Het sterven in onze tijd. Frank Schaapsmeerders, specialist ouderengeneeskunde Miranda Tiecken, woonbegeleider hospice de Hazelaar

Transcriptie

1 Frank Schaapsmeerders, specialist ouderengeneeskunde Miranda Tiecken, woonbegeleider hospice de Hazelaar UKON symposium 16 april 213 Sterven in breder perspectief Tekenen van naderende dood Problemen rondom stervensfase Kenmerken van een Zorgpad? Doelstelling lli van het Zorgpad Stervensfase Effect zorgpad Stervensfase Opbouw Zorgpad Stervensfase Tips om Zorgpad Stervensfase in te voeren Conclusies/vragen Het sterven in onze tijd Extreme zwakte, sufheid Verminderde intake van voeding en vocht Moeite inname medicatie Uitgemergeld uiterlijk, gebroken ogen Afname cognitie, i verwardheid Afname urineproductie, retentie Versnelde zwakke pols, lage RR Veranderde ademhaling, reutelen Koude acra, circulatiestoornissen 1

2 Urine-incontinentie 53% Kortademigheid 22% Pijn 52% OnrustO 42% Reutelen 5% Transpireren 14% Misselijkheid/braken 14% In de slaap Snel Pijnloos Zonder lijden Vredig Zonder het te weten (Arch Int Med 24;977-81) Adequate pijn- en symptoombehandeling Vermijden van onnodig lang sterfproces Nemen van duidelijke beslissingen ronmdom het levenseinde Voorbereiden op sterven Afronden van leven Behouden van gevoel van controle Verlichten van lasten Versterken van relatie met naasten overzichtelijke weergave van de standaard voor de zorg, begeleiding en symptoomverlichting betreffende een specifieke groep patiënten gebaseerd op multidisciplinair overeengekomen richtlijnen eenduidige omschrijving van de zorgdoelen notitie van ondernomen actie wanneer een zorgdoel niet bereikt wordt Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP) ontwikkeld in Marie Curie Hospice en Royal Liverpool Hospital allereerst bedoeld om best practice vanzorg in stervensfase over te brengen van hospice naar ziekenhuis, is echter ook effectief gebleken in het hospice Optimale kwaliteit van zorg voor stervenden en hun naasten gedurende het stervensproces en daarna door: verlichten van symptomen aandacht voor psychosociale en existentiële problematiek voortdurende communicatie met patiënt/naasten, ook na het sterven - - 2

3 Optimale multidisciplinaire samenwerking rond vaststellen stervensfase Bewustzijn van en vertrouwdheid met het stervensproces Vastleggen van de juiste zorg die al wordt gegeven Evaluatie/verbeteren van de zorg Versie voor thuis, ziekenhuis en verpleeghuis (sinds kort ook digitale versie) Start op moment dat het multidisciplinaire team vaststelt dat stervensfase is aangebroken Drie delen: 1. Beoordeling bij aanvang van de stervensfase 2. Observatie patiëntgebonden problemen 3. Zorg na het overlijden 4/22/ Gebruik van het Zorgpad Stervensfase: Door de verpleegkundige en/of behandelend arts wordt beoordeeld en genoteerd of de doelen bereikt zijn door notitie van B(ereikt) of A(nders) Indien A(nders) wordt genoteerd wordt op evaluatieblad aangegeven hoe gehandeld is Lagere symptoomlast 1 Betere documentatie 1 Mindere mate van rouw bij nabestaanden 2 Onderkennen van de stervensfase: Afname in diagnostische interventies 3 Hogere frequentie vrede met het overlijden 4 Hogere frequentie leven de moeite waard 4 1 Veerbeek et al, Pall Med 28; 2 Veerbeek et al, Am J Hospice Pall Med 28; 3 Veerbeek et al, J Pall Care, 28; 4 Lokker et al, Supp Care Cancer 211 4/22/ Verpleeg- kundigen 6 dyspnoe pijn* onrust angst reutelen Naasten dyspnoe pijn onrust* angst* reutelen* naasten (mean sum score) 4/22/ /22/

4 1% 8% 6% Maatregelen gericht op verbetering comfort Doel 1 Huidig geneesmiddelgebruik beoordeeld en onnodige geneesmiddelen gestopt Doel 2 Geneesmiddelen voor subcutane en/of intraveneuze toediening zo nodig (rescue) voorgeschreven Doel 3 Niet-noodzakelijke verrichtingen gestopt n.v.t. 4% 2% % beoordeling medicatie NR-beleid patient ohv stervensfase contact met huisarts Doel 3a Besluit genomen om niet-noodzakelijke verpleegkundige handelingen te stoppen Doel 3b Spuitenpomp aangesloten binnen 4 uur na opdracht arts patiënt had reeds spuitenpomp bij starten Zorgpad, tijdstip: n.v.t. 4/22/ /22/213 2 Deel 2 B e o o r d e l i n g v a n p a t i ë n t g e b o n d e n p r o b l e m e n Registratie om de 4 uur Noteer in de kolommen: B (bereikt) of A () Het betreft steeds de voorafgaande periode van vier uur Over- Maatregelen voor pijn/comfort leden uur P IJ N Doel 1 Patiënt is pijnvrij R U S T E L O O S H E I D Doel 2 Patiënt is niet rusteloos E v a l u a t i e a n d e r s Tijd in uur/min Deel Doel Reden Ondernomen actie paraaf 5.3 uur 2 4 benauwdheid om 6. uur rescue morfine gegeven AK S L IJ M V O R M I N G Doel 3 De ademhaling van de patiënt wordt niet bemoeilijkt door slijmvorming KORTADEMIGHEID Doel 4 Patiënt voelt zich niet kortademig B A B 8. uur 2 6 mond is droog regelmatig sterimar spray + lippen ingevet BJ 4/22/ /22/ Zorg na overlijden Doel 1 Procedures volgend op het overlijden X zijn besproken en/of uitgevoerd Doel 6 Er is contact opgenomen met overige zorgverleners X Toepasbaar bij alle terminale patiënten Markeringspunt geeft duidelijkheid Snel overzicht voor arts en verpleegkundige Goed hulpmiddel bij de observatie van problemen Bevordert proactief werken 4/22/

5 Bevordert multidisciplinaire communicatie Geeft verzorging zelfvertrouwen Maakt professionele indruk Beknopte, gestructureerde documentatie maakt evaluatie mogelijk indien zorgverleners er niet vaak mee werken is er te weinig routine in het gebruik het geeft extra papierwerk, werkt drempelverhogend je mist soms een mooie beschrijving van de situatie een projectplan opstellen de projectleider scholen via het IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland), deze schoolt vervolgens de medewerkers draagvlak creëren binnen de organisatie starten op een afdeling waar relatief veel sterfgevallen plaatsvinden Een goede dood, Medisch Contact, 12 december 28, nr. 5 LESA palliatieve Zorg 25 Het stervensproces verloopt lang niet altijd goed Het Zorgpad Stervensfase draagt bij aan de kwaliteit van zorg voor de stervende patiënt Vermindert de symptoomlast in de laatste levensdagen Verbetert de communicatie met zowel de patiënt als diens naasten draagt bij aan de multidisciplinaire samenwerking Vragen? 5