Market Timing 6 september 2013 Technische & kwantitatieve analyse GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. Onderliggende assets TRENDS 2e ST 1e ST koers 1e W 2e W W/V% W/V% KT LT 1 W 4 W AEX INDEX - + 346 362 369.95 375 380 0.77-0.59 DAX INDEX - + 7800 8066 8234.98 8245 8450 0.49-1.00 DJ STOXX 600 INDEX + + 285 297 304.56 305 308 1.48 0.13 DOW JONES INDEX - + 14300 14650 14937.48 15050 15400 0.76-3.45 S&P 500 INDEX - + 1580 1630 1655.08 1670 1685 1.23-2.12 NASDAQ COMPOSITE + + 3500 3580 3658.78 3700 4300 1.82 0.13 NIKKEI-225 INDEX + - 12400 13200 14064.82 15000 18300 4.82 0.77 EUR/USD - + 1.2000 1.2800 1.3117 1.3200 1.3400-0.76-1.58 BUND FUTURE - - 133 135 138.59 140 141-1.43-2.50 GOUDPRIJS - - 1280 1350 1366.50 14300 1480-2.97 4.15 ZILVER + + 22.3 23.09 23.18 24.49 25.13-2.90 14.45 BRENT CRUDE + + 111 114 115.26 119 126 0.09 8.04 NYMEX CRUDE + + 103 107 108.37 110 146-0.40 4.81 Samenvatting In de laatste kolom zijn de procentuele veranderingen in de beurskoersen vermeld ten opzichte van de laatst verschenen editie (9 augustus) voor de vakantieperiode. Ten opzichte van de vorige publicatie is de kortetermijn trend in de AEX, DAX en S&P 500 index gewijzigd van stijgend naar dalend. Dit geldt ook voor EUR/USD. In de Japanse Nikkei-225 is de kortetermijn trend juist verbetert, terwijl de langetermijn trend negatief wordt beoordeeld. De langetermijn trends in aandelen op wereldschaal zijn positief, echter de aanwijzingen voor langetermijn topvorming dringen zich in toenemende mate op. De stijging van de kapitaalmarktrente in de Verenigde Staten en in Europa levert in technisch opzicht vraagtekens op. Er is sprake van een hoge correlatie tussen deze grondstof en de Amerikaanse 10-jaars rente. De olieprijs staat opwaarts onder druk en neigt snel of fors duurder te worden. In kwantitatieve zin wordt tegelijkertijd een neerwaartse overdrijvingsconditie in de 10-jaars US T-Bond gesignaleerd: een lastige casus. Oorzaak en gevolg is niet het werkterrein van de chartist. In deze duidt de chartist het koersverloop van zowel rente als de olieprijs. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
STATISTIEK Zittenblijvers in AEX deze zomer beloond meldt Het Financieele Dagblad (FD) vandaag. De AEX steeg van 1 mei tot 1 september met ruim 5%. De beurswijsheid Sell in May ging niet op. In de Bulls, Bears & Shares van 3 mei jl. luidde de samenvatting: De periode mei t/m oktober staat alom bekend als een relatief zwakke periode voor aandelen. In de afgelopen jaren namen aandelenbeleggers in de loop van het tweede kwartaal gas terug. Gelet op een aanhoudend verzwakkend momentum en veel kortetermijn overbought -waarderingen in de aandelenindices wordt het gebruik van stop loss technieken aanbevolen. Bovenvermelde aanbeveling geldt nog steeds, want de maand september blijkt voor veel beurzen de slechtste maand van het jaar en de maand oktober heeft een reputatie met crashes. Volgens het FD-artikel vandaag houden analisten en economen geen rekening met een nieuwe crash. ishares in US dollar inzake vijftal asset-classes vanaf begin mei 2013 ishares regionaal in euro vanaf mei 2013 De koersperformance van de hierboven genoemde trackers vanaf mei dit jaar illustreren in de periode 1 mei t/m 30 augustus 2013 wat de waarde is van de beurswijsheid om in mei uit aandelen te stappen. In september weer aandelen kopen, is niet altijd raadzaam, constateert het FD vandaag. Of deze bewering nu ook opgaat? Lees verder 2
Op basis van de stand van de beurskoers ten opzichte van de afgeleide simpele 20-daags en 120-daags koersgemiddelden worden in het overzicht hieronder de actuele trends in diverse beleggingsinstrumenten gerangschikt. Trendstatus diverse ETF s aandelen / vastgoed / obligaties / grondstoffen 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % ISHARES CHINA 25 5.87 ISHARES WORLD 1.75 ISHARES N-AMERICA 1.53 ISHARES EUROPE 1.26 BODEMVORMING % DALENDE TREND % ISHARES BRIC 50 4.85 ISHARES EM MARKETS 3.46 LYXOR ETF CRB -1.03 ISHARES PROP ASIA 2.82 ISHARES MSCI LATAM 2.36 ISHARES ASIA PACIF 2.31 LYXOR PAN AFRICA 2.25 ISHARES JAPAN 1.94 ISHARES PROP GLO 0.51 SPDR Barclays EM Local Bond 0.39 ISHARES PROP EURO 0.23 Lyxor ETF iboxx Liqu 0.13 ISHARES MARKIT IBOXX USD -0.17 ISHARES E GOV3-5 -0.46 ISHARES E COV BOND -0.57 ISHARES B E CORP -0.58 Think iboxx Corp.Bd UCITS ETF -0.62 ISHARES E CORP BD -0.63 ISHARES US T 7-10 -0.67 ISHARES B E AGG -0.67 LYXOR EURO CORP BD -0.78 ISHARES E INF-LINK -0.83 ISHARES PROP US -0.92 Think iboxx Gvt Bd UCITS ETF -1.01 ISHARES US TIPS -1.09 ISHARES E GOV7-10 -1.19 ishares China 25 (in euro) op weekbasis vanaf 2013 3
Was er een week geleden in ishares China 25 nog sprake van een terugval vanaf de neklijn van een (H)oofd(S)chouderpatroon, de stijging deze week verminkt de voorspellende (bearish) implicaties van dit koerspatroon. De dalende weerstandlijn langs de koerstoppen van dit jaar kan nog voor terugkerend aanbod zorgen. De Chinese vice-minister van financiën is bang dat een aanval op Syrië de wereldeconomie schaadt, vooral als gevolg van een sterke stijging van de olieprijs. De beursindices verdisconteren alles beweert de technische analyse, dus lijkt het zinvol om de boodschap van de charts op wereldschaal in ogenschouw te nemen. MSCI World Index in US dollars op weekbasis + relatieve sterkte index (RSI) De overbought -condities in mei dit jaar en het verzwakkend momentum in de RSI tijdens de rallyfase naar de top begin vorige maand is overeenkomstig het beeld begin mei 2011 en oktober 2007. In de daarop volgende maanden gingen de aandelenmarkten wereldwijd onderuit. MSCI World index in euro op weekbasis vanaf 2000 Opvallend is het tijdaspect van de bullmarkt die in maart van 2009 van start ging. De bullmarkt die in maart 2003 van start ging, eindigde in het tweede kwartaal van 2007, waarmee de lengte van deze bullmarkt overeenkomt met de actuele situatie. De voorlopige conclusie luidt dan ook dat het gebruik van stoploss technieken tot aanbeveling strekt om de kwade kans te voorkomen dat aandelenbeleggers met een langetermijn buy & hold -houding opnieuw worden geconfronteerd met koersdalingen van tientallen procenten. Dit moet gezegd en opgeschreven worden, juist nu de consensus onder fundmanagers een nieuwe bearmarkt uitsluit (zie volgende pagina). 4
Ratio belegd vermogen in US aandelenfondsen/trackers vs geldmarktfunds Bron: www.sentimentrader.com Het Elliott Wave Instituut in de Verenigde Staten toonde afgelopen maand tijdens een roadshow in Las Vegas informatie over het laagterecord aan liquide middelen dat beleggingsfondsen aanhouden. Fondsbeheerders zijn volbelegd en geven daarmee impliciet aan vol vertrouwen de toekomst tegemoet te zien. Vanuit een trendvolgende benadering dienen opgaande trends zolang mogelijk te worden gerespecteerd en op basis van het trendoverzicht op pagina 3 is een volbelegde positie in aandelen volstrekt verdedigbaar. Trendvolgers missen echter toppen en bodems. Wie toppen en bodems wil timen maakt daarom gebruik van countertrend-technieken, zoals o.a. de coverstory contra-indicator. 5
In de Bulls, Bears & Shares van 17 mei jl. enkele dagen voor publicatie van de beruchte Fed-notulen werd gerefereerd aan de rol van de media. De analyse afkomstig uit het researchrapport Market Timing, laag kopen en hoog verkopen uit 2006 vermeldde wanneer er consensus is over de richting van de markt, kunnen conclusies snel veranderen. Het Amerikaanse beleggerstijdschrift BARRON s maakte deze week op de omslag duidelijk dat de bulls in charge zijn. In het verleden illustreerden deze coverstories wat de richting van de markt na publicatie werd. Bron: www.barrons.com S&P 500 index op dagbasis + stochastics + gap op 1685 De bullish coverstory wil niet zeggen dat de S&P 500 index direct in elkaar stort. In de recente correctiefase is een gap (koershiaat) ontstaan rond 1685, waar idealiter op kortetermijn beursnoteringen totstandkomen, voordat het aanbod terugkeert. 6
Trendfasen sectoren Europa en V.S. 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % DJ STOXX Basic Resr. 4.14 S&P EWI Consumer Staples 1.35 DJ STOXX Telecom 3.93 DJ STOXX Pers&House 1.12 DJ STOXX Fin.Serv. 3.58 DJ STOXX Chemical 0.17 DJ STOXX Technology 3.04 DJ STOXX Health Care 0.13 DJ STOXX Media 3.00 DJ STOXX Industrial 2.84 S&P 500 HealthCare 2.45 S&P 500 Info Tech 2.38 DJ STOXX Auto&Parts 2.37 DJ STOXX Bank Index 2.23 DJ STOXX Constr&Mat 2.12 S&P EWI Consumer Discretionary 1.94 DJ STOXX Retail 1.79 S&P 500 Materials 1.75 S&P 500 Industrials 1.65 DJ STOXX 600(P)-Euro 1.48 S&P 500 Financials 1.43 S&P 500 INDEX 1.23 S&P 500 Energy 0.83 DJ STOXX Insurance 0.52 DJ STOXX Oil & Gas 0.18 DJ STOXX Trav&Leisur -0.58 BODEMVORMING % DALENDE TREND % DJ STOXX Utility 0.27 DJ STOXX Food&Bev. 0.05 S&P 500 Telecom Serv -0.47 S&P 500 Utilities -2.23 DJ Stoxx 600 Telecommunication + relatieve sterkte versus DJ Stoxx 600 De DJ Stoxx 600 Telecomsector is in de afgelopen jaren enorm achtergebleven bij de brede marktontwikkelingen. Een eerste concrete verbetering vindt deze week plaats als gevolg van een opwaartse koersuitbraak uit een tweejarige tradingrange. In relatieve zin is er sprake van outperformance. 7
Grondstoffen / edele metalen 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % ETFS Livestock DJ-AIGSM 1.17 ETFS Cotton -0.66 NY-DJ-AIG Livestock Index 0.05 NY-DJ-AIG Petroleum Idx -0.75 ETFS Heating Oil -0.90 NY-DJ-AIG Energy Index -0.98 ETFS Soybeans -1.11 ETFS Gasoline -2.02 ETFSPHYSIPLATINUM -2.06 ETFS PHYSIC SILVER -2.37 BODEMVORMING % DALENDE TREND % ETFS Energy DJ-AIGSM 0.47 ETFS NATURAL GAS 2.35 ETFS Sugar 1.26 ETFS Coffee 0.00 NY-DJ-AIG Softs Index -0.08 ETFS COPPER -0.39 ETFS Soybean Oil -0.62 NY-DJ-AIG Agriculture Sub-Index -1.30 NY-DJ-AIG Commodity Index -1.41 ETFS WHEAT -1.54 NY-DJ-AIG Industrial Metals Index -1.75 NY-DJ-AIG Grains Index -2.08 ETFS Industrial Metals DJ-AIGSM -2.13 ETFS Grains DJ-AIGSM -2.14 ETFS Nickel -2.24 ETFS PHYSICALGOLD -2.28 ETFS PHYSPM BASKET -2.62 NY-DJ-AIG Precious Metals Index -3.04 ETFS Corn -3.43 ETFS Heating Oil De tracker op heating oil breekt uit een symmetrische driehoek en de weekcandles kleuren blauw (zie legenda) het startsein van een opgaande trend. 8
Brent Oil op dagbasis vanaf 2012 uitbraak, pullback en blauwe candles De uitbraak in Brent Oil (zie boven) werd vorige week nog geconfronteerd met een beperkte terugval, maar dit blijkt vooralsnog een succesvolle pullback /terugtest. Verwacht derhalve verdere koersstijgingen tot mogelijk zelfs $ 145 in de komende weken/maanden. Vastrentende waarden 10-jaars rente VS (groen) en Nymex Light Sweet Crude Oil (zwart) vanaf 2012 Het verband tussen een stijgende olieprijs en stijgende lange rente in de V.S. houdt aan, echter de obligatiekoers signaleert condities voor een bodem(proces). 10-jaar s US T-Bond kleurt geel op weekbasis (= neerwaartse overdrijving) 9
Valuta EUR/USD in 2013 De weerstandgrens in de euro rond $ 1, 34 blijkt te sterk. De reactie onder $ 1,32 doet een test van de onderkant van de maandenlange tradingrange verwachten rond $ 1,28. US Dollar Index vanaf 2011 De zwakte van de euro komt niet onverwacht. Op basis van een recente test van de stijgende steunlijn van de US Dollar index was een stijging van de US dollar te verwachten. De ingezette stijging kan het begin zijn van een zoektocht naar de bovenkant van het stijgende trendkanaal van de afgelopen jaren. 10
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging 11
TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw (= sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend) Paars (= sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend) Geel (= overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart (= overgangsfase tussen stijgende en dalende trend) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn belegging - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. 12