Zwemwaterprofiel versie 0.1 2016 1
VERANTWOORDING WATERSCHAP waterschap Hollandse Delta Handelsweg 100 2988 DC Ridderkerk Postbus 4103 2980 GC Ridderkerk t 088 974 33 00 f 088 974 30 01 i www.wshd.nl AFDELING AUTEUR REVIEWER Advies & Automatisering ing. R.W. (Rob) Bovelander ing. J.C. (Jaco) Goudriaan VRIJGEGEVEN DOOR - OPDRACHTGEVER volgens EU-zwemwaterrichtlijn (96/07/EC) VERSIE 14 maart 2016 2
Inhoudsopgave 1.Inleiding... 4 1.1 Aanleiding... 4 1.2 Taken en verantwoordelijkheden.... 4 1.3 Doel van het zwemwaterprofiel... 5 2. Beschrijving zwemplek... 5 2.1 Kenmerken... 5 2.2 Zwemzone.... 7 2.3 Beheer... 8 2.4 Waterhuishouding... 8 2.5 Potentiële bronnen van verontreiniging... 8 2.6 Kans op proliferatie blauwalgen... 8 2.7 Overige gezondheidsrisico s... 8 3. Zwemwaterkwaliteit... 9 3.1 Algemeen... 9 3.2 Beoordeling... 9 3.3 Escherichia coli-bacteriën... 10 3.4 Intestinale enterokokken... 11 3.5 Bronnenanalyse... 11 4. Mogelijke maatregelen... 12 5. Literatuur en verwijzingen... 13 3
1.Inleiding Voor elke zwemplek wordt op grond van de zwemwaterrichtlijn een zwemwaterprofiel opgesteld. Voorliggend document is het zwemwaterprofiel van Plas Wevershoek gelegen in de gemeente Ridderkerk. 1.1 Aanleiding De Europese zwemwaterrichtlijn [1] heeft als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. De richtlijn bevat bepalingen met betrekking tot de monitoring, de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) en het informeren van zwemmerspubliek en de Europese Commissie over de zwemwaterkwaliteit. Het beheer moet er op gericht zijn om minimaal een aanvaardbare zwemwaterkwaliteit te hebben en om een goede zwemwaterkwaliteit na te streven. Voor elke officieel aangemelde zwemplek moet een zwemwaterprofiel worden opgesteld. In het zwemwaterprofiel worden de kenmerken van de zwemplek beschreven. Er wordt ingegaan op de mogelijke gezondheidsrisico s voor de zwemmers en de oorzaken daarvan. Het zwemwaterprofiel dient volgens de Europese zwemwaterrichtlijn te bestaan uit: Een beschrijving van de fysische, geografische en hydrologische kenmerken van het zwemwater, en van andere oppervlaktewateren in het beïnvloedingsgebied van het betrokken zwemwater die een bron van verontreiniging zouden kunnen zijn, welke van belang zijn voor de doelen van de richtlijn en als bedoeld in richtlijn 2006/7/EG; Een beschrijving en beoordeling van oorzaken van verontreiniging die het zwemwater kunnen aantasten en schade toebrengen aan de gezondheid van zwemmers; Een beoordeling van de mogelijke proliferatie van cyanobacteriën; Een beoordeling van de mogelijke proliferatie van macroalgen en /of fytoplankton; De volgende gegevens, indien de onder punt 2 bedoelde beoordeling aantoont dat er een risico van een kortstondige verontreiniging bestaat: o De vermoedelijke aard, frequentie en duur van verwachte kortstondige verontreiniging; o Nadere gegevens over alle resterende oorzaken van verontreiniging, waaronder de genomen beheermaatregelen en het tijdschema voor het wegnemen van de verontreiniging; o De, tijdens kortstondige verontreinigingsincidenten, genomen beheermaatregelen en de identiteit en contactgegevens van de instanties die met het nemen van de maatregelen belast zijn. De locatie van het controlepunt. Ook wordt er in het zwemwaterprofiel aandacht besteed aan het voorkomen en het tegengaan van proliferatie van blauwalgen. Hierbij is gebruik gemaakt van het blauwalgenprotocol 2012 [2]. Voorliggend document is een actualisatie van het voorgaande zwemwaterprofiel uit 2007 [3]. Geactualiseerd zijn : De opmaak (conform vereenvoudigd zwemwaterprofiel 2015 -RWS/Min. van I en M [4]; de EU-toetsingen; de inrichtingskaartjes (bijlage 4 + hoofdstuk 2); gezondheidsrisico s (hoofdstuk 3); de mogelijke maatregelen (hoofdstuk 4). 1.2 Taken en verantwoordelijkheden. In bijlage 3 staat het jaarproces van de zwemwater-kwaliteits-monitoring weergegeven. Hierbij zijn de rollen en de verantwoordelijke partijen vermeld en is het proces ingedeeld volgens de PDCA-cirkel (Plan-Do-Check-Act). De zwemplek Plas Wevershoek is in beheer bij het natuur- recreatieschap IJsselmonde. Het dagelijkse beheer (legen prullenbakken; plaatsen en schoonhouden van toiletten; onderhouden 4
zwemstrand; maaien en schoonhouden van grasvelden) is in handen van Groenservice-Zuid-Holland (GZH). 1.3 Doel van het zwemwaterprofiel In het zwemwaterprofiel is alle beschikbare informatie over het zwemwater ordelijk bij elkaar gezet en beoordeeld. Indien nodig voorziet het zwemwaterprofiel ook in aanbevelingen voor maatregelen om het zwemwater te verbeteren en risico s te verkleinen of weg te nemen. Het zwemwaterprofiel vormt de basis voor communicatie tussen de betrokken partijen over te treffen beheermaatregelen. Uit het zwemwaterprofiel kan blijken dat aanvullend onderzoek nodig is om adequate beheermaatregelen te kunnen treffen. Het zwemwaterprofiel is tevens bedoeld als communicatiemiddel over de zwemwaterkwaliteit van de zwemlocatie en de genomen beheermaatregelen naar de geïnteresseerde burger. 2. Beschrijving zwemplek 2.1 Kenmerken Plas Wevershoek ligt in de gemeente Ridderkerk. De zwemplek Plas Wevershoek is gelegen aan de westzijde van de Waal. De zwemlocatie is genoemd naar de nabij gelegen wijk Wevershoek. Wevershoek is dan ook een locatie die met name een regionale functie heeft. De zwemlocatie is gelegen in een parkachtige omgeving, aan een uitloper van de Waal. Afbeeldingen 2.1a t/m 2.1c geven een indruk van de zwemlocatie en de directe omgeving. Het gebied staat er bekend om dat er veel honden uitgelaten worden. Aan de zijde van de Waal is een speciaal hondenstrandje aangelegd, hier mogen de honden los zwemmen. Bij de ingang van het terrein is restaurant Wevershoeve aanwezig. Ten zuiden van de zwemwaterzone is een glastuinbouwgebied gelegen, de afwatering van dit gebied vindt niet plaats op de Waal of de zwemwaterzone. Afbeelding 2.1a Geografische ligging zwemplek Plas Wevershoeve 5
Afbeelding 2.1b Zwemplek Plas Wevershoek op bemonsteringslocatie YOP 0238Z De zwemwaterzone staat via doorgangen in verbinding met de Waal. Nabij de meest noordelijke gelegen doorgang is een steiger aanwezig waar bootjes kunnen aanleggen. De boten kunnen echter niet in de zwemwaterzone komen. De zwemwaterlocatie is min of meer rechthoekig met een afmeting van ongeveer 60 m bij 15 m. De zwemwaterzone is geheel afgebakend middels een drijflijn. Bezoekersaantal. Volgens Groenservice Zuid-Holland (GZH) (info 2007) kan het aantal bezoekers tijdens een warme zomerse dag oplopen tot circa 50 bezoekers. De beheerder van het restaurant spreekt van gemiddeld 50-60 bezoekers met uitschieters naar 100 bezoekers per dag. Faciliteiten. De zwemwaterlocatie is gelegen in een parkachtige omgeving. Bij de ingang van het parkje is een restaurant en een parkeerplaats gelegen. Op het gehele terrein zijn voldoende vuilnisbakken aanwezig. Op het terrein Wevershoek zijn toiletten aanwezig. Nabij de zwemwater-zone zijn speeltoestellen aanwezig. Op het terrein is een wandelpad gelegen, hiervan wordt met name gebruik van gemaakt door mensen die hun hond uitlaten. De zwemplek is verboden voor honden. Het is bij GZH bekend dat circa drie hondenuitlaatservices gebruik maken van het gebied. Ingeschat wordt dat circa 80 honden dagelijks in het park worden uitgelaten. Om te voorkomen dat honden zwemmen in de zwemwaterzone heeft GZH een informatiefolder uitgebracht waarin aangegeven staat dat honden in het oostelijke gedeelte van het park los mogen lopen, nabij de zwemwaterzone is het verplicht om de honden aan te lijnen. Nabij de Waal is een locatie waar honden kunnen zwemmen. 6
2.2 Zwemzone. De zwemwaterzone is gelegen aan een zandstrand en recreatieweide. Op het voorblad van dit zwemwaterprofiel staat de zwemzone aangegeven, en in de praktijk is deze gekenmerkt door een gele ballenlijn. De waterdiepte nabij deze drijflijn bedraagt maximaal 1,00 m Afbeelding 2.2a Luchtfoto van de zwemplek met ballenlijn Afbeelding 2.2b Zicht vanaf het strandje vanaf de westzijde van de plas richting het oosten. 7
2.3 Beheer Gedurende het zwemseizoen worden er mobiele toiletten geplaatst. Deze worden geleegd indien nodig. (zie hoofdstuk 2.1, foto uit 2014) De ambtelijke werkzaamheden worden uitgevoerd door Groenservice Zuid-Holland (GZH). GZH leegt de prullenbakken en verwijdert het zwerfvuil twee tot drie maal per week. De frequentie kan in het hoogseizoen desgewenst verhoogd worden. 2.4 Waterhuishouding De waterdiepte in de plas neemt toe tot circa 1,50 m nabij de ballenlijn. Wevershoek staat via twee doorgangen in verbinding met de Waal. Er is geen sprake van een specifieke in- of uitstroomopening. Vanuit de plas Wevershoek kan water de polder ingelaten worden, er is geen sprake van polderwater wat op de plas uitkomt. De waterstroming in de Waal zelf is noordelijk gericht, nabij Heerjansdam wordt water ingelaten, ter hoogte van Hendrik-Ido-Ambacht wordt het overtollig water geloosd op de Maas. Over het algemeen geldt dat er weinig water wordt uitgelaten. Waterschap Hollandse Delta heeft aangegeven dat er zeer weinig stroming is op de Waal. Vooralsnog wordt uitgegaan van een stroomsnelheid van 0,1 m/s. Er liggen stroomopwaarts in en om de Waalboezem geen riooloverstorten die de zwemwaterkwaliteit op de zwemplek Plas Wevershoek negatief zouden kunnen beïnvloeden. 2.5 Potentiële bronnen van verontreiniging De Zwemwaterrichtlijn schrijft o.a. voor dat het zwemwater gecontroleerd dient te worden op de aanwezigheid van bacteriën die afkomstig zijn van feces (uitwerpselen) van mens en dier. Op basis van de gebiedsbeschrijving, een veldbezoek, de analyse van historische data, kaartmateriaal en de informatie van de waterkwaliteitsbeheerder en locatiebeheerder is de volgende lijst met alle potentiële verontreinigingsbronnen en -routes voor fecale verontreiniging op de zwemplek Plas Wevershoek opgesteld. Tabel 2.5 Potentiële bronnen Potentiële bron Beschrijving Bezoekers Op een mooie zomerdag zijn gemiddeld 50 bezoekers aanwezig en maximaal 100. Toiletten zijn aanwezig. Huisdieren Honden en paarden zijn verboden op het strand en in de zwemzone. Op het strand zijn desondanks regelmatig honden en is er hondenfeces aangetroffen op het strandje. Met het programma ZWEMPROF is getoetst of de potentiële bronnen een significante negatieve bijdrage in de bacteriologische zwemwaterkwaliteit hebben. Zie bijlage II. 2.6 Kans op proliferatie blauwalgen Behalve een controle op fecale verontreinigingen schrijft de zwemwaterrichtlijn ook voor dat in het zwemwaterprofiel een uitspraak wordt gedaan over mogelijke proliferatie van blauwalgen. Op basis van historische gegevens is de kans op proliferatie van blauwalgen op de zwemplek Plas Wevershoek niet aanwezig. 2.7 Overige gezondheidsrisico s Naast de fecale bacteriologische gezondheidsrisico s zou de gezondheid van de zwemmers ook in het geding kunnen komen bij het optreden van o.a. botulisme, zwemmersjeuk en de ziekte van Weil. Van geen van deze drie risico s zijn meldingen bekend voor zwemplek Plas Wevershoek. 8
3. Zwemwaterkwaliteit 3.1 Algemeen Volgens de zwemwaterrichtlijn wordt de kwaliteit van het zwemwater gecontroleerd aan de hand van de parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterokokken (I.E.). Beide typen bacteriën zijn afkomstig van feces (uitwerpselen) van mens en dier en worden daarom fecale bacteriën genoemd. Deze typen bacteriën zijn indicatorsoorten voor de aanwezigheid van ziekteverwekkende bacteriën en virussen die voornamelijk maag- en darmklachten kunnen veroorzaken. Op basis van de concentraties fecale bacteriën wordt volgens de zwemwaterrichtlijn onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. In tabel 3.1 zijn de indeling en de bijbehorende grenzen voor uitstekende, goede en aanvaardbare kwaliteit weergegeven. Als een zwemplek niet in 1 van deze 3 klassen zit, wordt het beoordeeld als slecht. Daarnaast wordt de zwemwaterkwaliteit ook gedurende het badseizoen beoordeeld. Na elke afzonderlijke meting wordt getoetst aan de signaalwaarden (tabel 3.1). Een overschrijding van een signaalwaarde is aanleiding tot extra onderzoek. Tabel 3.1 Normen voor zwemwaterkwaliteitsklassen voor zoete wateren. Parameter intestinale enterokokken (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Uitstekende Goede Aanvaardbare Signaalwaarde kwaliteit* kwaliteit* kwaliteit** 200 400 330 400 500 1000 900 1800 * gebaseerd op een 95-percentiel van de meetreeks over periode van 4 jaar ** gebaseerd op een 90-percentiel van de meetreeks over periode van 4 jaar 3.2 Beoordeling Waterschap Hollandse Delta controleert gedurende het badseizoen (van mei t/m september) tweewekelijks de zwemwaterkwaliteit in de badzone. Bij de controles worden de concentraties E. coli en intestinale enterokokken gemeten. Tevens wordt onderzoek gedaan naar het voorkomen van blauwalgen. Op basis van de metingen in de periode 2012 2015 is de zwemplek in 2015 beoordeeld als goed ; zie tabel 3.2. Dit volgt uit afzonderlijke beoordelingen goed voor E. coli en uitstekend voor I.E. in 2015. In voorgaande jaren (2009-2014) is de zwemwaterkwaliteit meerjarig uitstekend geweest. Tijdens de monstername op maandag 31 augustus 2015 zijn er dusdanig hoge gehaltes aan E-Coli en de intestinale enterokokken gemeten, zodat de zwemwaterkwaliteit is verslechterd tot goed. Deze specifieke monstername wordt gekenmerkt door een voorgaande nacht en ochtend met extreem veel neerslag. Het vermoeden bestaat dat er met de hevige neerslag veel honden- (en vogel-?)-feces de zwemzone in is gespoeld. De extra monstername op woensdag 2 september vertoonde geen verhogingen meer van E. coli en I.E. 9
Tabel 3.2 Kwaliteitsklasse Plas Wevershoek 2009-2015 jaar gebaseerd op: Escherichia coli Intestinale enterokokken eindoordeel 2009 2006-2009 uitstekend uitstekend uitstekend 2010 2007-2010 uitstekend uitstekend uitstekend 2011 2008-2011 uitstekend uitstekend uitstekend 2012 2009-2012 uitstekend uitstekend uitstekend 2013 2010-2013 uitstekend uitstekend uitstekend 2014 2011-2014 uitstekend uitstekend uitstekend 2015 2012-2015 goed uitstekend goed 3.3 Escherichia coli-bacteriën De concentraties van Escherichia coli en intestinale enterokokken in de zwemseizoenen van 2012-2015 zijn weergegeven in figuur 3.3 en 3.4. Figuur 3.3 Concentraties aan Escherichia coli bacteriën op de zwemplek Plas Wevershoek. E-Coli: In het jaar 2015 is er op 31 augustus een eenmalige overschrijding geweest van de signaalwaarde. 10
3.4 Intestinale enterokokken Figuur 3.4 Concentraties aan intestinale enterokokken op de zwemplek Plas Wevershoek. I.E.: In 2015 is er, net als voor E Coli, op 31 augustus een eenmalige overschrijding geweest van de signaalwaarde. Mede op basis van het extra onderzoek kan de provincie besluiten (tijdelijk) een waarschuwing, een negatief zwemadvies of een zwemverbod in te stellen. De overschrijdingen van E.coli en I.E. hebben (voor slechts 2 dagen) geleid tot: 2015: 1 waarschuwing 02 sep: E-coli 9.826 n/dl I.E. 8.329 n/dl De overschrijdingen in 2015 zijn van dien aard geweest dat deze uiteindelijk hebben geleid tot een kwaliteitsoordeel goed voor 2015. 3.5 Bronnenanalyse In dit hoofdstuk worden alle bronnen genoemd die tijdens een veldbezoek of uit de gegevens van waterschap Hollandse Delta of derden naar voren zijn gekomen. Vervolgens wordt een inschatting gemaakt van potentiële bronnen van vervuiling. Ten slotte wordt een analyse gedaan van de invloed van de bronnen met behulp van model Zwemprof (bijlage II). Uit het model Zwemprof blijkt dat zwemmers op een kluitje en- de grootste bron is (uitgaande van 10 zwemmers op een gemiddelde dag en 50 zwemmers op een zeer drukke dag). Naast de zwemmers hebben ook honden en paarden op het zwemstrand en binnen de zwemzone een grote invloed op de bacteriële waterkwaliteit. Fecale verontreiniging ter plaatse kan veroorzaakt worden door mensen of dieren. Gedurende het zwemseizoen zijn er diverse mobiele toiletten aanwezig. Tijdens hevige regenbuien is het mogelijk dat door dieren fecaal verontreinigd water afspoelt vanaf de ligweide en het strand naar de zwemplas. Tijdens een locatiebezoek op maandag 26 mei 2014 (09:45 uur) liepen er 10 honden over het strandje (2 begeleidsters met 7 honden + 3 dames met 3 honden). In de nacht van zondag 30 augustus op maandagochtend 31 augustus is er een zeer heftige regenbui geweest. Op 30 en 31 aug. is er ca. 21 mm regen gevallen in Barendrecht en 39 mm in Hendrik-Ido- Ambacht [5]. Heel veel regen dus in een korte tijd! Dit valt ongeveer samen met de hoge overschrijdingen voor de Escherichia colibacterieën en de intestinale enterokokken. 11
In de figuren 3.5a en 3.5b staan de door het KNMI geregistreerde hoeveelheden neerslag in tienden mm (gemeten te Barendrecht) uitgezet tegen de gemeten concentraties aan E-coli en de intestinale enterokokken. Figuur 3.5a Neerslaghoeveelheden gemeten in tienden mm versus de logaritmische E-coli-gehaltes. Figuur 3.5b Neerslaghoeveelheden gemeten in tienden mm versus de logaritmische I.E. -gehaltes. Uit de figuren 3.5a en 3.5b is er geen statistisch significant verband te zien tussen de hoeveelheid gevallen neerslag en het optreden van verhoogde fecale bacteriën-concentraties. Een grote hoeveelheid aan neerslag in 48 uur voorafgaand aan monstername leidt dus niet altíjd tot verhoogde fecale bacteriën-concentraties. 4. Mogelijke maatregelen De zwemwaterkwaliteit is als gevolg van één extreme bui geclassificeerd als goed terwijl de plas in vele jaren voorheen de kwalificatie uitstekend had. De plas is niet blauwalggevoelig. Uit onderzoek (Zwemprof; bijlage II) blijkt dat de meest waarschijnlijke bronnen voor fecale verontreiniging zijn: de badgasten; de dieren op het zwemstrand en binnen de zwemzone. 12
Mogelijke acties/maatregelen ten aanzien van fecale verontreiniging zijn: Problematiek bespreken met de gemeente Ridderkerk, Groenservice Zuid-Holland, Natuuren recreatieschap IJsselmonde, Omgevingsdienst Midden-Holland, de provincie Zuid-Holland en het waterschap Hollandse Delta; Het plaatsen van een hek rondom het strandje, zodat honden (en paarden) geweerd worden; Het verbod op honden en paarden/ruiters handhaven; Het weren van (water)vogels; Toiletten schoon houden; Onderhoud/schoonhouden van strand; In het zomerseizoen frequenter meten zodat 90 percentiel onder de norm blijft (alleen uitvoeren als er inrichtingsmaatregelen zijn uitgevoerd (plaatsen van een hek), anders heeft het geen zin. Om het risico op bloei van potentieel toxische cyanobacteriën (blauwalgen) ook in de toekomst te beperken worden de volgende maatregelen voorgesteld (vooral gericht op het beperken van nutriëntenemissies): Eventuele sliblaag verwijderen; Zorgen dat maaisel van de oevers verwijderd wordt zodat de in de planten aanwezige nutriënten niet weer terugkomen in het water; Regelmatig onderhouden van het strand en oevers, waaronder het maaien van vegetatie, verwijderen van maaisel, zwerfvuil en dode dieren. 5. Literatuur en verwijzingen [1] zwemwaterrichtlijn 2006 7 EG van het Europese parlement van 15 februari 2006 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2006:064:0037:0051:nl:pdf [2] blauwalgenprotocol; http://cyanobacterien.stowa.nl/upload/blauwalgenprotocol_2012.pdf [3] zwemwaterprofielen Waal (Waalboezem en Wevershoek); Grontmij DHV; 2007 [4] vereenvoudigd zwemwaterprofiel 2015 -RWS/Min. van I en M [5] Bron: http://projects.knmi.nl/klimatologie/monv/reeksen/select_rr.html 13
Bijlage I. foto s Plas Wevershoek (2014) 14
15
Bijlage II: Zwemprof (2016) 16
Bijlage III. Jaarproces - Taken en verantwoordelijkheden volgens de PDCA-cirkel. PDCA PERIODE PROCESSTAP MONITORING ZWEMWATEREN WSHD-RI WSHD-PR WSHD-AA PZH RWS PLAN jan controle op door AQUON ingevoerde planning. x mrt voorjaarsoverleg met waterbeheerders ZH. x x x x mrt bemonsteringsplanning invoeren op het zwemwaterregister. x mrt herziene zwemwaterprofielen laden op het zwemwaterregister. DO apr-sep wekelijkse directievoering op het zwemwatermeetnet. x apr-sep rapportages naar het nationale zwemwaterregister. x apr-sep opdrachtverlening naar AQUON voor extra bemonsteringen. x apr-sep communicatie naar de burger; afkondigen waterkwaliteitsmaatregelen (zwemverbod, neg.zwemadvies) x CHECK okt check compleetheid meetgegevens. x okt toetsingen en kwaliteitsoordelen vastleggen. x okt overzicht van afgekondigde waterkwaliteitsgegevens. x x okt vastleggen welke zwemwaterprofielen herzien moeten worden voor het volgende zwemwaterseizoen x okt organiseren extern op laten stellen zwemwaterprofielen die volledig nieuw moeten worden opgesteld x okt intern bespreken resultaten uit afgelopen meetjaar. x x okt intern bespreken plannen/maatregelen voor het aankomende meetjaar. x x x ACT okt voorstellen maken meetnet aankomend meetjaar. x okt vooroverleg met provincie voor aankomend meetjaar. x x okt interne opdrachtverlening aankomende meetjaar (opstellen factsheet). x x okt-nov gegevens aanleveren aan Waterdienst. x nov communicatie resultaten naar locatiebeheerders. x x nov officieel aanwijzen zwemwaterlocaties. x nov najaarsoverleg met waterbeheerders ZH. x x x x nov rapportage naar Brussel x PLAN nov opstellen meetaanvraag voor aankomende meetjaar. x nov meetaanvraag indienen bij AQUON. x dec intern zwemwaterprofielen herzien x 17