De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, 1 5-1 6 J U N I 2 0 1 7 M A R G OT V E R K U Y L E N S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S K U N D E K A D E R A R T S PA L L I AT I E V E Z O R G D O C E N T W W W. M A R G OT V E R KU Y L E N. N L
Wat we gaan doen Keetje Bosma gaat dood Leervragen Ervaring delen Behandeling symptomen Morfine-palliatieve sedatie-euthanasie Take-home messages
Leervragen?
Ervaring met surprise question? Wensen en opvattingen van de patient: Levensdoelen Grenzen aan behandelingen Opvattingen over sterven Afscheid nemen Plaats van sterven Na overlijden
De stervensfase Start zodra de dood zich onafwendbaar aandient Naar verwachting binnen enkele dagen overlijden Het beloop is niet afhankelijk van de onderliggende ziekte: final common pathway
Niet meer eten en drinken Toenemende zwakte en bedlegerigheid Snelle, zwakke pols, < urineproductie en doorbloeding van de extremiteiten, spitse neus Reutelen Onregelmatige ademhaling Toename sufheid Onrust Ervaring vaststellen stervensfase?
01 02 03 04 Draagt bij aan de kwaliteit van zorg voor de stervende patiënt Vermindert symptoomlast in de laatste levensdagen Verbetert de communicatie zowel met de patiënt als diens naasten Draagt bij aan de multidisciplinaire samenwerking Ervaring zorgpad stervensfase?
Beleid Benoem dat stervenfase is aangebroken Bespreek reacties/emoties Wat kan men verwachten aan klachten/problemen en wat kan er aan gedaan worden Vocht/voeding/mondverzorging Beleid medicatie Overleg over evt. uitzetten pacemaker/icd Hoe contact opnemen met hulpverleners Zaken die nog moeten worden geregeld Waken Ruimte voor afscheid/rituelen
Veel voorkomende symptomen Pijn Reutelen Dyspnoe en onregelmatige ademhaling Misselijkheid en braken Terminale onrust/delier Angst Vermoeidheid Mondproblemen Problemen met mictie en/of defaecatie
Pijn Opioiden transdermaal of sc Extra pijnstilling bij voorspelbare doorbraakpijn Niet-medicamenteuze interventies
Reutelen Uitleg, herhalen uitleg Houding in bed (Evt scopolaminebutyl 20 mg sc)
Dyspnoe Leg uit dat onregelmatige ademhaling gewoon is Leg uit dat stikken bijna nooit voorkomt Morfine bij voorkeur sc Niet-medicamenteuze interventies: Frisse lucht!
Misselijkheid en braken Metoclopramide sc of supp Haldol in wangzakof sc Evt icm dexamethason Niet-medicamenteuze interventies
Onrust/delier Blaasretentie Obstipatie Niet-medicamenteuze interventies Aanpassen medicatie die onrust kan veroorzaken/verergeren Haldol in wangzak of sc (discussie sinds 2017) Midazolam /palliatieve sedatie
Angst Herken angst, bespreek het Onderscheid angst van delier Evt onttrekking van medicatie; aanpassen medicatie Zo nodig benzodiazepine Niet-medicamenteuze interventies
Vermoeidheid Evt sedatie bij uitputting Niet-medicamenteuze interventies
Mondproblemen Goede mondverzorging Geen lemon swabs Water sprayen Zuigen op ijssnippers Mondbevochtigingsproducten Lippen vet houden
Verwarring Morfine helpt goed tegen pijn en benauwdheid door morfine ga je niet eerder dood Palliatieve sedatie doel=rust midazolam door palliatieve sedatie ga je niet eerder dood Euthanasie doel=einde maken aan het leven aparte wetgeving, niet-natuurlijke dood
Van morfine heb je steeds meer nodig ja/nee
Van morfine word je suf ja/nee
Morfine Wat leg je uit over morfine aan de patiënt en diens naasten? Waar let je op als jouw patiënt morfine gebruikt?
De patiënt kan kiezen voor palliatieve sedatie of euthanasie
Palliatieve sedatie Wat leg je uit over palliatieve sedatie aan de patiënt en diens naasten?
1 2 3 4 Opzettelijk verlagen van bewustzijn van patient in laatste levensfase Doel = verlichten van het lijden Normaal medisch handelen *continu *intermitterend *oppervlakkig/diep *acuut Palliatieve sedatie
Euthanasie Wat leg je uit over euthanasie aan de patiënt en diens naasten?
Euthanasie Op nadrukkelijk verzoek van een patiënt beëindigt een arts diens leven, omdat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden De arts dient dodelijke middelen toe aan de patiënt
De arts: 1. Is ervan overtuigd dat er sprake is van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt; 2. Is ervan overtuigd dat er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt; 3. Heeft de patiënt geïnformeerd over de situatie waarin deze zich bevindt en over diens vooruitzichten; 4. Is met de patiënt tot de overtuiging komen dat er voor de situatie waarin deze zich bevindt geen redelijke andere oplossing is; 5. Raadpleegt ten minste één andere, onafhankelijke arts, die de patiënt ziet en schriftelijk zijn oordeel geeft over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen 1 tot en met 4; 6. Voert de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding op medisch zorgvuldige wijze uit. Zorgvuldigheidseisen
Take home messages