Opleiderscurriculum In Vogelvlucht Handleiding scholing opleider AVG, versie 2016 AVG-handboek/2016/1.2
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Opzet van de scholing blz. 3 Hoofdstuk 2: Inhoud van de scholing: de modulen blz. 6 Hoofdstuk 3: Praktische zaken blz. 8 Hoofdstuk 4: Overige scholingsactiviteiten blz. 9 Bijlage 1: competentie matrix blz. 10 Bijlage 2: competentieprofiel blz. 11 2
Opleidercurriculum in Vogelvlucht Handleiding scholing opleiders AVG, versie 2016 Hoofdstuk 1. Opzet van de scholing Inleiding In de competentiegerichte opleiding tot AVG staat het leren van de aios op de werkplek centraal. De wekelijkse cursusdagen bieden daarbij aanvulling en ondersteuning. U als opleider speelt een zeer belangrijke rol bij het leren van de aios. In de praktijk wordt van u verwacht dat u uw aios kunt coachen, feedback kunt geven en ontvangen, kunt beoordelen, samenwerken en organiseren en dat u inzicht heeft in leerprocessen. De AVG opleiding ondersteunt u daarbij door het aanbieden van een competentiegerichte scholing voor opleiders. Het opleiderscurriculum is gebaseerd op het Kaderdocument scholing opleider CHVG 1. Competentiegericht leren Onder competenties wordt verstaan: de bekwaamheid om een professionele activiteit in een specifieke context uit te oefenen door het inzetten van beroepskennis, houding en vaardigheden. De competenties voor een AVG opleider zijn beschreven in het competentieprofiel opleiders CHVG 2. Het volgen van de opleidersscholing stelt u in staat om de benodigde vaardigheden te verwerven of te vergroten. Net als bij de aios staat ook voor de opleider het leren op de werkplek centraal en biedt het cursorisch onderwijs hierbij ondersteuning. De kernvraagstukken die zich bij het uitoefenen van het opleiderschap voordoen zijn daarom het vertrekpunt van de leeractiviteiten voor het verwerven van opleidercompetenties. Het samen leren (de bijeenkomsten in Rotterdam) met medeopleiders biedt een realistische context voor het verwerven en ontwikkelen van opleidercompetenties zoals agogisch en didactisch handelen, samenwerken, organiseren en professionaliteit. De cursusdagen zijn voor een groot deel gericht op het verwerven en oefenen van nieuwe praktische kennis en vaardigheden. In de beroepssituatie bent u in staat om zelf te bepalen welke kennis en vaardigheden nodig zijn, of u hier over beschikt en op welke wijze u deze zo nodig kan verwerven. Tijdens de opleiding bent u zelf verantwoordelijk voor het bereiken van leerresultaten en stuurt u uw eigen leerproces d.m.v. het maken van individueel opleidingsplan (IOP). De persoonlijke leerdoelen voor uw IOP formuleert u n.a.v. uw eigen reflecties en feedback van uw aios en collega opleiders en docenten. Structuur van de scholing De scholing is opgebouwd rond vraagstukken, dilemma s en activiteiten die te maken hebben met begeleiden en opleiden van de aios in de praktijk. Het curriculum is modulair opgezet en omvat een Startmodule en vijf vervolgmodulen. De Startmodule voorziet de nieuwe opleider van de meest elementaire kennis en vaardigheden voor het opleiden van een aios. Bij minder dan vijf deelnemers wordt aangesloten bij de tweedaagse cursus van SOON, de samenwerkende opleidingen tot specialist ouderengeneeskunde. De overige modulen omvatten elk vier maandelijkse cursusdagen. Drie daarvan hebben een vast programma. De vierde dag wordt ingevuld naar behoefte van de cursisten. De ochtenden van deze dagen zijn gewijd aan cursorisch onderwijs; de middagen bieden gelegenheid voor intervisie en bespreking van video s. Jaarlijks worden per semester simultaan twee modulen aangeboden. Een korte omschrijving van de verschillende modulen treft u in hoofdstuk 2. 1 Dit document is geformuleerd door de Werkgroep Modernisering CHVG en te downloaden via http://knmg.artsennet.nl/opleiding-en-registratie/rgs-1/opleiding/huisarts-2.htm 2 Zie bijlage 2 3
Portfolio toetsing Toetsing geeft inzicht in uw voortgang van uw individuele leerproces met betrekking tot het verwerven van de benodigde competenties. Feedback van docenten en medecursisten vervult hierin een belangrijke rol. Gedurende de scholing houdt u een portfolio bij. Een portfolio is een verzameling van materiaal, zoals IOP, verslagen, videobeoordelingen etc. waarmee competenties kunnen worden aangetoond. De instrumenten die gebruikt worden voor toetsen en beoordelen zijn gericht op het waarderen van de competentie-ontwikkeling. Er zijn instrumenten voor zelfbeoordeling, beoordeling door medecursisten, door docenten en door verschillende collega s in het werkveld. De beoordelingen (en eventueel andere bewijsstukken van uw vorderingen) vormen tezamen uw portfolio. De criteria waarop u beoordeeld wordt zijn eenduidig en inzichtelijk per module vastgelegd. Op basis van de toets- en beoordelingsresultaten kunt u zelf de doelen voor uw verdere professionele ontwikkeling formuleren. Wanneer u voldaan hebt aan de beoordelingscriteria ontvangt u een deelcertificaat. Alle deelcertificaten samen leiden tot het predicaat gecertificeerd opleider AVG. Opleidingsduur Omdat de scholing gebaseerd is op het leren in de praktijk, is de duur van de opleiding afhankelijk van de aanwezigheid van een aios. Wanneer u in aaneensluitende jaren steeds een eerste- of derdejaars aios begeleidt, kunt u de scholing in vier jaar afronden. Door de modulaire opzet is het mogelijk om (onderdelen van ) een module in een ander jaar nog eens te volgen. Tijdsinvestering Elke module omvat minimaal 3 cursusdagen. Daarnaast is per module gemiddeld 7 uur nodig voor voorbereiding, maken van video opnamen van leergesprekken, analyses en verslagen. Overige scholingsactiviteiten Per semester worden twee modulen aangeboden. Voor diegenen die beide modulen van een semester al gevolgd hebben, maar nog niet gecertificeerd zijn, wordt overwogen om in 2016 een beperkt alternatief aanbod te ontwikkelen. In aanvulling op het modulair onderwijs wordt bij de scholing van de opleiders ook plaats geboden aan: - positionering van het vak - afstemming tussen opleiders en opleidingsinstituut - afstemming over de voortgang van individuele opleidingstrajecten van aios - twee gezamenlijke dagen met de aios Een uitwerking van deze activiteiten vindt u in hoofdstuk 2 Vervolg voor gecertificeerde opleiders Nadat u alle modulen succesvol hebt afgerond, wordt van u verwacht dat u uw professionaliteit als opleider blijft onderhouden en verder ontwikkelen. Dat kan in de vorm van zelf onderwijs verzorgen, coachen van beginnende opleiders, deelnemen aan i.s.m. SOON te ontwikkelen vervolgscholing etc. Zie voor de nadere uitwerking hoofdstuk 2. 4
Levenslang leren A. B. C. D. E. F. De opleider als begeleider De opleider als coach De opleider als expert De opleider als beoordelaar Samenwerken t.b.v. het leerproces van de aios Capita selecta Startmodule 5
Hoofdstuk 2. inhoud van de scholing: de modulen Dit hoofdstuk bevat een korte omschrijving van de verschillende modulen. De inhoud is steeds gerelateerd aan het competentieprofiel van de opleider CHVG. Om te kunnen zien welke competenties in welk module vooral aan bod komen is in bijlage 1 een zogenaamde competentiematrix toegevoegd. Opleiderstweedaagse, Eerste introductie Tijdens de jaarlijkse opleiderstweedaagse, waaraan vrijwel alle opleiders deelnemen, wordt apart tijd ingeruimd voor de nieuwe opleiders. U krijgt informatie over het opleidingstraject van de aios. Er is aandacht voor de wet- en regelgeving rond het opleiderschap en u maakt kennis met het opleiderscurriculum en de praktische zaken daar omheen. Startmodule De programma s in deze module voorzien de opleider van de eerste noodzakelijke kennis en vaardigheden om een aios te kunnen begeleiden. De verschillende rollen en hoedanigheden van de opleider komen basaal aan de orde. De belangrijkste thema s zijn: - van de werkplek een leerplek maken - volgen en sturen van een leerproces - werken volgens de regels van opleiden Module A, De opleider als begeleider Als opleider begeleidt u een aios in de praktijk in zijn ontwikkeling tot zelfstandig AVG. U krijgt technieken aangereikt om vorm te geven aan uw rol als begeleider van het leren op de werkplek. Deze worden ondersteund met kennis over het zogenoemde ervaringsleren. Onderwerpen in deze module: - begeleiden bij het IOP - aansluiten bij individuele leerstijlen - methodisch voeren van een leergesprek - relatie opleider/aios Module B, De opleider als coach Van de aios wordt verwacht dat hij zelf verantwoordelijkheid neemt voor het eigen leerproces. In deze module leert u om aiossen die van elkaar verschillen in achtergrond, ervaring, persoonlijke opvattingen en voorkeuren te ondersteunen in hun eigen leerproces. Belangrijkste onderwerpen: - sturen van een leerproces - stimuleren tot reflecteren - stimuleren tot zelfsturing Module C, de opleider als expert Als opleider draagt u kennis en ervaring over op uw aios. Dit doet u niet alleen expliciet, maar ook impliciet als rolmodel. Hoe gaat u om met conflicten, kritische beroepssituaties, fouten en wat draagt u hiervan over op uw aios? Onderwerpen in deze module: - leerzaam maken van eigen rolgedrag - beïnvloeden van de leeromgeving - omgaan met fouten - hanteren van conflicten Module D, de opleider als beoordelaar Uw oordeel over de voortgang van de professionele ontwikkeling van de aios is voor hem een noodzakelijke toetssteen bij het sturen van het eigen leerproces. De verschillende beoordelingsinstrumenten en het voeren van een constructief gesprek over de beoordeling staan centraal in deze module Onderwerpen: - educatief toetsen 6
- selectief beoordelen - volgen en sturen van een leerproces d.m.v. toetsing - voeren van een beoordelingsgesprek Module E, samenwerken t.b.v. het leerproces van de aios Bij de opleiding van een aios zijn meerdere partijen betrokken. De belangrijkste zijn u als opleider, de docent(en) en de aios zelf. In deze module komt het vormgeven aan uw rol in deze driehoek aan de orde met bijbehorende dilemma s en mogelijke fricties. Thema s in de module: - relatie praktijk-onderwijs - samenwerken met het opleidingsinstituut - samenwerken binnen de leer/werk situatie Module F, capita selecta In het kader van deze module wordt tijdens de jaarlijkse opleiderstweedaagse een steeds wisselend programma geboden. De onderwerpen hangen niet noodzakelijk met elkaar samen. De inhoud wordt bepaald door specifieke wensen van opleiders of de actualiteit in het veld. Ook onderwerpen die de opleiding van belang acht, maar die buiten de vaste modulen vallen vinden hier een plek. Levenslang leren, voor gecertificeerde opleiders Met het succesvol afronden van alle modulen van de opleidersscholing is uw leerproces als opleider niet ten einde. Binnen het concept levenslang leren wordt van u als gecertificeerd opleider verwacht dat u uw competenties onderhoudt en dat u zich verder ontwikkelt en differentieert in het opleidersvak. U kunt daarvoor een scholing kiezen op basis van persoonlijke behoeften en interesses. Daarnaast is het ook mogelijk om in dit kader zelf een bijdrage te leveren aan de scholing of begeleiding van startende collega-opleiders. Vanuit de opleiding wordt dit proces, in samenwerking met de specialisten ouderengeneeskunde (SOON), gefaciliteerd door middel van twee jaarlijkse voortgangsbijeenkomsten. Verplichtingen Vanuit de bestaande regelgeving is het voor opleiders verplicht om, wanneer zij een aios begeleiden, tenminste acht dagen per jaar aan scholingsactiviteiten te besteden. Zowel de opleidersmodules als de overige scholingsactiviteiten vallen hieronder. Mogelijkheden Om aan uw verplichtingen te voldoen kunt u deels gebruik maken van door de opleiding geboden scholingsdagen: Presentatie leeronderzoeken en kwaliteitsprojecten: 2 dagen Opleiderstweedaagse: 2 dagen Bijeenkomsten levenslang leren (LLL) met SOON: 2 dagen De resterende twee dagen kunt u besteden aan door u zelf gekozen scholingsactiviteiten. Opties: - MMV congres (zie website RGS>modern opleiden) - Masterclass coaching MMV (september 2015 al volgeboekt, wachtlijst) - Coachen van beginnend opleider - Intervisiegroep - Onderwijs verzorgen voor aios of opleiders - Eigen invulling met externe workshop of cursus obv IOP, gemaakt tijdens LLL bijeenkomst -.. 7
Hoofdstuk 3. Praktische zaken Communicatie Alle actuele informatie over de opleidersscholing is te vinden op Blackboard, de elektronische leeromgeving van de Erasmus universiteit. U ziet welke onderwijsprogramma s gepland zijn en hoe u zich daarvoor kunt opgeven. Bij elke module staat een kerndocent genoemd tot wie u zich kunt wenden met vragen. Ook eventuele programma wijzigingen en de beoordelings- en toetsingscriteria worden op Blackboard vermeld. Omdat Blackboard toegankelijk is voor iedereen die bij de AVG opleiding berokken is, zoals aiossen, opleiders en docenten vormt het ook een bron van informatie over andere activiteiten die de opleiding betreffen. Bij aanvang van het opleiderschap krijgt de opleider een toegangsnummer om te kunnen inloggen op Blackboard. Opgeven voor een module Om aan een module te kunnen deelnemen geeft u zich van te voren op bij het secretariaat (c.roso@erasmusmc.nl). Video Bij vrijwel alle modulen is er in het middaprogramma gelegenheid voor het bespreken van video opnamen van leergesprekken tussen opleider en aios (zie portfoliotoetsing) Voor het maken van video-opnamen heeft digitale technologie de voorkeur. Het advies van de opleiding is om een webcam aan te schaffen en wel de Logitech 525 PRO. Er bestaat een speciale uitvoering voor Mac-gebruikers. Elke opleider kan deze webcam via een sterk gereduceerd tarief aanschaffen via de opleiding (één webcam per opleider). Het verdient sterk de voorkeur om de opnamen op een memorystick aan te leveren in het format te lezen door Windows Media Player. Zie voor de meest recente overige technische aanwijzingen de laatste versie van het Handboek (website avg opleiding), hoofdstuk 2.12 Om een video in te brengen is het volgende van belang: - zowel de opleider als de aios moeten goed in beeld zijn - bekijk de video zelf van de voren - bepaal waar uw observatiepunten liggen en waar u feedback op wilt krijgen - bepaal welk deel van het gesprek voor het onderwerp van de betreffende module van belang is - neem een korte video mee (maximaal 10 minuten). Het kan zijn dat u voor uw doel verschillende fragmenten wilt laten zien. Houd daarbij ook rekening met een maximale tijdsduur van ongeveer 10 minuten. Verdere adviezen: Gebruik een externe, rondom gevoelige tafelmicrofoon wanneer de ingebouwde microfoon onbevredigende resultaten geeft. Bijvoorbeeld bij veel omgevingsgeluid en bij een afstand van meer dan twee meter tussen de camcorder en de sprekers. Gebruik een groothoekconverter als het niet lukt om opleider en aios tezamen in beeld te krijgen. Dit is een soort voorzetlens die het bovendien mogelijk maakt om de camcorder zo dichtbij te zetten, dat een externe microfoon soms onnodig is. Gebruik een vaste cameraopstelling, liefst met een wandstatief. Dit voorkomt verschuiven of omvallen van de camcorder. Vermijd een opstelling met tegenlicht. Zorg voor zijlicht of licht vanachter de camcorder af. Verplichtingen Vanuit de bestaande regelgeving is het voor opleiders verplicht om, wanneer zij een aios begeleiden, tenminste acht dagen per jaar aan scholingsactiviteiten te besteden. Zowel de opleidersmodules als de overige scholingsactiviteiten vallen hieronder. 8
Hoofdstuk 4. Overige scholingsactiviteiten Positionering van het vak Het specialisme geneeskunde voor verstandelijk gehandicapten is nog relatief jong. Het opleiden van nieuwe specialisten draagt bij aan de verdere ontwikkeling en profilering van het vak. Binnen de opleidersscholing wordt hiervoor tijd ingeruimd. Jaarlijks zijn er twee dagen waarop opleiders, aiossen en docenten elkaar in dit kader treffen. In juni presenteren de eerstejaars aiossen de opzet van hun leeronderzoek en de derdejaars de uitkomsten van het onderzoek dat ze in hun tweede jaar hebben uitgevoerd. In november presenteren de derdejaars aiossen de uitgevoerde kwaliteitsprojecten. Collega s, opleiders en docenten geven feedback d.m.v. commentaar en kritische vragen. De opleiderstweedaagse in januari wordt gebruikt om specifieke onderwerpen, gerelateerd aan het vakgebied nader te belichten. Ook de meeste docenten zijn aanwezig, zodat de dagen een goede gelegenheid bieden voor contacten tussen allen die bij de opleiding betrokken zijn. Afstemming opleiders/docenten De praktijkopleider en de instituutsopleiders (docenten) dragen gezamenlijk bij aan het leerproces van de aios en zijn verantwoordelijk voor de beoordeling daarvan. Om onderlinge afstemming te bevorderen vinden twee maal per jaar korte gesprekken plaats tussen opleiders en docenten. Er wordt zoveel mogelijk naar gestreefd om ook de aios hierbij te betrekken. Doel: - Opleider en docent zijn geïnformeerd over de voortgang van het leerproces van de aios - Eventuele verstoringen in het opleidingstraject van de aios worden vroegtijdig gesignaleerd en gecoördineerd aangepakt Werkwijze: Het secretariaat van de opleiding maakt een planning voor gesprekken tijdens een cursusdag van de opleiders of tijdens een gezamenlijke dag voor opleiders en aiossen. Mocht tijdens het gesprek blijken dat niet voldoende is, dan neemt de docent het initiatief voor een vervolgafspraak. De docent legt de onderwerpen die ter sprake zijn gekomen, de specifieke aandachtspunten en een eventuele vervolgafspraak vast. Het formulier wordt opgeslagen in het dossier van de aios.. 9
Bijlage 1 Competentiematrix Competentiegebieden 0. Handelen als expert (eerste introductie en) Startmodule A. begeleider B. coachen op competentieontwikkeling C. expert D. beoordelen E. samenwerken F. capita 0.0 rolmodel 1. Agogisch handelen 1.1. Constructief werk- en leerklimaat 1.2 relatie aios 1.3 diversiteit 2. Didactisch handelen 2.1. uitdagende werk-leerplek 2.2. begeleiden naar zelfsturing 2.3. beoordelen 3. Samenwerken 3.1. samenwerkingsvaardigheden 3.2. afstemmen 4. Organisatie 4.1. personeel, middelen en informatie 4.2. wet- en regelgeving 4.3 draagvlak creeren 5. Professionaliteit 5.1. aspect professie 5.2 kwaliteit 5.3. balans 5.4 ethiek 10
Bijlage 2 Compact competentieprofiel De opleider 0. Handelen als expert Is rolmodel voor de verschillende competenties uit het competentieprofiel van de specialist. 1. Agogisch handelen 1.1 realiseert een constructief werk-leerklimaat 1.2 bouwt een constructieve relatie op met de individuele aios 1.3 kan omgaan met diversiteit 2. Didactisch handelen 2.1 realiseert een evenwichtige en uitdagende werk-leerplek 2.2 begeleidt de individuele aios naar zelfsturing in het realiseren van zijn opleiding 2.3 beoordeelt resultaten en adviseert over de consequenties voor de voortgang 3. Samenwerken 3.1 past samenwerkingsvaardigheden doelgericht toe 3.2 stemt het eigen handelen af met andere betrokkenen bij de ondersteuning van de aios 4. Organisatie 4.1 organiseert persooneelsinzet, middelen en informatiestromen zodanig dat er efficiënt gewerkt en geleerd kan worden 4.2 handelt volgens de relevante wet- en regelgeving 4.3 creëert binnen zijn organisatie/praktijk draagvlak voor het opleiden van aios 5. Professionaliteit 5.1 beschouwt het opleiderschap als een wezenlijk aspect van de eigen professie 5.2 werkt systematisch en doelgericht aan verbetering van het eigen beroepsmatig functioneren 5.3 bewaakt de balans tussen betrokkenheid en distantie 5.4 handelt conform geldende ethische gedrags- en omgangsregels Auteur: M. Weisz Versie januari 2016 11