VII Inhoud 1 Inleiding 1 11 Eclectisch en integratief 2 12 Ordening van interventies: de interventiecirkel 3 13 Dit boek 4 14 Leeswijzer 4 15 Dankbetuiging 5 Deel I Theoretische achtergrond 2 Afbakening en definitie van psychotrauma en persoonlijkheid 9 21 Inleiding 10 22 Definitie van trauma 10 23 Definitie van persoonlijkheid 11 24 Domeinen van persoonlijkheid 12 241 Karaktertrekken (traits) 13 242 Biologisch perspectief 13 243 Het intrapsychische perspectief 14 244 Het cognitieve en experiëntiële perspectief 16 245 Perspectief op aanpassing en coping 17 246 Slotwoord over deze perspectieven 17 25 Van persoonlijkheid naar persoonlijkheidsstoornis 18 251 Categoriale indeling 19 252 Het vóórkomen van persoonlijkheidsstoornissen 29 26 Van een categoriale naar een dimensionele beschrijving van persoonlijkheidsstoornissen 30 27 Persoonlijkheidsproblematiek en (complexe) traumaproblematiek 31 28 Tot slot 33 3 Modellen voor diagnostiek en behandeling 35 31 Inleiding 36 32 Behandeling van psychotrauma 36 33 Conceptuele overlap tussen psychotrauma en persoonlijkheidsproblematiek 37 34 Interventies voor persoonlijkheidsproblematiek 40 341 Dialectische gedragstherapie (DGT) 40 342 Schematherapie 41 343 Mentalization-based Treatment (MBT) 44 344 Transference Focused Psychotherapy 46 345 Systeemtherapie 46 35 Ecologisch model van het individu en zijn omgeving 48 351 Aandacht voor de gevolgen voor relaties met direct betrokkenen 49 352 Het vóórkomen van problemen in de partnerrelatie bij veteranen na psychotrauma 49 353 Ouder-kindrelatie 51 354 Bestaat intergenerationele traumatisering? 51
VIII Inhoud 355 Model van gezinsaanpassing 51 36 Tot slot: de interactie tussen invloeden van binnen en buiten levenslange ontwikkeling en veerkracht 54 4 Richtlijnen en handvatten 55 41 Inleiding richtlijnen 56 411 Richtlijnen en traumabehandeling 56 412 Richtlijnen voor behandeling van persoonlijkheidsstoornissen 57 413 Integratie richtlijnen traumabehandeling en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen 57 42 Handvatten complexe problematiek 58 421 Goede diagnostiek 58 422 Een goede theorie over de samenhang van symptomen, diagnostiek, levensloop en hulpvraag 60 423 Consensus of compromis met de cliënt over diagnostiek, behandeldoelen en -methoden 60 424 Overzicht over verschillende behandelinterventies in overzichtgevend plan 60 425 Focus op verwerking van trauma s en schokkende gebeurtenissen 61 426 Adequate therapeutische relatie en oppassen voor het weke hart 61 43 Tot slot 62 Deel II Overzicht houden 5 Diagnostiek 65 51 Inleiding 67 52 De opzet van individuele diagnostiek 67 53 Semigestructureerde interviews 68 531 Structured Clinical Interview for Disorders (SCID-II) 68 532 Structured Interview for DSM IV Personality (SIDP-IV) 69 533 Clinician-Administered PTSD Scale (CAPS) 69 54 Zelfrapportagevragenlijsten 69 541 Personality Inventory for DSM-5 (PID-5) 69 542 Severity Indices of Personality Pathology (SIPP) 70 543 Schedule for Nonadaptive and Adaptive Personality (SNAP) en Dimensionele Assessment voor persoonlijkheidspathologie (DAPP) 70 544 Minnesota Multiphasic Personality Inventory-2 (MMPI-2) 71 545 Millon Clinical Multiaxial Inventory IV 71 546 Neuroticism-Extraversion-Openness (NEO) Personality Inventory (PI)-Revised 71 547 Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst (NPV) 72 548 Schema-Vragenlijst (SV) of Young Schema Questionnaire (YSQ) 72 549 Experiences in Close Relationships-Revised 73 5410 Dimensional Personality Symptom Item Pool (DIPSI) 73 5411 Zelf in te vullen instrumenten voor trauma 73 55 Projectieve en narratieve tests 74 551 Social Cognition and Object Relations Scale (SCORS) 74 552 Zinnen Aanvul Test (ZAT) 74
Inhoud IX 553 Reflective Functioning Rating Scale 74 56 Diagnostiek van gezinsprocessen 75 561 Het cognitieve kader 75 562 De gedragsmatige bril 75 563 Het hechtingsraster 76 564 Het narratieve perspectief 76 565 Psychodiagnostische instrumenten die de gezinsprocessen meten 76 57 Tot slot 77 6 Samenhang van klachten en levensloop 79 61 Overzicht houden bij complexe problemen 80 62 Verschillende modellen voor de probleemsamenhang 80 621 Holistische theorie volgens het vakjesmodel 81 622 Cognitieve casusconceptualisatie volgens Beck 82 623 Casusconceptualisatie volgens schematherapie 84 624 Het SORC-model 84 625 Hybride model 85 63 Ten slotte 86 7 Een overzichtgevend behandelmodel: de interventiecirkel 87 71 Complexe problematiek: veel klachten en problemen 88 72 Overzicht bewaren en traumagericht behandelen 88 73 Kritiek op het driefasenmodel 89 74 Overzichtgevend behandelmodel: de interventiecirkel 90 741 De zes segmenten van de interventiecirkel 90 742 In welk segment begin je de behandeling? 92 75 Comorbide psychische problematiek 92 76 Omgang met middelengebruik 93 77 Tot slot 94 Deel III Interventies 8 Het psycho-educatiesegment 97 81 Inleiding 98 811 Uitleg van de probleemsamenhang 100 812 Uitleg van de betekenis van diagnostische categorieën 100 813 Uitleg geven aan de hand van het modusmodel uit de schematherapie 101 82 Aspecten van persoonlijkheidsproblematiek en traumatisering 101 821 Kwetsbaarheid 101 822 Toen en nu 101 823 Sleutelwoord: controle 102 824 Neiging van kinderen naar schuldontlasting ouders 103 825 Niet afleren van aangeleerde overlevingsstijlen, maar er overheen leren 103 83 Metaforen 104 831 Metafoor voor een schokkende gebeurtenis: de bruiloft 104 832 Metafoor ter verklaring van uitstel van traumareacties: de kettingbotsing 105
X Inhoud 84 Retraumatiseringsdriehoek 105 85 Tot slot 106 9 Praktische-zakensegment 107 91 Inleiding 108 92 Overzichtgevende interventie: problemen in de tijd zetten 108 93 Relaties 109 94 Zelfzorg 109 941 Slaapproblemen en veranderd dag- en nachtritme 111 942 Rust en ontspanning 112 943 Goed eten en drinken 112 944 Lichamelijke conditie 113 945 Dag- en weekstructuur 113 946 Praktische problemen betreffende huisvesting, werk en inkomen 113 95 Omgaan met moeilijke situaties 113 951 Crisisplan 113 952 Hulpbronnen 114 96 Tot slot 115 10 Emotieregulatiesegment 117 101 Inleiding 119 102 Adequate emotieregulatie: met emoties van nu reageren op situaties van nu 119 103 Waarom reageren mensen op situaties van nu alsof het situaties van toen zijn? 120 104 De retraumatiseringsdriehoek als uitleg dat situaties van nu en emoties van toen niet bij elkaar horen 121 105 Aangrijpingspunt voor interventie 123 106 Verschillende programma s en verschillende technieken 126 107 Spanningsregulatie 126 1071 Inventariseren van spanningsbronnen en in de tijd zetten 127 1072 Ontspanningsoefeningen 127 1073 Ontspannende activiteiten 130 1074 Mindfulness als spanningsregulatie 130 1075 Afleiding zoeken 131 1076 Agressieve spanning reguleren 132 108 Management van herbelevingen of nare beelden 132 1081 Traumaoproepende prikkels inventariseren 132 1082 Stopmechanisme 133 1083 Voorwerpen die het veiligheidsgevoel vergroten 134 1084 Imaginaire helper 134 1085 Controle over herbelevingen 135 109 Grounding 137 1091 Dissociatie 138 1092 Afwachten 138 1093 Zitten en kijken 139 1094 Kleuren 139 1095 Stevig staan of zitten 139 1096 De vijf zintuigen 139 1097 Naar concrete informatie vragen 140
Inhoud XI 1098 Fysieke activiteit 140 1099 Het bewuste nu: mindfulnesstechnieken 141 10910 Emoties komen en gaan 141 1010 Slaap- en nachtmerrieregulatie 142 10101 Nachtmerrie-rescripting 143 10102 Piekerverzamelplek 143 1011 Natuurlijke processen: veerkracht en gezonde versterking van positieve bronnen 144 10111 Gedenkdoos of -plek 144 10112 Ankeroefening 145 10113 Resource Development Installation (RDI) 146 10114 Rationele rehabilitatie 147 10115 Karateplek 147 1012 Vaardigheidstrainingen 148 10121 Sociale vaardigheidstrainingen 148 10122 Agressieregulatietrainingen 149 1013 Programma s met gecombineerde interventies 149 10131 Dialectische Gedragstherapie van Linehan 150 10132 STAIR 150 10133 Vroeger en Verder 151 10134 VERS 151 1014 Tot slot 152 11 Het systeemsegment 153 111 Inleiding 154 112 Doelstelling van systeeminterventie 155 113 Aanpak van de behandeling 157 1131 Behandeling van partnerrelatieproblemen 157 1132 Behandeling van ouder-kindrelatieproblemen 158 1133 Gezinsgerichte interventies voor gezinnen met jongeren 159 1134 Hechtingsbevorderende programma s 160 114 Tot slot 163 12 Het verwerkingssegment 165 121 Inleiding 166 122 Algemene aspecten van verwerking 167 1221 Vrijheid om te stoppen 168 1222 Wanneer verwerken: welk risico neem je? 169 1223 Indicatoren om wel of niet tot verwerking over te gaan 171 1224 Schakelen tussen verschillende segmenten en een veilige structuur aanbrengen 172 1225 Ingekapselde onverwerkte ervaringen: vorm van vermijding 173 1226 Verwerkingsmodule 173 1227 Globaal procesverloop bij verwerking 174 1228 Spanningsverlagende technieken 175 123 Verschillende verwerkingstechnieken in schema 176 124 Globale en specifieke verwerkingstechnieken 177 1241 Globale of narratieve verwerkingstechnieken 178 1242 Specifieke verwerkingstechnieken 181 125 Cognitieve interventies 201
XII Inhoud 1251 Cognitieve therapie 202 1252 Zelfbeeld 202 1253 Irreële schuld 202 1254 Reële schuld 203 1255 Socratische dialoog 204 126 Agressie, woede en wraak 205 1261 Agressie 205 1262 Woede en wraak 205 127 Geïntegreerde verwerkingsprogramma s 206 1271 Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS (BEPP) 206 1272 Schematherapie 207 128 Tot slot 207 13 Het integratiesegment 209 131 Inleiding 210 132 Herbezinning op de oude copingmechanismen 211 1321 Veerkracht 211 1322 Herstelgericht werken 211 133 Andere manieren van omgaan met zichzelf en met anderen 212 1331 Sociale vaardigheidstechnieken 212 1332 Omgaan met agressiviteit 213 1333 Zelfbeeld 213 1334 Seksualiteit 213 134 Herbezinning op het leven 214 1341 Opleiding en (vrijwilligers)werk 215 1342 Sociale contacten 216 1343 Interesses en hobby s 216 135 Terugvalpreventieplan 216 136 Einde van de behandeling 217 1361 Afname van de frequentie van de sessies 217 1362 Cliënten stimuleren naar een einde 217 1363 Pauze in de behandeling 218 1364 Chronische problematiek 218 1365 Afsluiten behandeling en afscheid nemen 219 137 Tot slot 219 Deel IV De therapeutische relatie en de behandelaar 14 De therapeutische relatie 223 141 Inleiding 224 142 Wat is een therapeutische relatie? 224 1421 Een voorwaardenscheppende functie 226 1422 Een constructivistische functie 226 1423 Hybride vorm van therapeutische relatie: voorwaardenscheppende constructivistische relatie 228
Inhoud XIII 1424 Omgaan met problematische overdracht 228 1425 Omgaan met de eigen belasting door de behandelaar 230 143 Valkuilen per persoonlijkheidsstoornis 236 1431 Cluster A: schizoïde, schizotypische en paranoïde persoonlijkheidsstoornissen 236 1432 Cluster B: narcistische, antisociale, theatrale en borderline persoonlijkheidsstoornissen 237 1433 Cluster C: afhankelijke, ontwijkende en dwangmatige persoonlijkheidsstoornissen 239 144 Tot slot 241 15 Het weke hart van de behandelaar: over compassie en lange behandelingen 243 151 Inleiding 244 152 Lange behandelingen en complexe problematiek 244 1521 Nadelen van onnodig lange behandelingen 246 1522 Imaginaire oefening 246 1523 Compassie en lange behandelingen 247 1524 Als de compassie overblijft : het weke hart 247 1525 Waarom blijven cliënten (onnodig) lang in behandeling? 248 1526 Waarom laten behandelaren behandelingen (onnodig) lang duren? 248 153 Wanneer zijn lange behandelingen wel geïndiceerd? 249 154 Hoe zijn onnodig lange behandelingen te voorkomen? 250 1541 Tips en trucs om onnodig lange behandelingen te voorkomen 251 155 Tot slot 252 Bijlagen 253 Tot slot: oud zeer in tegenwoordige tijd 254 Literatuur 255 Register 263
http://wwwspringercom/978-90-368-1083-8