Snappet bij rekenproblemen

Snappet bij rekenproblemen Draagt de inzet van werkpakketten binnen Snappet bij aan de ontwikkeling van leerlingen met rekenproblemen met de tafels van vermenigvuldiging (tot en met 10)? Opleiding icoach de Rolfgroep / Inschool Module 7: Zorg en kwaliteit Actieonderzoek Martijn van der Pal 16.04.2016

Inhoudsopgave Inleiding 03 1. Probleemstelling en vraagstelling 1.1 Beschrijving situatie school 04 1.2 Beschrijving situatie rekenen (tafels tot 10) groep 5 05 1.3 Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag 06 2 2. Onderzoek 2.1 Onderzoeksactiviteiten 07 2.2 Resultaten van het onderzoek 10 3. Conclusie 3.1 Definitieve beantwoording onderzoeksvraag 11 3.2 Toepasbaarheid in andere situaties 11 Literatuurlijst 12

Inleiding In het eerste kwartaal van 2015 heb ik de invoering van het tabletonderwijs Snappet begeleid op mijn werkplek OBS De Krijtmolen. Na een jaar ervaring zijn de meningen binnen het team over het algemeen positief. Nu is het tijd voor verdieping, ook op het gebied van zorgleerlingen. Wat zijn de mogelijkheden? Dit verslag begint met het in kaart brengen van de situatie en het probleem. Hieruit is de onderzoeksvraag ontstaan: Draagt de inzet van werkpakketten binnen Snappet bij aan de ontwikkeling leerlingen M en Y met rekenproblemen bij de tafels van vermenigvuldiging (tot en met 10)? 3 Bij dit onderzoek heb ik veelvuldig gebruikgemaakt van de poster empirisch onderzoek Hoe voor je onderzoek uit? van Vollenbroek & De Vries (z.j.) en van het boek Praktijkonderzoek in de school van Van der Donk & Van Lanen (2011). 1 Onderzoeksopzet Probleem en vraagstelling Conclusie 2 en resultaten 3

1. Probleemstelling en vraagstelling 1.1 Beschrijving situatie school Dit onderzoek is gedaan op de openbare basisschool OBS De Krijtmolen in de Molenwijk in Amsterdam Noord. In de schoolgids (Spackler,2015) is te lezen dat de school een leerstofjaarklassensysteem hanteert met veel aandacht voor het individuele kind. Het is ons doel om leerlingen cognitief en sociaal te ontwikkelen, zodat ze kunnen doorstromen naar een passende vorm van vervolgonderwijs. Gelet op het eerste zijn vooral de vakken Taal en Rekenen van belang. Hierbij wordt onderwijs op maat gegeven door te differentiëren. Om het ontwikkelproces te volgen, hanteren we het CITO LVS. Leerlingen met een E of D score, leerlingen die sterk terugvallen en leerlingen met een A plus score komen in aanmerking voor extra zorg. De centrale figuur bij zorg en begeleiding is de leraar. De zorgcoördinator heeft een coördinerende taak. Onze ambities zijn: 4 1. De leraren kennen de leerlingen 2. De leraren signaleren vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben 3. Ouders worden betrokken bij de (extra) zorg voor hun kind 4. Externe partners worden, indien noodzakelijk, betrokken bij de zorg voor leerlingen 5. De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen 6. Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard en de zorg voor zorgleerlingen 7. De school voert de zorg planmatig uit 8. De school gaat zorgvuldig de effecten van de zorg na 9. De zorgcoördinator coördineert de zorg en begeleiding Alle leraren beschikken over een groepsoverzicht met daarop de kenmerken van hun leerlingen. De leraren stemmen hun instructie, het aanbod en de tijd af op de kenmerken van de leerlingen in een groep.

1.2 Beschrijving situatie rekenen (tafels tot 10) groep 5 5 Op deze schermafbeelding is het volgende te zien: Snappet, groep 5a klasrapport, vak rekenen, domein getallen, tafels van vermenigvuldiging. Aan de blauwe staven is te zien van welke leerdoelen de meeste opgaven zijn gemaakt. Leerdoel 104: tafels van 1 t/m 5 en 10. De groep heeft hier 148 van gemaakt ten opzicht van 92 opgaven die landelijk zijn gemaakt. Leerdoel 121: tafels 6 t/m 9. De groep heeft hier 236 opgaven van gemaakt ten opzichte van 97 opgaven die landelijk zijn gemaakt. De volgorde van namen is geselecteerd op totaalscore, van veel fout gemaakte opdrachten (rood) bovenaan, tot weinig fout gemaakte opdrachten (blauw) onderaan. Van de drie leerlingen bovenaan M, E en Y, die slecht scoren op de tafels, richt ik mij alleen op M en Y. Leerling E laat een onduidelijker beeld zien, mogelijk heeft zijn probleemgedrag hier een aandeel in. Hij beheerst de tafels volledig (heeft zelfs zijn tafeldiploma als eerste in de groep gehaald), maar mist vaak lessen. Van de gemaakte opgaven van dit schooljaar scoren M en Y minder dan 20% bij de tafels van 1 t/m 10. Bij de Cito M5 toets behaalden zij beiden een E score. Van de 60 opdrachten maakte M 11 en Y 7 fouten met vermenigvuldigen en delen.

1.3 Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag Met de uitkomst van dit onderzoek wil ik aantonen dat kinderen met leerproblemen baat hebben bij de inzet van ICT in hun leertraject. Het inzetten van digitale (leer)middelen, in dit geval een werkpakket binnen Snappet, moet een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van M en Y op het gebied van de tafels van vermenigvuldiging (tot 10) van M en Y. Tijdens de zoektocht naar een geschikte onderzoeksvraag is gebruik gemaakt van de techniek Vragende woorden uit het boek Praktijkonderzoek in de school van Van der Donk & Van Lanen (2011). Wat is precies het probleem? De gemeten resultaten, binnen Snappet en Cito M, wijzen uit dat M en Y achterblijven ten opzichte van hun leeftijdsgenoten op het gebied van de tafels t/m 10. Welke mogelijkheden zijn er nu? Er wordt geoefend met de tafels op papier. Echter niet consequent. In hoeverre draagt mijn onderzoek bij aan het belang van het kind, de leerkracht, de school? Ik wil een bijdrage leveren aan een vaste zorgstructuur binnen de school bij uitval op dit domein. Zodat elke leerkracht weet welke interventies hij op een simpele manier kan toepassen, ten bate van de leerling met een probleem. 6 Hieruit is een gerichte onderzoeksvraag ontstaan: Draagt de inzet van werkpakketten binnen Snappet bij aan de ontwikkeling leerlingen M en Y met rekenproblemen bij de tafels van vermenigvuldiging (tot en met 10) Om vast te stellen of dit een goede onderzoeksvraag is, is gebruik gemaakt van de criteria en richtlijnen van Van der Donk & Van Lanen (2011): Deze vraag heeft betrekking op het leveren van een bijdrage aan de onderwijsontwikkeling van leerlingen met een rekenprobleem. Omdat reeds gewerkt wordt met Snappet is dit een interventie die goed aansluit binnen een schoolbrede zorgstructuur. Hoewel er veel literatuur over dit onderwerp in het algemeen te vinden is, is nog niet duidelijk wat de resultaten binnen Snappet van deze aanpak zijn. De antwoorden op de deelvragen zullen leiden tot de hoofdvraag.

2. Onderzoek 2.1. Onderzoeksactiviteiten Om de verschillende stappen in het onderzoeksproces bloot te leggen en het onderzoek op te splitsen in onderzoekbare delen is de hoofdvraag opgedeeld in de volgende deelvragen: 1 Hoe ziet de leerlijn Tafels van vermenigvuldiging eruit? 7 SLO Leerlijn Tafels van vermenigvuldiging Elke leerlijn is opgebouwd langs vier hoofdlijnen Volgens het SLO (z.j.) zijn bij de start van de leerlijn belangrijke aandachtspunten in eerste helft groep 4 het leren van de vermenigvuldigtaal. Hierna komen tot en met groep 5 de tafelrijen van de tafels van 2 t/m 10 aan de orde. Leerlingen moeten antwoorden van sommen kunnen achterhalen, via opgaven waarvan ze het antwoord al weten met strategieën als omkeren, verdubbelen, 1x meer, 1x minder. Modellen vergroten hierbij het inzicht. Het rechthoeksmodel en het groepjesmodel zijn de belangrijkste modellen en in mindere mate het lijnmodel. Op den duur worden de modellen gekoppeld aan de tafelrijen en worden ingezet als middel om betekenis te geven aan de strategieën. Het leren van de tafels verloopt volgens een leerproces met verschillende fases (Veltman en Van den Heuvel Panhuizen, 2010): 1. Begripsvormende fase (relatie leggen tussen herhaald optellen en de vermenigvuldiging, groepjes, rechthoek en lijnmodel) 2. Reconstructiefase (gebruik maken van handigheidjes als 1 meer/minder, verdubbelen/halveren besef 3x9 ziet er anders uit dan 9x3 (tegelvloer/eierdoos) 3. Reproductiefase (uit het hoofd leren) 4. Consolidatiefase (inverse relatie, grote vermenigvuldigingen, nulregel, contexten)

8 1. Handelingsmodel uit Protocol ERWD bewerkt door Dolf Janson 2. Drieslagmodel uit Protocol ERWD bewerkt door Dolf Janson 2 Hoe kunnen de tafels van 1 t/m 10 het beste worden aangeleerd aan kinderen die hier moeite mee hebben? Janson (2011) bespreekt twee modellen van het Protocol Ernstige rekenwiskunde problemen en dyscalculie (ERWD) die ondersteunend zijn voor de afstemming tussen lesgeven en leren. Het Handelingsmodel (fig. 1), gaat er van uit dat het leren van rekenen/wiskunde kan plaatsvinden op verschillende niveaus van handelen en het Drieslagmodel (fig. 2) beschrijft de stappen die een leerling moet doorlopen om zelfstandig een rekenwiskunde probleem aan te pakken. Van der Vliet de Keizer (2014) van de CED groep heeft een overzichtelijk document opgezet om het vermenigvuldigen en delen te onderzoeken: Remediëring Procedure ontwikkeling Inoefenen van strategieën: Besteed veel aandacht aan het goed inoefenen van strategieën Laat tussenantwoorden noteren Laat het kladpapier inleveren, zodat je kunt zien wat er mis gaat of juist goed Maak met het kind een eigen strategieënschriftje Blijf bij je methode en bied alleen de basisstrategieën aan Gebruik Maatwerk of blokboeken als je extra inoefenmateriaal nodig hebt. Remediëring vlot leren rekenen: Tafelposter, Sommen met de bal (Met sprongen vooruit), Flitskaartjes (Rekensprint, Vlot), Tafelliedjes, Bakjesmethode (rood oranje groen), Tafelarmband, Met 2 dobbelstenen gooien, Tafelbingo, tafeldomino, etc. Zorg voor intensieve oefening van minimaal 3 keer per week gedurende max. 10 minuten. Bied de tafels één voor één aan. Maximaal 3 weken per tafel. Ga dan door met de volgende. Blijf de tafels die het kind beheerst tot eind groep 8 herhalen. Anders zakt de kennis weg. Geef het kind een tafelkaart als het kind belemmerd wordt in zijn/haar rekenontwikkeling. Plak de sommen die het kind kent af. Remediëring flexibel toepassen: Vast stappenplan, Verwoorden, Actief achteraf controleren/reflecteren Te gebruiken materialen: Kwint, Nieuwsrekenen (CED groep), Blokboek redactiesommen, Slim oefenen met leessommen (Sietse Kuipers), Verhaaltjessommen Ajodakt

3 Hoe gaat dit op OBS De Krijtmolen? De gebruikte rekenmethode is Wereld In Getallen. Vanaf groep 5 wordt de verwerking door de leerlingen gedaan via de tablets van Snappet, aangeboden volgens het instructie model. De vorderingen worden gevolgd via het rapportage systeem van Snappet en door het afnemen van Cito toetsen. Bij onderpresteren worden de toetsen geanalyseerd waardoor duidelijk wordt op welke domeinen de leerling uitvalt. In het groepsplan wordt vervolgens een aanpak omschreven: De les in stappen laten maken ( 5 a 7 minuten per opdracht) Verlengde instructie en extra individuele instructie, duidelijke structuur Deze leerlingen maken de basis les en gaan verder met het plusje Op het gebied van de tafels wordt de methode gevolgd, aangevuld met een tafelkaart, extra tempotoetsen en het werken met een tafeldiploma om de kinderen te stimuleren. Vrijdags wordt gewerkt aan eigen leerdoelen via werkpakketten van Snappet en krijgen de leerlingen extra uitleg als ze de som niet snappen Ouders wordt begin van het jaar (via Basisschoolnet) geadviseerd thuis te oefenen met de tafels. Tijdens de oudergesprekken en in de rapporten wordt, waar nodig, dit aangehaald. 9 4 Welke voordelen en nadelen biedt Snappet ten aanzien dit probleem? Mijn indruk is dat het signaleren van de voortgang met Snappet zeer efficiënt is en dat met de inzet van werkpakketten direct doelgericht aan leerdoelen gewerkt kan worden. Ook kan de leerling adaptief werken via het plusje. Deze geeft de leerlingen toegang tot materiaal behorend bij dat leerdoel, dat afhankelijk van het niveau van de leerling moeilijker of makkelijker is. Per les zijn de vorderingen duidelijk inzichtelijk en kan er worden bijgestuurd. Dit is een groot voordeel ten opzichte van het werken op de traditionele manier in een schrift, waar vaak pas bij het nakijken aan het einde van de dag een probleem gesignaleerd werd. Of pas na vier/vijf weken bij een bloktoets, of zelfs pas na een half jaar bij na een Cito toets. Omdat het programma individueel werkt maakt het de leerlingen die extra aandacht hebben minder kwetsbaar. Het is normaal in de groep dat een ieder aan zijn eigen leerdoelen werkt. De Universiteit Twente en de Radboud Universiteit Nijmegen hebben een onderzoek gedaan gericht op het gebruik en het effect van Snappet, hiervan waren de belangrijkste uitkomsten: sterk verbeterd leerresultaat, rendement voor leerlingen van alle niveaus hoe intensiever Snappet wordt gebruikt, hoe beter de leerresultaten Snappet is van meerwaarde voor leerkrachten en het onderwijs Ten aanzien van dit onderzoek is relevant dat de resultaten bij leerlingen van alle niveaus verbeteren, dus ook bij de zwakste leerlingen. De leerresultaten verbeteren naarmate meer opgaven op de tablet worden gemaakt en meer gebruik wordt gemaakt van Snappet feedback. Leerlingen weten gelijk of een opgave goed of fout is. Leerkrachten hebben direct inzicht in de voortgang van het leerproces, kunnen diagnoses stellen en het onderwijsaanbod aanpassen. Dit feedbackmechanisme is volgens het onderzoek een belangrijke verklaring voor het positieve effect van het werken met Snappet. Ook de adaptieve opdrachten dragen hieraan bij, waarbij het niveau van de opdracht automatisch wordt aangepast aan het niveau van de leerling. Het succes van Snappet en het gebruik van tablets in het algemeen hangt af van het inzicht in het gebruik van de aanwezige leermiddelen en inhoud. De kwaliteit van gebruikte methode, lesstof, feedback en begeleiding zijn bepalende factoren. Het is een hulpmiddel om het onderwijs te verrijken en levert de leerkracht tijdwinst op die kan worden ingezet voor het analyseren van de data en het voorbereiden van de lessen. Gericht op de problemen met het aanleren van de tafels is dit niet anders. De begeleiding van de leerkracht blijft centraal staan.

4 Welke andere extra (digitale) hulpmaterialen zijn er? De resultaten van het onderzoek sluiten aan op onderzoek naar vergelijkbare programma s, zoals Rekentuin en Muiswerk. Zij bieden echter slechts onderdelen aan, terwijl Snappet een totaaloplossing biedt. Andere digitale materialen om de tafels te oefenen zijn o.a. te vinden op: www.gynzy.nl www.rekenblobs.nl www.lereniseenmakkie.nl www.sommenfabriek.nl http://www.thuisinonderwijs.nl/app x app tafels oefenen/ 10 De school heeft voor de digiborden en touchscreens een licentie op Gynzy. Via Parnassys zijn de leerlingen gekoppeld aan GynzyKids. Hiermee kunnen de leerlingen op school extra oefenen op de computer met De Tafelslang, Pacman Tafels, Lijnpuzzel tafels, Tafeldoolhof. 2.2 Resultaten van het onderzoek Onderstaande situatie laat het beeld zien van de leerlingen. Beiden scoren bij rekenen in het algemeen ver onder gemiddeld, ook bij de tafels. Wel is te zien dat ze afgelopen periode gegroeid zijn. M heeft 268 opgaven gemaakt met de tafels van vermenigvuldiging, hierbij is hij 99 punten gegroeid. Y heeft er 189 gemaakt, hij is 29 punten gegroeid. Afbeelding van het Snappet Leerlingrapport van twee gevolgde leerlingen.

3. Conclusie 3.1 Definitieve beantwoording onderzoeksvraag Vastgesteld kan worden dat sinds er extra aandacht is gegeven aan het rekenprobleem er een stijgende lijn zit in de ontwikkeling van leerlingen M en Y bij de tafels van vermenigvuldiging (tot en met 10). Niet aantoonbaar is welk aandeel Snappet aan deze groei heeft geleverd en wat de invloed is geweest van leerkrachtgedrag en andere factoren zoals bijvoorbeeld het thuis oefenen. Voor mij als begeleidende leerkracht is de combinatie van het efficiënt volgen van vorderingen en het kant enklaar aanbieden van specifieke leerstof de grote kracht van Snappet in dit onderzoek. De uitleg van de strategieën en de begeleide inoefening ligt bij de leerkracht, voor de intensieve oefening zijn de werkpakketten van Snappet een uitkomst. Kinderen met leerproblemen hebben op deze manier bij de inzet van ICT in hun leertraject. 11 3.2 Toepasbaarheid bij andere situaties Deze aanpak is goed toepasbaar bij de meeste andere leerdoelen binnen rekenen. Ook bij het vak spelling is Snappet bij uitval op verschillende categorieën al met succes ingezet in onze groep. Voor wat betreft de andere vakken is meer onderzoek nodig. Leerkrachten en andere betrokkenen binnen de school die zich bezig houden met uitval van leerlingen op cognitief gebied, doen er goed aan zich te verdiepen in de Snappet rapporten. Om alles uit het programma te halen is er een e learning beschikbaar: https://elearning.snappet.org/cert6 201603071500/index_lms.html?classId=11489

Literatuurlijst Geraadpleegde literatuur Bakker, M., Gerrits, P., en J. Theil (2012), Resultaat met rekenen. Handvatten voor een goede rekenles, Amersfoort, CPS Onderwijsontwikkeling en advies Faber, J.M. en A.J. Visscher (2016), De effecten van Snappet, effecten van een adaptief onderwijsplatform op leerresultaten en motivatie van leerlingen, Universiteit Twente Janson, D., En de opbrengst is..., In Volgens Bartjens, jaargang 31, 2011/2012, nr. 2 Molenaar, I., Van Campen, C., en K van Gorp (2016), Rapportage Kennisnet onderzoek naar Snappt: gebruik en effectiviteit, Behavioural Science Institute, Radboud Universiteit Nijmegen Veltman, A. en M. van den Heuvel Panhuizen (2010), Rekenen met hele getallen op de basisschool, Groningen/Houten, Noordhoff Uitgevers bv Spackler, N., (2015), Schoolplan 2015 2019, Amsterdam, OBS De Krijtmolen 12 Geraadpleegde internetsites Van der Vliet de Keizer, M., (2014), Het onderzoeken van problemen met vermenigvuldigen en delen? Zo doe je dat!, CED groep. Geraadpleegd op 29 maart 2016, van http://steunpuntacademie.nl/sites/default/files/mc%20het%20onderzoeken%20van%20pro blemen%20met%20vermenigvuldigen.pdf SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling). (z.j). Leerlijn Tafels van vermenigvulding. Geraadpleegd op 29 maart 2016, van http://www.digilijnrekenen.nl/digilijn2/a60.html