OJ Index 2e helft 2017 Update over markt- & tariefontwikkeling voor zelfstandige juridische professionals A. De Markt I. Nieuwe all time high De bezettingsgraad onder independent legal professionals is hoger dan ooit. Traditiegetrouw ligt halverwege het jaar de bezettingsgraad altijd hoger dan aan het begin van het jaar, maar medio 2017 zet een nieuwe all time high neer. De OJ Index staat op 77,3. 1,5 punten hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Benodigde tijd om voldoende werk te acquireren: Hoe moeilijk is het op dit moment om werk binnen te halen? Belangrijke indicatie voor de stand van de markt is ook altijd de periode die zelfstandige juridische ondernemers nodig hebben om hun portefeuille met werk weer naar tevredenheid te vullen en hoeveel ruimte in die portefeuille zij te vullen hebben. 82,4% van degenen die niet volgeboekt zijn, verkeert op dit moment minder dan 3 maanden in die positie. Opvallend is dat medio 2017 vrijwel niemand meer langer dan 6 maanden onvoldoende werk heeft. Aan het begin van het jaar was er nog een groep professionals die 6 maanden, 9 maanden of zelfs langer met onvoldoende bezetting worstelde. OJ Index 2 e helft 2017 1
Doordat vrijwel iedereen binnen 6 maanden weer voldoende werk weet binnen te halen is de buffer die nodig is om tegenvallende omzetten op te vangen op dit moment lager dan ooit. Met andere woorden, je loopt als zelfstandig juridisch ondernemer dus relatief weinig risico. Met name voor de potentiële nieuwe toetreders in de mark zal deze ontwikkeling de drempel verlagen. Markt sentiment: hausse? Hoewel de marktomstandigheden al prima te noemen zijn, voorziet maar liefst 69,8% dat deze zich nog verder in positieve zin zullen ontwikkelen. Van negatieve effecten door de Wet DBA lijkt in het geheel geen sprake meer. In totaal verwacht 96% een gelijkblijvende of verder aantrekkende markt. II. Praktijkinrichting Het businessmodel van zelfstandige advocaten en juristen De meeste zelfstandigen in het OJ netwerk zijn in hoofdzaak werkzaam op basis van opdrachten waarin de klant betaalt voor de tijd die een jurist voor haar beschikbaar is. Hoewel we vanuit contacten met bedrijven en advocatenkantoren veel horen over de wens om meer te gaan betalen op basis van effectief bestede tijd, of op basis van fixed fees voor bepaalde productie, zien we het in de praktijk nog niet veel voorkomen. 4 of 5 dagen werken blijft de norm Ruim 88,3% van de zelfstandige advocaten en juristen werkt 4 dagen of meer per week. Een lichte stijging ten opzichte van 6 maanden geleden toen dit 1,5 procent lager was. OJ Index 2 e helft 2017 2
Bron van werk: netwerk, netwerk en nog eens netwerk Zelfstandige juristen en advocaten moeten het vooral hebben van hun netwerk. Daarbij zijn contacten met potentiële opdrachtgevers met 62,7% en met vakgenoten 9,3% de voornaamste bronnen. Het netwerk wint aan belang ten opzichte van bemiddelaars. Het aandeel van bureaus lijkt verder terug te lopen. Het is medio 2017 nog maar 18,7%, waar het begin dit jaar nog op 21,5% stond en voorheen schommelde het in de bandbreedte tussen 25 en 30 procent. Nieuwe toetreders op de markt doen er dus goed aan om zich in eerste instantie te focussen op het opbouwen c.q. doorontwikkelen van hun netwerk. Gezien hun beperkte impact op de markt, lijkt het geen verstandige strategie om erop te rekenen dat bureaus je wel aan werk zullen helpen. Nee verkocht Het aantal juristen dat klanten en relaties de afgelopen periode teleur moest stellen is opgelopen naar 70,7%. Het tweede half jaar op rij dat hierin een stijging van tien procent gemeten wordt. Ook hier doet zich de huidige markt voelen. In 80% van de gevallen waar men nee moest verkopen, lag dat niet aan de klantvraag, maar kwam het voort uit de beperkingen die het solo ondernemerschap met zich meebrengen: - Je kunt niet overal kennis van hebben - Te weinig tijd Dit zijn de momenten waarop het lidmaatschap van het OJ netwerk z n toegevoegde waarde toont. Door voor je relaties het OJ netwerk te activeren kun je altijd helpen, ook al heb je zelf geen tijd. En omdat je een ondernemer bent, is het logisch dat het opbouwen van relaties en je positieve imago op zo n moment ook gewoon tot rendement leidt. OJ Index 2 e helft 2017 3
B. Financiële benchmark 2 e helft 2017 In tegenstelling tot de rest van dit onderzoek kijken we voor de financiële benchmark altijd terug. III. Tariefstijgingen maar niet voor iedereen 31,5 % van de zelfstandige advocaten en juristen geeft aan dat hun tarief de afgelopen periode gestegen is. Bij de vorige meting, 6 maanden geleden, was dat 29,1% en vorig jaar om deze tijd zaten we op 31,2%. Er is dus een aanzienlijke groep die tarieven ziet stijgen, maar voor de meerderheid van 64,4% vertaalt de grote vraag zich nog niet in een stijgend tarief. Bij wie stijgt het tarief? Door de bank genomen is het moeilijk om aan te geven welk specialisme het meest profiteert van stijging in tarief. Hieronder is in grafieken weergegeven wat het aandeel is van de diverse specialismen binnen de groep stijgers en de groep gelijkblijvers. Zo zie je bijvoorbeeld dat banking & finance bijna 4x vaker een stijgend tarief rapporteert dan de groep commerciële contracten. Staat jouw specialisme er niet bij? Dan hebben te weinig van je collega specialisten input geleverd voor deze editie van de OJ Index IV. Uurtarieven De uurtarieven lopen sterk uiteen, afhankelijk van de manier waarop afgerekend wordt, maar ook van het rechtsgebied en de markt waarin men opereert. OJ Index 2 e helft 2017 4
De gemiddelde tarieven Je ziet dat de verschillen enorm zijn, maar deze uitschieters zijn natuurlijk eerder uitzondering dan regel. Medio 2017 liggen de gemiddelde tarieven dan ook als volgt. Gemiddeld uurtarief interim-opdrachten 115,16 Gemiddeld uurtarief advocaten- /adviespraktijk 162,21 Het verschil tussen interim en advies Bij interim opdrachten ligt het productiviteitsrisico bij de opdrachtgever. Hij koopt in feite de beschikbare tijd bij de jurist in, op een vergelijkbare manier als een werkgever dat doet met werknemers. Opdrachten worden in de regel overeengekomen voor een aantal dagen per week x een aantal maanden. Doorgaans wordt 8 uur per dag in rekening gebracht. Bij advieswerk ligt het productiviteitsrisico bij de opdrachtnemer, de jurist/advocaat. Hij of zij brengt alleen de effectieve tijd in rekening die aan werkzaamheden voor de opdrachtgever wordt besteedt. In een goed draaiende volle praktijk wordt er per dag gemiddeld 5 a 6 uur declarabel gewerkt. Doordat bij advieswerk meer snijverlies optreedt, is het voor een gezonde bedrijfsvoering noodzakelijk om hogere tarieven per declarabel uur te realiseren. De uitersten Zo wordt in de adviespraktijk een tarief à 350 genoteerd door iemand die actief is op het gebied banking & finance en 80 voor algemeen bedrijfsjuridische advisering of 90 voor advies over omgevingsrecht. Qua interim werk liggen de uitersten tussen een tarief van 200 per uur, opgetekend door een freelancende advocaat op het gebied van subsidies en 73 voor een interim jurist in het algemeen publiekrecht, bijvoorbeeld bezwaar en beroep bij een lagere overheid. De tarieven op een rij Hieronder vind je de gemiddelde tarieven uitgesplitst per rechtsgebied. Staat jouw specialisme er niet bij? Dan komt dat doordat er te weinig data over zijn. En dat komt weer doordat er niet genoeg van je collega specialisten hun input hebben geleverd voor deze editie van de OJ Index. Uurtarief slechte graadmeter Veel juristen en advocaten kijken naar uurtarief als indicatie voor succes, of het niveau waarop iemand opereert binnen de beroepsgroep. Dat is een vergissing. Uiteindelijk zegt alleen iemands omzet iets over zijn of haar succes of niveau als jurist- of advocaat-ondernemer. Daarom registreert de OJ index al sinds jaar en dag de gemiddelde omzetontwikkeling. Wil je sparren over? Bel Marijn: 0646443545 V. De omzet Wat zetten zelfstandig werkende juristen en advocaten per dag om? Bij aanvang van 2017 bedraagt de gemiddelde dagomzet van zelfstandig werkende advocaten en juristen 830,25. Een lichte daling ten opzichte van een half jaar eerder toen we nog net iets boven 832,- noteerden. OJ Index 2 e helft 2017 5
Dit roept het beeld op van een markt waarin weliswaar de vraag groot is, maar waarin dit zich nog niet vertaalt in stijgende inkomsten voor juristen en advocaten. Gemiddelde dagomzet uitgesplitst per type praktijk Interim-praktijk: 827,00 Advocaten-/adviespraktijk: 815,25 Combi interim-advocatuur/advies: 855,50 Wil je weten wat op dit moment de gemiddelde dagomzetten en uurtarieven in jouw specialisme zijn? Voor OJ leden die niet-commerciële activiteiten van het netwerk (zoals de OJ index) als professional of business member ondersteunen met een kleine maandelijkse financiële bijdrage is een speciale editie van de OJ Index rapportage beschikbaar met dit soort meer specifieke uitwerking. C. Vooruitblik 2e helft 2017 VI. De Kansen (samengevat) Het marktsentiment is positief. Men noemt twee drivers en daarnaast wordt gesignaleerd dat de groeiende hoeveelheid flexibel werk in de advocatuur kansen biedt voor zelfstandigen. Economische ontwikkeling zorgt overall voor meer vraag. Specifieke onderwerpen die men erbij noemt zijn: Toename (M&A) transactiewerk Toenemende activiteit in vastgoed/bouw Investeringen in ICT en Data toepassingen Investeringen in duurzame energie Veranderende nationale en internationale regelgeving zorgt voor meer vraag naar juridische expertise. Voorbeelden die genoemd worden zijn: Data privacy blijft hot Veranderingen in het natuurbeschermingsrecht Normalisatie van de ambtelijke rechtspositie Implementatie van financiële regelgeving VII De Bedreigingen (samengevat) Het aantal respondenten dat een bedreiging invulde was lager dan het aantal dat reageerde onder de noemer kansen, maar hun input geeft wel een aardig beeld van wat er op dit vlak leeft onder zelfstandige advocaten en juristen. Hieronder de meest genoemde bedreigingen: OJ Index 2 e helft 2017 6
Nieuwe toetreders op de markt met de daarbijbehorende toenemende concurrentie Oneigenlijke concurrentie op prijs. O.a. door prijs-stunters en door zelfstandige professionals die geen kostwinner zijn. Opkomst van legal tech kan zorgen voor afname in bijvoorbeeld het contractenwerk Krimpende persoonlijke netwerken als opdrachtgevers met pensioen gaan, of weg gereorganiseerd worden. De Wet DBA kan ervoor gaan zorgen dat het moeilijker wordt om direct voor opdrachtgevers te werken Uitstel van de inwerkingtreding van de nieuwe omgevingswet Geo-politieke ontwikkelingen kunnen conjunctureel negatief uitwerken Dank je wel voor je input, tot de volgende editie van de OJ Index. In de tussentijd: Kunnen we samen je cliënt ergens mee helpen? Aarzel nooit om contact op te nemen. Dat moet je zeker doen als je een persoonlijke reactie op prijs stelt want we hebben je input anoniem verwerkt. En wil je met ons van gedachten wisselen over andere onderwerpen? Bel ook dan gewoon even, of maak een afspraak. Amsterdam, juli 2017 Netwerk van Ondernemende Juristen Marijn Rooymans Over de OJ Index (voor de statistici onder ons) De OJ Index is in feite geen echte index en heeft dan ook geen enkele wetenschappelijke pretentie. Aan de hand van een gestandaardiseerd onderzoek verzamelen we actuele marktinformatie onder de de leden van het Netwerk van OndernemendeJuristen. In de figuur hiernaast kun je zien in welke rechtsgebieden degenen actief zijn die meewerkten aan deze editie van de OJ Index. Hoewel we zeker denken dat we hiermee een indruk kunnen geven over de stand van de markt, pretenderen we niet hiermee op wetenschappelijke wijze een beeld van de complete markt te geven. De ca. 450 juristen in het OJ netwerk die uitgenodigd zijn om voor deze enquête hun input te leveren opereren relatief hoog in de markt. Met een gemiddelde respons tussen 25 en 50% denken we wel een vrij representatief beeld te kunnen geven. Het blijft echter een momentopname. Dat alles gezegd hebbend, voor zover ons bekend is er vooralsnog geen betere indicator voor onze markt voorhanden dan de input van onze eigen netwerkcollega s. We blijven dus voorlopig meten en rapporteren. OJ Index 2 e helft 2017 7