ICO O N P R OG RA M M A R ui m t e voor werk, kennis en in n ovatie in H ea lth en Energy 1
2
VOORAF De gemeenten Arnhem en Nijmegen en de provincie Gelderland bundelen hun krachten ter versterking van de economie in het stedelijke netwerk Arnhem Nijmegen. Dit betreft het gebied van Arnhem en Nijmegen plus alle regiogemeenten. Arnhem, Nijmegen en provincie richten zich op het verbeteren van het innovatieklimaat voor de sectoren Health en Energy. Het investeren in beide binnensteden is de derde pijler. De drie partijen gaan hiervoor een tienjarige verbintenis met elkaar aan, omdat het succesvol versterken van een innovatieklimaat een langdurige inspanning vereist. Arnhem, Nijmegen en provincie hebben over de richting en de eerste invulling van de investeringsagenda 2017-2018 gesproken met veel partijen. De richting is nu bepaald. Om op langere termijn succesvol te zijn, willen ze bij de verdere invulling nog meer aansluiten bij initiatieven in de samenleving en ideeën van belangrijke partners als regiogemeenten, kennisinstellingen en bedrijven. 3
Kennis is een belangrijke innovatieve factor die door de aanwezige ruimte en de regionale ondernemerszin goed gedijt in de regio Arnhem-Nijmegen. We zetten in op het ontwikkelen en verder versterken van een aantal hoogwaardige kennisconcentraties in de regio, waarbij verschillende kennisdiensten vanuit onderwijs en bedrijfsleven een specifiek imago geven aan deze concentraties. De kennisconcentraties ontwikkelen zich aan de randen van de beide binnensteden van Arnhem en Nijmegen en kennen onderlinge samenhang. In Arnhem zien we deze ontwikkelingen rond Industriepark Kleefse Waard, Presikhaaf en Arnhems Buiten. In Nijmegen is dit al scherper zichtbaar, specifiek rond campus Heijendaal en de NovioTechCampus. Top- en aandachtssectoren Food cluster Health Maakindustrie Vrije:jdseconomie EMT (Energie en Corop Arnhem- Nijmegen Nederland 0% 5% 10% 15% 20% Focus op twee regionale sterktes: Health en Energy De regio Arnhem-Nijmegen kent twee in het oog springende sectoren: Health (in de combinatie met Hightech) en Energy. De sectoren Health en Energy zijn de dragers van ons innovatieve ecosysteem en hebben de grootste impact op de economische ontwikkeling in onze regio. Deze sectoren bieden veel ruimte voor onderscheidende kennis- en innovatieve productontwikkeling. Zij vormen in samenhang met hun omgeving - zeer zeker ook met de concentratie Food in Wageningen - de motor van de regionale en provinciale economie, met een uitstraling op (inter) nationaal niveau. Visioen van The Economic Board Welkom in 2025! De regio Arnhem - Nijmegen - Wageningen is wereldwijd bekend en erkend als place to be op het gebied van Food, Health en Energy. Grote bedrijven zijn hier gevestigd. Hun researchafdelingen nestelen zich rond de clusters. Als gezonde en duurzame regio weten we buitenlandse investeringen en toptalent aan te trekken en te binden, er zijn goede internationale scholen beschikbaar. De bruisende binnensteden zorgen voor diversiteit, creativiteit en innovatie. Bestaande bedrijven groeien en bloeien, start-ups zorgen voor vernieuwing en nieuwe werkgelegenheid. Optimistische ondernemers hebben het voortouw genomen en verzilveren kansen op het snijvlak van Food, Health en Energy. Het ondernemingsklimaat is optimaal. We werken op groene bedrijventerreinen, in virtuele kantoren en studeren vanuit de woonkamer. Grenzen zijn vervaagd, steden optimaal ontsloten. Mobiliteit is getransformeerd van home is where my heart is via home is where my job is naar home is where my wifi is. We forensen om te ontmoeten en geïnspireerd te raken. We wonen in het groen en hebben tegelijkertijd grootstedelijke faciliteiten binnen handbereik. Onze kennisinstituten bieden, al dan niet online, hoogwaardige les en studieprogramma s. Zij kunnen zich meten met toonaangevende universiteiten als Oxford en Yale. Ondernemers, werknemers en studenten uit de hele wereld weten de regio te vinden en de fysieke en digitale verbinding met de wereld is optimaal. De kennisinstellingen, bedrijven en campuslocaties die de regio rijk is, hebben (inter)nationaal een sterke positie binnen deze sectoren. Ook in de innovatie-activiteiten en de businessdevelopment die de organisaties ontplooien, is een sterke focus te zien op Health en Energy. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in (het mogelijk maken van) de ontwikkeling, ook bij de overheden. Ondersteuning van op Health en Energy gerichte initiatieven, NovioTech Campus en de stationsontwikkeling daar, forse afboekingen op de grondposities op KleefseWaard ten behoeve van een gunstige uitgangspositie voor een geprofileerd terrein, etc. 4
We hebben de ambitie om juist die locaties en netwerken te versterken die als aanjager voor kennisontwikkeling, (jong) talent en ondernemerszin fungeren. De belangrijkste elementen voor een samenhangend en florerend Ecosysteem op het gebied van Health en Energy heeft de regio daarmee in huis. Versterk de verbinding: laat hotspots ontstaan De omzetting van ideeën in producten en bedrijvigheid start op een locatie. Locaties en hun faciliteiten staan aan de basis van het innovatieve Ecosysteem. Om een landingsplaats te kunnen zijn voor innovatieve bedrijvigheid, moet deze basis op orde zijn. Huisvesting en apparatuur (maar ook de ondersteuning die ter plekke aan bedrijven wordt geboden) moeten aansluiten op de behoefte van de ondernemer en op een goede manier zijn ontsloten, ook in digitale zin. Professor dr. P. Tordoir over de waarde van Arnhem-Nijmegen De gemeenschappelijke markt die het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen, juist voor hoogwaardige arbeid en voorzieningen, vormt, is voor geheel Oost-Nederland van belang. Het stedelijk netwerk vormt de grootste stadsagglomeratie in het landsdeel en vooral ook de grootste concentratie van kenniswerkers in de beroepsbevolking van Oost-Nederland. Werkgevers die sterk afhankelijk zijn van kenniswerkers profiteren van een centrale ruimtelijke concentratie in de aanbodmarkt van kenniswerkers. Het geïntegreerde stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen vormt aldus bezien een centrale asset voor Oost-Nederland in het aantrekken en ontwikkelen van kennisintensieve en innovatieve bedrijvigheid. De regio kent diverse fysieke kennislocaties met uitstekende faciliteiten én ondersteunende diensten voor bedrijven. De grootste uitdaging ligt in het creëren en versterken van samenhang en verbinding. Het is van belang dat een zogenaamde hotspot 2 per stuwende sector ontstaat. Een hotspot ontstaat wanneer locaties (en hun organisaties) met een vergelijkbaar of complementair aanbod de samenwerking aangaan en werken aan één propositie voor de doelgroep. De hotspot biedt de doelgroep zicht op wat het ecosysteem per sector aan locaties, faciliteiten en diensten te bieden heeft. Daarmee vormt de hotspot de basis van een florerend ecosysteem. Bezien vanuit het perspectief van de regio Arnhem-Nijmegen, tekenen zich twee (potentiële) hotspots af. De hotspot voor Health (in de combi met Hightech) wordt gevormd door een verdere versterking van de verbinding Heijendaal Novio Tech Campus. Voor de hotspot rondom Energy is de tandem HAN/VHL-IPKW-Arnhems Buiten kansrijk. 5
Onze hotspots Energie heeft van oudsher stevige wortels in Arnhem. Als elektriciteitshoofdstad onderscheidt Arnhem zich al vele decennia met de elektrische trolleybus als openbaar vervoerssysteem en vele bedrijven en kennisinstellingen gespecialiseerd in publieke elektriciteitsvoorziening. Multinationals als DNV GL, DEKRA, ) en netbeheerders TenneT en Alliander hebben hun hoofdkantoor in Arnhem. Deze basis - aangevuld met de vele in de energie gespecialiseerde bedrijven en opleidingen die de regio rijk is - maken dat dit cluster ook nu nog altijd werkt als een magneet voor innovaties en nieuwe bedrijvigheid in de Energie. Dit komt onder meer tot uitdrukking op de kennisintensieve locaties met een expliciet profiel, zoals IndustriePark Kleefse Waard (IPKW) en Arnhems Buiten. IPKW kenmerkt zich door toepassingsgericht onderzoek en veel (startende) bedrijvigheid. Arnhems Buiten huisvest een aantal (inter)nationale sterke spelers binnen het energieveld. De concentratie van kennis van de Hogeschool Arnhem Nijmegen en Van Hall Larenstein in Arnhem-Velp laat zich evenzeer kenmerken door een sterke focus op toepassingsgericht onderwijs met en onderzoek, waar ook veel aandacht is voor de duurzame energiesector (bv. in automotive). Binnen Energie wordt verregaand samen gewerkt aan de maatschappelijke opgave van de energietransitie voor de nabije toekomst. Deze samenwerking is een nationaal voorbeeld en brengt in de combinatie van bedrijven onderling, kennisinstellingen en overheden nieuwe producten en diensten op de markt. Hierin loopt Arnhem voorop. Een nauwe samenwerking tussen IPKW, HAN/ VHL en de belangrijke bedrijven die op en rond Arnhems Buiten gevestigd zijn is zeer gewenst. Versterking van de strategische afstemming en programmatische samenwerking biedt kansen. 6
Health, in de specifieke combinatie met Hightech, is sterk geclusterd in Nijmegen. Kennisontwikkeling en innovatieve bedrijvigheid binnen het cluster vindt plaats op de locaties Heijendaal (Radboudumc, Radboud Universiteit en HAN) en Novio Tech Campus. De Novio Tech Campus kenmerkt zich door een groot semicon-cluster en is een broedplaats voor nieuwe innovatieve bedrijvigheid op het snijvlak van gezondheid en hoogwaardige technologie. Nijmegen loopt in haar hotspot-ontwikkeling voorop in Nederland. Vanwege het complementaire aanbod op het vlak van onderwijs, onderzoek en ondernemen zien de twee Nijmeegse kennislocaties zichzelf als één campus. Samenwerking vindt volop plaats en kent een structureel karakter. Er is een strategische agenda op basis waarvan de externe samenwerking wordt gezocht met andere nationale en internationale hotspots op het vlak van Health & Hightech. Hiervoor is (inter) nationale erkenning. Boegbeelden van de sector Health & Hightech zijn onder meer Synthon, Mercachem, Quallcomm (voorheen NXP) en Nexperia. De regio heeft nog een parel in huis, een bron van en voor innovatie en facilitator van crossovers: internationaal toonaangevend ArtEZ en de creatieve industrie. Het koesteren en ruimte geven hieraan gebeurt in Arnhem in de creatieve corridor (tussen ArtEZ en binnenstad). 7
Urgentie tot focus en gerichte inzet Samengevat heeft de regio alles in huis om te kunnen excelleren binnen de thema s Health en Energy. Om de aanwezige kansen te kunnen verzilveren is gerichte aandacht voor de uitdagingen binnen deze sectoren nodig en urgent. De eerste stap is focus aanbrengen: --> Focus op de sterkste sectoren: Health (in combi met Hightech) en Energy --> Kiezen voor 1 hotspot per sector: - voor Health-Hightech: Heijendaal NTC - voor Energy: IPKW HAN/VHL Arnhems Buiten Deze focus wordt vastgehouden en uitgewerkt op drie schaalniveaus of programmalijnen. Programmalijn 1: Versterken van de hotspots voor Health en Energy Programmalijn 2: Versterken van de netwerken voor Health en Energy Programmalijn 3: Versterken van de randvoorwaarden RANDVOOR- WAARDEN Programmalijn 1: Versterken van de hotspots voor Health en Energy Locaties en hun faciliteiten staan aan de basis van het innovatieve ecosysteem. De omzetting van ideeën in producten en bedrijvigheid start op een locatie. Deze moeten dus op orde zijn als landingsplaats voor innovatieve bedrijvigheid. Op het fysieke vlak zijn er een aantal uitdagingen te benoemen op de locaties van de hotspots. Campus Heijendaal maakt een slag om verder te comprimeren, de Novio Tech Campus ontwikkelt zich succesvol en vraagt meer ruimte. HAN/VHL heeft een kwaliteitsvraag en bij IPKW is sprake van spanning met zware bedrijvigheid in de omgeving. Huisvesting en apparatuur (maar ook de ondersteuning die ter plekke aan bedrijven wordt geboden) moeten aansluiten op de behoefte van kennisinstellingen en bedrijfsleven en op een goede manier zijn ontsloten. Daar waar het gaat over bereikbaarheid, uitstraling van de (openbare) ruimte, ruimtelijke ontwikkelmogelijkheden en wet- en regelgeving is een belangrijke rol weggelegd voor de samenwerkende overheidspartijen. Voor de ontwikkeling van de kennisen werklocaties zelf (en de ondersteuning die hier aan bedrijven wordt geboden), hebben de overheidspartijen een faciliterende rol en wordt in gezamenlijkheid met kennisinstellingen, bedrijven en locaties opgetrokken. NETWERKEN HOTSPOTS 8
Aanpak Korte termijn Verkenning noodzakelijke aanvullende voorzieningen/huisvesting/apparatuur op de hotspots (bijvoorbeeld: expertisecentra, prakticumlokalen, incubators); Ruimtelijk-economische studie toekomstige ontwikkeling Novio Tech Campus Voorbereiding opwaardering station Heijendaal Verbeteren bereikbaarheid Presikhaaf Verkenning kwaliteitsslag OV rondom IPKW Onderzoek verbetering bereikbaarheid (alle verkeersmodaliteiten en digitaal) van de hotspots. Lange termijn Opwaardering station Heijendaal en station Presikhaaf Uitvoering fysieke maatregelen op de hotspots (voorzieningen, terreininrichting) Uitvoering maatregelen t.b.v. verdere verbetering bereikbaarheid Programmalijn 2: Versterken van de netwerken voor Health en Energy Willen we komen tot een opwaartse groei en een betere concurrentiepositie voor de sectoren Health (in combinatie met Hightech) en Energy, dan moet ingezet worden op samenwerking en het beter verbinden en versterken van de innovatieve netwerken zowel binnen de regio als daarbuiten. Ingezet moet worden op complementariteit en versterking van de locaties binnen de hotspots en daarnaast maximaal inzetten op innovatieve cross-overs door samenwerkingen met Food Valley en enablers in de regio zoals de creatieve industrie, ICT en sport. Het stimuleren van innovatie en bedrijfsontwikkeling bij bestaande ondernemers (scale-ups) en het beter benutten van het potentieel van innovatieve starters (start-ups) versterkt het vestigingsklimaat en zorgt voor economische groei en een toename van de werkgelegenheid. Voor Health is sinds kort een Businessgenerator opgezet die bedrijven helpt in hun business development. Deze aanpak lijkt zeer kansrijk en onderzocht zal worden of dit voor Energy ook de juiste tool is. Ook andere manieren zullen moeten worden ingezet om het ecosysteem voor starters en scale-ups te versterken. Een belangrijk aandachtspunt is om het ondersteunings instrumentarium toekomstbestendig te laten zijn (Generation E, RedMedTech Ventures, etc). Het toevoegen van nieuwe bedrijvigheid door een pro-actieve acquisitiestrategie versterkt het vestigingsklimaat en zorgt voor economische groei en een toename van de werkgelegenheid. De pro-actieve acquisitiestrategie vertrekt vanuit de eigen kracht en regionale sterktes aanwezig binnen de kennisinstellingen en clusters. Vanuit deze kracht hebben wij het beste aanbod voor het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Bedrijvigheid die aansluit op aan onze sterktes en zo bijdraagt aan de verdere groei van de bestaande clusters en werkgelegenheid. In samenwerking met OOST NV, NFIA, kennisinstellingen, valleybureaus en ondernemersorganisaties wordt invulling gegeven aan een pro-actieve acquisitiestrategie, specifiek voor het versterken van de twee regionale sterktes. Onze inzet hierbij is dat ook OOST NV meer specifiek hun inzet hierop gaat richten. De aanpak start met vier pilots op het vlak van pro-actieve acquisitie en een analyse van de onderscheidende sterktes. Vanuit de onderscheidende sterktes die worden blootgelegd, kan op de lange termijn een meerjarig, regionaal pro-actief acquisitieprogramma worden uitgewerkt en uitgevoerd. Voor de semiconindustrie is daar recent al mee gestart. Het eindresultaat is een sterk scaleup & startup ecosysteem in de regio Arnhem-Nijmegen waarbinnen de verschillende bouwstenen goed verbonden zijn, startende ondernemers goed gefaciliteerd worden, het bestaande bedrijfsleven kan doorontwikkelingen en groeien en het ondernemersklimaat levendig is. Dit wordt ondersteund door een professionele acquisitiestrategie op onze sterkten. Daarmee versterken we de bedrijvigheid en laten we de werkgelegenheid groeien. Hiervoor is een lange adem noodzakelijk. We houden vast aan gemaakte keuzes, dragen dit actief uit en ondersteunen dit waar nodig en mogelijk. Door de samenhang tussen al deze initiatieven en activiteiten te vergroten, kan het regionale potentieel beter worden verzilverd. 9
Aanpak Korte termijn Versterken van de innovatieve netwerken voor Health en Energy en inzetten op innovatieve crossovers; Verder vormgeven van de Business Generator Health&High Tech en onderzoeken van de haalbaarheid Business Generator Energy; Organiseren toekomstbestendige ondersteunings instrumentarium zoals (revolving) fondsen die nieuwe/bestaande initiatieven ondersteunen (in het verlengde van o.a. Generation E, groeiversneller voor innovatieve bedrijven in de Energietransitie, RedMedTechVentures) Versterking van het Startup Ecosysteem, door: o Inventarisatie broedplaatsen o Netwerk van coaches en mentoren o Ondernemerschap in curricula van de kennisinstellingen o Faciliteren informal investors network o Regionale werktafel startup aanpak Ontwikkeling proactieve acquisitie in onze regio met als eerste start: vier pilots rond de clusters semiconductors (NTC), datasecurity (Verily), Smart Energy (o.a. IPKW), Smart Mobility (SMC). Sterkte-analyse onderscheidende sterktes van de kennisinstellingen, onderzoeksinstituten en bedrijvigheid i.r.t. de markt, bedrijvigheid en potentiële leads. Lange termijn Uitvoering geven aan Business Generator Energy (als onderzoek positief blijkt) Langjarig instand houden van het benodigde ondersteuningsinstrumentarium Opvolgend aan de sterkte-analyse en de vier pilots in het kader van proactieve acquisitie, ontwikkelen we een meerjarig, regionaal pro-actief acquisitieprogramma waarin teams in wisselende samenstellingen meerjarige aanpakken uitwerken en uitvoeren; Programmalijn 3: Versterken van de randvoorwaarden Naast het versterken van de hotspots en de netwerken binnen de sterke sectoren zijn er ook zaken die het beste overall kunnen worden opgepakt. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om human capital internationale profilering, strategische lobby maar ook om het verbeteren van het vestigingsklimaat voor ondernemers en studenten. De beschikbaarheid van talent is essentieel voor een gezonde economische ontwikkeling. Dit geldt ook voor de regionale sectoren Health en Energy waarop specifiek zal worden ingezet. Voldoende en goed opgeleid sociaal kapitaal is een randvoorwaarde voor economische groei. Door ontwikkelingen en innovaties worden nieuwe en/of andere competenties en vaardigheden gevraagd, waardoor knelpunten en discrepanties ontstaan tussen vraag en aanbod. Op dit moment is er onvoldoende zicht op deze knelpunten en discrepanties. Een lange termijn analyse van de regionale arbeidsmarktontwikkeling (specifiek voor de sectoren Health en Energy) én een intensivering van het gesprek met het bedrijfsleven hierover is gewenst om de knelpunten inzichtelijk te maken en de aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs te verbeteren. Voor het uitvoeren van de analyse en het formuleren van projecten voor het verbeteren van deze aansluiting zijn bedrijfsleven en kennisinstellingen in the lead. Als overheid faciliteren wij de ontwikkeling van een Strategische Human Capital Agenda door partijen op de lange termijn, wat zich op de korte termijn laat vertalen in het ondersteunen een analyse van de regionale arbeidsmarktontwikkeling, specifiek gericht op de sectoren Health en Energy. Naast de ontwikkeling van een Strategische Human Capital Agenda, draagt een helder en sterk profiel bij aan de versterking van het vestigingsklimaat voor de bedrijvigheid in de regio Arnhem- Nijmegen. Er zal vol ingezet moeten worden op (inter)nationale profilering van de regio, het uitdragen van de sterktes van de regio waaronder de sectoren Health en Energy. 10
Daarbij: optimale inzet van communicatiemiddelen en het uitnutten van evenementen met een internationale en / of geprofileerde exposure. Een sterke branding en profilering draagt bij aan de beïnvloeding van de besluitvorming op (inter)nationaal niveau, het genereren van investeringen en subsidies en het succesvol werven van knappe koppen en bedrijven. Het ontwikkelen van een aanpak gericht op het versterken én gezamenlijk uitdragen van het profiel van de regio Arnhem- Nijmegen in (inter)nationale context is dan ook mede inzet voor deze programmalijn. In deze lijn zal ook de strategische lobby op het versterken van internationale (trein)verbindingen en handelsbetrekkingen moeten worden verstevigd. Aanpak Korte termijn Analyse en monitoring van de regionale arbeidsmarktontwikkelingen (vraag en aanbod), Focus: Health/High Tech, Energy (en Food). Daarbij een analyse van lopende projecten/initiatieven o.g.v. Human Capital. Continueren publiek private samenwerkingen (zoals Centres of Expertise) Optimaal benutten van profilerende en programmerende (Health/Energy) evenementen met een (inter)nationale uitstraling Uitwerken stategische positie regio i.r.t. China, Duitsland, Euregio Rhein Waal (Zijderoute, Chinadesk en Duitsland Desk) Aanhakers bij andere icoonprogramma s Icoonprogramma bruisende binnensteden Het versterken van het grootstedelijk klimaat in Arnhem en Nijmegen kan een extra impuls geven aan de instroom en het vasthouden van studenten en kenniswerkers die juist dit woonmilieu zoeken en zo bijdragen aan een levendig woon- en werkklimaat. Bruisende centrumsteden, functiemenging, profilerende evenementen, goede bereikbaarheid, kwaliteit van openbare ruimte, rijk aanbod aan voorzieningen en het culturele klimaat met ruimte voor creativiteit staan hierbij centraal. Een bruisende binnenstad versterkt het vestigingsklimaat voor bedrijven en studenten en hoort daarom ook bij programmalijn 3 van de Campusontwikkelingen: versterking van de randvoorwaarden. Icoonprogramma Smart Sustainability Er is een duidelijke overlap tussen het Icoonprogramma Campusontwikkeling en het Icoonprogramma Smart Energy. In feite ondersteunt het Icoonprogramma Campusontwikkeling het innovatieve deel van Smart Energy. Lange termijn Opstellen, uitvoeren en monitoren Strategische HCA (Bedrijfsleven en kennisinstellingen zijn in the lead, de overheid faciliteert hierbij) Structurele internationale handels- en investeringsbevordering 11
12