Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Jaarbrief Inkomen 2016 Programma Inkomen & Armoedebestrijding BW-nummer Portefeuillehouder J. Zoetelief Samenvatting De jaarbrief Inkomen is onderdeel van onze periodieke informatievoorziening naar de raad over het onderdeel Inkomen. Aan bod komen onder andere de in- en uitstroom in het bijstandsbestand, het aantal boetes en maatregelen dat we hebben opgelegd en de mate waarin mensen bijverdienen naast hun bijstandsuitkering. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. MO10, János Betkó, 0655419795 Datum ambtelijk voorstel 14 april 2017 Registratienummer 17.0003575 Ter besluitvorming door het college 1) De jaarbrief Inkomen 2016 vast te stellen. Paraaf akkoord Datum Steller János Betkó Alleen ter besluitvorming door het College Besluit B&W d.d. 2 mei 2017 Conform advies Aanhouden Anders, nl. nummer: 3.1 Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Portefeuillehouder Cvs Jaarbrief Inkomen 2016
Collegevoorstel 1 Probleemstelling Ieder voorjaar bieden we de gemeenteraad de jaarbrief Inkomen aan. Aan bod komen onder andere de in- en uitstroom in het bijstandsbestand, het aantal boeten en maatregelen dat we hebben opgelegd en de mate waarin mensen bijverdienen naast hun bijstandsuitkering. 2 Juridische aspecten Het vaststellen van de jaarbrief Inkomen 2016 heeft geen juridische consequenties. 3 Doelstelling Doel van het vaststellen van de jaarbrief Inkomen is goede informatievoorziening aan de gemeenteraad over de bijstandsontwikkeling. 4 Argumenten Ieder voorjaar bieden we de gemeenteraad de jaarbrief Inkomen aan. Deze jaarbrief is dus een vast onderdeel van onze periodieke informatievoorziening naar de raad over het onderdeel Inkomen. 5 Financiën Het vaststellen van de jaarbrief Inkomen 2016 heeft geen financiële consequenties. 6 Participatie en Communicatie De gemeenteraad wordt meerdere malen per jaar geïnformeerd over bijstand gerelateerde ontwikkelingen. In de halfjaar- en jaarbrief informeren we met name over de bijstandsontwikkeling. Daarnaast informeren we de gemeenteraad over de ontwikkeling van de Rijksmiddelen en we organiseren doorgaans één raadsinformatieavond per jaar over de bijstandsontwikkeling. 7 Uitvoering en evaluatie Na vaststelling van de jaarbrief Inkomen 2016 wordt deze de gemeenteraad toegezonden. Na het zomerreces volgt de halfjaarbrief Inkomen 2017. 8 Risico Aan het vaststellen van de jaarbrief Inkomen 2016 zijn geen risico s verbonden. Bijlage(n): Jaarbrief Inkomen 2016
Aan de Gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 323 59 92 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum 2 mei 2017 Ons kenmerk MO10/17.0003576 Contactpersoon János Betkó Onderwerp Jaarbrief Inkomen 2016 Datum uw brief Direct telefoonnummer 06-55419795 Geachte leden van de raad, Volgens afspraak informeren wij u periodiek over de bijstandsontwikkeling. Ook hebben we u toegezegd u te informeren over de ontwikkelingen rondom bijverdienen in de bijstand, het opleggen van boetes en maatregelen en de Wet Taaleis. In deze jaarbrief Inkomen komen al deze onderwerpen aan bod. 1. Bijstandsontwikkeling De instroom in de bijstand is het afgelopen jaar verder afgenomen. Dit is een trend die al enige jaren doorzet, zoals onderstaande tabel laat zien. Tabel 1: Totale instroom in de Participatiewet, exclusief BBz. Instroom 2014-2015 - 2016 Maand Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Real. Instroom per maand 130 204 212 186 154 176 120 177 157 154 151 166 1.987 Instroom 2016 cumulatief 130 334 546 732 886 1.062 1.182 1.359 1.516 1.670 1.821 1.987 Instroom 2015 cumulatief 152 352 572 779 918 1.087 1.228 1.347 1.507 1.667 1.842 2.035 Instroom 2014 cumulatief 172 337 530 750 915 1.079 1.239 1.401 1.535 1.711 1.902 2.086 De instroom daalt ondanks dat we te maken hebben met een grotere instroom van statushouders (ongeveer 250 in 2016) en de instroom van de nieuwe doelgroep, die voorheen in de Wajong zou instromen. Hieruit kunnen we concluderen dat onze poort goed functioneert.
1 De uitstroom uit de bijstand blijft helaas ook dalen, zoals blijkt uit de onderstaande tabel. Tabel 2: Totale uitstroom uit de PW, exclusief BBz (afdeling Inkomen en WBRN) Uitstroom 2014-2015 - 2016 Maand Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Real. Uitstroom per maand 75 139 166 118 100 136 82 125 188 132 179 133 1.573 Uitstroom 2016 cumulatief 75 214 380 498 598 734 816 941 1.129 1.261 1.440 1.573 Uitstroom 2015 cumulatief 153 307 479 620 725 868 1.018 1.157 1.312 1.491 1.632 1.780 Uitstroom 2014 cumulatief 180 354 506 625 769 910 1.071 1.238 1.437 1.637 1.814 1.927 Deze daling is sterker dan de daling van de instroom. Waar tussen 2014 en 2016 de instroom daalde met 99 personen (van 2.086 naar 1.987), daalde de uitstroom met 354 mensen (van 1.927 naar 1.573). Er zijn meerdere redenen voor te geven, waarvan de voornaamste zijn het achterblijven van de uitstroom naar werk, het afnemend aantal verhuizingen naar het buitenland en de verhoging van de AOW-leeftijd. Oorzaken van de achterblijvende uitstroom naar werk zijn onder andere dat veel van de nieuwe instroom lastig direct is door te geleiden naar werk (zoals statushouders en mensen die voorheen in de Wajong zouden zijn gekomen) en dat de beroepsbevolking in de regio Rijk van Nijmegen net zo hard is gestegen als de werkgelegenheid. 1 Dit alles heeft als gevolg dat ons bijstandsbestand het afgelopen jaar fors is toegenomen. De toename van ons bijstandsbestand, ten opzichte van de eindstand 2015, bedraagt 5,6 procent. Vooral in de eerste helft van 2016 zijn onze aantallen toegenomen. Om dit tegen te gaan hebben we de afgelopen tijd hard gewerkt aan maatregelen (onder andere de quick wins en het masterplan terugdringen aantal bijstandsgerechtigden, waar wij aan werken). Hierover bent u uitgebreid geïnformeerd. 1 UWV, Regio in Beeld 2016 Rijk van Nijmegen, https://www.werk.nl/xpsimage/wdo_013023
2 Grafiek 1: Ontwikkeling klantaantallen (PW, BZ, IOAW en IOAZ) vanaf eindstand 2015 Klanten aantallen 2016 8.000 7.900 7.800 7.700 7.600 7.500 7.400 7.300 7.200 7.100 7.000 6.900 6.800 6.700 6.600 dec-15 jan. feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec-16 Totaal 7.397 7.470 7.533 7.601 7.669 7.721 7.776 7.807 7.871 7.826 7.845 7.817 7.853 PW 6.824 6.905 6.940 7.000 7.056 7.107 7.147 7.178 7.243 7.188 7.205 7.184 7.207 Landelijk is er ook een toename te zien. De definitieve cijfers zijn nog niet bekend, maar de cijfers van een aantal grote gemeenten waarmee wij ons benchmarken wel. De gemiddelde stijging is daar 2,9 procent. Tabel 3: Gemiddelde groei Benchmark gemeenten ten opzichte van eindstand 2015 Rotterdam 0,4% Enschede 1,0% Emmen 1,1% Den Bosch 2,0% Amsterdam 2,1% Den Haag 2,7% Groningen 2,8% Almere 2,9% Utrecht 3,1% Alkmaar 3,1% Breda 3,5% Zw olle 4,1% Amersfoort 4,1% Zaanstad 4,6% Nijmegen 5,6% Leeuw arden 5,9% Drechtsteden 6,0% Arnhem 7,1% Apeldoorn 7,1% Eindhoven 8,8%
3 Hieruit blijkt dat in Nijmegen het bestand ten opzichte van andere gemeenten sterk is gestegen in 2016. Opvallend is dat ook voor andere grote Gelderse gemeenten als Arnhem en Apeldoorn dat het geval is. 2. Bijverdienen in de bijstand Begin 2016 heeft het college besloten om gebruik te gaan maken van de wettelijk maximale mogelijkheid tot vrijlating van bijverdiensten voor mensen met een bijstandsuitkering (vastgelegd in de beleidsregels Inkomen). Dat houdt in dat iedereen ouder dan 27 met een bijstandsuitkering, gedurende zes maanden het recht heeft om 25 procent van de bijverdiensten te houden, tot een maximum van 198 euro. Het doel van deze beleidswijziging was tweeledig. Ten eerste is deze wijziging doorgevoerd vanuit het idee dat werk moet lonen en dat derhalve een (beperkte) vrijlating van bijverdiensten gerechtvaardigd is. Ten tweede willen wij het accepteren van deeltijdwerk en tijdelijk werk stimuleren. Mensen doen zo werkervaring op, wat de kans op volledige uitstroom uit de bijstand verhoogt. Ook worden onze uitkeringslasten lager, wanneer meer mensen in de bijstand gaan bijverdienen (immers: 75% van hun bijverdiensten wordt wel ingehouden op de uitkering). Uit de cijfers blijkt nog niet dat de verruiming van de vrijlating heeft geleid tot meer bijverdienen in de bijstand. Het aantal mensen in de bijstand met inkomsten ligt, op basis van de nu bekende cijfers, tussen de 800 en 900, met een piek in 2014. Dit is opvallend, zeker omdat bij de verruiming van de vrijlating is ingezet op promotie voor deeltijdwerk en tijdelijk werk en omdat het aantal mensen in de bijstand de afgelopen jaren is gestegen. Echter: de verwerking van deeltijdinkomsten loopt soms een aantal maanden achter vanwege administratieve redenen. Dit lijkt het geval te zijn bij deze cijfers, bijvoorbeeld: het aantal mensen ligt in december ruim 100 lager dan het gemiddelde van de maanden daarvoor. Op basis van andere gegevens kunnen we afleiden dat inkomsten uit bijverdiensten in 2016 en 2015 gelijk zijn (ruim 5,2 miljoen is ingehouden op uitkeringen als gevolg van bijverdiensten). De gemiddelde inkomsten van iemand die bijverdient in de bijstand zijn redelijk stabiel, rond de 500 euro. Het geven van informatie over tijdelijk werk lijkt een positief effect te hebben, blijkt uit de maandcijfers. Gedurende 2016 was er een stijging in het voorjaar. In maart hadden 824 mensen neveninkomsten, wat geleidelijk oploopt tot 879 in juni. Dit is de periode dat we aandacht hebben gevraagd voor bijverdienen in de bijstand via de nieuwsbrieven voor bijstandsgerechtigden en de reguliere media. In de voorgaande jaren bleef het aantal mensen met bijverdiensten stabiel in deze periode. Het is niet mogelijk om defintieve conclusies te trekken op basis van deze cijfers. Om zeker te zijn van het effect van het gewijzigde beleid, hadden we moeten werken met een experimentele setting, met een controlegroep. Het beleid heeft het doel bereikt dat werken meer lonend is
4 geworden. Deze cijfers zijn voor ons een aansporing om bijstandsgerechtigden de mogelijkheden van bijverdienen onder de aandacht te blijven brengen. 3. Boetes en maatregelen De sancties die we als gemeente op kunnen leggen in het kader van de bijstand, bestaan enerzijds uit boetes, anderzijds uit maatregelen. Een boete leggen wij op wanneer een bijstandsgerechtigde de inlichtingenplicht schendt. Bijstandsgerechtigden zijn verplicht om zelf alle wijzigingen door te geven die relevant kunnen zijn voor hun recht op uitkering. Het gaat dan over bijvoorbeeld het hebben van vermogen, het delen van een huishouden, of het hebben van werk. Gemeente Nijmegen werkt met maandelijkse statusformulieren, die bijstandsgerechtigden in moeten vullen. Dit om zo veel mogelijk te voorkomen dat bijstandsgerechtigden vergeten om informatie door te geven en zo onbedoeld frauderen. De wettelijke basis voor een maatregel is de Participatiewet en onze eigen maatregelenverordening. Maatregelen worden opgelegd wanneer een klant de regels overtreedt die volgen uit de arbeidsverplichting. Voor een groot aantal zaken is in de wet vastgelegd wat hoogte en duur van de maatregel moeten zijn. Voor zover dat niet het geval is, hebben wij dat zelf gedaan in onze maatregelenverordeningen. Over het algemeen geldt dat hoe zwaarder de overtreding, hoe hoger het bedrag en hoe langer de duur van de maatregel. Bij herhaling van het maatregelwaardige gedrag, kan de duur van de maatregel toenemen. In de onderstaande figuren geven we weer hoeveel boetes en maatregelen we hebben opgelegd sinds 2014. Tabel 4 Gemiddeld aantal opgelegde boetes per maand 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 gemiddeld aantal boetes per maand 2014 2015 2016 41 16 47
5 Tabel 5 Gemiddeld bedrag opgelegde boetes per maand 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 - gemiddeld bedrag per maand 2014 2015 2016 1.139 1.395 436 De boetes in deze tabel zijn alleen boetes die daadwerkelijk zijn opgelegd, boetes van 0 euro die worden gegeven als waarschuwing zijn hier niet bij inbegrepen. Na een uitspraak van de Centrale Raad voor Beroep in november 2014 en kritiek van de Nationale Ombudsman op het landelijke boetebeleid, zijn boetes behoorlijk lager geworden en wordt eerder een waarschuwing opgelegd in plaats van direct een boete. Zie hiervoor de effectrapportage sancties uit maart 2016 (16.0002340). Wat opvalt is dat in 2016 het aantal boetes dat is opgelegd weer flink is gestegen, en dat het gemiddelde boetebedrag ook is gedaald. Dit kan als volgt verklaard worden. Zoals we u in maart 2016 hebben geschreven in de Effectrapportage sancties (16.0002340) is er een uitspraak geweest van de Centrale Raad van Beroep, die er toe leidde dat er minder boetes opgelegd werden en de boetebedragen lager werden. Dit is ook te zien in bovenstaande cijfers. Bovenstaande heeft onder andere tot gevolg gehad dat bijstandsgerechtigden die hun statusformulier te laat inleverden in 2014 direct een boete kregen en in 2015 een waarschuwing. Echter, zodra diezelfde bijstandsgerechtigde wéér een statusformulier te laat inlevert, krijgt hij een boete. Met andere woorden: tot en met 2014 mochten we als gemeente alleen rode kaarten geven (direct een boete); in 2015 werd de gele kaart (waarschuwing) ingevoerd. En in 2016 hebben we te maken met veel bijstandsgerechtigden die al geel hadden, en toch een volgende overtreding begingen.
6 Overigens is het zo dat vóór een statusformulier telt als te laat ingeleverd er eerst nog een herinnering hersteltermijn wordt gestuurd. In de prakijk krijgen mensen iedere maand dus meer dan één herinnering om op tijd het formulier in te leveren. Tabel 6 300 Opgelegde maatregelen 250 200 150 100 50 Gemiddeld aantal opgelegde maatregelen per maand Gemiddeld bedrag opgelegde maatregelen per maand 0 2014 2015 2016 93 35 30 202 277 284 Uit deze tabel blijkt dat het gemiddelde bedrag per opgelegde maatregel iets hoger is geworden in 2016, ten opzichte van het eerdere jaar. Het aantal maatregelen dat we opleggen kent een lichte daling. De trendbreuk heeft met name plaatsgevonden tussen 2014 en 2015. Het grote verschil tussen 2014 en 2015 is de automatisering van de (verplichte) inschrijving bij het UWV als werkzoekende. Voordat dit automatisch ging, schreven veel mensen zich niet in, en kregen ze hiervoor een lichte maatregel. In 2014 ging het om enkele honderden mensen, in 2015 (na de automatisering) niemand meer. Dat is tevens een verklaring voor het hogere gemiddelde opgelegde bedrag per maand, dat we sinds 2015 opleggen (en wat in bovenstaande tabel te zien is). Een veel voorkomende maatregel bestaande uit een laag bedrag verdween immers. Een andere verklaring voor de afname van het aantal maatregelen is ook te vinden in de oprichting van het Regionale Werkbedrijf. Ten opzichte van de tijd dat we nog een eigen afdeling Werk hadden, zien we een terugloop van het aantal meldingen van maatregelwaardige gedragingen. Omdat maatregelen altijd te maken hebben met de arbeids- en reïntegratieverplichting, is deze link direct te leggen. Dit is overigens iets wat we in mindere mate
7 ook zien bij het aantal fraudemeldingen dat we doorkrijgen vanuit het Werkbedrijf (tot en met 2014: de afdeling Werk): deze zijn afgenomen van 50 in 2014, naar 15 in 2015, tot 10 in 2016. We zetten in 2017 in op een verbeterde samenwerking met het Werkbedrijf, ook op dit punt (zoals ook aangekondigd bij de quick wins om het tekort terug te dringen). Het is belangrijk dat het Werkbedrijf fraudealert is en signalen over het niet nakomen van de arbeids- en re-integratieplicht goed doorgeeft. Het is vervolgens ook belangrijk dat onze afdeling Zorg en Inkomen deze signalen goed oppakt wanneer zij binnenkomen. 4. Wet taaleis De wet Taaleis is ingevoerd per 1 januari 2016. De wet verplicht bijstandsgerechtigden om de Nederlandse taal op basisniveau te beheersen (ten minste op het referentieniveau 1f). De gemeenten worden verplicht hier op toe te zien. De verplichtingen in de bijstand worden aangevuld met de verplichting om de taal te leren, vanaf 1 januari 2016 voor nieuwe instromers, en vanaf 1 juli 2016 voor het zittend bestand. Het Nijmeegse beleid omtrent de wet Taaleis is door u vastgelegd in raadsvoorstel 11/2016, besproken op de raadsvergadering van 17 februari 2016. Daarbij is gekozen voor een pragmatische aanpak. Eerst wordt gekeken of iemand perspectief op werk heeft. Wanneer dat (vrijwel) niet aanwezig is, vindt geen beoordeling van de taalvaardigheid plaats. Wanneer er wel perspectief op werk is, wordt niet alleen een inspanningsverplichting opgelegd, maar worden ook faciliteiten geboden om de Nederlandse taal op het gewenste niveau te verwerven. Bij het ingaan van de Wet Taaleis is tevens besloten de uitvoering niet meteen toe te passen bij de nieuwe instroom van statushouders. Voor hen geldt immers de Wet Inburgering, waar taalvaardigheid ook een onderdeel van is. Bij andere nieuwe aanvragers bleek dat de meesten over het vereiste taalniveau beschikten. Zij die dat niet deden waren grotendeels EU-burgers, die geen recht bleken te hebben op een uitkering. Er zijn geen taaltoetsen afgenomen. In de tweede helft van het jaar hebben we voor 22 mensen gekeken in hoeverre een taaltoets aan de orde is. Dit bleek niet het geval en leidde dus niet tot doorverwijzingen naar een taaltoets. Iedereen bleek te voldoen aan de taaleisen, dan wel een ontheffing te hebben, dan wel aantoonbaar actief bezig te zijn met hun inburgeringstraject. In 2017 gaan we eerst aan de slag met een groep van 400 mensen, allen jonger dan 30 jaar. De eerste ervaringen leiden tot de indruk dat veel klanten al voldoen aan de eisen die de Wet Taaleis stelt, op basis van hun diploma s. Naast de Wet Taaleis zijn wij ook belast met de afhandeling van de oude Wet Inburgering, die gold tot 2013. Burgers die voordien gestart zijn met inburgering, maar vanwege vertraging nog steeds inburgeringstrajecten volgen, moeten conform de oude wet Inburgering door de gemeente gemonitord worden. De bulk van die werkzaamheden is afgerond. Op dit moment volgen uit die groep nog 25 klanten een inburgeringstraject bij Capabel (de onderwijsgroep waar we ook onze taaltoetsen inkopen). In 2016 ging nog veel van de beschikbare capaciteit naar de oude wet, vanaf nu kunnen zij zich meer nadrukkelijk richten op de Wet Taaleis en het zittende bestand.
8 Wij hopen u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. De volgende rapportage is de halfjaarbrief Inkomen 2017, die u zult ontvangen na het zomerreces. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls mr. drs. A.H. van Hout