.V. TNO Industry TRUMPF Nederland B.V. TU Eindhoven Vanderlande Industries B.V. Variass Holding B.V. VNCI Wavin Group / Mexichem managing director NTS Systems Development CEO CEO CEO eigenaar-directeur technical director DGA CEO managing director programma bureau Smart Industries directeur member of the Innovation Strategy and Partnerships team COO directeur eigenaar manager communicatie en public affairs global m&a Strategie Summits, Jaarbeurs 24
Strategie Summits, Jaarbeurs 25